FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

PELAJARAN 1
PANTULAN CAHAYA
Pendahuluan :

Hukum- Hukum Pantulan cahaya

Pantulan cahaya berlaku apabila cahaya

bergerak menunju ke satu permukaan yang legap ,
rata dan licin.
Permukaan yang rata yang akan memantulkan
cahaya yang seragam untuk menghasilkan imej.
Contohnya kita dapat melihat imej kita dalam cermin
satah.
Permukaan yang tidak rata yang akan
memantulkan cahaya yang tidak seragam
menyebabkan imej tidak terhasil . Contohnya kita
tidak dapat melihat imej kita dalam sehelai kertas.

Hukum 1 :

Sinar tuju, garis normal dan

sinar pantulan berada dalam
satah yang sama.

Hukum 2 :

Sudut tuju = Sudut pantulan

Pantulan Cahaya Pada Cermin Satah

Mendapatkan ciri imej bagi cermin satah dengan
kaedah melukis rajah sinar:

Istilah-Istilah Pantulan

Garis normal

Sudut tuju

Sudut pantulan :

garis yang berserenjang

dengan permukaan
pantulan.
sudut antara sinar tuju
dengan garis garis normal
sudut antara sinar
pantulan dengan garis
garis normal

(a)

Lukis sebarang dua garis normal pada

cermin
(b) Lukis sebarang dua sinar tuju yang setiap
satunya menuju ke garis garis normal yang
dilukis
(c) Ukur sudut tuju masing-masing dengan
protraktor.
(d) Guna Hukum Pantulan ( sudut tuju = sudut
pantulan ) untuk melukis dua sinar
pantulan di depan cermin.
(e) Ekstrapolasi kedua-dua sinar pantulan di
belakang cermin dengan garis putus-putus
sehingga kedua-dua garis bertemu.
(f) Tanda titik pertemuan itu. Titik itu adalah
merupakan kedudukan imej.

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA
Contoh 3

Ciri-ciri imej yang dihasilkan oleh cermin satah:

1-

__________________________

2-

__________________________

3-

__________________________

4-

__________________________

Rajah menunjukkan dua buah cermin satah yang

disusun pada sudut 100o antara satu sama lain. Satu
sinar cahaya menuju cermin pertama pada sudut tuju
30o .

Contoh 1
Seorang budak lelaki berada sejauh 5 m di hadapan
sebuah cermin satah. Budak itu bergerak menjauhi
cermin sejauh 8 m. Berapakah jarak antara budak
lelaki itu dengan imejnya.

Hitungkan sudut pantulan terhasil pada cermin kedua.

Peyelesaian

Peyelesaian

Contoh 2
Rajah menunjukkan dua pelajar, Ali dan Ahmad
berdiri di hadapan cermin satah, masing-masing pada
jarak 7 m dan 5 m

Berapakah jarak dari kedudukan Ahamd ke imej Ali?

Penyelesaian

Pantulan Pada Cermin Melengkung:

2

FIZIK TINGKATAN 4

(i)

BAB 5: CAHAYA

Jenis-jenis cermin melengkung.

a) __________________________

Jarak antara titik fokusdengan kutub.

Bagi cermin cekung f adalah positif manakala bagi
cermin cembung f adalah negatif

b) __________________________

(iii) Hubungan f and r

(ii) Istilah-istilah cermin melengkung

di mana r adalah jejari kelengkungan
(iv) Gambar rajah sinar cermin melengkung
Gambar rajah sinar adalah merupakan lukisan
berskala digunakan untuk mengetahui
kedudukan imej serta ciri-ciri imej yang
dihasilkan oleh cermin melengkung pada
pelbagai jarak objek, u.
Cermin melengkung boleh diwakili oleh garis
tegak dan satu lengkungan kecil di tepi garis
dilukis untuk menunjukkan sama ada cermin itu
cekung atau cembung.
(v) Melukis Gambar Rajah Sinar Cermin Cekung
u<f

Kutub cermin, P
Titik tengah cermin
Pusat Kelengkungan C
Pusat sfera cermin

Ciri imej : ....................................................................

Paksi Utama
Garis lurus yang melalui C dan F

u=f

Titik Fokus F Cermin Cekung

Titik di atas paksi utama di mana sinar-sinar cahaya
selari dengan paksi utama menumpu selepas dipantul
oleh cermin.
Titik Fokus F Cermin Cembung
:
Titik di atas paksi utama di mana sinar-sinar cahaya
selari dengan paksi utama mencapah selepas dipantul
oleh cermin.
Ciri imej: .................................................................
f < u < 2f atau f < u < c

Panjang fokus f
3

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Ciri imej :
.....................................................................

Ciri
imej : .....................................................................

u = 2f atau u = c

Rumusan :
Jarak objek,u
u < f
u

Ciri imej

=f

f <u < 2f
u = 2f
u > 2f
u=

Ciri imej :

Kesimpulan :

...................................................................
u > 2f atau u > c

(vi) Melukis Gambar Rajah Sinar Cermin

Cembung
u<f

C
Ciri imej :
.....................................................................

Ciri imej :

U=
4

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

....................................................................

u < f < 2f
Aplikasi Pantulan Cahaya
(i) Cermin Satah
(a) ___________________________
(b) ___________________________
(c) ___________________________
(d) ___________________________
(ii) Cermin Cekung
Ciri imej :

(a) ___________________________

....................................................................

(b) ___________________________
(c) ___________________________

Rumusan:
Jarak objek,u

Ciri imej

u < f

(iii) Cermin cembung

(a) ___________________________

f <u < 2f

___________________________
(b) ___________________________

Kesimpulan :

___________________________

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Rajah menunjukkan satu imej dihasilkan oleh

satu cermin satah. Di manakah objek itu mesti
diletakkan ?

Antara berikut, yang manakah rajah sinar yang

betul bagi pembentukan imej sebuah cermin
satah?

Rajah menunjukkan satu sinar cahaya dari

sebuah mentol terkena satu cermin satah.

TUTORIAL 1
1

Rajah menunjukkan satu alur cahaya menuju ke

satu cermin satah.

Sudut tuju dan sudut pantulan adalah

A
B
C
D
2

Sudut tuju

Sudut pantulan

40o
40o
50o
50o

40o
50o
40o
50o

Satu cermin satah diletakkan supaya

dicondongkan 40o kepada permukan meja.
Satu sinar cahaya ditujukan pada sudut 10o
kepada permukaan cermin.

Berapakah sudut pantulan sinar cahaya itu ?

A
C
3

10o
40o

B
D

20o
80o

Yang manakah antara berikut adalah ciri-ciri

imej yang terbentuk di atas cermin satah?
A
B
C
D

Songsang, sama saiz dengan objek dan

nyata
Tegak, sama saiz dengan objek dan nyata
Tegak, dibesarkan dan songsang sisi
Songsang sisi, sama saiz dengan objek
dan maya

Imej mentol yang dihasilkan oleh cermin satah

tersebut adalah di
A
B
C

P dan maya
Q dan nyata
R dan maya

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

9
7

Rajah menunjukkan sinar cahaya dari sebuah

kotak sinar menuju ke satu cermin satah.

Rajah menunjukkan imej sebuah jam dinding

yang pada sebuah cermin satah.

Waktu yang ditunjukkan oleh jam itu ialah

A
C
Antara pernyataan berikut yang manakah benar
tentang imej yang terbentuk oleh cermin satah
tersebut.

A
B
C
D
8

Kedudukan
imej
S
S
T
T

10

01:40
07:10

B
D

04:50
10:20

Rajah menunjukkan sekeping kad yang ditulis

dengan perkataan FIZIK .

Ciri imej
nyata
maya
nyata
maya

Rajah menunjukkan sorang budak lelaki berdiri

di sebelah kiri seorang budak perempuan di
hadapan satu cermin satah yang besar. Keduaduanya berada berada pada jarak yang sama
dari cermin .
Di manakah budak lelaki akan melihat imej
budak perempuan itu?

Apabila kad ini diletakkan di hadapan sekeping

cermin satah , imej yang akan kelihatan adalah

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA
13

11

Rajah menunjukkan satu objek O diletakkan 12

cm di hadapan sebuah cermin rata CD.

Rajah menunjukkan pelajar A dan pelajar B

berdiri di hadapan sebuah cermin satah pada
jarak 2.5 m dan 4.5 m masing-masing.

Apakah jarak antara pelajar B dengan imej

pelajar A?
Apabila cermin itu sekarang digerakkan 4 cm ke
kedudukan LM tanpa mengubah kedudukan
objek itu,berapakah jarak antara kedudukan
imej baru dan objek itu?
A
C
12

12 cm
24 cm

B
D

A
C
14

16 cm
32 cm

2.0 m
5.0 m

B
D

4.5 m
7.0 m

Rajah menunjukkan dua sinar cahaya dari

objek O dipantulkan oleh cermin satah.

Rajah menunjukkan sorang pesakit sedang

melakukan pemeriksaan matanya. Sebuah carta
diletakkan di sebelah belakangnya dan beliau
memerhatikan imej carta itu dipantulkan oleh
cermin satah yang berada di hadapannya.

15

Rajah menunjukkan sinar cahaya yang

ditujukan ke arah cermin.

Berapa jauhkah imej carta itu kelihatan dari

pesakit itu ?
A
C

3m
7m

B
D

4m
10 m
Berapa kali kah sinar cahaya itu di pantulkan ?
A 1
C 3

B 2
D 4

FIZIK TINGKATAN 4
16

BAB 5: CAHAYA

Rajah menunjukkan satu pembaris setengah

meter AB ditebukkan satu lubang pada tanda 15
cm dan digantung tegak seperti pada rajah.Satu
cermin rata diletakkan di hadapan dan selari
dengan pembaris itu.

18

Rajah menunjukkan cahaya ditujukan ke satu

cermin satah MN pada satu sudut tuju
150.Cermin itu kemudiannya diputarkan pada O
sebanyak 10o melawan arah putaran jam.

Berapakah sudut pantulan yang baru ?

A
C
19
Apabila seorang pemerhati melihat cermin itu
dengan mengintai melalui lubang pembaris
,kawasan yang boleh dilihat melalui pembaris
setengah meter adalah antara
A
B
C
D
17

300
100

B
D

150
50

Rajah menunjukkan satu sinar cahaya

dipantulkan dari cermin satah. Cermin satah itu
kemudiannya dipusingkan 100 secara lawan
jam.

tanda 0 cm dengan 30 cm
tanda 0 cm dengan 45 cm
tanda 5 cm dengan 35 cm
tanda 10 cm dengan 25 cm

Rajah menunjukkan satu objek O diletakkan di

hadapan satu cermin MN .
Apakah sudut pantulan yang baru itu?
A
B

Seorang pemerhati akan dapat melihat imej O

dalam cermin itu apabila ia berada di antara
titik-titik
A
C

U dan V
W dan Y

B
D

U dan Y
Y dan Z

100
200

C
D

300
600

FIZIK TINGKATAN 4
20

BAB 5: CAHAYA

Rajah menunjukkan dua sinar cahaya selari

dipantulkan oleh sebuah cermin cekung.

