Ans 1590
Istòria
modificar1595 : descubèrta deis Illas Marquesas per l'explorator espanhòu Álvaro de Mendaña.
1596 : en Polonha-Lituània, transferiment de la capitala a Varsòvia.
1596 : arribada de la premiera mission olandesa en Indonesia (Java) qu'èra alora sota l'influéncia de Portugau e d'una tiera de pichons sultanats musulmans. L'objectiu èra de participar au comèrci d'espècias.
1596-1597 : capitada d'un ivernatge dins la region de l'illa de Nòva Zembla per una expedicion menada per l'explorator Willem Barentsz. Pasmens, se la màger part de l'equipatge subrevisquèt, Barentsz moriguèt en junh de 1597, çò qu'entraïnèt lo retorn de sei naviris en Euròpa.
1597 : campanha de l'armada dau negus Sarsa Dengel (1563-1597) dins lo nòrd etiopian còntra la region de D'mt. Pasmens, lo negus moriguèt de malautiá dins lo corrent de l'expedicion. Après d'annadas de campanhas militaras dins tota la region, laissèt a son fiu Yaqob Ièr (1597-1603 puei 1604-1607) un reiaume pacificat e unificat. Coma lo negus novèu èra un enfant, un conseu de regéncia foguèt creat e dirigit per Ras Atnasios, governador de Begamder e de Godjam. Dins aquò, aquela succession se debanèt dins un contèxte malaisat e dos pretendents au tròne foguèron exiliats. En particular, foguèt lo cas Za Dengel que foguèt finalament acceptat dins lo conseu de regéncia e de Susenyos trobèt refugi au sen d'una tribü oròmo.
1598 : en França, acabament de la pacificacion e de la somission dau reiaume au rèi Enric IV. Per aquò, lo rèi promulguèt l'Edicte de Nantas (30 d'abriu) que donèt una libertat religiosa importanta ai protestants dins certaneis endrechs e plusors plaças fortificadas per s'aparar còntra una represa de la guèrra. En parallèl, lo catolicisme foguèt reconeguda coma religion oficiala sus tot lo territòri francés e lo rèi prenguèt divèrsei mesuras suplementàrias en favor dei catolics coma la creacion d'una caissa dei conversions e un sostèn ai jesuitas. Aquel edicte foguèt mau acceptat per lei radicaus dei dos camps que lo consideravan coma una trèva novèla. Certanei vilas coma París refusèron de lo ratificar avans 10 ans. Pasmens, en causa dau lassitge generau, lei combats s'arrestèron e l'edicte permetèt finalament de restablir la patz interiora.
1598 : autre succès important d'Enric IV, la patz foguèt restablida entre Espanha e França. Aquela revirada espanhòla marquèt la fin de la supremàcia d'Espanha sus lo continent. En revènge, lei negociacions entre França e Savòia mau capitèron (→ 1600).
1598-1600 : en Japon, mòrt de Toyotomi Hideyoshi. Son successor essent un enfant, una guèrra civila comencèt per lo contraròtle de l'archipèla (→ 1600).
1599 : illustracion de l'importància dei colonias, lo rèi de França ordonèt la presa de divèrsei mesuras destinadas a favorizar lo desvolopament dei comptadors d'otramar.
Cultura
modificar
1597 : premiera publicacion de Romèo e Julieta de l'Anglés William Shakespeare (1564-1616). Inspirat d'un racònte italian e d'un ensemble d'istòrias d'amor tragicas eissidas de l'Antiquitat, sa tematica centrala (un amor impossible que s'acaba per lo suicidi dau pareu) èra ja ben coneguda. Pasmens, a respècte de sei predecessors, Shakespeare desvolopèt largament lei personatges segondaris, introduguèt d'intrigas annèxas e alternèt abilament scènas comicas e tragicas per aumentar la tension. La pèça conoguèt un succès fòrça important e venguèt un classic de la literatura occidentala qu'es totjorn fòrça popular a l'ora d'ara.
