Zgorzelec
miasto i gmina w województwie dolnośląskim
Zgorzelec (niem. ⓘGörlitz, grnłuż. Zhorjelc, dlnłuż. Zgórjelc, cz. Zhořelec) – miasto przygraniczne w województwie dolnośląskim, w polskiej części Górnych Łużyc, na prawym brzegu Nysy Łużyckiej, w Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim. Przed 1945 stanowiło prawobrzeżną część miasta Görlitz.
| miasto i gmina | |||||
 Panorama centrum miasta z osiedlem Konarskiego w tle | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Data założenia |
X w. | ||||
| Prawa miejskie |
1303 (między 1945 a 1946 jako samodzielne miasto[1]) | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
15,88 km² | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 75 | ||||
| Kod pocztowy |
59-900 do 59-903 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DZG | ||||
Położenie na mapie powiatu zgorzeleckiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
 51°09′01″N 15°00′31″E/51,150278 15,008611
| |||||
| TERC (TERYT) |
0225021 | ||||
| SIMC |
0936546 | ||||
Urząd miejski ul. Domańskiego 759-900 Zgorzelec | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Zgorzelec jest siedzibą gminy wiejskiej Zgorzelec oraz powiatu zgorzeleckiego. Miasto należy do Związku Miast Polskich.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 29 313 mieszkańców[2] (150. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 1845,9 osób/1 km² (5. miejsce w województwie).
Barwy herbu i flagi Zgorzelca (niebiesko-żółte) są identyczne jak we fladze Górnych Łużyc, na terenie których Zgorzelec leży.
Geografia
edytujWedług danych z 2002[3] Zgorzelec ma obszar 15,86 km² (1586 ha), w tym:
- użytki rolne: 40%
- użytki leśne: 3%
Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 15,88 km²[4]. Miasto stanowi 1,89% powierzchni powiatu.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.
Miasto położone jest w województwie dolnośląskim, w polskiej części historycznych Górnych Łużyc, na wschód od Nysy Łużyckiej, która przecina wschodnią krawędź granitowego masywu łużyckiego z przedgórzami pogranicza czesko-łużyckiego. Znajduje się na styku północnych terenów wrzosowisk i stawów Górnołużyckich i południowego Pogórza Łużyckiego. Na południe od płaskowyżu przełomu Nysy Łużyckiej do Nysy wpływa Czerwona Woda (niem. Rothwasser). Na płaskowyżu nad Nysą znajduje się tzw. Lasek Myśliwski (niem. Jägerwäldchen).
Na północny wschód od miasta znajduje się tzw. Puszcza Zgorzelecka (niem. Görlitzer Heide), duży obszar leśny, który był własnością miasta do czasu podziału miasta w 1945 roku. Dzisiejszy obszar miejski Zgorzelca to około 209 mnpm., natomiast regionów nadbrzeżnych na Nysie jest około 175 mnpm. Najwyższym wzniesieniem jest Drewniak ( niem. Jäckelsberg, dawniej też Holzberg ) w południowej dzielnicy Ujazd o wysokości 225,3 mnpm, następnie Mojeska Góra (Długa Góra) na południowy wschód od cmentarza komunalnego na 224,7 mnpm. i Krucze Wzgórze (również Krucza Góra; niem. Rabenberg) w na Przedmieściu Nyskim (niem. Neissevorstadt) z 221,7 mnpm. Teren około 215 mnpm. - widok z tzw. Kamiennej Ambony (niem. Felsenkanzel) na przeciwległą winnicę (obecnie zarośniętą drzewami) oraz browar Landskronbrauerei i około 30 metrów poniżej Przełomowa Dolina Nysy Łużyckiej - teren na wysokości około 185 mnpm. z dawną wojskową szkołą pływania tzw. niem. Weinlache [5].
Geologia
edytujObszar miejski położony jest w dużej mierze na szarogłazie łużyckim. Jedynie obszar na południe od mostu miejskiego znajduje się na granodiorycie łużyckim. Granica między dwoma warstwami skał biegnie mniej więcej od mostu granicznego (im. Jana Pawła II) przez ulicę Marszałka Józefa Piłsudskiego, dalej ulicami Ignacego Daszyńskiego i Bohaterów II Armii Wojska Polskiego.
