Nederlands Limburg

Zuug ouch 't Portaol:Nederlands Limburg

Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.

Limbörg/Limburg

Veendel vaan de provincie Nederlands Limbörg

Waope vaan de provincie Nederlands Limbörg

Hoofsjtad

Mestreech

Opperflaakde
– woevan land
– woevan water

2.209,85 km²
2.144,63 km²
65,22 km² (3,0%)

Inwoeners
– Deechde:

1.133.255 (2024)
528/km² (land)

Commissair van de Keuning (lies)

Emile Roemer (SP)

Óntsjtange oet

Departemint vaan de Neder-Maos, Limbörg (splitsing 1839)

Belangriekste lokaalsjpraok(e)

Limbörgs, Kleverlands, Ripuarisch

Vouksleed

In 't bronsgroen eikenhout

Limburg (in 't Limburgs regionalisme ouch waal bekind es Oas-Limburg, ten opziechte van Wes-Limburg: Belsj Limburg) is ein van de twelf provincies van Nederland en ligk in 't zuudoeste van 't landj, mèr 't is ouch ein vaan de tien provincies vaan 't Bèlsj, woe 't in 't ooste lik. Op 1 januari 2024 haw 't Nederlandsj deil ein bevolkingsgruutde van 1.133.000 inwoners. Hievan waor 19,6 procent allochtoon. De houfstadj van Nederlandsj Limburg is Mestreech.

Limburg besteit veurnamelijk oet zandgrond. 't Zuie is heuvelechtig - feitelek 'n dal-landsjap mèt reste van 't plateau en oetgesjoorde dale - en bedèk mèt vruchbare löss, 'n windaofzètting oet 't ind van de lètste iestied. De belangriekste revier is de Maos, die euver de hiel lengte vaan zuid tot noord door de provincie struimp. In 't verleje woort in Limburg turf, grind en steinkaol gewonne.

't Zujelik deil van de provincie Nederlands Limburg deit mèt in de Euregio Maas-Rien. Noord Limburg en Midde Limburg deit mèt in de Euregio Rien-Maas Noord. De gemeinte Baerge en noordeliker deit mèt in de Euregio Rien-Waal

D'r naam Limburg zow besjtaoë oet de sjtamwaoërd leem en burcht en oorsjpronkelek verwaeze ha nao ing bepaalde oet leem opgetrokke burcht.

Werkgelegeheid

De sjomaasj (wèrkloeasheid) in Nederlandsj Limburg bedroog in 2003 10,5%. De bedrievigheid per sector waor in die periode zowie in de onjerstaonde tabel.

Sector	Percentaag van werkgelegeheid
Landbouw	5,0%
Industrie	20,3%
Bouw	5,5%
Commercieel deenste	40,8%
Neet-commercieel deenste	28,3%

^[1]

Historie

Landsjap in Zuid-Limburg (Ieëpe)

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.

Politiek waor Limbörg ummertouw wie 'n lappedeke, boemet veur e deil de groete versjèlle tösse de dialekte oetgelag kinne weure: eder gemeinte heet z'n eige dialek, boebij dèks binne ein gemeinte (zuug Venlo) nog groete versjèlle kinne bestoon.

Pas in de Fransen tied, dee begós mèt de Franse verovering vaan Mestreech in 1794, woort 't gebeed tot 'n bestuurleke einheid gemaak. In 1815 bij de vörming vaan 't nui Koninkrijk der Nederlande kraog ein vaan de provincies de naom Limbörg. De keuning Willem 1 waor ouch hertog vaan Limbörg mer heer had gei land dat zoe hètde. Daorum neumde heer, es verlicht despoot, 'n stök land wat van häöm waor, zoe. De naom góng trök op dee vaan 'n aajd hertogdom, dat e gebeed in d'n triangel Maastreech-Aoke-Luik besloog en dat tot 1648 had bestande.

