Antioh III Veliki
| Antioh III Veliki | |
|---|---|
| seleukidski kralj | |
| |
| Bista Antioha III | |
| Vladavina | 223. pne. - 187. pne. |
| Prethodnik | Seleuk III Keraun |
| Nasljednik | Seleuk IV Filopator |
| Suprug/a | Laodika III |
| Otac | Seleuk II Kalinik |
| Majka | Laodika II |
Antioh III Veliki, (grčki Ἀντίoχoς Μέγας; cca. 241–187. pne.) bio je šesti po redu vladar Seleukidskog Carstva, koji je vladao od 222. pne. do 187. pne. Došavši kao mladić na prijestolje nakon smrti svog starijeg brata Seleuka III, pokazao je velike ambicije, a s vremenom i sposobnost zbog koga se drži najvećim seleukidskim vladarom nakon samog osnivača Carstva Seleuka I. Neuspjeli pokušaj da na početku vladavine od Egipta preotme Siriju je slijedio niz pohoda u kome je učvrstio uzdrmani autoritet carstva, proširio granice i vratio velike dijelove teritorija izgubljenih od strane njegovih prethodnika. Seleukovu seriju uspjeha je prekinuo rimsko-sirijski rat u kome je poražen od strane Rimske Republike.
Antioh je bio mlađi sin kralja Seleuka II Kalinika i kraljice Laodike. Do trenutka kada je došao na vlast, carstvo se nalazilo u stanju rasula izazvanog katastrofalnim porazom od Egipta u trećem sirijskom ratu te separatističkim pobunama u kojima su sudjelovali i članovi same vladarske obitelji. Seleukidska vlast se zbog toga svela uglavnom na područje Mezopotamije i današnjeg zapadnog Irana. Seleukidima je najviše problema zadala pobuna Antiohovog strica Antioha Hijeraksa u Maloj Aziji, koju je Seleuk II uspio ugušiti tek nekoliko godina prije svoje smrti, ali koje su u međuvremenu iskoristili brojni tamošnji vazali i velmože kako bi se osamostalili, a najviše pergamski kralj Atal I. Antiohov stariji brat Seleuk III je nakon dolaska na vlast pokušao pokoriti Pergam, ali je na pohodu ubijen od strane vlastitih vojnika. Antioh je tako 223/222. pne. došao na vlast.
Na samom početku vladavine Antioh je koliko-toliko stabilizirao situaciju u Maloj Aziji poslavši tamo svog rođaka Aheja koji se pokazao kao sposoban komandant i uspio pod seleukidsku vlast staviti veliki dio ranije izgubljenih oblasti. Međutim, Antiohova vlast je bila opterećena i njegovim glavnim ministrom Hermejom, beskrupuloznim spletkarom koji je protiv kralja uspio okrenuti i njegove dotadašnje pristaše. To se prije svega odnosilo na braću Molona i Aleksandra koji su digli ustanak u Mediji i Perzija, a na kraju se protiv kralja okrenuo i Ahej. U tom je trenutku Hermeja savjetovao kralja da se umjesto pobunjenika obračuna s Egipćanima, odnosno revanšira za treći sirijski rat. Antioh je ispočetka poslušao savjete, ali je njegov pohod na Siriju, kojim je započet četvrti sirijski rat, završio neuspjehom. Antioh se stoga predomislio te krenuo na istok protiv pobunjenih satrapa, ostavivši trudnu suprugu Laodiku na dvoru. Godine 220. pne. je munjevitim pohodom razbio satrape, a potom čuo kako ga Hermeja namjerava ubiti kako bi vladao u ime njegovog malodobnog sina. Antioh je dao ubiti Hermeju, a smrt omraženog premijera mu je donijela popularnost i vratila brojne dotle kolebljive pristaše.
Shvativši da Ahej nema namjere pomoći Egipćanima, Antioh se potom mogao posvetiti Egipćanima. Godine 219. pne. je prodro u Siriju, a do 217. pne. uspio prodrijeti sve do Gaze. Njegovo dalje napredovanje su zaustavili pregovori sa egipatskim ministrom Sosibijem, koji je njima samo kupovao vrijeme. Kada je došlo do velike bitke kod Rafije, seleukidska vojska je poražena i prisiljena na povlačenje. Usprkos tome, Antioh je uspio na mirovnim pregovorima očuvati dio svojih osvajanja na Levantu, prije svega strateški važnu luku Seleukija Pijerija.