Berapakah jejari kelengkungan cermin cekung

itu?
A
C
21

12 cm
36 cm

B
D

23

Rajah manakah yang menunjukkan pantulan

cahaya yang betul oleh sebuah cermin cekung?

24

Sebuah cermin cekung mempunyai panjang

fokus 20 cm. Apabila objek diletakkan sejauh
40 cm , saiz imej adalah

24 cm
48 cm

Rajah menunjukkan lima sinar cahaya A, B,

C ,D dan E dari objek O dan dipantulkan oleh
cermin cekung menghasilkan imej I. Sinar yang
manakah adalah dilukis tidak betul?

A
C
25

Rajah menunjukkan kedudukan objek ,

dihadapan sebuah cermin cekung.

Antara imej berikut, yang manakah benar?

10

sama saiz

Apabila satu objek diletakkan sejauh 18 cm

darisebuah cermin cekung yang mempunyai
panjang fokus 10 cm , maka ciri imej yang
terhasil adalah
A
B
C
D

22

mengecil
membesar

nyata , songsang dan lebih besar

maya , songsang dan lebih besar
nyata , tegak dan lebih kecil
maya , tegak dan lebih kecil

26

Sebuah cermin cekung yang mempunyai

panjang fokus 15 cm menghasilkan imej yang
maya, tegak dan dibesarkan. Jarak objek adalah
A 8 cm
B 15 cm
C 20 cm
D 30 cm

27

Cermin cembung menghasilkan imej yang

A
B
C
D

mengecil , nyata dan songsang

membesar, nyata dan tegak
mengecil , maya dan tegak
membesar , maya dan songsang

FIZIK TINGKATAN 4
28

BAB 5: CAHAYA

Rajah menunjukkan satu objek O diletakkan

dihadapan cermin cembung.

31

Cermin cembung mempunyai kelebihan

berbanding cermin satah sebagai cermin
pandang belakang kereta kerana
A
B
C
D

Apakah yang berlaku kepada saiz imej yang

terbentuk?
A
B
C
29

Dibesarkan
Dikecilkan
Sama saiz

Rajah menunjukkan suatu objek O di hadapan

sebuah cermin cembung. T ialah pusat
kelengkungan cermin itu.

Imej dibentuk di
A
C

30

J
L

B
D

K
M

Rajah menunjukkan kegunaan cermin dalam

sebuah gedung pakaian.

Apakah jenis cermin tersebut?

A
B
C

Cermin cekung
Cermin cembung
Cermin satah

11

ia tidak menyilaukan mata

ia menghasilkan imej yang tajam dan
cerah
ia menghasilkan medan penglihatan yang
lebih luas
ia tidak perlu dilaraskan untuk
menghasilkan imej yang tajam dan jelas

FIZIK TINGKATAN 4
32

BAB 5: CAHAYA

Rajah 32.1 menunjukkan seorang perempuan

berdiri sejauh 5 m di hadapan sebuah cermin
satah yang berada di dalam sebuah tandas.
perempuan itu imej .Papan tanda bertulis
TANDAS PEREMPUAN terletak 4 m di
belakangnya.

Rajah 32.1
Rajah 32.2 menunjukkan pandangan atas
perempuan itu berada di dalam tandas tersebut.

(e) Rajah 32.3 menunjukkan rajah sinar yang

belum lengkap bagi pembentukkan imej I bagi
sebuah objek O yang berada di hadapan sebuah
cermin satah.
Lengkapkan rajah sinar itu.

Rajah 32.3
33

Satu objek diletakkan pada jarak u dari sebuah

cermin cekung M. Jadual 33 di bawah
menunjukkan ciri-ciri imej yang dihasilkan bagi
nilai u yang berlainan.
Jarak
objek
u/cm
10
20
30
40
(a)

Rajah 32,2
(a)

Nyataksn ciri-ciri imej budsk perempuan itu..

(b) Berapakah jarak antara budak perempuan itu

dengan imej perkataan TANDAS
PEREMPUAN ?

(c) Apabila cermin itu digerakkan sejauh 2 m

menuju cermin , berapakah jarak baru antara
budak perempuan itu dengan imej perkataan
TANDAS PEREMPUAN ?

(d) Tuliskan imej perkataan perkataan TANDAS

PEREMPUAN yang kelihatan dalam cermin
itu sign.

12

Ciri-ciri imej

Nyata,songsang,sama saiz

Jadual 33
Nyatakan sifat cahaya yang menyebabkan
penghasilan imej oleh cermin.

....................................................................
(b) Berdasarkan maklumat pada jadual di
atas, berapakah panjang fokus cermin
cekung M.
(c)

....................................................................
Nyatakan sebab bagi (b).
.....................................................................

....................................................................
(d) Lengkapkan jadual di atas.
(e) Sebuah objek berada sejauh 50 cm di
hadapan cermin cekung M.
(i) Pada ruangan di bawah ,lukiskan
rajah sinar untuk menunjukkan
pembentukan imej oleh cermin
cekung M.

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

(ii) Nyatakan ciri imej yang

terbentuk.

(f)

.
Nyatakan ciri imej yang terhasil
sekiranya pada (e)(ii) di atas jika
cermin cekung M diganti
dengan sebuah cermin
cembung.
.....................................................................
.

34

Rajah 34.2
35

Rajah 35 menunjukkan satu cermin di sudut

sebuah kedai.

Rajah 34.1 menunjukkan imej gigi seorang

pesakit yang dilihat di dalam sebuah cermin
yang digunakan oleh seorang doktor gigi.

Rajah 35
Rajah 34.1
(a)

Namakan jenis cermin yang digunakan

oleh doktor gigi.

.
(b) Nyatakan fenomena cahaya yang
menyebabkan pembentukan imej gigi.
.
(c) Nyatakan dua ciri imej yang terbentuk.
.
.
(d) Dalam Rajah 34.2 anak panah mewakili
gigi yang merupakan objek
kepada cermin. Lengkapkan gambarajah
sinar dengan melukis sinar yang
diperlukan untuk menentukan kedudukan
imej.

13

(a)

Namakan jenis cermin yang ditunjukkan

dalam Rajah 35

.
(b) Namakan satu ciri imej yang dibentuk oleh
cermin itu.
(c)

.....
Lakarkan satu gambar rajah sinar untuk
menunjukkan bagaimana imej itu
dibentuk.

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

(d) Apakah kelebihan menggunakan cermin

jenis ini di dalam kedai?
..... ...
36

Rajah 36.1 menunjukkan dua buah kereta P dan

Q , bergerak ada arah yang bertentangan,
melalui satu selekoh tajam. Sebuah cermin
dletakkan pada X.

(b) Rajah 36.3 menunjukkan sau gambar rajah

sinar yang tidak lengkap apabila sebuah
cermin melengkung diletakkan pada
kedudukan bagi menggantikan cermin
satah dalam Rajah 36.2. Cermin
melengkung itu digunakan bagi mengatasi
masalah yang terdapat dalam (a)(iii).

Rajah 36.1
Rajah 36.3
(a)

Rajah 36.2 menunjukkan satu gambar

rajah sinar yang tidak lengkap apabila
sebuah cermin satah diletakkan pada
kedudukan X.

(i)

Namakan cermin melengkung itu.

..
(ii) Lengkapkan gambar rajah sinar
dalam Rajah 36.3
(iii) Berdasarkan jawapan anda dalam
b(ii), bagaimanakah cermin
melengkung itu dapat mengatasi
masalah dalam (a)(iii)?
.

Rajah 36..2
(i)

Lengkapkan gambar rajah sinar pada

Rajah 36.2

(ii) Nyatakan fenomena cahaya yang

terlibat dalam (a)(i).

(iii) Berdasarkan jawapan anda dalam(a)

(i), nyatakan masalah yang dialami
oleh pemandu kereta P.

14

(c)

.
Ciri-ciri imej yang dihasilkan oleh cermin
melengkung dalam Rajah 36.3 adalah
diperkecilkan, maya dan tegak.
(i)

Apakah yang berlaku kepada ciri-ciri

imej itu apabila panjang fokus
cermin melengkung itu bertambah?

(ii) Berikan sebab bagi jawapan anda

dalam (c)(i).

FIZIK TINGKATAN 4
37

BAB 5: CAHAYA

Rajah 37.1 dan Rajah 37,2 menunjukkan sinar

cahaya selari menuju ke permukaan cermin
cekung J dan K. CP adalah jejari kelengkungan
dan F ialah titik fokus bagi cermin-cermin itu.

Rajah 37.1

Rajah 37.2

(a)

Apakah yang dimaksudkan dengan titik

fokus?
(b) Menggunakan Rajah 37.1 dan Rajah 37,2,
bandingkan kelengkugan cermin , jejari
kelengkungan CP dan panjang fokus PF.
Hubungkaitkan antara kelengkungan
cermin dengan
(i) jejari kelengkungan
(ii) panjang focus
(c) Rajah 37.3 menunjukkan keratan rentas
pemantul berbentuk parabolayang terdapat
dalam sebuah lampu hadapan sebuah
kereta. Lampu in mempunyai dua mentol
X dan Y. Mentol X terletak pada tik fokus
pemantul itu manakaala mentol Y di atas
mentol X.

Rajah 37.3
Teranngkan apakah yang berlaku kepada
sinar cahaya apabila
(i) Mentol X dihidupkan
(ii) MentolY dihidupkan.
(d) Rajah 37.4 menunjukkan sebuah sistem
pemanas solar yang ringkas digunakan untuk
memasak air.

Rajah 37.4
15

Menggunkan konsep fizik yang sesuai,

terangkan pengubahsuaian yang boleh
digunakan untuk sistem pemanas solar itu lebih
efisyen.
Jawapan anda hendaklah merangkumi aspekaspek yang berikut:
- Bentuk pemantul
- Ketebalan pemantul
- Jarak antara bekas air dengan pemantul
- Warna dinding bekas air
- Muatan haba tentu bahan dinding bekas itu
diperbuat
38

Rajah 38 menunjukkan gambarfoto tumbuhan

yang terdapat di sebuah tasik .Perhatikan
tumbuhan tersebut serta imejnya di permukaan
air.