Szarogłaz składa się z biotytu, szarego kwarcu i jasnego skalenia z warstwami drobnoziarnistego szarogłazu i gęstych łupków szarogłazowych. Na południe od wiaduktu (most kolejowy), na wysokości ujścia Czerwonej Wody, nastąpiło zwężenie doliny Nysy spowodowane twardymi brzegami z granodiorytu.[6]
Toponimia
edytuj
Nazwa pochodzi od wyrazu gorzeć (psł. *gorěti). Określała ona miejsce wypalone, osadę powstałą na miejscu wypalonym. Dzisiejsza polska nazwa wzięła się od form łużyckich, tj. Zgórjelc i Zhorjelc. Formą zniemczoną jest Görlitz[7].
Nazwy pojawiające się w najstarszych dokumentach[8]
- Villa Goreliz (1071) – najstarsza pisemna wzmianka o Görlitz/Zgorzelcu jest w łacińskim dokumencie wystawionym przez cesarza Henryka IV. Zgodnie z jego wolą biskupowi miśnieńskiemu Benonowi zostało przekazanych z rąk banity o imieniu Ozer osiem „łanów królewskich” w „Villa Goreliz” (Gorelic) (ok. 192÷432 ha)[9].
- Yzcorelik, Yzcorzelik – 1126
- Drewnow, Drzewniow, Yzhorelik – 1131
- Gorliz, Gorlic – 1238
- Zgorliz – 1241
- Goerlitcz, Goerlitz – 1266
- Gorlicz – 1301
- Gorlitz – 1322
- Gerlicz – 1378
- Gurlicz – 1384, 1456
- Garlicz – 1429
- Gorlicze – 1430
- Gorlitcz – 1434, 1475
- Ghorlitz – 1443
- Gorlitzsch – 1488
- Gorlytz – 1511
- Gorlicium, Gorlicia – używane były także formy zlatynizowane
- Zgorelc oraz Zgorzelec – 1847; śląski pisarz Józef Lompa w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku[10]
- Ost-Görlitz[11] – (do 1946) nazwa prawobrzeżnej części miasta
- Görlitz Moys – (od 1 czerwca 1929 do 14 marca 1947) nazwa prawobrzeżnej południowej dzielnicy miasta
- Zgorzelice – nazwa polskiej części miasta w latach 1945–1946[12][13]
- Zgorzelec – obecna nazwa polskiej części miasta wprowadzona po II wojnie światowej obowiązująca od 19 maja 1946[14]
- Zgorzelec Ujazd – nazwa południowej dzielnicy miasta obowiązująca od 15 marca 1947[15] (obecnie administracyjna nazwa Zgorzelec).
Historia
edytuj
- okolice obecnego Zgorzelca początkowo zamieszkiwali Bieżuńczanie (Besunzane civitates II) oraz Milczanie (Milzane civitates XXX) wymienieni w połowie IX wieku w nocie „Geografa Bawarskiego” sporządzonej dla Ludwika Niemca[16][17][18][19].
- 871–894 – teren państwa wielkomorawskiego
- na przełomie X i XI w. gród Serbołużyczan zajęty i włączony do Polski wraz z Łużycami przez Bolesława I Chrobrego; po jego śmierci przejściowo pod panowaniem margrabiów brandenburskich, następnie Czech
- 1071 – Pojawia się najstarsza pisemna wzmianka o Zgorzelcu w dokumencie wystawionym przez cesarza Henryka IV. Zgodnie z jego wolą biskupowi miśnieńskiemu Benonowi zostało przekazanych z rąk banity o imieniu Ozer osiem „łanów królewskich” w „Villa Goreliz” (Gorelic)[9]
- 1076 – osada wraz ze wschodnią częścią Górnych Łużyc przyłączona do Czech
- 1131 – powstał gród nad Nysą Łużycką z polecenia czeskiego księcia Sobiesława
- 1303 – prawa miejskie[20]
- 1319–1329 – miasto częścią piastowskiego księstwa jaworskiego pod panowaniem Henryka I Jaworskiego. W 1319 miasto złożyło księciu hołd, a 26 sierpnia 1319 roku książę potwierdził przywileje miasta[21]
- 1346–1815 – miasto-członek górnołużyckiego Związku Sześciu Miast
- 1377 – powstało oddzielne księstwo Görlitz utworzone przez króla czeskiego i cesarza Karola IV, z Janem Zgorzeleckim jako księciem
- 1466 – pod panowaniem króla węgierskiego Macieja Korwina
- 1490 – miasto ponownie w granicach Korony Czeskiej
- 1618–1648 – zniszczenia w czasie wojny trzydziestoletniej
- 1635 – z Łużycami Górnymi włączone do Elektoratu Saksonii
- 1697–1763 – we władaniu królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa. Przez miasto biegła wówczas jedna z tras łączących Drezno i Warszawę[22]
- 1806 – miasto zostaje częścią Królestwa Saksonii, od 1807 w unii z Księstwem Warszawskim
- 1815 – po kongresie wiedeńskim włączony został do Prus i stał się częścią prowincji Śląsk (Schlesien),
- od 1848 połączenie kolejowe z Węglińcem, od 1865 z Lubaniem i Jelenią Górą
- 1914–1919 – w czasie I wojny światowej znajdował się tu obóz jeniecki, w którym Niemcy przetrzymywali m.in. Rosjan, Francuzów i Brytyjczyków a później już nie jako jeńców – Greków.
