Udino

Ĝemelurboj
	Esslingen am Neckar • Vienne • Neath Port Talbot • Norrköping • Schiedam • Beogrado • Tirano • Mariboro • Albacete • Jaundo • Setubal • Resistencia • Velenje • Bikaner • Piotrków Trybunalski • Klagenfurt • Nyíregyháza • Windsor • Villach • Óbuda • Monterejo vd

	Udino
komunumo de Italio ; urbo vd
Ĝemelurboj
	Esslingen am Neckar • Vienne • Neath Port Talbot • Norrköping • Schiedam • Beogrado • Tirano • Mariboro • Albacete • Jaundo • Setubal • Resistencia • Velenje • Bikaner • Piotrków Trybunalski • Klagenfurt • Nyíregyháza • Windsor • Villach • Óbuda • Monterejo vd
Ŝtato	Italio
Regiono	Friulo-Venecio Julia
Provinco	UD Udine
Geografia situo	46° 4′ N, 13° 14′ O (mapo)46.06666666666713.233333333333Koordinatoj: 46° 4′ N, 13° 14′ O (mapo)
Alto super marnivelo	113 m
Areo	56 km²
Loĝantaro	97 808 (2023)
Loĝdenso	1711 loĝantoj/km²
Najbaraj komunumoj	Campoformido, Pasian di Prato, Pavia di Udine, Povoletto, Pozzuolo del Friuli, Pradamano, Reana del Rojale, Remanzacco kaj Tavagnacco
Patrono	sanktuloj Hermagoras kaj Fortunatus
Festa tago	12-a de julio
Nomo de loĝantoj	udinesi
Poŝtkodo	33100
Imposta kodo	L483
Kodo laŭ ISTAT	030129
Telefona prefikso	0432
Estro
Retpaĝo	http://www.comune.udine.it
	v • d • r

Udino (itale Udine, friule Udin, slovene Videm, germane Weiden) estas urbo en Italio en la regiono Friulo-Venecio Julia (46° 04'N, 13° 14'E). Iam la urbo estis ĉefurbo de la tiama provinco Friulo, la okcidenta parto de la regiono Friulo-Venecio Julia, sed post la kreado de la Provinco Pordenono en okcidenta Friulo, Udino iĝis ĉefurbo de la orienta parto de Friulo, kiu ekde aprilo 2018 ne plu nomiĝas oficiale Provinco Udine - nun ĝi formale estas administra unuo nomata 'malcentra regiona unuo Udine' kaj Udino estas ĝia administra centro. Fine de 2023 en la komunumo vivis 97 808 loĝantoj, kvankam se oni konsideras ankaŭ la antaŭurbon, la nombro atingas ĉirkaŭ 167 000 loĝantojn. Kristanaj patronoj estas la sanktuloj Hermagoras kaj Fortunatus, kies komuna memortago, la 12-a de julio, sekve estas la komunuma festotago. Najbaras la komunumoj Campoformido, Pasian di Prato, Pavia di Udine, Povoletto, Pozzuolo del Friuli, Pradamano, Reana del Rojale, Remanzacco kaj Tavagnacco. Ĝia mezuma alteco super la maro estas 113 metroj.

La urbo estis fondita en 983, historia ĉefurbo de la regiono Friulo. Ĝi estis sub regado de la Venecia Respubliko kaj Aŭstria Imperio ĝis aliĝo al la Itala Reĝlando en 1866.

Vidindaĵoj

Gravaj monumentoj estas

Kastelo kiu dominas la urbon
Metropola Katedralo de la Anunciacio de Sankta Maria
Palazzo Patriarcale, unu el la plej famaj el la palacoj en la urbo, sidejo de la ĉefepiskopejo.

Palazzo Valvason-Morpurgo estas la sidejo de la Departemento pri Turismo kaj Kulturo kaj turisma informpunkto. Lokita en via Savorgnana, la vilao en novklasika stilo datiĝas de la 18-a jarcento kaj estis donacita al la urbo Udino en 1969. Ĝi havas ĝardenon kun apuda verando. Post la restaŭro, ĝi enhavas la "Projektajn Galeriojn" kiuj elmontras la arkitekturon kaj dezajnoarkivojn.

