Mapa

Mapa (z łac. mappa – obrus) – graficzny obraz powierzchni Ziemi lub jej części (także nieba lub planety czy innego ciała niebieskiego), wykonywany na płaszczyźnie, w skali, według zasad odwzorowania kartograficznego, przy użyciu umownych znaków graficznych. Mapa stanowi podstawowe narzędzie badań i prezentacji wyników w historii, geografii i geodezji.

Nova totius terrarum orbis tabula Amstelodami, mapa świata z 1689 roku

Przeniesienie powierzchni ze sfery (Ziemia nie jest idealną kulą, ma nieregularny kształt geoidy, ale przy sporządzaniu mapy przyjmuje się założenie o jej kulistości, lub że jest elipsoidą obrotową) na płaską powierzchnię mapy wymaga:

• zastosowania odpowiedniego rzutu, czyli odwzorowania kartograficznego,
• zmniejszenia obrazu do żądanej skali,
• zastosowania przyjętych znaków umownych (zobacz: legenda mapy),
• uogólnienia przedstawionego obrazu.

Nauka o mapach to kartografia, zaś znaki kartograficzne to symbole, za pomocą których wyraża się treść mapy.

Elementy mapy

• obraz kartograficzny – główna część mapy, przedstawiająca informacje o obiektach i zjawiskach oraz ich rozmieszczeniu. Wiadomości te tworzą treść mapy;
• osnowa matematyczna – przyjęte odwzorowanie kartograficzne i związana z nim siatka kartograficzna, skala oraz sieć punktów osnowy geodezyjnej. Ten ostatni element to przeniesione na mapę punkty na Ziemi mające precyzyjnie określoną pozycje i wysokość;
• elementy pomocnicze – ułatwiają korzystanie z mapy. To głównie legenda, czyli opis umowny znaków użytych na mapie. Czasami są to wykresy do pomiarów na mapach;
• dane uzupełniające – to przekroje, diagramy, tabele. Ten element nie jest konieczny, ale bardzo wzbogaca mapę i ułatwia korzystanie z niej.

Podział map

Przykład mapy przeglądowej

Przykład mapy tematycznej

Ze względu na treść

Klasyfikacja map ogólnogeograficznych i tematycznych, opracowana przez państwową służbę geodezyjną i kartograficzną do celów gospodarczych i społecznych, została wprowadzona w Polsce geodezyjną instrukcją O-2.

Ogólny podział map ze względu na treść:

• ogólnogeograficzne
  • topograficzne
  • przeglądowo-topograficzne
  • przeglądowe
• tematyczne
  • społeczno-gospodarcze
  • przyrodnicze, fizycznogeograficzne
  • polityczno-administracyjne

Podział map społeczno-gospodarczych

• społeczne, m.in.:
  • demograficzne
  • wybranych elementów socjalno-bytowych
• gospodarcze, m.in.:
  • mapa zasadnicza
  • zagospodarowania terenu
  • uzbrojenia terenu
  • swobody dyspozycyjnej terenu
  • mapa akustyczna (mapa hałasu)
  • komunikacji (lądowej, wodnej, powietrznej)
    • drogowej
    • morskiej
    • lotniczej
  • gospodarki mieszkaniowej
  • przemysłu
  • rolnictwa
  • usług

Podział map przyrodniczych

• fizjograficzne, m.in.:
  • geologiczne
  • hipsometryczne
  • geomorfologiczne
  • hydrograficzne
  • klimatu
  • glebowe
  • szaty roślinnej
  • świata zwierzęcego
• sozologiczne
  • zagrożenia środowiska
  • ochrony środowiska

Ze względu na skalę

• mapy wielkoskalowe (skala od 1:100 do 1:10 000)
• mapy średnioskalowe (od 1:20 000 do 1:300 000)
• mapy małoskalowe (poniżej 1:500 000)

lub

• mapy zasadnicze w skali od 1:500 do 1:5 000
• mapy topograficzne w skali od 1:5 000 do 1:200 000, przedstawiające szczegółowo np. rzeźbę terenu lub sieć dróg
• mapy przeglądowo-topograficzne w skali od 1:200 000 do 1:1 000 000, zawierające zgeneralizowane elementy bardziej szczegółowych map topograficznych. Przedstawiają np. pokrycie i rzeźbę terenu, sieć komunikacyjną lub wodną
• mapy przeglądowe w skali mniejszej niż 1:1 000 000, mocno zgeneralizowane, przedstawiają ogólny obraz kontynentów lub ich większych części

Drugi podział jest nie do końca precyzyjny, gdyż identyczne nazwy stosuje się przy podziale map ze względu na ich treść – mapa w skali 1:100 000 może być ze względu na szczegółowość treści mapą przeglądową (np. mapa ścienna), pomimo że jest w skali map topograficznych.

Metody prezentacji kartograficznej zjawisk

• metoda sygnaturowa
• metoda zasięgów
• metoda chromatyczna
• metoda kartodiagramu
• metoda kropkowa
• metoda kartogramu
• metoda izolinii

Termin mapa w innych dziedzinach

Termin mapa oznacza jako synonim także:

• w programowaniu – tablicę asocjacyjną
• w teorii grafów: termin związany z grafami planarnymi
• w matematyce: typ przekształcenia

Zobacz też

• atlas geograficzny
• globus
• GIS
• metody przedstawiania rzeźby terenu na mapach
• plan
• portolan

Linki zewnętrzne

• Kayla Wolf, Why every world map is wrong, kanał TED-Ed na YouTube, 29 marca 2021 [dostęp 2024-09-02].
• Kayla Wolf, The biggest mistakes in mapmaking history, kanał TED-Ed na YouTube, 10 maja 2022 [dostęp 2024-09-02].