- 1919 – miasto zostaje częścią prowincji Dolny Śląsk
- W 1940 do Zgorzelca i okolic dotarł pierwszy gaz przesłany z Gazowni Miejskiej w Wałbrzychu co znacząco poprawiło rozwój miasta[23].
- w czasie II wojny światowej 1939–1945 obóz dla jeńców – podoficerów i szeregowych różnej narodowości (Stalag VIII A), przez który według szacunków przeszło ponad 100 tysięcy więźniów[24][25], a zginęło kilka tysięcy jeńców – głównie radzieckich i włoskich
- kwiecień 1945 – zacięte walki o sforsowanie Nysy Łużyckiej na północ od Zgorzelca w okolicach wsi Prędocice, miasto nie zostało dotknięte bezpośrednimi działaniami wojennymi. Wysadzenie wszystkich mostów na Nysie Łużyckiej przez oddziały SS. W walkach z niemieckimi wojskami w rejonie Zgorzelca uczestniczyła 2 Armia Wojska Polskiego oraz 3 Armia Pancerna, 3 Gwardyjska Armia Pancerna, 52 Armia i 5 Gwardyjska Armia z 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej[26].
- 1945 – ustalenie granicy na Nysie Łużyckiej, w wyniku czego prawobrzeżna część miasta zostaje włączona do Polski; wysiedlenie dotychczasowej ludności do Niemiec
- 1948 – data powstania obowiązującej nazwy miasta (zamiast Zgorzelice)
- 6 lipca 1950 – podpisano tu układ zgorzelecki między PRL a NRD uznający formalnie granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej
- Po II wojnie światowej osiedlono tu (oraz w Policach w woj. zachodniopomorskim) dużą kolonię greckich i macedońskich uchodźców (głównie komunistycznych partyzantów), którzy szukali schronienia w Polsce po greckiej wojnie domowej 1946–1948. Łącznie ich liczba sięgała 14 tysięcy osób. Wielu z nich wróciło do Grecji po upadku dyktatury wojskowej i amnestii dla uczestników wojny. Od 1998[27] w mieście odbywa się festiwal piosenki greckiej (→ Eleni) pod patronatem ambasady greckiej organizowany przez Nikosa (Nikolaosa) Rusketosa.
- 1959–1965 – niedaleko Zgorzelca zlokalizowano odkrywkową Kopalnię Węgla Brunatnego Turów oraz Elektrownię Turów.
- 1998 – 5 maja proklamowano powołanie wraz z Görlitz Europamiasta Zgorzelec/Görlitz (Europastadt Görlitz/Zgorzelec)
Zabytki
edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[28]:
- miasto, ośrodek historyczny
- zespół parków miejskich, z l. 1870–1930
- kamienice, ul. Bohaterów Getta 1 A, 3, 5, z l. 1896–1897, 1900
- dom, ul. Czachowskiego 1, z pocz. XX w.
- Przedmieście Nyskie – zespół architektoniczny – najstarsza cz. Zgorzelca od XVII w.:
- kamienice, ul. Daszyńskiego 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19, 20, 67, 68, 70, 71, 72, 73, 75A, 75B, 76 z budynkiem gospodarczym, 77, 78, 82, 83, 98, z XVI w., XVII-XVIII w., XIX w./XX w.
- dom Jakuba Böhmego, ul. Daszyńskiego 12
- kamienica, ul. Wolności 7, z ok. 1880
- zespół dawnego młyna, ul. Wrocławska 2: budynek administracyjny, obecnie mieszkalny, elewator
- kamienice, ul. Domańskiego 1, 2, 4, z l. 1898–99, XIX w.
