Beresteczko
Beresteczko (ukr. Берестечко) – miasto na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim, w rejonie horochowskim, nad Styrem.
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Burmistrz |
Wałentyna Załewska | ||||
| Powierzchnia |
19,8 km² | ||||
| Wysokość |
191 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 3379 | ||||
| Kod pocztowy |
45765 | ||||
Położenie na mapie obwodu wołyńskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 50°21′N 25°07′E/50,350000 25,116667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
W XVI wieku było prywatnym miastem szlacheckim w województwie wołyńskim[2].
Historia
edytuj
Miasto założone zostało w 1445 roku. Prawa miejskie nadano mu w 1547 roku.
Pod koniec XVI w. do Beresteczka sprowadził braci polskich starosta łucki Aleksander Proński. Kościół zajęty był na zbór braci polskich, a klasztor na szkołę. W 1629 roku właścicielem miasta był Rafał Leszczyński[3], wojewoda bełzki. Pod koniec pierwszej połowy XVII w. mieszkał tu Andrzej Wiszowaty.
W 1648 roku społeczność Żydów osiągnęła liczbę prawie 1000 osób. W czasie powstania Chmielnickiego kozacy zamordowali około 200 rodzin żydowskich[4].
W dniach 28–30 czerwca 1651 w pobliżu Beresteczka, na prawym brzegu Styru odbyła się słynna bitwa wojsk Jana Kazimierza z przeważającymi siłami kozackimi pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego, wspieranymi przez wojska tatarskie, w której oddziały królewskie odniosły druzgocące zwycięstwo.
Od 1765 roku miasto należało do Zamojskich, a od 1795 roku do Platerów. Wówczas gmina żydowska liczyła 872 osoby, w tym 632 zamieszkujące w samym mieście[5].
Pod koniec XVIII w. mieszkańcy Beresteczka wymarli na dżumę (przy życiu pozostało 5 osób).
Gmina żydowska odrodziła się po epidemii tyfusu i w 1847 roku liczyła 1927 członków, a w 1897 roku – 2251. W 1850 roku funkcjonowały 4 synagogi, w tym 2 chasydzkie. W 1901 roku działały szkoła męska Kahana oraz żydowski szpital[4].
Żydzi zamieszkiwali rynek i sąsiednie ulice, m.in. w dworkach z facjatkami, wybudowanych w XVIII i XIX wieku. Zajmowali się przede wszystkim przetwórstwem spożywczym na potrzeby rynku lokalnego, handlem i rzemiosłem[6]. W 1918 została uruchomiona szkoła hebrajska, która następnie została włączona do sieci Tarbut. Działały biblioteka żydowska i od 1930 roku Żydowski Bank Ludowy. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku zastępcą burmistrza Beresteczka był Baruch Forer. Przed wybuchem wojny funkcjonowało 6 bóżnic, w tym 3 chasydzkie. Gmina żydowska posiadała własny cmentarz.
W II Rzeczypospolitej Beresteczko było siedzibą gminy, w powiecie horochowskim, w województwie wołyńskim. 15 kwietnia 1934 roku miasto i gmina wiejska Beresteczko wzajemnie wymieniły się częścią swoich terytoriów[5].
Po agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku, Beresteczko znalazło się pod okupacją sowiecką. Zdelegalizowano wszystkie partie polityczne i organizacje społeczne, zamknięto wszelkie niezależne instytucje. Znacjonalizowano handel i rzemiosło, co szczególnie dotkliwie odczuli Żydzi.
23 czerwca 1941 roku miasto zajęli Niemcy. 8 sierpnia 1941 roku policja niemiecka (SD z Łucka) dokonała masowej egzekucji 300 mężczyzn narodowości żydowskiej na beresteckim podzamczu[4].
W 1941 roku w Beresteczku Niemcy utworzyli getto dla ludności żydowskiej. Getto zostało zlikwidowane we wrześniu 1942 roku przez SD z pomocą ukraińskiej policji. Trzy tysiące jego mieszkańców rozstrzelano 2 km od miasta[7].
W 1943 roku Beresteczko było miejscem schronienia polskich uchodźców z rzezi wołyńskiej. Dla ich ochrony Niemcy powołali złożony z kilkudziesięciu Polaków oddział Schutzmannschaft, który odpierał ataki UPA. Polacy stopniowo z Beresteczka przedostawali się do Małopolski Wschodniej (wówczas w granicach Generalnego Gubernatorstwa) lub byli wywożeni na roboty przymusowe do Niemiec. 17 stycznia 1944 roku Niemcy ostatecznie ewakuowali się z Beresteczka, zabierając Polaków, którzy trafili do obozu w Prusach Wschodnich[8].
Pochodzący z Beresteczka Benedykt Gajewski stworzył publikację pt. Beresteczko. Szkice i materiały z dziejów miasteczka (1993).