Sciéncias e tecnicas
modificar1590 : fabricacion d'un microscòpi optic per l'optician neerlandés Zacharias Janssen (vèrs 1585 - vèrs 1632).
1591 : publicacion de l'òbra principala dau matematician francés François Viète, In Artem Analycitem Isagoge, considerada coma la fondacion de l'algèbra modèrna, especialament regardant lei notacions que Viète generalizèt l'utilizacion de letras per designar lei tèrmes desconeguts.
1592 : per lo premier còp, s'emetèt l'ipotèsi d'una reproduccion gràcias a de semenças per lei bolets. Dins aquò, aquela supausicion de l'Italian Giambattista della Porta (1535-1615) obtenguèt gaire de succès e lei cresenças tradicionalas foguèron encara largament e lòngtemps perpetuadas au sen de la comunautat scientifica (→ 1729).
1592 : fabricacion d'un dei premiers termoscòpis per lo sabent italian Galileo Galilei (1564-1642). Otís precursor dau termomètre, permetiá de mesurar de diferéncias de temperatura.
1596 : publicacion de Mysterium Cosmographicum (« Lo Mistèri cosmografic »), òbra de l'astronòm alemand Johannes Kepler (1571-1630). I defendiguèt la teoria eliocentrica de Nicolau Copernic e assaièt de descriure l'estructura de l'Univèrs a partir de seis observacions (nombre de planetas, distància, velocitat... etc.).
1596 : dins la constellacion de la Balena, un maximom de luminositat de Mira foguèt confondut amb una nova. En despiech de l'error, aquò permetèt de perseguir la refutacion dau modèl dau cèu immudable defenduda dempuei l'Antiquitat (→ 1604).
1596 : a partir d'observacions dei litoraus dei continents, lo cartograf neerlandés Abraham Ortelius (1527-1598) formulèt una ipotèsi a prepaus d'un restacament ancian de certanei continents. Ne'n expliquèt la separacion per un cataclisme major. Pasmens, aquela idèa aguèt ges de succès e foguèt abandonada fins au sègle XX.
1596 : publicacion postuma dei taulas trigonometricas dau matematician austrian Georg Joachim Rheticus (1514-1574).
1597 : publicacion d’Alquimia dau quimista e mètge alemand Andreas Libavius (1555-1616). En despiech de son títol, aquel obratge es lo premier libre de quimia sistematica. D'efiech, alunchat dei concepcions misticas caracteristicas de l'alquimia, prepausèt subretot de procès per fabricar divèrsei substàncias.
1598 : publicacion de Astronomiae Instauratae Mechanica per l'astronòm danés Tycho Brahe (1546-1601). Èra un catalòg amb la posicion de 1 004 estelas.
1598 : en Corèa, l'amirau Yi Sun-sin (1545-1598) acabèt lo melhorament d'un « naviri-tartuga » que recebèt una proteccion de metau que prefigurèt lo cuirassat.
Decès
modificar- Ashikaga Yoshiaki, shogun de Japon.
- Willem Barentsz, navegaire e explorator olandés.
- Giovanni Battista Benedetti, matematician e fisician italian.
- Francis Drake, navegaire, explorator e corsari anglés.
- Roland de Lassus, musician flamenc.
- Álvaro de Mendaña, navegaire espanhòu.
- Gerardus Mercator, geograf e matematician flamenc.
- Miquèl Eiquèm de Montanha, filosòf occitan.
- Abraham Ortelius, cartograf olandés.
- Ambroise Paré, mètge francés.
- Sarsa Dengel, negus d'Etiopia.
- Torquato Tasso, poèta italian.
- Tayyib, sultan de Sennar.
- Toyotomi Hideyoshi, daimio japonés.
- Urban VII, papa de la Glèisa Catolica.
- Yi Sun-sin, amirau corean.