Rajah 38
Berdasarkan pemerhatian di atas ;
(a) Nyatakan satu inferens yang sesuai.
(b) Binakan satu hipotesis yang sesuai .
(c) Dengan menggunakan radas seperti
cermin satah , kertas putih ,kotak sinar dan
alat-alat radas lain yang sesuai terangkan
satu reksperimen untuk hipotesis yang
dinyatakan di(b).
Dalam huraian anda, nyatakan dengan
jelas perkara berikut:
(i) Tujuan eksperimen.
(ii) Pembolehubah dalam eksperimen.
(iii) Senarai radas dan bahan.
(iv) Susunan radas.
(v) Prosedur eksperimen yang mesti
termasuk satu kaedah mengawal
pembolehubah dimanipulasi kan dan
satu kaedah mengukur pemboleh
ubah bergerak balas.
(vi) Cara untuk menjadualkan data .
(vii) Cara untuk menganalisis data.
Berdasarkan pemerhatian tersebut ,

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

PELAJARAN 2
PEMBIASAN CAHAYA
(a) Maksud pembiasan
Pembiasan ialah fenomena perambatan cahaya
daripada dua medium yang berbeza ketumpatan
optiknya yang menyebabkan perubahan halaju
cahaya (arah dan laju).
(b) Jenis-jenis pembiasan
Pembiasan mendekati normal berlaku apabila cahaya
merambat dari medium yang kurang tumpat ke
medium lebih tumpat.

Garis normal : garis yang berserenjang dengan

sempadan medium yang berbeza
ketumpatan.
Sudut tuju :

sudut di antara sinar tuju dengan gari

normal

Sudut biasan : sudut di antara sinar biasan dengan

garis normal.
(d) Hukum-hukum pembiasan
Hukum I:

Pembiasan menjauhi normal berlaku apabila cahaya

merambat dari medium yang lebih tumpat ke medium
kurang tumpat.

Sinar tuju,garis normal dan sinar biasan berada pada

satu satah yang sama.
Hukum II (Hukum Snell):
Nisbah sinus sudut tuju kepada sinus sudut biasan
adalah pemalar
atau
atau

Arah sinar cahaya tidak berubah tetapi laju berubah

apabila sinar cahaya adalah selari dengan normal.Ini
disebabkan sudut tuju adalah sifar dan
mengakibatkan sudut biasan juga adalah sifar.

Sinus sudut tuju

Sinus sudut biasan
Sinus i
Sinus r

Pemalar

di mana i = sudut tuju ,

r = sudut pantulan
atau

sinus sudut tuju sinus sudut biasan

atau

(c) Istilah-istilah pembiasan

(e) Indeks biasan (n)

16

Pemalar

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Indeks biasan ialah nisbah sinus sudut tuju kepada

sinus sudut biasan.

atau

Contoh 2
Rajah menunjukkan satu sinar cahaya bergerak dari
kaca ke udara .

Sin i
Sin r

di mana n = indeks biasan

i = sudut tuju
r = sudut biasan
nota:

Sudut tuju dikira dari medium yang kurang

tumpat ke medium lebih tumpat walaupun
arah rambatan cahayaditerbalikkan.

Bahan yang mempunyai ketumpatan optik

yang tinggi mempunyai indeks biasan yang
tinggi.

Nilai indeks biasan 1

Jika indeks biasan kaca ialah 1.54,tentukan sudut

Penyelesaian
Contoh 3

(f) Rumus-rumus lain bagi Indeks biasan (n)

Rajah menujukkan sinar cahaya dari udara masuk ke

sebuah prisma kaca. .(Indeks biasan kaca = 1.5)

n = halaju cahaya dalam udara @ vakum

halaju cahaya dalam bahan
atau

vu
vm

Dan
(a)

Lengkapkan sinar cahaya bermula dari P

sehingga keluar ke udara semula.
(b) Tentukan sudut biasan ketika cahaya keluar
semula ke udara .

n = dalam nyata
dalam ketara
atau

Penyelesaian

Contoh 1
Rajah menunjukkan satu sinar cahaya bergerak dari
udara ke bongkah X.

Contoh 4
Halaju cahaya dalam udara ialah 3 x 108 ms-1 dan
halaju cahaya dalam kaca ialah 2 x 108 ms-1 .
Tentukan indeks biasan kaca
Penyelesaian

Tentukan indeks biasan bongkah X.

Penyelesaian:

Contoh 5:
17

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Seekor ikan kelihatan berada sedalam 2.5 m oleh

seorang pemerhati.Berapakah dalam sebenar ikan itu
berada didalam air (Indeks biasan air = 1.33)
Penyelesaian:

Contoh 7
Rajah menujukkan seorang lelaki memerhatikan
sdasar sebuah kolam renang dan didapati kelihatan
cetek daripada kedalaman sebebar.Dalam sebebnar
kolam renag itu ialah 2.0 m.
[ Indeks biasan air = 1.33 ]

Contoh 6
Lengkapkan gambar rajah sinar yang berikut:
(a)

(a)

(b)

Lengkapkan rajah sinar untuk menunjukkan

imej titik Z.?

(b) .Hitungkan dalam ketara kolam renagn itu.

Penyelesaian:

Penyelesaian
(a)

(b)

(g) Eksperimen untuk mencari hubungan antara

sinus sudut tuju dengan sinus sudut biasan
18

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Hipotesis:Bila sudut tuju bertambah sudut biasan

bertambah
Tujuan : Mengkaji hubungan antara sinus sudut tuju
dengan sinus sudut biasan
Senarai pemboleh ubah:
Pemboleh ubah dimanupulasikan: sudut tuju
Pemboleh ubah bergerak balas: sudut biasan
Pemboleh ubah dimalarkan: ketebalan kaca,keamatan
cahaya.
Senarai radas dan bahan : bongkah kaca , kertas
putih, protraktor,kotak sinar dan bekalan kuasa.
Susunan radas:

.
Kaedah mengawal pemboleh ubah dimupulasikan
dan bergerak balas:
Letakkan sebuah bongkah kaca di atas kertas putih
dan lukis sisi bongkah kaca dan tanda sebagai ABCD.
Alihkan bongkah kaca.
Lukis garis normal MN
Tanda/ukur sudut tuju i dengan protraktor.
Letakkan semula bongkah kaca di atas kertas putih
dan hidupkan sinar cahaya.
Lukis garis NPQ bagi sinar cahaya yang keluar
daripada bongkah kaca.
Alih semula bongkah kaca dan lukis garis MN.
Ukur sudut biasan r.
Ulangi eksperimen sebanyak 5 kali dengan sudut i
yang berlainan.
Kaedah penjadualan data:
Jadualkan data:
Sinus i
Sinus r
Kaedah menganalisis data:
Plotkan graf sinus i lawan sinus r

Hipotesis:Semakin bertambah dalam ketara maka

semakin bertambah dalam ketara.
Tujuan : Mengkaji hubungan antara dalam nyata dan
dalam ketara.
Senarai pemboleh ubah:
Pemboleh ubah dimanupulasikan: Dalam nyata , H
Pemboleh ubah bergerak balas : Dalam ketara , h
Pemboleh ubah dimalarkan: jenis cecairketebalan
kaca,keamatan cahaya.
Senarai radas dan bahan : Bikar tinggi,air,pin
keluli,pembaris meter, kaki retort.
Susunan radas:

Kaedah mengawal pemboleh ubah dimupulasikan

dan bergerak balas:
Letak satu pin di dasar bikar sebagai satu objek , O.
Apitkan satu pin lagi secara mengufuk pada kaki
retort sebagai penanda kedudukan imej, I.
Isikan air ke dalam bikar.
Ukur kedalaman air dengan pembaris
meter.Kedalaman ini mewakili dalam nyata, H.
Perhatikan pin O secara tegak dari permukaan air.
Laraskan kedudukan pin I supaya tiada paralaks
antara pin I dan pin O.
Ukur kedudukan pin I dari permukaan air .
Kedudukan ini sebagai dalam ketara,h
Ulang eksperimen sebanyak 5 kali dengan kedalam
air ,H yang berlainan.
Kaedah penjadualan data:
Jadualkan data:
H
h
Kaedah menganalisis data:
Plotkan graf h lawan H

(h)Eksperimen untuk menentukan hubungan

antara dalam nyata dan dalam ketara.
TUTORIAL 2
19

FIZIK TINGKATAN 4

Pembiasan cahaya berlaku apabila cahaya

merambat dalam dua medium optik yang
berlainan ketumpatannya.
Ini disebabkan perubahan dalam
A
B
C
D

BAB 5: CAHAYA

Suatu sinar cahaya merambat dari medium W ke

medium X.Jika ketumpatan optik medium A
lebih besar daripadaketumpatan optik medium
gambarajah yang manakah berikut adalah benar
bagi alur cahaya tersebut?

Rajah menunjukkan suatu sinar cahaya

merambat dari udara ke plastik

amplitud cahaya
keamatan cahaya
halaju cahaya
kekuatan cahaya

Apakah yang akan berlaku kepada cahaya

apabila merambat dari gelas ke air?

A
B

Laju cahaya
berkurang
bertambah

Sudut biasan
berkurang
bertambah

C
D

berkurang
bertambah

bertambah
berkurang

Rajah (a) menunjukkan satu sinra cahaya

merambat dari medium Q ke medium P .
Rajah (b) menunjukkan satu sinra cahaya
merambat dari medium R ke medium P
Diagram (b) shows a ray of light propagates
from medium R to medium P .

Manakah antara berikut memberikan indeks

biasan plastik?
A

Sin S
Sin Q

Rajah (a)
C
6

Sin Q
Sin R

Sin P
Sin R
Sin R
Sin S

Rajah menunjukkan satu alur cahaya yang

bergerak dari cecair A ke cecair B.( Indeks
biasan cecair B > Indeks biasan cecair A).

Rajah(b)
Ketumpatan medium-medium P,Q,R disusun
mengikut tertib menaik
A
C

P, Q, R
Q, P, R

B
D

20

Q, R, P
R, P, Q

Gambarajah manakah berikut adalah benar

mengenai alur cahaya tersebut?

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Rajah menunjukkan dua sinar cahaya yang

merambat melalui blok kaca.
9

Berapakah indeks biasan bahan X?

Persamaan manakah yang benar?

A

A
C

w
y

x
z

x = y

sin w
sin y

sin x
sin z

sin w

Rajah menunjukkan suatu sinar cahaya yang

merambat dari udara ke bahan X.

sin x

10

= sin y

0.85
1.31

B
D

1.24
1.41

Rajah menunjukkan satu sinar cahaya dipancar

kepada sebuah bongkah kaca , KLMN. Indeks
biasan kaca ialah 1.50.

sin z

Jadual menunjukkan indeks biasan bagi air dan

perspek.
Medium

Indeks biasan,n

Air
Perspeks

1.33
1.49

Berdasarkan maklumat dalam Jadual di atas,

sinar cahaya yang manakah dalam rajah
berikiut adalah benar?

21

Hitungkan sudut biasan sinar cahaya tersebut.

A
C

200
350

B
D

300
450

FIZIK TINGKATAN 4
11

BAB 5: CAHAYA

Satu sinar cahaya merambat dari udara ke kaca.

14

Rajah menunjukkan imej paku yang terhasil

dalam cecair X apabila dilihat oleh seorang
pemerhati.]

