Publiczny transport zbiorowy
Publiczny transport zbiorowy – powszechnie dostępny regularny przewóz osób wykonywany w określonych odstępach czasu i po określonej linii lub sieci transportowej[1].
Współcześnie do podstawowych środków transportu zbiorowego należą:
- w transporcie lądowym szynowym:
- w transporcie lądowym kołowym:
- w transporcie na wodach śródlądowych i morskich:
- w transporcie powietrznym:
Transport zbiorowy jest przeciwstawiany transportowi indywidualnemu, cechującemu się specyficznymi warunkami komunikacyjnymi oraz brakiem regularności[2]. Publiczny transport zbiorowy ma charakter substytucyjny względem transportu indywidualnego, zakres substytucji – w zależności od prowadzonej polityki transportowej (część polityki gospodarczej) – jest zmienny[2].
Polityka zrównoważonego transportu, będąca częścią doktryny zrównoważonego rozwoju, zakłada wzrost roli transportu publicznego w opozycji do rozwoju transportu indywidualnego.
Transport zbiorowy jest kluczowy dla płynności ruchu, co jest treścią paradoksu Downsa-Thomsona.
Definicja
edytujTransport zbiorowy w przeszłości był utożsamiany z „komunikacją pasażerską”[3]. Pojęcie tłumaczono pochodzeniem od łacińskiego słowa communicare, oznaczającego utrzymanie stałej więzi, stałego kontaktu między dwoma jednostkami lub dwoma miejscami[3]. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej pojęcie „komunikacji pasażerskiej” zastąpiono terminem „transport zbiorowy”, przez wzgląd na jednoznaczność przy tłumaczeniu na języki obce[4].
Komunikację pasażerską zdefiniowano jako szczególną formę organizacji przewozów pasażerskich, wyrosłą na tle masowości potrzeb przewozowych[5]. Do założeń organizacyjnych komunikacji pasażerskiej zaliczono funkcjonowanie:
- stałych tras przewozowych (linii komunikacyjnych, często połączonych w sieć komunikacyjną),
- ustalonych rozkładów jazdy[5].
Warunkiem zakwalifikowania przewozów jako publicznych była powszechna dostępność, w której jedynym warunkiem skorzystania z przewozu było uiszczenie opłaty za przewóz[5].
Według Jana Podoskiego, aby dany system transportowy mógł być uznany za środek transportu zbiorowego, musi spełniać trzy warunki:
- jego pojazdy muszą być dostępne dla każdego, kto przestrzega obowiązujących przepisów i płaci koszty przejazdu bądź posiada uprawnienia do przejazdu bezpłatnego,
- pojazdy kursują według sztywnego rozkładu jazdy, niezależnie od stanu ich zapełnienia; rozkład jest znany użytkownikom, a przy częstotliwości mniejszej niż 15 minut – ujawniony na przystankach i przestrzegany,
- pojazdy muszą kursować po stałych trasach i zatrzymywać na określonych przystankach[6].
Istnieje szereg środków transportu indywidualnego o cechach publicznych, m.in. taksówki, taksówki zbiorowe, systemy „tele-bus”[6].
Publiczny transport zbiorowy w Polsce
edytuj
W Polsce podstawowe kwestie dotyczące publicznego transportu zbiorowego reguluje ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym[1].
Publiczny transport zbiorowy może odbywać się w Polsce na podstawie:
- umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego pomiędzy organizatorem a operatorem,
- potwierdzenia zgłoszenia przewozu lub decyzji o przyznaniu otwartego dostępu[1].
