Balista
Niektóre z zamieszczonych tu informacji od 2021-03 wymagają weryfikacji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Balista (od gr. βαλλειν – „rzucać”[1]) – starożytna neurobalistyczna machina miotająca, najczęściej używana przy oblężeniu miast i umocnień, wystrzeliwująca pociski (belki lub kamienie) po torze płaskim.
Wynalazek machiny wyrzucającej strzały lub kamienie stromotorowo przez sztywne ramiona, których końce zamocowane były na sprężystych powrozach z końskiego włosia, przypisuje się mieszkańcom Syrii, około 500 roku p.n.e. Podobną broń miotającą pociski płaskotorowo w tym samym czasie wynaleźli też Fenicjanie, ale dopiero po przejęciu tej technologii przez starożytnych Greków można mówić o jej rozwinięciu[2].
Początkowo machiny te nazwali Grecy katapultami (katapeltai), rozdzielając je później na:
- palintonon – machina miotająca kule stromotorowo, po przejęciu przez Rzymian nazwana balistą; w IV wieku p.n.e. zanikła, zastąpiona przez grecki monankon, nazwany przez Rzymian onagerem;
- euthytonon – machina miotająca strzały i włócznie po torze płaskim, nazwana przez Rzymian catapulta lub scorpio (skorpion), od IV w. p.n.e. znana jako balista[2].
Pierwsze wzmianki o tej broni pochodzą z IV w. p.n.e. z Syrakuz – najprawdopodobniej użyta w bitwie pod Himerą, opisywana była jako broń stawiana na "stojaku" o dwóch długich, drewnianych ramionach i rozpiętych między nimi linach ze ścięgien zwierzęcych (po jednej na ramię), które można było naciągać z pomocą systemu korbowego, a z pomocą spustu gwałtownie rozluźniać, powodując wystrzelenie pocisku znajdującego się w suwnym korytku. Prawidłowe funkcjonowanie i celność zależały od dokładnego zestrojenia ze sobą obu wiązek strun, zwanych z greckiego tonos – sprawdzanie naprężenia odbywało się przez szarpanie każdej wiązki i porównywanie wydawanych dźwięków. Strojenia wyrzutni dokonywano dość często, gdyż na rozstrojenie miało wpływ wiele czynników, np. zmiana warunków atmosferycznych.
Balista miotała pociski (bełty, kule, kamienie, kłody drewna), o wadze od kilku do kilkudziesięciu kg, torem płaskim na kilkaset metrów (najdalszy zanotowany strzał to 630 m); na ogół prowadzono jednak ostrzał z dystansu poniżej 100 m[3]. Pomimo seryjnej produkcji, były to machiny dość drogie – np. euthytonon miotający strzały 2-łokciowe kosztował 480 drachm[4].
Stosowano też inne rodzaje balist, w których zamiast ścięgien stosowano wiązki taśm spiżowych (chalkotonon), specjalnie kute z brązu sprężyny albo sprężone powietrze (aerotonon). Powstały także urządzenia miotające wiązki strzał i z automatycznym podajnikiem strzał[4] (polybolon).
Po przejęciu tej broni przez Rzymian przyjęto ze względu na budowę nowe nazewnictwo z podziałem na manubalisty (broń ręczna z podpórkami)[5], carrobalisty (na specjalnym wózku z kołami i z dwuosobową obsługą)[3].
Idea działania balisty została przeniesiona w średniowieczu na lekką broń przenośną, taką jak łuk europejski (kusza) czy mobilniejsza arkbalista. Jednak wraz z upadkiem cesarstwa rzymskiego znaczna wiedza o tych wyrzutniach poszła w zapomnienie, a konstrukcje średniowieczne były często o wiele prymitywniejsze od antycznych pierwowzorów. Mimo to balisty stosowano jeszcze po wynalezieniu armat.
Przypisy
edytuj- ↑ Krupa (red.) 2007 ↓, s. 67.
- ↑ a b Jurga 1995 ↓, s. 18.
- ↑ a b Jurga 1995 ↓, s. 24.
- ↑ a b Jurga 1995 ↓, s. 20.
- ↑ Jurga 1995 ↓, s. 22.
Bibliografia
edytuj- Andrzej Krupa (red.): Encyklopedia wojskowa: dowódcy i ich armie, historia wojen i bitew, technika wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-15175-1.
- Robert M. Jurga: Machiny wojenne. Kraków-Warszawa: Donjon/Pelta, 1995. ISBN 83-86489-03-0.
Linki zewnętrzne
edytuj
- Strona "Technika oblężnicza". [dostęp 2011-04-25].