Krumpir
| Krompir | |
|---|---|
| |
| Status zaštite | |
| Status zaštite: Odomaćeni | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | Plantae |
| Divizija: | Magnoliophyta |
| Razred: | Magnoliopsida |
| Red: | Solanales |
| Porodica: | Solanaceae |
| Rod: | Solanum |
| Dvojni naziv | |
| Solanum tuberosum L. | |
Krumpir ili krompir (Solanum tuberosum) je trajna zeljasta biljka iz porodice pomoćnica (Solanaceae) s razgranatom, do 1 m visokom nadzemnom stabljikom, tzv. "cimom" koja nosi listove, i s brojnim podzemnim vriježama na čijim krajevima se nalaze gomolji, poznatiji pod nazivom krumpir.
Potječe s obronaka Anda i sve do 16. vijeka nije bio poznat u Evropi. Ispočetka se uzgajao kao ukrasna biljka da bi zbog porasta stanovništva i epidemija gladi počeo biti korišten za prehranu.
Krompir je višegodišnja zeljasta biljka, životne forme geofita - poseduje podzemno stablo (tuber, odakle i potiče latinski naziv) po tipu krtole. Boja cveta varira od bele do ružičaste i ljubičaste, sa jarko žuto obojenim prašnicima. Uzgajani varijeteti su uglavnom bespolni (bez cvetova ili sa sterilnim cvetovima). Oprašivanje je u većini slučajeva spoljno (insektima, vetrom), ali postoje i podaci o samooprašivanju/samooplođenju. Svi varijeteti krompira se mogu vegetativno raznožavati krtolama. Plodovi fertilnih varijeteta su bobice, podsećaju na male zelene plodove paradajza. Često se krtole nazivau plodovima krompira, ali je ovo botaniči neispravno. U plodu se može naći i do 300 semena.
-
cvetovi -
cvetovi -
krtole
Veliki broj gajenog povrća je poreklom sa teritorija Južne Amerike, i većina je uvedena u upotrebu u Evropi ubrzo posle Kolumbovog putovanja 1492. godine, ali je krompir uvežen znatno kasnije. Uzrok ovom „kašnjenju" se može naći u podatku da je uzgajan u višim delovima Anda, koje su Španci posetili tek 1532. godine. Prvi pomen krompira u Kolumbiji se nalazi u literaturi iz 1537. godine (pominje ga Pedro Sijesa Leon, savremenik Fransiska Pizara), a kao nova biljka opisan je tek 1552. Datum prenošenja krompira u Evropu nije još utvrđen (i verovatno nije ni zapisan), ali se može utvrditi najranije prisustvo krompira na evropskom koontinentu.[1]
Krompir je 1588. godine već bio poznat i gajen u određenim delovima Italije, što ukazuje na još raniju širu upotrebu ove biljke u Španiji[2]. Postoje indicije da je uzgoj krompira u Španiji postojao pre 1573. godine[2]. Skoro su pronađeni podaci o izvozu krompira sa Kanarskih ostrva za Antverpen u novembru 1567. godine. Ako se pretpostavi da je verovatno uzgajan bar pet godina na samim Kanarskim ostrvima, godine oko 1562. bi se mogle označiti kao godine introdukcije krompira u Evropu[1]. Ovo bi značilo da je krompir stigao u Evropu samo deset godina posle opisivanja vrste, odnosno oko 30 godina posle Pizara[1], kao i da je najpre uzgajan na ostrvima, a tek kasnije i u kontinentalnoj Španiji.
Krompir je jedna od važnijih namirnica u ljudskoj ishrani, a bio je vrlo značajan za nestanak gladi u Evropi. U ljudskoj ishrani se upotrebljava kuvan i pečen dok je sirov blago otrovan. Industrijskim postupkom od krompira se dobija skrob, a sečenjem krompira na tanke listiće, zatim odstranjivanjem skroba, i pečenjem u vrelom ulju dobija se čips. Krompir napada insekt krompirova zlatica koja može biti pogubna za rod.
- GLKS Baza podataka o krompiru Arhivirano 2008-09-27 na Wayback Machine-u
- Internacionalni centar za proučavanje krompira
- Svetski kongres o krompiru
- Baza podataka o vrstama krompira gajenim u Evropi
- Britanska kancelarija za krompir Arhivirano 2008-09-16 na Wayback Machine-u
- On lajn baza podataka o vrstama krompira Arhivirano 2007-06-11 na Wayback Machine-u
- Muzej krompira
- Informacija i razmena u vezi sa krompirom
- GMO Safety: Genetski inženjering na krompiru Arhivirano 2008-09-29 na Wayback Machine-u