University for Business and Technology

MATEMATIKA 1
(USHTRIME- MATRICAT DHE DETERMINANTAT
(PRCAKTORET))

Msimdhnsit
Dr. Azir Jusufi

Prishtin
2012

Matricat dhe determinantat

1. A jan t barabarta matricat

2 log 10 sin 90o

A=

2
2
1 cos x sin x 4
o
2 sin 30 1
B=

o
cos180 cos 2 x 4

Zgjidhje.

2 log 10 sin 90o 2

1
A=
2
=
2
2

1
cos
x
sin
x
4

1 cos 2 x 4
1

o
1
2 sin 30 1 2
B=
2
=
o
cos180
cos
2
x
4

1 cos 2 x 4

Dmth
A=B

2. Jan dhn matricat

3 2 5
A = 4 0 1

7 6 5

3 x 3

1 5 2
B= 3 2 2

5 0 4

3 x 3

4 1
C = 2 5

1 3

3 x 2

1 3 5
D=

3 5 1 2 x 3

Njehsoni
a) A B, b) C+D,

c) A B,

d) B C,

e) B D

Zgjidhje

a ) A B,
3 2 5
1 5 2 3 + (1) 2 + 5 5 + 2

A + B = 4 0 1 + 3 2 0 = 4 + (3) 0 + 2 1 + 0 =

7 6 5
5 0 4 7 + ( 5) 6 + 0 5 + 4

2 3 7
= 1 2 1
12 6 9

 3 2 5
1 5 2 3 (1) 2 5 5 2
A - B = 4 0 1 - 3 2 0 = 4 (3) 0 2 1 0 =

7 6 5
5 0 4 7 (5) 6 0 5 4

4 7 3
= 7 2 1

2 6 1

b) C+D,

Nuk egziston

c) A B,
3 2 5
1 5 2
A B = 4 0 1 3 2 0 =
7 6 5
5 0 4

3 (1) + (2) (3) + 5 (5) 3 5 + (2) 2 + 5 0 3 2 + (2) 0 + 5 4

= 4 (1) + 0 (3) + 1 (5)
4 5 + 0 2 + 1 0
4 2 + 0 0 + 1 4 =
(7) (1) + 6 (3) + 5 (5) (7) 5 + 6 2 + 5 0 (7) 2 + 6 0 + 5 4

15 + (4) + 0
6 + 0 + 20 22 11 26
3 + 6 + (25)
= 4 + 0 + (5)
20 + 0 + 0
8 + 0 + 4 = 9 20 12
7 + (18) + (25) (35) + 12 + 0 (14) + 0 + 20 36 23 6

d) B C,
1 5 2 4 1 1 4 + 5 2 + 2 ( 1) 1 ( 1) + 5 5 + 2 3
B C = 3 2 0 2 5 = 3 4 + 2 2 + 0 (1) 3 ( 1) + 2 5 + 0 3 =

5 0 4 1 3 5 4 + 0 2 + 4 (1) 5 ( 1) + 0 5 + 4 3

4 + 10 + ( 2) 1 + 25 + 6 4 32
12 + 4 + 0
= 8 13
3
+
10
+
0

20 + 0 + ( 4) 5 + 0 + 12 24 17

e) B D

Nuk egziston

3. Jan dhn matricat

1 2 1
A = 2 1 2

1 2 3
Gjeni

dhe

4 1 1
B= -4 2 0

1 2 1

A B B A

Zgjidhje
1 2 1 4 1 1 1 4 + 2 ( 4 ) + 1 1 1 1 + 2 2 + 1 2 1 1 + 2 0 + 1 1

A B = 2 1 2 -4 2 0 = 2 4 + 1 ( 4 ) + 2 1 2 1 + 1 2 + 2 2 2 1 + 1 0 + 2 1 =

1 2 3 1 2 1 1 4 + 2 ( 4 ) + 3 1 1 1 + 2 2 + 3 2 1 1 + 2 0 + 3 1
4 + ( 8 ) + 1 1 + 4 + 2 1 + 0 + 1 3 7 2

= 8 + ( 4 ) + 2 2 + 2 + 4 2 + 0 + 2 = 6 8 4

4 + ( 8 ) + 3 1 + 4 + 6 1 + 0 + 3
1 11 4

4 2 + 1 1 + 1 2
4 1 + 1 2 + 1 3
4 1 1 1 2 1 4 1 + 1 2 + 1 1

B A = -4 2 0 2 1 2 = 4 1 + 2 2 + 0 1 4 2 + 2 1 + 0 2 4 1 + 2 2 + 0 3 =

1 2 + 2 1 + 1 2
1 1 + 2 2 + 1 3
1 2 1 1 2 3 1 1 + 2 2 + 1 1
8 +1+ 2
4 + 2 + 3 7 11 9
4 + 2 +1

