Prawda
Prawda – według klasycznej definicji właściwość sądów polegająca na ich zgodności z faktycznym stanem rzeczy, których dotyczą[1]. W potocznym rozumieniu jest to stwierdzenie w formie zdania oznajmiającego, wyrażone o określonym fakcie, tak jak ma czy miało to miejsce w rzeczywistości.
Definicje
edytuj
Problemem zdefiniowania tego pojęcia zajmowali się filozofowie od starożytności. Klasyczna definicja prawdy pochodzi od Arystotelesa i jest to zgodność sądów z rzeczywistym stanem rzeczy, którego ten sąd dotyczy.
Definicja arystotelesowska (definicja klasyczna)
edytujArystoteles tak próbował przybliżać istotę prawdy w swojej Metafizyce:
- Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.
Definicja ta (zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy) oznacza, że:
- dane zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny opisany przez zdanie A ma rzeczywiście miejsce,
tzn. zdanie „Ala ma kota” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.
Powyższe rozumienie prawdy prowadzi jednak do kilku trudności. Jedną z nich jest tzw. paradoks kłamcy. Bez względu na to, jaką z dwóch wartości logicznych przypiszemy jednemu z poniższych zdań:
- Z1 = Z2 jest zdaniem prawdziwym,
- Z2 = Z1 jest zdaniem fałszywym,
to, przy założeniu powyższej definicji prawdy, dojdziemy do wniosku, że zdaniu przysługuje inna (od założonej) wartość logiczna.
Przez wieki filozofowie nie potrafili znaleźć definicji prawdy, która z jednej strony byłaby formalnie poprawna (nie prowadziłaby do sprzeczności), a z drugiej adekwatna, czyli bliska nieścisłemu, potocznemu rozumieniu słowa „prawda”.
Definicja św. Tomasza
edytujKlasyczna koncepcja prawdy jest najlepiej przedstawiona u św. Tomasza z Akwinu. Słowo „prawda” może być rozumiane trojako:
- metafizycznie – verum est id, quod est (prawdą jest to, co jest). Prawdziwe jest to, co istnieje. Prawda jest zamienna z bytem. Każda rzecz, o ile istnieje, jest prawdziwa. Prawda jest transcendentalium.
- teoriopoznawczo – veritas est adaequatio rei et intellectus. (Suma teologiczna I q16 a1 co) Prawda zachodzi wówczas, jeżeli to, co jest w naszym intelekcie, jest zgodne z rzeczywistością.
- logicznie – verum est manifestativum et declarativum esse. Wszystko, co wskazuje na prawdę, ukazuje ją, prowadzi do niej.
Definicja Tarskiego
edytujJedna z takich prób została przedstawiona w XX wieku przez polskiego logika Alfreda Tarskiego, choć miała ograniczony zasięg – odnosiła się mianowicie wyłącznie do języków formalnych.
Tarski określił prawdę jako pewną cechę zdań, wyrażalną jednak w języku zewnętrznym (czyli w metajęzyku) wobec języka, w jakim wypowiadane są owe zdania. Definicja Tarskiego dla zdań języka angielskiego – wyrażona w języku polskim jako metajęzyku dla języka angielskiego – byłaby nieskończoną koniunkcją zdań typu:
- zdanie Grass is green jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy TRAWA JEST ZIELONA;
- zdanie Jan loves Ania jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy JAN KOCHA ANIĘ;
- zdanie Warsaw is the capital of Poland jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy WARSZAWA JEST STOLICĄ POLSKI;
przy czym „wtedy i tylko wtedy” jest prawdziwościowym spójnikiem logicznym, natomiast zdania pisane dużymi literami są przekładem odpowiednich zdań języka angielskiego na zdania języka polskiego z zachowaniem (z dokładnością co do) ich ekstensji.
Antynomia kłamcy nie ima się tej definicji, gdyż zdanie „ja kłamię” byłoby zdaniem nie z języka polskiego, lecz właśnie z owego zewnętrznego języka, opisującego stan faktyczny i jako takie nie podlegałoby definicji Tarskiego.