Antara yang berikut yang manakah adalah indeks

biasan cecair X itu?
Indeks biasan kaca tersebut adalah
A
C
12

B
D

1.45
1.62

Berapakah halaju cahaya merambat menerusi

suatu bahan plastik yang mempunyai indeks
biasan 1.2?
(Halaju cahaya dalam udara = 3 x 108 ms-1 )
A
C

13

1.38
1.51

1.0 x 108 ms-1

2.0 x 108 ms-1

B
D

P
Q

Q
P

15

P
R
R
P

Rajah menunjukkan sekeping duit syiling

diletakkan di dasar sebuah bekas yang berisi
suatu cecair. Imej duit syiling kelihatan berada 5
cm daripada dasar bekas itu.

1.5 x 108 ms-1

2.5 x 108 ms-1

Rajah menunjukkan kedudukan ketara imej

seekor ikan yang dperhatikan oleh seorang
lelaki yang berdiri di tepi sebuah tasik.
Pada titik manakah A, B , C atau D adalah
kedudukan sebenar ikan itu?
What is the refractive index of the liquid?

16

8
13

11
5

22

5
8
D

13
8

Jika indeks biasan air ialah 1.33,cari dalam

ketara bagi bagi suatu objek yang berada
sedalam 12 m di dasar
sebuah tasik.
A
C

17

6m
12 m

B
D

9m
16 m

Rajah menunjukkan satu objek yang berada di

dasar sebuah kolam renang. Jarak objek
daripada permukaan air ialah 8 m.

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA
B
C
D
20

Diantara yang berikut yang manakah

merupakan indeks biasan?
A
B
C

Berapakah dalam ketara objek tersebut ?

[Indeks biasan air = 1.33]
A
C
18

6m
10 m

B
D

7m
11 m

21

Ikan kelihatan cetek daripada kedalaman

sebenarnya
Kayu lurus kelihatan bengkok apabila
berada di dalam air
Air laut kelihatan biru

Sudut tuju
Sudut bias
ketumpatan udara
ketumpatan bahan
Laju cahaya dalam udara
Laju cahaya dalam bahan

Rajah 21.1 menunjukkan seorang ibu

memerhatikan kaki anak lelakinya yang
terendam dalam sebuah kolam renamg. Beliau
mendapati kaki anaknya kelihataan pendek
disebabkan oleh satu fenomena cahaya.

Rajah menujukkan seorang pemerhati melihat

seekor ikan dalam sebuah kolam.

Rajah 21.1
(a)

.
Berapakah jarak antara pemerhati dengan imej
ikan itu.
(Indeks biasan air =

4
)
3

A 25 cm
C 37 cm

C
E
19

B 34 cm
D 41 cm

1.2
2.5

1.7

Fenomena-fenomena yang yang berikut bukan

disebabkan oleh pembiasan cahaya ?
A

Cahaya matahari yang sampai ke bumi

adalah melengkung
23

(i)

Namakan fenomena cahaya terlibat.

(ii) Terangkan bagaimanakah fenomena

tersebut berlaku.

(b) Rajah 21.2 menunjukkan seorang lelaki

sedang memerhatikan dasar sebuah kolam
renamg .Kedalaman kolam renang itu ialah
2.5 m.
[ Indeks biasan air = 1.33 ]

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Rajah 21.2
(i)

(e)

Hitungkan dalam ketara kolam renang itu.

Rajah 22.3 menunjukkan satu duit syilling

berada dalam bikar berisi air.
Pada Rajah 22.3, lukis gambar rajah sinar
dari duit syilling ke mata untuk
menunjukkan bagaimana imej duit syilling
itu terbentuk.

(ii) Pada Rajah 21.2 , lukiskan satu rajah sinur

bermula dari titik Z untuk menunjukkan
bagaimanakah kedudukan titik Z kelihatan
lebih cetek.
22

Rajah 22.1 dan Rajah 22.2 menunjukkan

sebatang pensil yang serupa masing-masing
ditenggelamkan di dalam air suling dan air laut.

Rajah 22.3
23
Rajah 22.1

Rajah 22.2

(a)

Berdasarkan Rajah 22.1 dan 22.2

(i) bandingkan pembengkokkan pensil
....

(ii) bandingkan ketumpatan air suling

dan air laut
....

(iii) nyatakan hubungan antara

ketumpatan air dengan
pembengkokkan pensil
....

(b) Berdasarkan Rajah 22.1, bandingkan

pemerhatian saiz pencil di dalam dan di
luar air suling
.....
.
Namakan fenomena yang ditunjukkan
dalam Rajah 22.1 dan Rajah 22.2

(d) Garis jawapan yang betul dalam kurungan

untuk melengkapkan ayat di bawah
Fenomena pada (d) berlaku disebabkan
perubahan pada (halaju , frekuensi)
cahaya.

Rajah 23.1 dan Rajah 232 menunjukkan satu

sinar cahaya terbias apabila merambat melalui
dua medium yang berbeza.
Indeks biasan untuk medium A ialah 1.33 dan
indeks biasan untuk medium B adalah 1.50.

Rajah 23.1

Rajah 23.2

(a) Apakah yang dimaksudkan dengan pembiasan?

(b) Berdasarkan Rajah 23.1 dan Rajah 23.2,
bandingkan sudut tuju i sudut , sudut biasan dan
biasan indeks biasan medium A dan medium B.
Hubungkaitkan antara indeks biasan dengan
(i) sudut biasan
(ii) ketumpatan medium

(c)

24

24

Satu eksperimen dijalankan untuk mengkaji

hubungan antara dalam nyata H dan dalam
ketara,h . Susunan radas untuk eksperimen ini
ditunjukkan dalam Rajah 24.1.

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Rajah 24.5

Rajah 24.6

(a) Berdasarkan eksperimen yang dihuraikan,

kenal pasti;
(i) pemboleubah manupulatif
.............................................................
(ii) pembolehubah bergerak balas
.....................................................................
(iii) pembolehubah yang dimalarkan.
.....................................................................
(b) Berdasarkan Rajah 24.2 , 24.3 ,24.4 , 24.5 dan
24.6 , ukur dalam nyata , H dan dalam ketara ,
h dengan menggunakan pembaris meter.
Jadualkan keputusan untuk nilai H dsn h dalam
ruangan di bawah.

Rajah 24.1

Satu pin optik diletakkan dalam sebuah bikar. Air

kemudiannya dituangkan supaya kedalam nyata pin
optikadalah H.
Seorang pemerhati memerhatikan daripada atas imej
pin optik itu Kedudukan imej pin optik itu ditentukan
dengan menggunakan satu pin optik yang boleh
digerakkan dengan menggunakan kaedah tiada
parallaks dan dalam ketara , h diukur dengan
menggunakan pembaris meter.
Ekspetrimen diulangi dengan menammbahkan air
supaya dalam nyata H dan dalam ketara h berubah
seperti ditunjukkan pada Rajah 24.2, 24.3, 24.4,
24.5 dan 24.6 .

Rajah 24.2

Rajah 24.3

25

Rajah 24.4

(c)

Lukis graf h melawan H .

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA
Berdasarkan pemerhatian di atas dan
pengetahuan anda mengenai fenomena
pembiasan;

(d) Berdasarkan jawapan anda dalam (c),

nyatakan hubungan antara dalam nyata H
dan dalam ketara , h.
....................................................................
....................................................................
(e) Nyatakan satu langkah berjaga-jaga yang
perlu diambil semasa eksperimen ini
dijalankan.
....................................................................
....................................................................
25

Rajah 25 menunjukkan dua jalur sinar cahaya

dari bawah kolam renang, dibiaskan ke udara.
Kedua-dua jalur cahaya itu mempunyai sudut
tuju yang berbeza.

Rajah 25

26

(a) Nyatakan satu inferens yang sesuai.

(b) Nyatakan satu hipotesis yang sesuai.
(c) Dengan menggunakan radas seperti
bongkah kaca, kertas putih,kotak sinar dan
lain-lain , terangkan satu rangka kerja
eksperimen untuk menyiasat hipotesis
yang anda nyatakan dalam (b)
Dalam penerangan anda jelaskan perkara
berikut :
(i) Tujuan eksperimen.
(ii) Pembolehubah dalam
eksperimen.
(iii) Senarai radas dan bahan
(iv) Susunan radas.
(v) Prosedur eksperimen termasuk
satu kaedah mengawal
pembolehubah dimanipulasikan
dan satu kaedah mengukur
pembolehubah bergerak balas.
(vi) Penjadualan data.
(vii) Cara anda menganalisis data.

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

PELAJARAN 3
PANTULAN DALAM PENUH

(a) Pengertian
Pantulan yang berlaku dalam medium yang sama
semasa cahaya mula dirambatkan dari medium lebih
tumpat ke medium kurang tumpat apabila sudut tuju
melebihi sudut genting medium yang lebih tumpat.
(b) Rajah sinar untuk menunjukkan
bagaimanakah Pantulan dalam Penuh
berlaku,

(1) Sudut tuju ,i1 is adalah kecil

Sinar biasan yang kuat dan sinar pantulan
yang lemah terhasil.
(2) Sudut tuju ditambah sehingga i2.
Sinar biasan dan sinar pantulan dengan
keamatan yang semakin bertambah
berbanding situasi (1),
(3) Sudut tuju ditambah sehingga mencapai
sudut genting ,c. Sinar biasan berada
disepanjang sempadan air dan udara.
(4) Sudut tuju i3 > c.
Tiada pembiasan berlaku.
Semua sinar cahaya dipantulkan semula ke
dalam air.
Pantulan dalam penuh berlaku.
(c)

Syarat berlakunya
(1) Sinar cahaya mestilah merambat dari
medium yang lebih tumpat ke medium
yang kurang tumpat.
(2) Sudut tuju mestilah melebihi sudut
genting.

(d) Sudut Genting(c)

Sudut genting ialah sudut tuju ketika sudut
biasan 90o.
atau
Sudut tuju terbesar apabila sinar cahaya
bergerak darimedium yang lebih tumpat ke
medium yang kurang tumpat.

27

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA
Penyelesaian

(e)

Menentukan hubungan antara Indeks

biasan,n dengan sudut genting,c

Sin i
Sin r

n=
Contoh 2

n=

Contoh 1
Tandakan rajah-rajah berikut sudut genting, c.

Rajah menunjukkan satu sinar cahaya memasukki

satu prisma kaca melalui titik P.
[ Indeks biasan kaca = 1.51 ]

(a) Hitungkan sudut genting kaca.

(b) Lengkapkan rajah sinar bermula dari titik P
ssehingga arah sinar cahaya tidak berubah.
Penyelesaian

28

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Contoh 3
Suatu sinar cahaya AO merambat dalam bahan X
yang mempunyai indeks biasan 2.0.