Antioh se potom mogao okrenuti vraćanju teritorija na zapadu, sjeveru i istoku koje su izgubili njegovi prethodnici. Nastojeći riješiti Ahejev problem, sklopio je privremeni savez sa Atalom I te godine 215. pne. uspio osvojiti najveći dio Male Azije, kao i Sard. Potom se okrenuo Armenija|Armeniji gdje je prisilio kralja Kserksa da 212. pne. prizna njegovu vlast. Potom je krenuo na istok i napao partsku državu i 209. pne. zauzeo njenu prijestolnicu Hekatompil i prisilio kralja Arsaka II da također prizna njegovu vlast. Iste je godine Antioh prodro i u Baktriju, nekadašpnju satrapiju koja je nekoliko decenija prije proglasila nezavisnost i opsjeo njen glavni grad Baktra. Iako grad nije zauzet, tamošnji kralj Eutidem je također priznao seleukidsku vlast. Antioh je nastavio pohod na istok, došavši u područje današnjeg Kabula gdje je "obnovio prijateljstvo" s lokalnim kraljem Sofasagenom, a potom nastavio na jug u Indiju, gdje je tako seleukidsku vlast doveo do nekadašnjih granica carstva Aleksandra Velikog. Kada se vratio na zapad, godine 205/204. pne. je poduzeo pohod protiv grada Gerrha na zapadnoj obali Perzijskog zaljeva. Tada je zbog svojih dostignuća preuzeo naslov Veliki.
Godine 204. pne. je u Egiptu umro kralj Ptolemej IV, a borba za vlast među dvorjanima je dovela do ustanaka i političke nestabilnosti. Antioh je odlučio to iskoristiti, sklopivši prethodno savez sa makedonskim kraljem Filipom V i pokrenuvši peti sirijski rat. Godine 198. pne. je Egipćanima nanio poraz u bitci kod Panijuma, a mirovnim sporazumom je svom carstvu pripojio cijeli Levant. Tada se Antioh nalazio na vrhuncu moći te postao najmoćniji zapadni vladar nakon Aleksandra Velikog.
Antiohovoj hegemoniji je pomoglo i to što je Makedonija poražena i oslabljena u drugom makedonskom ratu, što je Antiohu stvorilo preduvjete za ekspanziju na zapad. Antiohove su trupe tako 190-ih pne. prešle Helespont i prodrle u Trakiju. Taj je potez, međutim, Antioha doveo u sukob s Rimskom Republikom koja je pod parolom "oslobođenja" malih polisa od velikih tiranskih monarhija nastojala stvoriti vlastitu hegemoniju u Grčkoj. Rimljane su takpđer zabrinule i Antiohove namjere da zauzme Pergam koji se u prethodnim ratovima pokazao vrijednim rimskim saveznikom. Tako su nastale višegodišnje napetosti, a nakon bezuspješnih pokušaja da se spor riješi diplomatskim putem, godine 192. pne. su izbila otvorena neprijateljstva. Antioh je pokušao preduhitriti Rimljane invazijom Grčke, ali je godine 191. pne. poražen u kod Termopila. Antioh se nakon nje povukao u Malu Aziju, a nakon još jednog pokušaja spor riješi mirnim putem je poražen kod Bitka kod Magnezije|Magnezije 190. pne. Zbog toga je dvije godine kasnije bio prisiljen potpisati mir u Apameji kojima su gotovo sva njegova područja u Maloj Aziji pripala Pergamu. Istovremeno su se uz rimsku pomoć pobunili i njegovi satrapi u Armeniji i izborili vlastite nezavisne države. Sam Antioh je svog najstarijeg sina Demetrija I bio prisiljen dati kao taoca u Rim.
Nastojeći ponovno uspostaviti uzdrmani autoritet, Antioh je godine 187. pne. krenuo osobno naplatiti danak iz hramova u Elimaidi, ali je na putu ubijen u pobunjeničkoj zasjedi. Naslijedio ga je mlađi sin Seleuk IV Filopator. Pod njegovom i vladavinom njegovih nasljednika Carstvo će sljedećih nekoliko decenija toliko oslabiti da će mu vlast svesti na područje današnje Sirije.
Antioh III Veliki Rođen/a: 241. pne. Umro/la: 187. pne.
| ||
| Kraljevske titule | ||
|---|---|---|
| Prethodi: Seleuk III Keraun |
Seleukidski kralj 223–187. pne. |
Slijedi: Seleuk IV Filopator |
- Antiochus III "the Great" entry in historical sourcebook by Mahlon H. Smith