Zarządzanie publicznym transportem zbiorowym przez organizatora polega w szczególności na[7]:
1) negocjowaniu i zatwierdzaniu zmian do umowy z operatorem;
2) ocenie i kontroli realizacji przez operatora i przewoźnika usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego;
3) kontroli nad przestrzeganiem przez operatora i przewoźnika zasad funkcjonowania publicznego transportu zbiorowego;
4) współpracy przy aktualizacji rozkładów jazdy w celu poprawy funkcjonowania przewozów o charakterze użyteczności publicznej;
5) analizie realizacji zaspokajania potrzeb przewozowych wynikających z wykonywania przewozów na podstawie umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego;
6) dokonywaniu zmian w przebiegu istniejących linii komunikacyjnych;
7) zatwierdzaniu rozkładów jazdy oraz dokonywaniu ich aktualizacji w przypadku przewozów wykonywanych na podstawie potwierdzenia zgłoszenia przewozu;
8) administrowaniu systemem informacji dla pasażera;
Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym nakazuje oznakowanie środków transportu, którymi są wykonywane usługi w zakresie publicznego transportu zbiorowego, w sposób widoczny dla pasażera, podawanie rozkładu jazdy do publicznej wiadomości na wszystkich dworcach i przystankach wymienionych w rozkładzie jazdy, a także upublicznianie cenników opłat lub taryf oraz regulaminów przewozu osób (zawierających warunki obsługi podróżnych, warunki odprawy oraz przewozu osób i bagażu, wskazujących podmiot właściwy do przyjmowania skarg i reklamacji wynikających z realizacji usług oraz terminy ich rozpatrywania). Udostępniane podróżnym cenniki opłat muszą zawierać także ceny biletów ulgowych wynikające z uprawnień ustawowych oraz uprawnień pasażerów do innych ulgowych przejazdów, ustanowionych na obszarze właściwości danego organizatora. Ww. ustawa określa również, że wsiadanie i wysiadanie pasażerów może się odbywać tylko na przystankach lub dworcach określonych w rozkładzie jazdy[8].
Bezpłatny transport publiczny
edytuj
W marcu 2020 roku Luksemburg stał się pierwszym państwem na świecie, które wprowadziło całkowicie bezpłatny transport publiczny na terenie kraju. Estonia wcześniej wprowadziła bezpłatne autobusy w Tallinnie[9].
Malejący udział transportu zbiorowego w Europie
edytujMimo utrudnień stawianych kierowcom samochodów prywatnych udział transportu zbiorowego w Europie, także zachodniej, zazwyczaj maleje (lub jest bez większych zmian), gdyż ludzie wolą jeździć własnymi pojazdami. Przykładowo między 2000 a 2017 w Danii spadł z 20,4% do 18,8%, Irlandii z 17,8% do 17,2%. W pozostałych krajach Europy zachodniej, nawet jeśli nieznacznie wzrósł, to nie przekracza 25% udziału w transporcie. Poza Rumunią, Węgrami i Czechami gdzie jest większy, także w Europie środkowej-wschodniej udział jest mniejszy, przykładowo w Bułgarii spadł z 40,7% do 19,2%[10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2023 r. poz. 2778).
- ↑ a b Hubert Kołodziejski: Pojęcie, zakres i zasięg działania transportu miejskiego. W: Olgierd Wyszomirski: Transport miejski. Ekonomika i organizacja. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2008, s. 14–16. ISBN 978-83-7326-507-3.
- ↑ a b Kubalski, Małek i Mroczek 1968 ↓, str.251.
- ↑ Olgierd Wyszomirski: Transport miejski. Ekonomika i organizacja. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2008, s. 9. ISBN 978-83-7326-507-3.
- ↑ a b c Kubalski, Małek i Mroczek 1968 ↓, str.9.
- ↑ a b Jan Podoski: Transport w miastach. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, s. 122–123, seria: Inżynieria komunikacyjna. ISBN 83-206-0574-1.
- ↑ Słownik pojęć Strategii Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). Ministerstwo Infrastruktury. s. 28. [dostęp 2020-03-29].
- ↑ Sieć komunikacyjna w międzywojewódzkich i międzynarodowych przewozach pasażerskich w transporcie kolejowym. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego w międzywojewódzkich i międzynarodowych przewozach pasażerskich oraz w wojewódzkich przewozach pasażerskich w transporcie kolejowym (Dz.U. z 2020 r. poz. 2328), s. 82.
- ↑ Luksemburg wprowadza bezpłatny transport publiczny. Jako pierwszy na świecie – Radio ZET [online], www.radiozet.pl [dostęp 2020-03-15] (pol.).
- ↑ Wysoki przebieg? Zobacz, w krórych krajach kierowcy jeżdżą najwięcej! - Motoryzacja w INTERIA.PL [online], interia.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Przemysław Małek: 1. Wstępne pojęcia. W: Jan Kubalski, Przemysław Małek, Kazimierz Mroczek: Komunikacja autobusowa. Ekonomika i organizacja. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1968.