Waręż
Waręż (ukr. Варяж, Wariaż); w II RP Waręż Miasto; 1951–1989 Nowoukrainka (ukr. Новоукраїнка[1][2]) – wieś (do 1934 miasteczko) na Ukrainie w obwodzie lwowskim, w rejonie czerwonogrodzkim.
 Kościół św. Marka w Warężu | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Powierzchnia |
2,17 km² | ||
| Wysokość |
202 m n.p.m. | ||
| Populacja (2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380 3257 | ||
| Kod pocztowy |
80014 | ||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
 50°31′12″N 24°05′24″E/50,520000 24,090000
| |||
| Strona internetowa | |||
Prywatne miasto duchowne lokowane w 1538 roku położone było w XVI wieku w województwie bełskim[3].
Do 17 września 1939 leżał w woj. lwowskim, a do 15 lutego 1951 w woj. lubelskim (powiat hrubieszowski) jako siedziba gminy Waręż.
Miejscowość liczy 825 mieszkańców[4]. W granicach Waręża znajduje się dawniej samodzielna wieś Waręż Wieś.
Historia
edytujMiasteczko zostało założone w 1538 przez Feliksa Oszczowskiego z Oszczowa na mocy przywileju króla Zygmunta I Starego. W 1688 roku Marek Matczyński, przyjaciel i zaufany współpracownik króla Jana III Sobieskiego, założył w Warężu kolegium pijarów[5]; do nauczycieli należał m.in. Ignacy Zaborowski, autor pierwszych polskich tablic logarytmicznych (1787).
W okresie międzywojennym znajdował się w województwie lwowskim, w powiecie sokalskim.
Od 26 października 1939 do 1944 pod okupacją niemiecką w ramach Generalnego Gubernatorstwa. W latach 1941–1942 w Warężu funkcjonował obóz pracy, w którym zginęło kilkuset Żydów[6]. 17 marca 1944 roku wobec zagrożenia ze strony UPA polska ludność Waręża ewakuowała się do Sokala i innych miejscowości. Zginęło 11 osób, które nie opuściły miejscowości[7]. 27 maja 1945 roku Waręż stał się obiektem ataku UPA oraz prawdopodobnie WiN-AK. Zdobyto posterunek MO oraz wykonano egzekucje na 10 osobach, głównie działaczach komunistycznych i konfidentach. Prawdopodobnie była to pierwsza wspólna akcja UPA i WiN-AK[8]. Podczas drugiego ataku UPA na Waręż 5 października 1946 roku zginęło 2 żołnierzy Wojska Polskiego i 4 milicjantów, uległo spaleniu 67 budynków mieszkalnych i ponad 158 budynków gospodarczych[7].
Do 1951 roku w granicach do Polski, jako siedziba gminy Waręż, która po przeniesieniu Waręża do ZSRR została przemianowana na gminę Hulcze, a siedziba przeniesiona do Hulcza[9]. 15 lutego 1951 (na podstawie umowy o zamianie granic) włączony do USRR w ZSRR, gdzie zmieniono nazwę na Nowoukrainka (do 1989). W granicach Polski pozostał niewielki północno-zachodni skrawek Waręża. Widoczny jest nadal w operacie katastralnym i formalnie stanowi eksklawę miejscowości Oszczów-Kolonia[10].
10 października 1989 przywrócono historyczną nazwę Waręż, choć w języku ukraińskim w nieco innym brzmieniu, Wariaż (Варяж) (dawniej Варенж).
Po rozpadzie ZSRR od 1991 roku w granicach Ukrainy.
Zabytki
edytuj- najbardziej znanym zabytkiem Waręża jest kościół św. Marka Apostoła (pijarów) z XVII wieku, projektu Jana Michała Linka. W podziemiach świątyni spoczywa jego fundator Marek Matczyński. W XVIII w., po zajęciu Waręża przez Austriaków, pijarzy opuścili wieś. Kościół stał się parafialnym. Od zawalenia się sklepienia w 1983 r. pozostaje on w stanie ruiny[5].
- dawny kościół katolicki, obecnie cerkiew greckokatolicka z k. XVII w., prawdopodobnie również projektu Jana Michała Linka
- XVIII-wieczna przydrożna kapliczka słupowa
Ludzie
edytuj- Bolesław Popowicz (ur. w 1878 roku w Warężu) – polski polityk, generał brygady Wojska Polskiego, senator IV kadencji w II RP.
- ks. Maurycy Wolf (Wolff) – profesor poetyki w miejscowym kolegium pijarów, nauczyciel domowy Stanisława Szczęsnego Potockiego[11]
- Czesław Dumkiewicz (ur. w 1949 roku w Warężu) – polski historyk i samorządowiec.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Указ Президії ВР УРСР від 10.11.1951 «Про утворення Забузького району в складі Львівської області»
- ↑ Указ Президії ВР УРСР від 11.10.1989 Про відновлення деяким селам Львівської області колишніх найменувань
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: „Czasy Nowożytne”, 21, 2008, s. 174.
- ↑ 04370722 — ВАРЯЗЬКА СІЛЬСЬКА РАДА [online], opendatabot.com, 19 lutego 2024 [dostęp 2024-11-10] (ukr.).
- ↑ a b Kościół pw. św. Marka Apostoła i klasztor (wraz z konwiktem) Pijarów w Warężu – zapomniana fundacja Marka Matczyńskiego, przyjaciela króla Jana III [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2023-02-21].
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 132.
- ↑ a b Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1022, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Grzegorz Motyka, Rafał Wnuk, Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945–1947, s. 92.
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 60, poz. 412.
- ↑ Skrawek Waręża w Geoportalu
- ↑ Emanuel Rostworowski: Potocki Stanisław Szczęsny (Feliks) herbu Pilawa. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXVIII. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, 1984–1985, s. 183.
Bibliografia
edytuj- Wójcik Marek: Malowidła ścienne w kościele popijarskim pw. św. Marka w Warężu i ich pierwowzory graficzne – dzieła Pozza i Rubensa. W: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej. T. III. 1998.
Linki zewnętrzne
edytuj- Waręż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 950.