Zabytki
edytuj
- Klasztor trynitarzy – Od końca XVII wieku swój piąty dom zakonny na terenie Rzeczypospolitej mieli w Beresteczku trynitarze. Jego fundatorem był Tomasz Jan Karczewski, kasztelan halicki. Zapis na rzecz zakonników poczynił w 1691 roku. Po jego śmierci, zięć – Prokop Jan Granowski, starosta żytomierski, spełniając wolę teścia, wybudował w 1693 roku murowane kościół i klasztor[9]. Pierwsze nabożeństwo odprawiono w nim w 1720 roku. W Beresteczku trynitarze posiadali także szkoły. Klasztor zniesiono w 1832 roku[10].
- prawosławny skit – od 1908 w Beresteczku mieścił się prawosławny skit Kozackie Mogiły[11].
- obronny zamek – wybudowany został na wyspie powstałej na rzece Styr. Budowniczym był książę Symeon Fryderyk Proński, wojewoda kijowski[12], ożeniony z Fedorą Bohowytyn[13]. Warownia była własnością ks. Prońskich i następnych posiadaczy miasteczka[14]. Zamek nie zachował się do czasów współczesnych.
- stary dwór – Jana Jakuba Zamoyskiego, w którym w 1787 roku goszczony był król Polski Stanisław August Poniatowski[12]. Dwór swoim rogiem prawie dotykał pałacyku[14].
- pałac – wybudowany na początku XIX w. przez Katarzynę Platerową. Jednopiętrowy murowany pałacyk powstał w stylu klasycystycznym[14].
- park krajobrazowy – został założony w 1805 roku przez Dionizego Miklera, twórcę parków i ogrodów na Wołyniu i Podolu. Ze względu na położenie park był jednym ze wspanialszych na Wołyniu[14].
Demografia i inne
edytujW połowie XIX w. w Beresteczku mieszkało 2853 mieszkańców. Przed 1939 rokiem, miasto znajdowało się na terenie powiatu Horochów. Były tam 1 kościół katolicki i 2 cerkwie. W tym czasie miasto (z przedmieściami: Piaski, Staryki, Krasiłowka, Jurydyka) liczyło 5633 mieszkańców.
Miasta partnerskie
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ [Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року. Державна служба статистики України. Київ, 2022, s. 14. http://db.ukrcensus.gov.ua/PXWEB2007/ukr/publ_new1/2022/zb_Сhuselnist.pdf]
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 162.
- ↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 51.
- ↑ a b c Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-11-29].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 kwietnia 1934 r. o zmianie granic miasta Beresteczka w powiecie horochowskim, województwie wołyńskiem (Dz.U. z 1934 r. nr 32, poz. 292)
- ↑ Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu: z 101 ilustracjami i mapką województwa, Łuck 1929, s. 299.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия. Moskwa, 2009, s. 83. ISBN 978-5-8243-1296-6. (ros.)
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 121–122, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
- ↑ Marek Wagner, Wykup jeńców polskich z niewoli tureckiej i tatarskiej w końcu XVII wieku [online], s. 30.
- ↑ Trynitarze | Zakon Przenajświętszej Trójcy - Trynitarze.pl [online], www.trynitarze.pl [dostęp 2023-10-05].
- ↑ Antoni Mironowicz, Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2005, s. 153, ISBN 83-7431-046-4, OCLC 69492148.
- ↑ a b Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XV cz. 1. Warszawa: 1880-1902, s. 103–104.
- ↑ Fryderyk Proński. genealogia.grocholski.pl. [dostęp 2013-12-03].
- ↑ a b c d Beresteczko. wolhynia.com. [dostęp 2013-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-27)].
Bibliografia
edytuj- Julian Ursyn Niemcewicz, Juljana Ursyna Niemcewicza, podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, wydawcy A. Franck; B. M. Wolff, Paryż, Petersburg, 1858, s. 175–176.
- Romuald Romański, „Beresteczko 1651”, Warszawa 1994.
- A. Przezdziecki, Podole, Wołyń, Ukraina, t. 2, Wilno 1841, s. 135.
- Księga Adresowa Polski, 1929, s. 214.
- Józef Mańkiewicz: Beresteczko 1508-1958, dokumenty, relacje, wspomnienia. Krosno: Krośnieński Dom Kultury, 2006, s. 222. ISBN 83-89531-07-0. OCLC 750106651.
- Wioletta Brzezińska-Marjanowska Dionizy Mikler – twórca parków i ogrodów na Wołyniu i Podolu. repcyfr.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-01)]..
Linki zewnętrzne
edytuj- Beresteczko, mko, pow. dubieński, daw. woj. wołyńskie pow. łucki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 139.
- Beresteczko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 103.
- Beresteczko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 732.
- Beresteczko. wolhynia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-27)].
- Zdjęcia z Beresteczka