= 4 + 4 + 0 8 + 2 + 0 4 + 4 + 0 = 0 6 0

2 + 2 + 2 1 + 4 + 3 6 6 8
1 + 4 + 1

3
AB B A = 6

1
10
6

4
14
5

7
8
11

2 7
4 0

4 6

11
6
6

9
3 7

0 = 60

8
1 6

7
4 =

4. Jan dhn matricat

1 2 1
M = 0 1 3

x 2 4

dhe

x y 5
N= 9 x x

x 8 x

Gjeni x dhe y, n menyr q t vlen vetia komutative

M N = N M
Zgjidhje

7 11
8 (6)
11 6

2 9
4 0 =

4 8

 1 2 1 x y 5 1 x +2 9+(-1) x 1 y +2 x +(-1) 8 1 5+2 x +(-1) x

M N = 0 1 3 9 x x = 0 x +1 9+3 x
0 y +1 x +3 8
0 5+1 x +3 x =

x y +2 x +4 8
x 5+2 x +4 x
x 2 4 x 8 x x x +2 9+4 x
x +18+(-x)
= 0+9+3x

x 2 +18+4x

y +2x +(-8) 5+2x +(-x) 18

0+x +24
0+x +3x = 9+3x

xy +2x +32 5 x +2x +4x x 2 +18+4x

y +2x-8 5+x
x +24
4x

xy +2x +32 11x

x y 5 1 2 1 x 1+y 0+5 x x 2+y 1+5 2 x ( 1) +y 3+5 4

N M = 9 x x 0 1 3 = 9 1+x 0+x x 9 2+x 1+x 2 9 ( 1) +x 3+x 4 =

x 8 x x 2 4 x 1+8 0+x x x 2+8 1+x 2 x ( 1) +8 3+x 4

x +0+5x 2 x +y+10 x +3y+20 6x
= 9+0+x 2 18+x +2x 9+3x +4x = 9+x 2

x +0+x 2 2 x +8+2x x +24+4x x +x 2

2 x +y+10 x +3y+20
18+3x
9 + 7 x

4 x +8
24+3x

Athere kemi

M N = N M
18

9+3x

x 2 + 18+ 4 x

y + 2 x -8
x + 24
xy + 2 x + 32

5+ x 6 x
4 x = 9+x 2

11 x x + x 2

2 x + y+ 10
18+ 3 x
4 x+8

x + 3y+ 20
9 + 7 x

24+ 3 x
3) 5+ x = x + 3y+ 20

1)

18 = 6 x

2)

y + 2 x -8= 2 x + y+ 10

4)

9+3x = 9+x 2

5)

x + 24= 18+ 3 x

6)

4 x = 9 + 7 x

8) xy + 2 x + 32= 4 x + 8

9)

11 x = 24+ 3 x

7 ) x 2 + 18+ 4 x = x + x 2

N ga 1) dhe 8) kem i
1) 1 8 = 6 x x = 3

dhe

8) xy + 2 x + 3 2 = 4 x + 8 3 y+ 2 3 + 3 2 = 4 3 + 8
3 y+ 6 + 3 2 = 1 2 + 8

D m th

x = 3

3 y = 2 0 -3 8

dhe

y = -6

y= -

18
3

y = -6

5. T llogaritet

(x ) =

x2 3x + 5

nese

1
x = -1

0
3
1

4
-2

Zgjidhje
f ( x ) = x2 3x + 5
1 0+0 3+4 1
1 4+0 ( 2)+4 1
1 0 4 1 0 4 1 1+0 ( 1)+4 2

x = -1 3 -2 -1 3 -2 = -1 1+3 ( 1)+(-2) 2 -1 0+3 3+(-2) 1 -1 4+3 ( 2)+(-2) 1 =

2 1 1 2 1 1 2 1+1 ( 1)+1 2
2 0+1 3+1 1
2 4+1 ( 2)+1 1
2

0+0+4
4+0+4 9 4 8
1+0+8

= -1+( 3)+(-4) 0+9+(-2) -4+( 6)+(-2) = 8 7 12

2+( 1)+2
0+3+1
8+( 2)+1 3 4 7
1 0 4 3 0 12
3 x = 3 -1 3 -2 = -3 9 -6

2 1 1 6 3 3
1 0 0
1 0 0 5 0 0

E = 0 1 0 matrica njesi 5 E = 0 1 0 = 0 5 0

0 0 1
0 0 1 0 0 5
9 4 8 3 0 12 5 0 0 11 4 4
f ( x ) = x 3 x + 5 = 8 7 12 - -3 9 -6 + 0 5 0 = 5 3 6

3 4 7 6 3 3 0 0 5
3 1 9
2

6. T vrtetohet se

n
1 0 0
1 0 0
0 1 1 = 0 1 n

0 0 1
0 0 1

Zgjidhje

Vertetojm se
n
1 0 0
1 0 0
0 1 1 = 0 1 n

0 0 1
0 0 1

Pr n=1
1
1 0 0
1 0 0
0 1 1 = 0 1 1

0 0 1
0 0 1

Pr n=2
2
1 0 0
1 0 0
1 0 0
0 1 1 = 0 1 1 0 1 1 =

0 0 1
0 0 1
0 0 1

1 1 + 0 0 + 0 0 1 0 + 0 1 + 0 0 1 0 + 0 1 + 0 1 1 0 0
= 0 1 + 1 0 + 1 0 0 0 + 1 1 + 1 0 0 0 + 1 1 + 1 1 = 0 1 2