Lukiskan sinar cahaya semasa melalui udara jika

sudut ialah
(a) 25o
(b) 30o
(c) 35o
Penyelesaian

(f)

Ekspeimen untuk menentukan hubungan

antara indeks biasan , n dengan sudut
genting,c
Hipotesis:Apabila indeks biasan sudut genting
berkurang
Tujuan : Mengkaji hubungan amtara indeks
biasan , n dengan sudut genting,c
Senarai pemboleh ubah:
Pemboleh ubah dimanupulasikan: indeks biasan
Pemboleh ubah bergerak balas: sudut genting
Pemboleh ubah dimalarkan: saiz bongkah semibulatan
Senarai radas dan bahan : bongkah semibulatan, kertas putih, protraktor,kotak sinar dan
bekalan kuasa.

29

Susunan radas:

Kaedah mengawal pemboleh ubah

dimupulasikan dan bergerak balas:
Letakkan sebuah bongkah kaca semi-bulatan di
atas kertas putih dan lukiskan sisinya dan tanda
ABC.
Alihkan bongkah kaca dan lukis garis normal
ON
Letakkan semula bongkah kaca di atas kertas
putih.
Hidupkan kotak sinar.
Tujukan cahaya kepada bongkah kaca pada
sudut tuju i yang kecil.
Dengan perlahan-lahan gerakkan kotak cahaya
supaya sudut i bertambah besar sehingga sudut
biasan menjadi 90o.
Ukur sudut tuju ketika ini = c
Sudut C ini adalah merupakan sudut genting.
Ulangi eksperimen sebanyak 5 kali dengan
bongkah semi-bulatan yang berlainan nilai
indeks biasan.
Kaedah penjadualan data:
Jadualkan data:
Indeks biasan, n
Sudut genting,c
Kaedah menganalisis data:
Plotkan graf c lawan n

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

(g) Fenomena harian dan alat-alat yang

menggunakan konsep pantulan dalam penuh
(i) Logamaya

Pada hari panas,sinar cahaya matahari bergerak

dari lapisan udara yang lebih tumpat ke lapisan
udara kurang tumpat.
Apabila sinar cahaya semakin hampir dengan
permukaan jalan yang panas sudut tuju melebihi
sudut genting.
Pantulan dalam penuh berlaku .
Imej cahaya darilangit kelihatan seperti tompok
air di atas jalan raya.
(ii) Periskop
Dalam sebuah periskop pantulan dalam penuh
berlaku.
Ini disebabkan cahaya dituju pada sudut tuju 45o
yang melebihi sudut genting prisma kaca 42o .
Kelebihan periskop prisma daripada periskop cermin
satah ialah
(a) Imej lebih jelas (b) Imej tidak bertindih-tindih
(iii) Binokular

30

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

TUTORIAL 3

Sudut genting suatu bahan ialah sudut tuju

A
B
C
D

yang minimum apabila cahaya merambat

dari medium kurang tumpat ke medium
lebih tumpat.
yang minimum apabila cahaya merambat
dari medium lebih tumpat ke medium
kurang tumpat.
yang maksimum apabila cahaya merambat
dari medium kurang tumpat medium lebih
tumpat.
yang maksimum apabila cahaya merambat
dari medium lebih tumpat ke medium
kurang tumpat.

Yang manakah antara berikut merupakan sudut

genting bagi sebuah bongkah kaca semibulatan?

Rajah menunjukkan satu alur cahaya dengan

sudut tuju X merambat dari udara ke bongkah
plastik.Yang manakah merupakan sudut genting
bongkah plastik itu

Pantulan dalam penuh berlaku dua kali.

Sudut tuju melebihi sudut genting prisma kaca.
Kelebihannya berbanding teleskop ialah
(a) kecil (senang dibawa kemana-mana)
(b) Imej adalah tegak
(iv) Serabut optik

Dinding kaca di sebelah luar kurang tumpat

berbanding dengan kaca di sebelah dalam.
Dengan itu cahaya merambat dari medium lebih
tumpat ke medium kurang tumpat.
Cahaya yang masuk dari hujung serabut mengalami
pantulan dalam penuh kerana sudut tujunya sentiasa
melebihi sudut genting.
Kelebihannya berbanding dengan wayar kuprum
biasa
(a) lebih murah (b) lebih banyak maklumat boleh
dibaw
31

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

The diagram shows a light ray, P, directed into a glass

block. The critical angle of the glass is 42o.
In which direction does the light move from point Q?

Jika indeks biasan bagi air ialah 1.33,maka

sudut gentingnya adalah
A 44.5o
B 46.9o
C 48.8o
D 49.2o

Satu sinar cahayabergerak dari kaca ke udara.

Sebahagian cahaya dibiaskan dan sebahagian
cahaya dipantulkan.
Rajah yang manakah berikut ada;ah benar untuk
menunjukkan lintasan sinar cahaya itu?

Di antara rajah-rajah A, B dan C, yang manakah

menunjukkan fenomena pantulan dalam penuh

Rajah menunjukkan satu sinar cahaya bergerak

dari udara dan masuk ke satu prisma kaca..

Berapakah sudut genting kaca itu?

A 40o
B 50o
o
C 60
D 70o
5

Antara rajah sinar berikut yang manakah

membentuk sudut genting?

Gambar rajah menunjukkan sinar X ditujukan

ke dalam blok kaca. Sudut genting kaca ialah
42 0. Ke manakah arah sinar merambat dari titik
Y?

32

FIZIK TINGKATAN 4

10

BAB 5: CAHAYA

12

Yang manakah antara berikut paling tepat untuk

menunjukkan kesan pantulan dalam penuh bagi
suatu sinar cahaya yang merambat dalam bahan
X yang mempunyai indeks biasan 1.3 dan
bahan Y yang mempunyai indeks biasan 1.5.

13

Rajah menunjukkan suatu sinar cahaya AO

merambat dari cecair ke udara.
Jika sudut genting cecair tersebut ialah
45o,lintasan sinar cahaya selepas melalui titik O
adalah

14

Rajah menunjukkan satu sinar merambat ke

dalam blok kaca semi bulatan.
Jika sudut genting kaca ialah 42 0 , yang
manakah laluan sinar cahaya yang betul?

Rajah menunjukkan fenomena pantulan dalam

penuh yang berlaku pada sempadan di antara
dua medium.

Apakah hubungan yang betul antara n1 dan n2 ?

A
B
C

11

n1 > n2
n1 = n2
n1 < n2

Rajah yang manakah berikut menujukkan sinar

cahaya yang bergerak dari air ke udara dengan
sudut tujunya melebihi sudut genting air?

33

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Antara rajah berikut yang manakah betul

menunjukkan lintasan sinar biasan melalui
prisma?

15

Rajah men unjukkan satu sinar cahaya

merambat dari bahan X ke udara pada sudut
tuju 40o.,

18
Jika indeks biasan bahan X ialah 1.12, lintasan
cahaya seterusnya bermula dari O ialah
A
C

OE
OC

B
D

OD
OB

16

Rajah menunjukkan suatu sinar cahaya bermula

dari M memaukki prisma kaca bersudut tegak
dan mempunyai sudut genting 42o. Selepas
melalui titik O,
Antara lintasan A,B,C dan D yang manakah
lintasan sebenar sinar cahaya tersebut?

17

Rajah menunjukkan satu sinar cahaya yang

melalui satu prisma yang mempunyai indeks
biasan 1.56.

34

Satu sinar cahaya ditujukan pada satu sisi

bongkah kaca segiempat tepat.
Rajah yang manakah adalah benar ?
[ Sudut genting kaca ialah 42o ]

FIZIK TINGKATAN 4
19

BAB 5: CAHAYA

Rajah menunjukkan perbezaan lintasan sinar

cahaya apabila cahaya merambat melalui
prisma P dan prisma Q.

A
B
C
22

B
C

Sudut genting prisma P lebih kecil

daripada sudut genting prisma Q
Indeks biasan prisma P lebih kecil
daripada indeks biasan prisma Q
Prisma P boleh memantulkan cahaya tetapi
prisma Q tidak boleh memantulkan
cahaya.
Fenomena ini dapat diterangkan oleh
A Biasan
B Belauan
C Pantulan
D Pantulan dalam penuh

Rajah menunjukkan satu bongkah plastik

lutsinar semi-bulatan ditenggelamkan dalam
suatu cecair.Satu sinar cahaya memasukki
bungkah kaca itu pada P dipantulkan
sepenuhnya di Q dan akhirnya keluar melalui R
23

Pantulan dalam penuh berlaku kerana

A
B
C
D
21

Rajah menunjukkan seekor jerung sedang

memerhatikan seorang lelaki di sebalik
halangan.

Perbezaan ini adalah disebabkan

A

20

Sudut genting medium M kurang daripada

35o
Medium M kurang tumpat dari medium N
Sudut pantulan adalah 55o

Ketumpatan optik bongkah plastik lebih

rendah daripada ketumpatan optik cecair.
Indeks biasan bongkah plastik lebih
rendah daripada indeks biasan cecair.
Sudut genting bongkah plastik lebih besar
daripada sudut genting cecair.
Sudut tuju melebihi sudut genting bongkah
plastik.

Rajah menunjukan satu sinar cahaya dituju dari

medium M ke medium N yang mempunyai
ketumpatan optik yang berbeza

.Pernyataan yang manakah berikut adalah benar.

35

Alat-alat atau fenomena harian berikut bekerja

berdasarkan prinsip pantulan dalam penuh
kecuali
A
B
C
D

Binokular
Logamaya
gentian optik
Periskop cermin

\24 Rajah menunjukkan keratan rentas satu kabel

gentian optik.

Pernyataan yang manakah berikut adalah benar?

A
B
C

Ketumpatan P < Ketumpatan Q

Ketumpatan P > Ketumpatan Q
Ketumpatan P = Ketumpatan Q

FIZIK TINGKATAN 4
25

BAB 5: CAHAYA

Rajah 25.1 menunjukkan satu alur cahaya XO

menuju sebuah prisma kaca PQR yang
mempunyai indeks biasan 1.5.

26

Satu blok kaca dipotong menjadi dua prisma P

dan Q seperti ditunjukkan dalam Rajah 26.1.
Satu daripada prisma tersebut adalah sesuai
digunakan sebagai satu komponen dalam
sebuah binokular.
[ Indeks biasan blok kaca= 1.5 ]

Rajah 25.1
Mengapakah alur cahaya XO tidak terbias
semasa memasukki prisma kaca itu?
.....................................................................
.....................................................................
(b) Tentukan nilai sudut genting prisma kaca.

Prisma P

(a)

(c)

Dengan menggunakan langkah-langkah

pengiraan tertentu,lukiskan sinar cahaya
bermula dari Y sehingga keluar ke udara
semula pada Rajah 25.2 di bawah.
langkah pengiraan:

(a)

Prisma Q
Rajah 26.1
Hitungkan sudut genting kaca.

(b) Pada Rajah 26.1 lengkapkan lintasan sinar

cahaya yang memasukki prisma P dan
prisma Q bermulapada titki X.
(c) (i) Berdasarkan jawapan anda di (b)
prisma manakah yang sesuai
digunakan dalam binokular itu.
.
(ii) Berikan sebab untuk jawapan anda
di (c)(i).