- pałac, ul. Francuska 39 (d. 12), z 1730: park
- rządcówka, ul. Henrykowska 5, z 1880, ogród
- willa, ul. św. Jana 20, z 1898
- kamienice, ul. Kościuszki 2, 16, z l. 1905–1910
- dom kołodzieja, budynek mieszkalno-gospodarczy (przeniesiony), aleje Lipowe 1, drewniany, z 1822 o konstrukcji przysłupowy przy obwodnicy miejskiej
- kamienica, ul. Łużycka 11, z 1898
- monumentalny gmach Miejskiego Domu Kultury, ul. Parkowa 1, z l. 1898–1902, miejsce podpisania układu zgorzeleckiego
- dwa domy, obecnie internat, ul. Partyzantów 2–4, z pocz. XX w.
- kamienice, ul. Piłsudskiego 3, 4, 5, 7, 8, 10, 12, 14, z XIX w.
- dom, ul. Staszica 7, z k. XIX w.
- kamienice, ul. Warszawska 1, 2, 3, 7, 14, 15, z l. 1900–7, 1910–14, XX w.
inne zabytki:
- kościół pw. św. Jana Chrzciciela, neoromański z l. 1905–1907
- kościół pw. św. Bonifacego z l. 1929–1930
- wieża ciśnień przy ulicy św. Jana
- dworzec PKP Zgorzelec Ujazd
- most kolejowy na Nysie Łużyckiej
- dom studzienny, przy Placu Pocztowym
- kruczy folwark – Dom Pomocy Społecznej, przy ulicy Przechodniej. Niegdyś dom Bartłomieja Scultetusa.
Klimat
edytuj| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 15.0 | 15.5 | 20.4 | 28.0 | 30.4 | 34.5 | 36.0 | 35.9 | 28.6 | 25.3 | 17.4 | 13.3 | 36,0 |
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 1.4 | 2.7 | 7.4 | 13.3 | 18.6 | 21.2 | 23.3 | 23.2 | 18.3 | 12.9 | 6.4 | 2.7 | 12,6 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -1.1 | -0.3 | 3.5 | 8.2 | 13.2 | 16.0 | 17.9 | 17.6 | 13.4 | 8.9 | 3.7 | 0.4 | 8,4 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -3.7 | -3.3 | 0.0 | 3.3 | 7.6 | 10.8 | 12.6 | 12.3 | 9.1 | 5.2 | 1.2 | -2.0 | 4,4 |
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -25.9 | -23.4 | -14.3 | -7.6 | -2.6 | 1.3 | 5.3 | 4.0 | 0.4 | -6.3 | -12.9 | -22.8 | −25,9 |
| Opady [mm] | 48 | 38 | 47 | 40 | 55 | 68 | 91 | 79 | 54 | 40 | 49 | 52 | 661 |
| Średnia liczba dni z opadami | 12 | 10 | 11 | 8 | 10 | 12 | 12 | 11 | 9 | 8 | 10 | 12 | 125 |
| Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979–2013[29] | |||||||||||||
Demografia
edytuj
Dane z 30 czerwca 2010[30]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 31 684 | 100 | 16 776 | 52,9 | 14 908 | 47,1 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
1995,2 | 1056,4 | 938,8 | |||
Piramida wieku mieszkańców Zgorzelca w 2014[31].