Bij de sjeiing vaan Nederland en 't Belsj in 1830 kaom de kwestie aon de orde of Limbörg e deil vaan 't Belsj zouw weure - wie de meiste Limbörgers ziech 't winsde. Oeteindelek woort Limbörg in 1839 verdeild in 'n Nederlandse en 'n Belzje provincie. Nederlands-Limbörg waor vaanaof dat moment es Hertogdom Limburg tot 1866 deil van de Duitse Bond.

De provincie bleef de titel Hertogdom tot 1906 gebruke. 'n Aander Limbörgse bezunderheid in de titulatuur is tot op d'n daag vaan vendaog blieve bestoon: de commissair vaan de Keuning hèt hei gouverneur.

De Nederlandse euverheid erkint de oersprunkelek in Nederlands Limbörg gesproke variëteite oonder de naom Limbörgs es streektaol.

Bevolkingsoontwikkeling

Zuug ouch: Oetsleeg vaan volkstèllinge in Nederlands Limbörg

Bij de versjèllende volkstèllinge heet de bevolking vaan Nederlands Limbörg ziech zoe oontwikkeld. D'n dudeleksten trend dee me zuut is de aonwas roond 1900, d'n tied tot väöl lui vaan boete Limbörg nao de kojl trokke.

Jaor	Inwoeners	Greuj
1830	186.281^[2]	--
1840	196.716^[3]	+5,6%
1849	205.261^[4]	+4,3%
1859	214.245^[5]	+4,4%
1869	223.821^[6]	+4,5%
1879	239.821^[7]	+7,0%
1889	255.781^[8]	+6,8%
1899	281.394^[9]	+10,2%

Jaor	Inwoeners	Greuj
1909	332.007^[10]	+17,8%
1920	440.364^[11]	+32,6%
1930	550.840^[12]	+25,1%
1947	684.105^[13]	+24,2%
1956	825.179^[14]	+27,3%
1960	886.026^[15]	+7,4%
1971	1.008.800^[16]	+13,9%

Opmerkinge

In 1830 bestoont Nederlands Limbörg nog neet, meh de volkstèlling vaan dat jaor is later mèt trökwèrkende krach opgemaak en umvat ouch dees provincie, compleet mèt 'n al aofgesjeie Aajd-Vroenhove.
In 1956 en 1960 umvatde de provincie Limbörg (entans statistisch gezeen) ouch 't Drosamb Töddere zoewie inkel kleinder stökskes geannexeerd land. De bewoeners vaan dat gebeed zien in die tèllinge mètgenome.
In de volkstèlling vaan 1971 zien alle inwoenertalle aofgerund op ganse vieftalle.

Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Gemeintes

Euverziechskaart van de gemeintes in Nederlands Limburg.

De Limburgse sjriefwies ies volges de Plaatsnamelies van Veldeke.

Nr	Limburgs	Nederlands
1	Baek	Beek
2	Baekdale	Beekdaelen
3	Baerge	Bergen
4	Bezel	Beesel
5	Broensem	Brunssum
6	Ech-Zöstere	Echt-Susteren
7	Èèsjde-Mergraote	Eijsden-Margraten
8	Gennep	Gennep
9	Gulpe-Wittem	Gulpen-Wittem
10	Haors aan de Maas	Horst aan de Maas
11	Heële	Heerlen
12	Kirchroa	Kerkrade
13	Lankgraaf	Landgraaf
14	Leudaal	Leudal
15	Maasgoew	Maasgouw
16	Meersje	Meerssen
17	Mestreech	Maastricht
18	Mook en Middelar	Mook en Middelaar
19	Ni-jwieërt	Nieuw-Weert
20	Pieël en Maas	Peel en Maas
21	Remunj	Roermond
22	Roerdale	Roerdalen
23	Stein	Stein
24	Valkeberg	Valkenburg aan de Geul
25	Venlo	Venlo
26	Venroj	Venray
27	Voelender	Voerendaal
28	Vols	Vaals
29	Wieërt	Weert
30	Zittert-Gelaen	Sittard-Geleen
31	Zumpelveld	Simpelveld