(d) Rajah 26.2 menunjukkan sebuah

binokular.

Rajah 25.2
Rajah 26.2
36

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA
28

(i)

27

Berdasarkan jawapan anda di (c) ,

lukiskan kedudukan prisma yanmg
betul dalam kotak yang disediakan
pada rajah 26.2.
(ii) Seterusnya lengkapkan rajah sinar
pada Rajah 26.2.
(iii) Apakah fungsi kanta objek dalam
binokular itu?
..
Rajah 27.1 menunjukkan seorang
pemandu yang sedang memandu pada hari
yang panas ternampak tompokan air di
hadapan, tetapi tompokan air itu hilang
apabila pemandu itu menghampirinya.

Rajah 28 menunjukkan pemantul cahaya

dipasang pada permukaan jalan untuk
membantu pemandu di waktu malam atau
keadaan berkabus.

Rajah 28
Rajah 27.1
Namakan fenomena semula jadi ini.

(b) Nyatakan konsep fizik yang terlibat

dalam fenomena ini.

(c) (i) Bandingkan ketumpatan udara

sejuk dengan udara panas.

(ii) Apabila cahaya merambat dari

medium lebih tumpat ke
medium kurang tumpat, apakah
yang akan berlaku kepada arah
perambatan gelombang cahaya
yang terbias.

(iii) Lengkapkan Rajah 27.2 bagi

menunjukkan kejadian semula
jadi yang ditunjukkan dalam
Rajah 27.1.

(a)

Rajah 27.2
37

(a)

Apakah yang dimaksudkan dengan sudut

genting?
Tanda jawapan ( ) yang betul dalam
petak yang disediakan.
Sudut tuju apabila sudut biasan
ialah 90o .
Sudut tuju apabila sinar tuju
dipantulkan sepenuhnya.

(b)

(i)

Berdasarkan Rajah 28 bagaimanakah

pemantul cahaya membantu
pemandu?

(ii) Lengkapkan lintasan sinar cahaya

pada Rajah 28.
(c) Jelaskan mengapa sinar cahaya tidak
bengkok semasa memasuki prisma di titik
A.
.....
(d) Berdasarkan Rajah 28, apakah yang
berlaku pada sinar cahaya itu selepas
melalui titik B?
.....
(e) Namakan fenomenayang ditunjukkan
dalam Rajah 28.
.....
(f) Sudut genting untuk kaca adalah 38o .
Hitungkan indeks biasan untuk kaca.

FIZIK TINGKATAN 4
29

BAB 5: CAHAYA

Rajah 29 menunjukkan struktur bagi sebuah

periskop yang digunakan di dalam kapal selam.

(ii) Berdasarkan jawapan di (d)(i), bahan

manakah yang paling sesuai untuk
digunakan dalam periskop?

(iii) Nyatakan satu sebab bagi jawapan di

(d)(i)?

(e)

Cermin juga boleh digunakan di dalam

periskop
(i)

(a)

(b)
(c)

Rajah 29
Dua prisma kaca mesti digunakan supaya
pemerhati dapat melihat objek di luar
kapal selam. Kedudukan satu daripada
prisma kaca itu ditunjukkan pada Rajah
29.
Pada Rajah 29,
(i) lukis dan lorekkan kedudukan
prisma.
(ii) lengkapkan rajah sinar cahaya dari
objek ke mata pemerhati.

30

Nyatakan fenomena cahaya yang

digunakan jika menggunakan cermin.

(ii) Beri satu sebab mengapa cermin

tidak sesuai digunakan berbanding
prisma.
..
(a) Rajah 30.1 menunjukkan satu sinar
cahaya merambat dari bongkah
semi-bulatan P ke udara .
Rajah 30.2 menunjukkan satu sinar
cahaya merambat dari bongkah
semi-bulatan Q ke udara .

Nyatakan fenomena cahaya yang terlibat.

Sudut genting prisma kaca itu ialah 44.

Kirakan indeks biasan prisma kaca itu.

(d) Q, R and S adalah tiga jenis bahan

yang berbeza digunakan sebagai prisma
di dalam periskop.
Jadual 29 menunjukkan ciri-ciri pada
setiap bahan.
Bahan
Q
R
S
(i)

Indeks biasan

Rajah 30.1

Sudut
genting

1.25
1.33
1.52
Jadual 29
Hitungkan sudut genting bagi setiap
bahan dan lengkapkan Jadual 29.

(i)

38

Rajah 30.2
Apakah yang dimaksudkan dengan
indeks biasan

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

(ii) Menggunakan Rajah 30.1 dan Rajah

30.2, bandingkan sudut tuju , sudut
genting, kaitan antara sudut tuju
dengan sudut genting setiap bongkah
semi-bulatan dan arah sinar cahaya
selepas mengenai sempadan antara
semi-bulatan dengan udara.
Hubungkaitkan antara kaitan antara
sudut tuju dengan sudut genting
setiap bongkah semi-bulatan dan arah
sinar cahaya selepas mengenai
sempadan antara semi-bulatan
dengan udara.
(b) (i) Nyatakan 2 syarat sinar cahaya boleh
mengalami pantulan dalam penuh.
(ii) Rajah 30.3 menunjukkan sinar tuju
pada kaca Crown yang mempunyai
sudut genting 42.
Lukiskan sinar cahaya untuk
menunjukkan bagaimana sinar
cahaya merambat keluar dari kaca
Crown.

(c)

Rajah 30.3
Rajah 30.4 menunjukkan struktur gentian
optik yang digunakan untuk perhubungan.

Rajah 30.4
Gentian optik diperbuat dari kaca. Setiap
lapisan gentian kaca (bahagian dalam)
dilapis dengan lapisan nipis kaca
(bahagian luar). Anda dikehendaki
memberi beberapa cadangan untuk mereka
bentuk gentian optik yang boleh membawa
maklumat dengan lebih berkesan..
Terangkan cadangan anda berdasarkan
aspek-aspek berikut:
Indeks biasan bahagian dalam dan
bhagian luar
Kebolehan melentur
Ketelusan cahaya yang masuk
Ketebalan kaca
Kaedah menggabungkan gentian
optik
39

PELAJARAN 4 KANTA DAN

KEGUNAANNYA DALAM ALATALAT OPTIK
(a) Pendahuluan
Kanta diperbuat daripada bahan yang lutsinar di
mana sekurang-kurang nya satu permukaannya
adalah melengkung.
Pembentukan imej oleh sebuah kanta adalah
disebabkan oleh fenomena pembiasan ..
Sinar cahaya yang melalui paksi utama dan yang
melalui pusat optik kanta tidak dibiaskan.
Sinar cahaya dari sumber yang jauh(infiniti) adalah
masuk ke kanta dalam keadaan selari .
(b) Jenis-jenis kanta
(i) Kanta cembung @ Kanta penumpu @ Kanta
positif.

(ii) Kanta cekung @ Kanta pencapah @ Kanta

negative

(c) Istilah-istilah kanta

Pusat Optik (P) : Titik yang berada di tengah-tengah
kanta dan sinar cahaya yang melaluinya tidak terbias.
Paksi utama (AB) : Garis lurus yang melalui pusat
optik danberserenjang dengan kanta.
Fokus utama@Titik fokus (F) :
Bagi kanta cembung: Ialah satu titik di atas paksi
utama di belakang kanta di mana sinar cahaya selari
dengan paksi utama akan menumpu.
Bagi kanta cekung:Ialah satu titik di atas paksi utama
di depan kanta di ana sinar cahaya yang selari dengan
paksi utama akan mula mencapah.

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA
Unit f adalah meter(m) dan unit P adalah diopter(D)
Bagi kanta cembung : kuasa positif
Bagi kanta cekung : kuasa negatif

Panjang fokus (FP) : Jarak antara fokus utama dan

pusat optikuntuk kanta cembung panjang fokus
adalah positif dan bagi kanta cekung panjang fokus
adalah negatif.

Contoh 1
Sebuah kanta cembung mempunyai panjang fokus 40
cm.Tentukan kuasanya.
Penyelesaian

Contoh 2
Sebuah kanta mempunyai kuasa - 5D.Berapakah
panjang fokus kanta tersebut apakah jenis kanta itu?

(d) Kuasa Kanta (P)

Penyelesaian:
Kuasa Kanta

1
Panjang fokus

atau
P

(e)

1
100

f(m)
f (cm)

Menentukan ciri-ciri imej kanta dengan

kaedah gambar rajah sinar.

(i) Pendahuluan:

Objek dan imej di sebelah paksi-x yang

sama=tegak
(ii) Gambar rajah sinar untuk kanta cembung.
a) u < f

Gambar rajah sinar merupakan sebuah lukisan

berskala yang digunakan untuk mengetahui ciriciri imej yang terhasil oleh sebuah kanta. Ciri
imej sebuah kanta dipengaruhi oleh jarak objek
(u). Apabila melukis gambar rajah sinar:
Sinar cahaya melalui pusat optik tidak dibiaskan
Sinar cahaya selari paksi utama apabila
memasukki kanta akan ditumpukan pada fokus
utama di belakang kanta (kanta cembung) atau
mula dicapahkan dari fokus utama di hadapan
kanta (kanta cekung)
Imej adalah hasil persilangan dua sinar yang
dibina tersebut.
Ciri-ciri imej ditentukan seperti berikut:
Tinggi imej > Tinggi objek = membesar atau
Tinggi imej < Tinggi objek = mengecil
Objek dan imej di sebelah paksi-y yang
bertentangan = nyata atau
Objek dan imej di sebelah paksi-y yang sama
=maya
Objek dan imej di sebelah paksi-x yang
bertentangan = songsang atau

40

Ciri-ciri imej :

(b) u = f

Ciri-ciri imej :

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

(c) f < u < 2f

Ciri-ciri imej :

(f) u
Ciri-ciri imej :

(d) u = 2f

Ciri-ciri imej :
....................
Kesimpulan

Ciri-ciri imej :

(e) u > 2f

Jarak objek ,u
u<f
u=f
f <u< 2f
u = 2f
u > 2f
u=

Ciri-ciri imej

(ii) Gambar rajah sinar untuk kanta cekung.

(f)
(a) u < f

Menentukan ciri-ciri imej yang dibenrtuk

oleh kanta cembung atau kanta cekung
dengan menggunakan persamaan kanta

Ciri-ciri imej :

(b) f<u <2f

Ciri-ciri imej :

Kesimpulan:
Jarak objek ,u
Ciri-ciri imej
u<f
f < u < 2f

41

f =
u =
v =
ho =
hi =
m=

Panjang fokus
Jarak objek
Jarak imej
Tinggi objek
Tinngi imej
Pembesaran linear

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Contoh 3
Pengertian tanda:
Kanta cembung

Jarak
objek,u

Kanta cekung

+
Objekberada di
sebelah kiri ( di
hadapan kanta)

+
Objekberada di
sebelah kiri ( di
hadapan kanta)

Objekberada di
sebelah kanan (di
belakang kanta)
Jarak
imej, v

Objekberada di
sebelah kanan (di
belakang kanta

Jikaimej adalah
nyata ( imej
terbentukdi
sebelah kanan
//belakang kanta).
Jikaimej adalah
naya ( imej
terbentukdi
sebelah kiri
//hadapan kanta).