| Liczba | Udział | |
|---|---|---|
| Polacy
(Bez innych identyfikacji) |
29 280 | 97,71% |
| Inna niż polska | 686 | 2,29% |
| Niemcy | 262 | 0,91% |
| Ukraińcy | 60 | 0,20% |
| Grecy | 55 | 0,18% |
| Białorusini | 27 | 0,09% |
| Anglicy | 24 | 0,08% |
| pozostali | 258 | 0,86% |
| Ludność ogółem | 29,966 | 100% |
Transport
edytuj
Transport drogowy
edytujPrzez Zgorzelec przebiegają następujące drogi:
| Droga | Trasa | Trasa przez Zgorzelec | uwagi |
|---|---|---|---|
| A4E40 | (Drezno)   Jędrzychowice – Krzyżowa – Krzywa – Chojnów – Legnica – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Jarosław – Przemyśl – Korczowa – granica państwa   (Lwów)
|
– | Na północ od miasta. |
| 30 | 94 Zgorzelec – Lubań – Gryfów Śląski – Jelenia Góra 3E65 | – | |
| 94 | 30 Zgorzelec – Bolesławiec – Krzywa – Chojnów – Legnica – Środa Śląska – Wrocław – Oława – Brzeg – Opole – Strzelce Opolskie – Bytom – Będzin – Olkusz – Kraków – Bochnia – Tarnów – Dębica – Rzeszów – Łańcut – Przeworsk – Jarosław – Radymno – Korczowa | – | Na odcinku Zgorzelec – Krzywa była to trasa międzynarodowa T22 w latach 70. i 80. XX wieku[33]. W latach 1985–2008 oznaczana jako 4E40 . |
| 351 | 296 Jagodzin – Pieńsk – Zgorzelec – Jędrzychowice 94 | Henrykowska – Bolesławiecka | |
| 352 | 30 Zgorzelec – Bogatynia –  (Frýdlant)
|
– |
Dawniej przez Zgorzelec przebiegała 317.
Transport kolejowy
edytuj
Stacje kolejowe
edytujNa terenie miasta znajdują się 3 wiadukty kolejowe oraz jeden drogowy.
Publiczny transport zbiorowy
edytujNa terenie zamkniętego dworca kolejowego Zgorzelec Miasto ma się rozpocząć inwestycja "Metro Park". Budowa obiektu przewiduje wybudowanie przystanków autobusowych oraz kasy biletowej dla autobusów oraz pociągów[34].
PKS
edytujPrywatni przewoźnicy
edytujKomunikacja miejska
edytujMiasto posiada jedną linię autobusową nr „50” obsługiwaną przez firmę ASTEL (nr 1, nr 2S i nr 3)[39]. Dawniej miasto posiadało sieć tramwajową.
Transport lotniczy
edytujW 2013 przy ul. Lubańskiej oddano do użytku sanitarne lądowisko.
Oświata
edytuj
| Placówka | Adres |
|---|---|
| Przedszkole Publiczne nr 2 | ul. Kościuszki 1 |
| Przedszkole Publiczne nr 8 z Oddziałami Integracyjnymi | ul. św. Jana 21[40] |
| Przedszkole Publiczne nr 9 | ul. Powstańców śl. 62 |
| Przedszkole Publiczne nr 12 | ul. Wyspiańskiego 9a |
| Szkoła Podstawowa „Tęcza” – oddział przedszkolny | ul. boh. II AWP 16 |
| Przedszkole Niepubliczne nr 1 „Zaczarowany Domek” | ul. Staszica 19 |
| Przedszkole Niepubliczne nr 2 | ul. Brzozowa 1 |
| Przedszkole Niepubliczne nr 3 „Pajacyk” | ul. Tuwima 2a[41] |
| Przedszkole Niepubliczne nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi | ul. Wolności 8 i ul. Broniewskiego 27a[42] |
| Punkt Przedszkolny „Wyspa Skarbów” | ul. Żeromskiego 24 |
| Punkt Przedszkolny „Raj Malucha” | ul. Iwaszkiewicza 24 b/2 |
| Punkt Przedszkolny „Baby City” | ul. Wolności 10 |
| Punkt Przedszkolny „Chatka Puchatka” | ul. Francuska 39 |
| Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jarosława Iwaszkiewicza (z Oddziałami Integracyjnymi) | ul. Reymonta 16[43] |
| Szkoła Podstawowa nr 3 im. Janusza Korczaka | ul. Armii Krajowej 10a[44] |
| Szkoła Podstawowa nr 5 im. Marii Skłodowskiej Curie | ul. Prusa 17 |
| Szkoła Podstawowa-Tęcza | ul. boh. II AWP 16[45] |
| Prywatna Szkoła Podstawowa „Prymus” | ul. Wolności 8 |
| Gimnazjum nr 1 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Bolesława Chrobrego | ul. Kościuszki 68[46] |
| Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi i Oddziałami Dwujęzycznymi im. Jana Pawła II | ul. Orzeszkowej 60[47] |
| Niepubliczne Gimnazjum Łużyckie z Oddziałami Dwujęzycznymi | ul. Partyzantów 4 |
| Europejskie Gimnazjum w Zgorzelcu | ul. Boh. II AWP 16 |
| Szkoła Podstawowa COGITO | ul. Piłsudskiego 1[48] |
| Liceum Ogólnokształcące COGITO | ul. Piłsudskiego 1 |
| Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych im. Emilii Plater w Zgorzelcu | ul. Francuska 6[49] |
| Zespół Szkół Zawodowych i Licealnych im. Górników i Energetyków Turowa | ul. Powstańców Śląskich 1[50] |
| LO im. Braci Śniadeckich | ul. Partyzantów 4[51] |
Kultura i sztuka
edytuj
- Miejski Dom Kultury
- Biblioteka Miejska w Zgorzelcu
- Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia
- Muzeum Łużyckie
- Młodzieżowa Orkiestra Mandolinistów
- Grupa Teatralna „Widziadło”
- Dziecięcy Teatr Baśni.