Definicja Tarskiego odnosiła się jedynie do języków formalnych (do których język polski będący językiem naturalnym się nie zalicza) i była konstruowana nie tyle przez nieskończoną koniunkcję, co przez indukcję.
Wartość prawdy
edytujNeokantowska szkoła badeńska rozwijała koncepcję prawdy jako powszechnie obowiązującej wartości poznawczej[2]. Prawda w tym ujęciu stanowi naczelną wartość poznania, a w szczególności poznania naukowego. Podstawowym nośnikiem wartości prawdy jest sąd w sensie logicznym.
Przeciwieństwo prawdy
edytujPrawda w filozofii chrześcijańskiej
edytujChrześcijaństwo ma soteriologiczny pogląd na prawdę. W Ewangelii Jana Jezus powiedział:
Ja jestem drogą, prawdą i życiem: nikt nie przychodzi do Ojca, jak tylko przeze mnie.
W filozofii chrześcijańskiej prawda jest fundamentem wolności człowieka[4]. Do współcześnie najlepiej znanych stwierdzeń zawartych w Nowym Testamencie, należą słowa[5]:
Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli.
Zobacz też
edytuj
- prawda (logika)
- prawda materialna – pojęcie prawne
Przypisy
edytuj- ↑ prawda, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-02].
- ↑ Tomasz. Kubalica, Prymat rozumu praktycznego w logice : teoria prawdy neokantowskiej szkoły badeńskiej., Katowice: Wydawn. Uniw. Śląskiego, 2009, ISBN 978-83-226-1889-9, OCLC 634330772 [dostęp 2019-05-17].
- ↑ Oxford Living Dictionaries: Word of the Year 2016 is.... 2016. [dostęp 2016-12-26].
- ↑ Karol Wojtyła - Elementarz etyczny - Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1983, s. 5
- ↑ Adam Kubiś: „Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli”. Związek między Janowymi koncepcjami prawdy i wolności w świetle J 8,31-36. [w:] Scripturae Lumen 4. Biblia i jej oddziaływanie [on-line]. Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos. [dostęp 2021-08-06].
Linki zewnętrzne
edytuj
Łukasz Lamża, Prawda, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych – Uniwersytet Jagielloński, kanał „Copernicus” na YouTube, 1 marca 2020 [dostęp 2024-10-07].- Bradley Dowden, Norman Swartz, Truth, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
Artykuły na Routledge Encyclopedia of Philosophy (ang.), rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10]:
- Tarski’s definition of truth,
- Truth, correspondence theory of,
- Truth, deflationary theories of,
- Truth, pragmatic theory of.
Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-08-20]:
- Michael Glanzberg, Truth, 16 sierpnia 2018. (Prawda)
- Marian David, Correspondence theory of truth, 28 maja 2015. (Korespondencyjna teoria prawdy)
- Wilfrid Hodges, Tarski's Truth Definitions, 20 sierpnia 2018. (Tarskiego definicje prawdy)
- Daniel Stoljar, Nic Damnjanovic, The Deflationary Theory of Truth, 4 października 2010. (Deflacyjna teoria prawdy)
- James O. Young, The Coherence Theory of Truth, 26 czerwca 2018. (Koherencyjna teoria prawdy)
- Richard Gaskin, The Identity Theory of Truth, 1 maja 2015. (Tożsamościowa teoria prawdy)
- Nikolaj Jang Lee Linding Pedersen, Cory Wright, Pluralist Theories of Truth, 19 marca 2013. (Pluralistyczne teorie prawdy)
- Philip Kremer, The Revision Theory of Truth, 2 czerwca 2015. (Rewizyjna teoria prawdy)
- Graham Oddie, Truthlikeness, 30 stycznia 2014. (Przypominanie prawdy)
- Fraser MacBride, Truthmakers, 23 lutego 2013. (Czynniki czyniące prawdą)