Jikaimej adalah
nyata ( imej
terbentukdi sebelah
kanan //belakang
kanta).
Jikaimej adalah
naya ( imej
terbentukdi sebelah
kiri //hadapan
kanta).

Panjang
+
fokus, f
Kuasa
+
kanta, P
Pembesaran linear, m
m 1
m 1

m 1

Sebuah kanta cembung mempunyai panjang fokus 20

cm.Satu objek yang tingginya 2 cm terletak 30 cm
di hadapan kanta.Tentukan,
(a) Jarak imej
(b) Pembesaran linear
(c) Tinggi imej
(d) Ciri-ciri imej
Penyelesaian

Saiz imej
Sama saiz
Membesar
Mengecil

Contoh 4
Sebuah kanta cekung mempunyai kuasa 2.5 D.Satu
objek yang tingginya 6 cm diletak 20 cm di hadapan
kanta.Tentukan
(a) Jarak imej
(b) Tinggi imej
(c) Pembesaran linear
(d) Ciri-ciri imej
Penyelesaian

42

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

(g) Pengertian imej nyata dan imej maya bagi

kanta
Imej nyata adalaah imej yang boleh terbentuk
pada skrin.
Imej maya adalaah imej yang tidak boleh
terbentuk pada skrin
(h) Kesan kepada imej apabila sebahagian kanta
dilindungi,
Kecerahan imej akan berkurangan kerana
kuantiti cahaya yang masuksemakin
berkurangan.
(i)

Experimen untuk mengkaji hubungan

antara jarak objek dan jarak imej. bagi
sebuah kanta.
Hipotesis:
Apabilajarak objek bertambah , jarak imej
berkurang..
Tujuan eksperimen :
Mengkaji hubungan antara jarak objek dan jarak
imej. bagi sebuah kanta. .
Pembolehubah eksperimen:
Pembolehubah manupulatif : jarak objek
Pembolehubah bergerak balas : jarak imej
Pembolehubah dimalarkan : Panjang fokus
Senarai radas dan bahan:
Kanta cembung,pemegang kanta ,skrin, kadbod
berlubang dengan wayar bersilang , mentoldan
pembaris meter.
Susunan radas:

(j)

Alat-alat optik yang menggunakan kanta

Terdapat banyak alat-alat optikyang
menggunakan kanta seperti kanta pembesar
teleskop, mikroskop dan kamera.
Untuk setiap alat optik yang dipelajari kita
mesti mengkaji dari segi kegunaanya , kanta
digunakan, pelarasan normal , rajah sinar dan
ciri imej terakhir yang dibentuk,
Kanta Pembesar
Fungsi : Membesarkan imej suatu objek
Struktur : Satu kanta cembung yang tebal
Pelarasan Normal : Jarak objek , u < Panjang
fokus , f.
Rajah Sinar :

Ciri-ciri imej terakhir :

Teleskop
Fungsi :
Prosedur:
Jarak antara kadbod dan kanta diukur dengan
menggunakan pembarismeter,= u
Skrin dilaraskan sehingga imej dawai bersilang
kelihatan tajam dan jelas pada skrin.
jarak antara skrin dan kanta diukur = v
Eksperimen diulangi sebanyak 5 kali dengan
nilai u yang berlainan.
Menjadual data:
u
v
Menganalisis data:
Lukis graf v lawan u.

43

Melihat objek yang jauh ( di infiniti)

Struktur : Kanta objek yang nipis (panjang

fokus yang panjang )
Kanta mata yang tebal (panjang
fokus yang pendek )
fo >>>> fe
Pelarasan Normal : Fo and Fe adalah bertindih
Atau Jarak antara kanta objek dan
kanta mata = fo + fe

FIZIK TINGKATAN 4

BAB 5: CAHAYA

Rajah Sinar:
TUTORIAL 4

Ciri-ciri imej terakhir :

Pembesaran sebuah teleskop :

fo
fe

Microskop
Fungsi : Melihat objek yang seni(halus)
Struktur : Kanta objek dan kanta mata yang
tebal ( Kedua-duanya mrmpunyai
panjang fokus yang pendek ) tetapi
fe >fo
Pelarasan Normal:

fo < u < 2fo

Rajah sinar:

Ciri-ciri imej terakhir:

44

Pembentukan imej oleh sebuah kanta adalah

disebabkan oleh
A
B
C
D

A
B
C
D

Pantulan dalam penuh

Pembelauan
Pembiasan
Pantulan

Manakah antara sinar-sinar cahaya pada rajah

adalah tidak betul?

Rajah menunjukkan objek diletakkan pada

kedudukan O,
Pada kedudukan manakah, A,B,C atau D imej
akan terbentuk?

Rajah menujukkan gambar rajah sinar bagi

sebuah kanta cembung.
Titik yang manakah berikut merupakan titik
fokus kanta cembung itu?

10

Rajah menunjukkan sebuah kanta cembung

menghasilkan satu imej I.Pada kedudukan
manakah objek bagi kanta itu?

11

Rajah menunjukkan sebuah kanta cekung

menghasilkan satu imej I.Pada kedudukan
manakah objek bagi kanta itu?

Rajah menunjukkan cahaya yang selari melalui

satu kanta cembung

Jarak objek
Panjang fokus
Diameter kanta

Pernyataan yang manakah berikut adalah benar

mengenai kuasa kanta?
A
B
C

Unit bagi kuasa kanta adalah Watt

Kuasa kanta cemb ung adalah negatif
Kuasa kanta bertambah apabila panjang
fokus adalah pendek,

Berapakah kuasa kanta cembung yang

mempunyai panjang fokus 50 cm ?
A
C

x 10 2 m
x 10 - 2 m
x 102 m
x 10 - 2 m

Antara rajah berikut yang manakah tidak benar

mengean ai kanta.

A
B
C

-2.5
-2.5
-2.5
-2.5

Jarak P ialah

Kanta cekung ,
Kanta cekung ,
Kanta cembung ,
Kanta cembung ,

-0.2 D
-2.0 D

B
D

0.2 D
2.0 D

Apakah jenis kanta dan panjang fokus bagi

sebuah kanta yang mempunyai kuasa -40 D?

45

A
C
16
12

Rajah menunjukkan seorang pemerhati sedang

menggunakan sebuah kanta cembung.
Di manakah duit syiling itu perlu diletakkan
oleh pemerhati supaya imej yang dihasilkan
adalah maya, tegak dan diperbesarkan?

18

Rajah menunjukkan rajah sinar sebuah kanta

cembung yang mempunyai panjang fokus, f.

19

A
B
C
D
14

20

21

Imej yang songsang bagi kanta cembung yang

mempunyai panjang fokus f terhasil jika jarak
objek,u adalah
46

maya,membesar,tegak
nyata,membesar,songsang
maya,mengecil,tegak
nyata,mengecil,songsang

15.0 cm
25.0 cm

B
D

20.0 cm
40.0 cm

Apabila satu objek yang tingginya 2 cm diletak

pada titik fokus kanta cembung yang yang
mempunyai panjang fokus 5 cm,jarak imej dari
kanta adalah
A
C

alur cahaya selari

alur cahaya menumpu
alur cahaya mencapah
alur cahaya terbelau

membesar,maya,tegak
mengecil,maya,tegak
membesar,nyata,songsang
mengecil,nyata,songsang

Panjang fokus sebuah kanta cembung adalah

20.0 cm. Di manakah skrin perlu diletakkan
untuk mendapatkan imej yang jelas bagi sebuah
pokok di luar makmal?
A
C

Satu sumber cahaya yang kecil diletakkan pada

titik focus satu kanta cembung akan
menghasilkan
A
B
C
D

15

Jarak objek adalah kurang dari f

Jarak objek adalah sama dengan 2f.
Kanta cembung bertidak sebagai kanta
pembesar.
Ciri-ciri imej yang terbentuk adalah sahih,
lebih besar dan tegak.

membesar,songsang
membesar,tegak
mengecil,songsang
mengecil,tegak

Sebuah objek diletakkan sejauh 18.0 cm

daripada sebuah kanta cembung yang
mempunyai panjang fokus 20.0 cm.Ciri imej
yang terhasil adalah
A
B
C
D

Pernyataan yang manakah betul untuk

menerangkan rajah di atas?

u >f
u > 2f

Imej yang dihasikan oleh kanta cekung adalah,

A
B
C
D

13

B
D

Sebuah kanta cembung tidak mungkin

menghasilkan imej yang
A
B
C
D

17

u<f
f < u < 2f

2 cm
10 cm

B
D

5 cm
Infiniti

Seorang pelajar menggunakan kanta cembung

untuk mendapatkan imej maya yang dibesarkan
bagi satu objek . Panjang fokus kanta itu ialah
10 cm.

Berapakah jarak objek yang sesuai?

A
C
21

B
D

10.0 cm
20.0 cm

25

10.0 cm,imej maya

10.0 cm,imej nyata
20.0 cm,imej maya
20.0 cm,imej nyata

Apabila tinggi imej adalah 4 cm, berapakah

tinggi objek?

Rajah menunjukkan suatu objek di hadapan

sebuah kanta cembung dan imejnya.

A
C
26

A
C

B
D

7.50 cm
0.15 cm

27

Imej satu objek yang terletak 80.0 cm bagi

sebuah kanta cekung yang mempunyai panjang
fokus 20.0 cm adalah
A
B
C
D

24

20.00 cm
6.67 cm

16.0 cm di sebelah yang sama dengan

objek.
16.0 cm disebelah yang bertentangan
dengan objek
26.7 cm di sebelah yang sama dengan
objek
26.7 cm di sebelah yang bertentangan
dengan objek

28
Pembesaran linear imej adalah
A
C

0.5
3.0

B
D

separuh
kurang jelas

47

0.8 cm
4.0 cm

B
D

mengecil
songsang

kurang daripada f
antara f dan 2f
sama dengan 2f
lebih daripada 2f

Antara berikut yang manakah adalah benar

mengenai sebuah kanta pembesar??
Jarak objek/ cm

1.0
4.0

B
D

Rajah menunjukkan imej suatu serangga yang

dilihat dibawah kanta pembesar.
Kedudukan serangga itu daripada kanta
pembesar adalah

A
B
C
D

Rajah menunjukkan satu imej I bagi satu objek

O yang diletakkan di hadapan sebuah kanta
cembung.