- W mieście działa kino „PoZa NoVa”[52].
Media lokalne
edytuj- zgorzelec.info (od 21 stycznia 2003, a od 30 listopada 2005 roku jako dziennik)[53].
- zinfo.pl[54]
- Telewizja Kablowa „Tomków” oferującą kanały telewizyjne, internet oraz telefon[55][56][57], a także emitująca lokalną stację TVT Zgorzelec[58].
- Lokalny portal informacyjny www.nastyku.pl[59]
W latach 90. istniało również Radio Frem (90.6 fm) oraz Zgorzelecka Telewizja Lokalna (ZTL)[potrzebny przypis].
Media regionalne o charakterze ponadmiejskim poruszające problemy miasta Zgorzelca:
Turystyka
edytujPrzez miasto przebiega Dolnośląska Droga św. Jakuba odcinek szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii.
Sport i rekreacja
edytuj- Hala sportowo–widowiskowa mogąca pomieścić od 4,5 tys. osób przy ulicy Lubańskiej.
- Centrum Sportowo-Rekreacyjne przy ul. Maratońskiej, w którego skład wchodzą: dwa boiska do piłki nożnej, kompleks boisk o nawierzchni sztucznej, hala sportowa, basen kryty, basen odkryty, korty tenisowe, siłownia, sauna, gabinet odnowy biologicznej.
Kluby i zespoły
edytuj
- KKS Turów Zgorzelec (koszykówka) – mistrz Polski 2013/2014
- MKS Osa Zgorzelec (lekkoatletyka, żeńska koszykówka)
- Zgorzelecki Klub Bokserski (boks)
- MKS Nysa Zgorzelec (piłka nożna)
- UKS Basket Zgorzelec (koszykówka)
- UKS Energetyk Zgorzelec (pływanie)
- KS Turów Zgorzelec (żeglarstwo)
- BS Edi-Team Zgorzelec (bieganie)
- UKS Warrior Zgorzelec (taekwondo)
- Kick Fighters Zgorzelec (kick-boxing (K-1))
- UKS Zapasy Zgorzelec (zapasy)
- UKRSA Cogito Zgorzelec (koszykówka)
- Wing-Tsun Polska - klub w Zgorzelcu (Wing Tsun - sztuki walki)[60]
Religia
edytuj
Na terenie miasta funkcjonują następujące związki wyznaniowe:
- Kościół Chrześcijan Baptystów:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski:
- filiał Zgorzelec-Görlitz należący do parafii w Lubaniu[62]
- Kościół rzymskokatolicki (dekanat Zgorzelec):
- Kościół Zielonoświątkowy:
- zbór „Arka”[64]
- Mesjańskie Zbory Boże (Dnia Siódmego):
- Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
- Świadkowie Jehowy
- zbór Zgorzelec–Południe
- zbór Zgorzelec–Zachód
- zbór Zgorzelec–Śródmieście (w tym grupa języka migowego) z Salą Królestwa[67][68][69].
Atrakcje
edytuj
- Przez Zgorzelec prowadzą szlak Via Regia oraz dwa szlaki pątnicze: Wielkopolska i Dolnośląska Droga św. Jakuba, które przez Most staromiejski łączą się z europejską siecią dróg św. Jakuba (hiszp. Camino de Santiago).
- Na placu Pocztowym w Zgorzelcu stoi rekonstrukcja pocztowego słupa dystansowego z 1725, postawionego za panowania króla Polski i Wikariusza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Augusta II Mocnego. Słup jest ozdobiony herbem Rzeczypospolitej oraz monogramem króla. Oryginał znajduje się w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu.
- W Zgorzelcu znajduje się jedna z największych wojskowych nekropolii w Polsce – Cmentarz 2 Armii Wojska Polskiego (3420 grobów).