In de provincie Limbörg is (in vergelieking mèt 't weste) relatief laat op groete sjaol heringedeild. Pas in 1982 woort massaol heringedeild, en wel in 't Heuvelland; in 1991 volgde 'n get minder groetsjaolege herindeiling in Midde-Limbörg. Tösse 2001 en 2011 woort, in fases, 'n nui golf vaan herindeilinge aofgewèrk, in zoewel Noord- es Midde- en Zuid-Limbörg. In 2011 góng ein geplande fusie neet door: tösse Baerge, Mook en Gennep gepland, tot de gemeinte Maasdune (Nederlands Maasduinen). De planne zien veurluipeg ingetrokke.^[17] Heimèt is verluipeg 'n ind gekoume aon gemeinteleke sjaolvergroeting in Nederlands Limbörg. In 't midde vaan Limbörg ligke wijer herindeilinge neet zoe veur de hand, in 't noorde boete die ein fusiegemeinte ouch neet. In 't zuie, boe nog väöl relatief klein gemeintes mèt minder es 25.000 inwoeners zien, kin dat nog wel. Dao zien in 2011 en 2019 losse fusies gewees.

Zuug veur alle herindeilinge die al zien gewees de Lies vaan geweze gemeintes in Nederlands Limburg.

Revere en baeke

Aongrenzende distrikte

Nederlands Limburg grens aon de volgende distrikte, naomelek Nederlandse en Belzje provincies en Duitse distrikte:

Noord-Braobant - noordweste
Gelderland - noorde
Distrikt Kleef, Duutsland - noordooste
Distrikt Veeëse, Duutsland - ooste
Distrikt Hinsberg, Duutsland - ooste
Distrikt Aoke, Duutsland - zuidooste
Aoke, Duutsland - zuidooste
Luik, Belsj - zuie
Belsj Limburg, Belsj - zuidweste

Zuug ouch

Waopes vaan Nederlands Limbörg

Vootnote

Externe links

Provincie Nederlands Limburg
Limburg, Plaatsengids
Statistieken provincie Limburg, AlleCijfers

Provincies van Nederlandj
Drenthe \| Euverijssel \| Flevolandj \| Frieslandj \| Gelderlandj \| Groninge \| Limburg \| Noord-Braobantj \| Noord-Hollandj \| Utrech \| Zielandj \| Zuud-Hollandj
Gemeintes \| Watersjappe

[1] Dagblad De Limburger, 18-09-2004.

[2] Volkstèllinge 1830

[3] Volkstèlling 1840 - Limbörg

[4] Volkstèlling 1849 - Hertogdóm Limbörg: gemeintesgewijs indeiling vaan de provincie

[5] Volkstèlling 1859 - Plaotseleke indeiling

[6] Volkstèlling 1869 - Feiteleke of getèlde bevolking in eder gemeinte vaan 't riek

[7] Volkstèlling 1879 - 't Riek: Ierste deil

[8] Volkstèlling 1889 - Indeiling vaan de werkeleke bevolking nao geboorteplaots en nationaliteit

[9] Volkstèlling 1899 - Limbörg

[10] Volkstèlling 1909 - Recapitulatie

[11] Volkstèlling 1920 - Plaotseleke indeiling

[12] Volkstèlling 1930 - Tabel 2 - Recapitulatie van bovenstaande gegevens tot totalen voor de 11 provinciën, de 9 groepen van gemeenten en het Rijk.

[13] Volkstèlling 1947 - Hoofdstuk VII. Bevolkingsdichtheid

[14] Woeningtèlling 1956 - Veurnaomste gegeves per gemeinte

[15] Volkstèlling 1960 - Inleiding: 5. bevolking naar groottegroepen van gemeenten resp. plaatsen

[16] Volkstèlling 1971 - Tabellen: bevolking naar geslacht, leeftijdsgroep, burgerlijke staat, geboorteperiode, en woongebied

[17] Gemeente Mook en Middelaar - Wetsontwerp over de herindeling Bergen- Gennep- Mook en Middelaar is ingetrokken.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]