0.5 cm
2.0 cm

Sebuah kanta cembung menghasilkan imej

membesar,songsang dan nyata.Apabila sekeping
duit syiling diletakkan supaya menutupi
sebahagian kanta,imej yang terhasil akan
menjadi
A
C

Berapakah panjang fokus kanta itu

23

Rajah menunjukkan pembentukkan imej

daripada suatu objek oleh kanta cembung

Sebuah kanta cembung mempunyai kuasa 5D

diletakkan satu objek sejauh 10 cm di hadapan
kanta. Jarak imej adalah
A
B
C
D

22

8.0 cm
15.0 cm

Fanjang fokus / cm

A
B
C
D
29

5
8
10
20

10
5
5
8

Rajah menunjukkan perkataan sport yang

dilihat melalui kanta X dan kanta Y bagi dua
pasang cermin mata yang berlainan.

Berapapah jarak antara dua kanta P dan Q itu.

A
C
33

Apakah jenis kanta X dan kanta Y?

A
B
C
D
30

B
C
D

20 cm
30 cm

fP
fQ

Kanta X

Kanta Y

Pembesaran imej ialah

Cembung
Cembung
Cekung
Cekung

Cembung
Cekung
Cembung
Cekung

B
C

fP adalah lebih pendek daripada fQ

Kuasa kanta P lebih tinggi daripada kuasa
kanta Q.
Imej yang dihasilkan oleh kanta P adalah
nyata manakala yang dihasilkan oleh kanta
Q adalah maya,

Dua kanta cekung dengan jarak fokus 6

cm dan 9 cm
.Dua kanta cembung dengan jarak fokus
10 cm dan 80 cm
Dua kanta cekung dengan jarak fokus 10
cm dan 80 cm
Dua kanta cembung dengan jarak fokus 6
cm dan 9 cm

30

Antara berikut yang manakah benar mengenai

gabungan kanta yang digunakan dalam sebuah
mikroskop?
Kanta objek

31 Antara berikut yang manakah benar mengenai

kanta objek dan kanta mata bagi sebuah
teleskop?
Kuasa kanta objek
Kuasa kanta mata
A
rendah
tinggi
B
tinggi
rendah
C
rendah
rendah
D
tinggi
tinggi

32

B
D

Rajah menujukkan susunan kanta dalam sebuah

teleskop asronomi.
Panjang fokus kanta P ialah fP dan panjang
fokus kanta Q adalah fQ.
Pernyataan yang manakah adalah benar??

Manakah di antara pasangan kanta berikut boleh

digunakan untuk membina teleskop?
A

5 cm
24 cm

Rajah menunjukkan susunan dua buah kanta

cembung P dan Q pada pelarasan normal dalam
sebuah teleskop astronomi. Kuasa kanta P ialah
5 D dan kanta Q ialah 25 D.

31

48

Kanta mata

kanta cekung
panjang fokis 3 cm

kanta cekung
panjang fokis 120 cm

kanta cembung
panjang fokis 3 cm

kanta cembung
panjang fokis 120 cm

kanta cekung
panjang fokis 3 cm

kanta cekung
panjang fokis 5 cm

kanta cembung
panjang fokis 3 cm

kanta cembung
panjang fokis 5 cm

Apakah syarat-syarat yang perlu dipatuhi untuk

membolehkan kanta yang mempunyai panjang
fokus f digunakan sebagai kanta objektif
mikroskop ?

Jenis kanta

Jarak objek

A
B
C
D

Cembung
Cembung
Cekung
Cekung

Kurang dari f
Antara f dan 2f
Kurang dari f
Antara f dan 2f

32

Rajah 32 menunjukkan imej FIZI iaitu

tulisan pada kulit buku apabila diperhatikan
melalui sebiji gelas berisi air
33

Rajah 33.1 dan Rajah 33.2 menunjukkan sinar

cahaya melalui dua kanta cekung yang serupa
dan objek O yang seupa diletakkan di hadapan
kanta cekung itu dengan jarak objek u yang
berbeza.Imej I terbentuk pada jarak imej ,v.

Diagram 32
(a)

Nyatakan fenomena cahaya yang

menyebabkan imej FIZI terbentuk.

(b) Apakah yang terjadi kepada saiz imej

apabila air digantikan dengan suatu larutan
lutsinar yang mempunyai ketumpatan
lebih tinggi.

(c) Gelas yang berisi air itu digantikan

pulasengan sebuah kanta M yang
mempunyai panjang fokus 10cm. Jarak
antara kulit buku dengan pusat optic kanta
adalah 8 cm.
Didapati imej FIZIK diperbesarkan.
.
(i) Namakan jenis kanta M.
..
(ii) Hitungkan jarak antara imej denngan
kanta M.

Rajah 33.1

Rajah 33.2
(a)
(b)

(iii) Pada ruangan di bawah , lukiskan

gambar rajah sinar untuk
menunjukkan bagaimana imej itu
terbentuk
49

Apakah yang dimaksudn dengan

jarak objek ,u ?

Menggunakan Rajah 33.1 dan Rajah

33.2
(i)
Nyatakan satu kesamaan ciri imej
yang terhasil.
..
(ii) Bandingkan,
Jarak objek :
..
Jarak imej:

Saiz imej:

(c)

Berdasarkan jawapan anda dalam (c)(ii)

nyatakan hubungan antara saiz imej
dengan jarak objek.

(i)
Berdasarkan Rajah 33.1 ,
apakah yang terjadi kepada saiz
imej apabila kanta yang lebih
tebal digiunakan?
..
(ii) Berikan sebab bagi jawapan anda
di (d) (i).
..

(d)

34

(i)

(ii) pembesaran linear imej

35

Rajah 34.1 menunjukkan sekuntum bunga

kelihatan lebih besar apabila diperhatikan
melalui sebuah alat optik.

Rajah 35 menunjukkan satu objek O diletakkan

di hadapan sebuah kanta cembung W. Panjang
focus kanta W ialah 5 cm. Pembentukan imej
oleh kanta adalah disebabkan oleh pembiasan
cahaya.

Rajah 35

Rajah 34.1
(a)

(i)

jarak objek

(a)

Apakah yang dimaksudkan dengan

pembiasan cahaya?

.
(b) Pada Rajah 35, lengkapkan gambar rajah
sinar untuk menunjukkan bagaimana imej
dihasilkan oleh kanta W.

Namakan alat optik itu

....

.
(ii) Namakan fenomena cahaya yang
terlibat.
........
(b) (i) Pada Rajah 34.1, lengkapkan
gambar rajah sinar bagi menunjukkan
bagaimana imej bunga itu dibesarkan

(c)

Nyatakan ciri-ciri imej yang terhasil.

.
(d) Jadual menunjukan ciri-ciri bagi tiga kanta
X, Y dan Z.

Rajah 34.2

(c)

(ii) Nyatakan ciri imej yang terhasil.

Panjang fokus , f bagi kanta itu adalah 20

cm. satu objek yang tingginya 4 cm
diletakkan di hadaapan kanta itu pada
jarak 25 cm.
Hitungkan,

Jadual 35
Kanta cembung X, Y atau Z boleh
digunakan sebagai kanta objek untuk
digabungkan dengan kanta W sebagai
kanta mata dalam merekabentuk sebuah
teleskop astronomi.
(i) Dengan menghitung pembesaran
50

linear , lengkapkan Jaduak 35.

36

(ii) Pilih dua kanta sebagai kanta objek

untuk menghasilkan imej yang lebih
besar.

(iii) Pilih dua kanta sebagai kanta objek

untuk menghasilkan imej yang lebih
jelas.

(e) (i) Berdasarkan jawapan anda dalam (d)

nyatakan kanta yang manakah pailing
sesuai dijadikan kanta objek dalam
teleskop itu.

(ii) Berikan sebab untuk jawapan anda

dalam (e) (i).
........
Seorang pelajar menjalankan satu eksperimen
untuk mengkaji hubungan antara pembesaran
linear , m dan jarak imej , v bagi sebuah kanta
yang diberi. Keputusan eksperimen ditunjukkan
oleh graf pada Rajah 36.

(b) Panjang fokus kanta , boleh

ditentukan dengan mencari purata
antara jawapan (a)(ii) dan jawapan
(a) (iv).
Hiuungkan panjang fokus , m.

(c) Nyatakan satu langkah berjaga-jaga

yang sepatutnya diambil dalam
eksperimen tersebut.

37

Rajah 37.1 dan Rajah 37.2 menunjukkan sianr

cahaya selari dihalakan kepada kanta cembung J
dan K. Kedua-dua kanta menghasilkan imej
yang nyata. F adalah titik fokus bagi setiap
kanta.

Rajah 37.1
Rajah 36
(a)

Berdasarkan graf pada Rajah 36

(i) Nyatakan hubungan antara v dengan
m.

(ii) Tentukan jarak imej, v apabila m=0.8

(iii) Tentukan nilai pintasan paksi-v

(iv) Hitungkan kecerunan graf.

Rajah 37.2
(a)

(i)

Apakah yang dimaksudkan

dengan imej nyata?

(ii) Menggunakan Rajah 37.1 dan

Rrajah 37.2 , bandingkan
51

ketebalan kanta saiz imej,

panjang fokus.
seterusnya nyatakan hubungan
antara ketebalan kanta dengan
(a) saiz imej
(b) panjang fokus
(b) Rajah 37.3 menujukkan sebuah
mikroskop

Rajah 38.2
Berdasarkan maklumat dan pemerhatian pada
Rajah 38.1 dan Rajah 38.2
(a) Nyatakan satu inferens yang sesuai.
(b) Nyatakan satu hipotesis yang sesuai.
(c) Dengan menggunakan radas seperti kanta
cembung,objek dawai bersilang, kertas
putih, sumber cahaya dan lain-lain ,
terangkan satu rangka kerja eksperimen
untuk menyiasat hipotesis yang anda
nyatakan dalam (b)
Dalam penerangan anda jelaskan perkara
berikut :
(i) Tujuan eksperimen.
(ii) Pembolehubah dalam
eksperimen.
(iii) Senarai radas dan bahan
(iv) Susunan radas.
(v) Prosedur eksperimen termasuk
satu kaedah mengawal
pembolehubah dimanipulasikan
dan satu kaedah mengukur
pembolehubah bergerak balas.
(vi) Penjadualan data.
(vii) Cara anda menganalisis data

Rajah 37.3
Cadangan rekabentuk dan terangkan
bagainmana anda mengubahsuai
mikrosop itu untuk dijadikan sebagai
sebuah teleskop untuk melihat objek
yang jauh berdasarkan aspek-aspek
berikut:Jarak antara kanta
Kedudukan antara kanta-kanta
Panjang fokus kanta
Diameter kanta
Pengendalian teleskop
38

Rajah 38.1 menunjukkan gambar foto seekor

kucing yang diambil dengan menggunakan
sebuah kamera digital berkanta pada satu jarak
yang dekat. Rajah 38.2 menujukkan
gambarfoto kucing syang sama den gan
menggunakan kamera yang sama tetapi kucing
berada pada kedudukan lebih jauh.

Rajah 38.1
52

53