Aliaj vidindaĵoj estas ankaŭ la palacoj Libertà kaj San Giacomo, centre de la urbo.

Bildgalerio Udine
Centro de Udino
Placo de la libereco (Piazza Libertà) kaj Loggia San Giovanni
Turo de la horloĝo (Torre dell'orologio)
Udino - panoramo
La loggia di San Giovanni kun la kastelo
La loggia di San Giovanni
Konstruaĵo en secesia stilo (Art Nouveau) en Udino
Fervoja stacidomo en Udino

Festoj

La ĉefaj festoj en la urbo Udine:

La 12-an de julio, festo de la patronoj, sanktaj Hermagoras kaj Fortunatus
La 25-an de novembro, la festo de Sankta Katarina

Etnaj minoritatoj

El la kvar provincaj ĉefurboj de la regiono Friuli-Venecio Julia, la 31-an de decembro 2019 Udine havis la duan plej altan procentaĵon de eksterlandaj loĝantoj: 13 880 ĉeestoj aŭ 14,0% de la tuta loĝantaro, pli alta ol la regiona mezumo de 9,2%^[1].

Rumanio, 2 642 (19.0%)
Albanio, 1 677 (12.1%)
Ukrainio, 1 187 (8.6%)
Ganao, 761 (5.5%)
Serbio, 628 (4.5%)
Ĉinio, 574 (4.1%)
Niĝerio, 560 (4.0%)
Kosovo, 511 (3.7%)
Filipinoj, 443 (3.2%)
Maroko, 433 (3.1%)

Transporto

Fervojo

La trajnstacio estas la plej grava stacio en la regiono Friuli-Venezia Julia laŭ la ĉiujara nombro da pasaĝeroj kaj estas la finstacio de kvin fervojaj linioj:

linio al Venecio
linio al Triesto
linio por Tarvisio
linio por Cervignano
linio por Cividale

Flughavenoj

La urbo estas atingebla per aviadilo de la flughaveno Friuli-Venecio Julia, ankaŭ konata kiel la flughaveno Triesto-Ronchi dei Legionari, 38 km de Udine; alia flughaveno estas la flughaveno Udine-Campoformido kiu estas malfermita nur al turisma kaj sporta trafiko je 5 km de Udine. La armea flughaveno de Rivolto troviĝas ankaŭ je 19 km de Udine.

Esperanto

En 1907 aperis en Udine la gazeto Esperanta Abelo. Ekde multaj jardekoj en la urbo aktivas la loka grupo Nova Espero. Inter la lastatempe pli konataj urbaj esperantistoj estas la kanzonisto Emanuele Rovere.

En 2022 en la provinco (aŭ pli ekzakte, vidu supre, la nova 'malcentra regiona unuo Udine') okazis de la 13-a ĝis la 19-a de aprilo la Internacia Junulara Festivalo, organizita de la Itala Esperantista Junularo (IEJ)^[2]. En la varbaĵo oni indikis ke ĝi okazu en loko "Piani di Luzza, Udine", kvazaŭ la unua nomo estus kvartalo de Udino, sed fakte la evento okazis pli ol 80 kilometrojn pli nordokcidende en la Juliaj Alpoj: "Piani di Luzza" estas vilaĝo en la komunumo Forni Avoltri, kaj per la nomo Udine celiĝis nur la provinco Udine. Plia iritaĵo povus esti ke la renkontiĝo okazis en "komforta, varma, sportema kaj gastema konstruaĵo" nomata Bella Italia Dolomiti, do "Bela Italio Dolomitoj", sed kvankam ĝi okazis en montaro, ĝi ne okazis en la montaro Dolomitoj. Tamen ne konatas ke iuj partoprenantoj serioze erarvojis dum la alveno - nur ĉi tie en Vikipedio ekestis aldona ĉapitro pri la IJF en iom malĝusta loko. Sed nun, kiam la ĉapitro ĉi tie jam estis multajn monatojn kaj ne plu estas la risko erarvojigi iun alvenanton, la ĉapitro povu resti ĉi tie.