Ludzie związani ze Zgorzelecem
edytujWspółpraca międzynarodowa
edytujMiasta i gminy partnerskie[70]:
Panoramy miasta
edytuj
Panorama Zgorzelca, fotografia z powietrza
Zgorzelec z lotu ptaka, a w tle Berzdorfer See
Przypisy
edytuj- ↑ Rys Historyczny [online], Zgorzelec - Oficjalny Serwis Miasta [dostęp 2024-05-23] (pol.).
- ↑ a b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-23] (pol.).
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2017-12-31]. (pol.).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ MAPSTER. amzp.pl/. [dostęp 2023-06-20]. (pol.).
- ↑ Erdgeschichte der Oberlausitz. Görlitz-Zittau: Graphische Werkstätten, 1990, s. 32.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 279. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Waldemar Bena: Polskie Górne Łużyce: przyroda, historia, zabytki. Zgorzelec: F.H. Agat, 2003. ISBN 83-918198-3-3.
- ↑ a b Codex diplomaticus Lusatiae superioris, tom I.
- ↑ Józef Lompa: Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej. Głogówek: Henryk Handel, 1847, s. 15. [dostęp 2017-12-31]. (pol.).
- ↑ German Names for Polish Towns and Cities Poland. [dostęp 2017-12-31]. (ang.).
- ↑ Historia powiatu. www.powiatzgorzelecki.pl. [dostęp 2017-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-31)].
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 33, poz. 196.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85 Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 37, poz. 297 Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 15 marca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości.
- ↑ Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii.
- ↑ Waldemar Bena: Szlakiem grodzisk słowiańskich i średniowiecznych zamków. [dostęp 2017-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-20)].
- ↑ Krzysztof Jaworski: Wczesnośredniowieczne grodziska plemienne w Sudetach. 2017-02-26. [dostęp 2017-12-31].
- ↑ *. zinfo.hostings.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-02-09)]. Szkice Górnołużyckie tom 2 W. Bena, U. Zubrzycka, P. Zubrzycki, K. Fokt, ISSN 1642-5529, Zgorzelec 2004.
- ↑ Według Encyclopædia Britannica rok 1303, według PWN ok. 1215.
- ↑ Deutsche Biographie - Heinrich I [online], www.deutsche-biographie.de [dostęp 2019-11-29].
- ↑ » Informacja historycznaDresden-Warszawa [online], www.dresden-warszawa.eu [dostęp 2019-11-29] (pol.).
- ↑ Historia Zakładu w Wałbrzychu – lata 1935–2007. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-24)].
- ↑ Stalag VIII A – niemiecki obóz jeńców wojennych. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2017-12-31].
- ↑ Stalag VIII A na Ujeździe. www.it.zgorzelec.pl. [dostęp 2017-12-31].
- ↑ Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga, Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939–1945. Wybrane miejsca bitew, walk i akcji bojowych. Warszawa 1971, s.227.
- ↑ Andrzej Żuber: JAK BAWILI SIĘ GRECY I POLACY 20 LAT TEMU? PIERWSZY FESTIWAL PIOSENKI GRECKIEJ. www.zinfo.pl, 2017-07-05. [dostęp 2019-09-18].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 260–262. [dostęp 2017-12-31].
- ↑ European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2010 r.. GUS. [dostęp 2011-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-15)]. (pol.).
- ↑ Zgorzelec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS, Tablice z ostatecznymi danymi w zakresie przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu oraz przynależności do wyznania religijnego [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-03-24] (pol.).
- ↑ Samochodowy atlas Polski 1:500 000. Wyd. V. Warszawa: Państwowe przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1979. ISBN 83-7000-017-7.
- ↑ Metro Park Zgorzelec. www.metropolitaninvestment.pl/inwestycja/metro-park-zgorzelec/. [dostęp 2019-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-23)].
- ↑ PKS Kamienna Góra. www.pks-kamgora.com.pl. [dostęp 2015-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2000-12-04)].
- ↑ Tomasz Kupczyk: Brak dostępu / Forbidden. www.pksvoyager.pl. [dostęp 2015-09-17].
- ↑ Zinfo.pl – Zgorzelec, Zawidów, Pieńsk, Węgliniec. www.firmy.zinfo.pl. [dostęp 2015-09-17].
- ↑ admin2, Zgorzelec [online], bieleccybus.pl [dostęp 2015-09-17] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-07].
- ↑ zgorzelec.eu – Komunikacja miejska „50”. www.zgorzelec.com. [dostęp 2017-01-03].
- ↑ Witamy na stronie Przedszkola Publicznego nr 8 z Oddziałami Integracyjnymi – Pod Słoneczkiem. www.przedszkole8.dzg.pl. [dostęp 2015-07-07].
- ↑ Przedszkole. www.przedszkole-pajacyk.pl. [dostęp 2015-07-07].
- ↑ szkolnastrona – ZSP w Zgorzelcu – Strona startowa - [online], www.zspzgorzelec.szkolnastrona.pl [dostęp 2015-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-08].
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Zgorzelcu [online], sp2zgorzelec.szkolnastrona.pl [dostęp 2015-07-07].
- ↑ Szkolnastrona.pl – Strony internetowe dla oświaty [online], sp3zgorzelec.szkolnastrona.pl [dostęp 2015-07-07].
- ↑ Regenbogen-Schulen. regenbogen-schulen.de. [dostęp 2015-07-07].
- ↑ Gimnazjum nr 1 w Zgorzelcu – News [online], www.gim1.edu.pl [dostęp 2015-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-08].
- ↑ Szkolnastrona.pl – Strony internetowe dla oświaty [online], www.gim2zgorzelec.szkolnastrona.pl [dostęp 2015-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-04].
- ↑ "Cogito Zgorzelec". cogitozgorzelec.pl. [dostęp 2023-04-01].
- ↑ EMILKA Zgorzelec. zspemilka.pl. [dostęp 2015-07-07].
- ↑ ZSZiL Zgorzelec – im. Górników i Energetyków Turowa – News. www.zszil.pl. [dostęp 2015-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-08)].
- ↑ Liceum Ogólnokształcące im. Braci Śniadeckich w Zgorzelcu. lo.zgorzelec.org. [dostęp 2015-07-07].
- ↑ Oficjalna strona kina. pozanova.zgorzelec.eu. [dostęp 2012-02-01]. (pol.).
- ↑ zgorzelec.info. zgorzelec.info. [dostęp 2022-09-11]. (pol.).
- ↑ zinfo.pl. zinfo.pl. [dostęp 2022-09-11]. (pol.).
- ↑ telewizja. tomkow.pl. [dostęp 2022-09-11]. (pol.).
- ↑ internet. tomkow.pl. [dostęp 2022-09-11]. (pol.).
- ↑ telefon. tomkow.pl. [dostęp 2022-09-11]. (pol.).
- ↑ tvtzgorzelec.pl. tvtzgorzelec.pl. [dostęp 2022-09-11]. (pol.).
- ↑ nastyku.pl [online], nastyku.pl [dostęp 2022-09-11] (pol.).
- ↑ Wing-Tsun Polska [online], Wing-Tsun Polska (klub w Zgorzelcu) [dostęp 2023-04-20] (pol.).
- ↑ Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2023-03-27].
- ↑ Zgorzelec – Görlitz – kaplica w krypcie kościoła św. Piotra [online], luteranie.pl [dostęp 2023-03-27].
- ↑ a b c d e Parafie i dekanaty [online], diecezja.legnica.pl [dostęp 2023-03-27].
- ↑ Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2023-03-27].
- ↑ Kontakt – Zbory [online], zboryboze.pl [dostęp 2023-03-27].
- ↑ Dekanat lubiński [online], orthodox.pl [dostęp 2023-03-27].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-22].
- ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają publiczną działalność [online], gazetaregionalna.com, 1 lipca 2022 [dostęp 2022-07-05].
- ↑ Sala Królestwa, Zgorzelec, Słowackiego 9F [online], ditel.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-04-09].
- ↑ Miasta Partnerskie [online], Zgorzelec - Oficjalny Serwis Miasta [dostęp 2021-06-07] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Zbyszek Dobrzyński, Krzysztof Fokt: Pod stuletnią kopułą. Zgorzelec: Oficyna Wydawnicza „Obrzeża”, 2003. ISBN 83-88380-28-1.
- Christoph Waack, Peter Haslinger (red.): Historisch-topographischer Atlas schlesischer Städte / Historyczno-topograficzny atlas miast śląskich. T. 1: Görlitz/Zgorzelec. Marburg/Wrocław: Herder-Institut, 2010. ISBN 978-3-87969-361-0. (niem. • pol.).