0 1 + 0 0 + 1 0 0 0 + 0 1 + 1 0 0 0 + 0 1 + 1 1 0 0 1

Pr n=3
3
2
1 0 0
1 0 0
1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0
0 1 1 = 0 1 1 0 1 1 = 0 1 2 0 1 1 = 0 1 3

0 0 1
0 0 1
0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1

Supozojm se barazimi vlen pr n=k

k
1 0 0
1 0 0
0 1 1 = 0 1 k

0 0 1
0 0 1

Supozojm se barazimi vlen pr n=k+1

k +1
k
1 0 0
1 0 0
1 0 0 1 0 0
1 0 0
0 1 1
= 0 1 1 0 1 1 = 0 1 k 0 1 1 =

0 0 1
0 0 1
0 0 1 0 0 1
0 0 1

0
1 1 + 0 0 + 0 0 1 0 + 0 1 + 0 0 1 0 + 0 1 + 0 1 1 0
= 0 1 + 1 0 + k 0 0 0 + 1 1 + k 0 0 0 + 1 1 + k 1 = 0 1 k + 1

0 1 + 0 0 + 1 0 0 0 + 0 1 + 1 0 0 0 + 0 1 + 1 1 0 0
1
Pra
n
1 0 0
1 0 0
0 1 1 = 0 1 n

0 0 1
0 0 1

7. Gjeni

An

1 2 -2
nese A= 2 1 -2

2 2 -3

Zgjidhje

Pr n=1
1 2 -2
A = 2 1 -2

2 2 -3
1

Pr n=2
1 2 -2 1 2 -2 1 0 0
A = 2 1 -2 2 1 -2 = 0 1 0 = E

2 2 -3 2 2 -3 0 0 1
2

Pr n=3
2
1 2 -2
1 2 -2 1 0 0
1 2 -2 1 2 -2
3

A = 2 1 -2 2 1 -2 = 0 1 0 2 1 -2 = 2 1 -2 =A

2 2 -3
2 2 -3 0 0 1
2 2 -3 2 2 -3

Pr n=4
Pr n=5

A4 = A2 A2 = E

A
=

5
3
2
A = A A = A

n = 2k
E
n = 2k + 1 A

8. T gjenden x, y, z dhe t n qoft se

x
3
z

y x 6 4
=
+
t 1 2t z + t

x + y
3

y x 6 4
=
+
t 1 2t z + t

x + y
3

Zgjidhje

x
3
z

6 + x + y
3 x 3 y x + 4
=
3z 3t 1 + z + t
2t + 3

3x = x + 4

3x x = 4

3y = 6 + x + y

3 y y = 6 + 2 2y=8

3 z = 1 + z + t

3 z z = 1 + t 2 z = 1 + 3 z = 1

3t = 2t + 3

3t 2t = 3

dmth
x=2

y=4

z =1

t=2

2x = 4

t =3

x=2
y=4

t =3

9. Me metodn e Sarusit njehsoni vlern e prcaktorit

4
5

a)

1 -3
2 0

5 0 -7
b) 3 -1 2

dhe

-3 4 -7

Zgjidhje
Metoda pr zgjedhjen e detyrave me metodn e Sarusit sht duke i shtuar dy shtylla te
pare ne fund te shtyllave dhe mnyra e dyte sht duke i shtuar dy rreshta te pare ne
fund te rreshtave.
4
a)

1 -3 4

5 2 0 5 2 = 4 2 ( 7) + 1 0 ( 3) + (3) 5 4 (3) 2 ( 3) 4 0 4 1 5 (7) =

-3 4 -7 3 4

= 56 60 18 + 35 = 99

b)

5 0 7 5 0
3 1 2 3 1 = 5 ( 1) 1 + 0 2 3 + ( 7 ) 3 4 ( 7 ) ( 1) 3 5 2 4 0 3 1 =
3

1 3

= 5 84 21 40 = 150
10. Duke zbatuar metodn e trekndshit t njehsohet vlera e prcaktorit

a)

-4

-2

b)

0 -9
1

5 2 1
c) -1 3 0
-2 4 2

d)

5 2 1
0 4 3
2

Zgjidhje

a)

-4 3
=-4 (2) 3 1 = 8 3 = 5
1 -2

b)

0 -9
= 0 2 ( 9) 1 = 0 + 9 = 9
1 2

5 2 1
c) -1 3 0 =5 3 2 + 2 0 (2) + (1) 41 (2) 31 4 0 5 2 (1) 2 = 30 4 + 6 + 4 = 36
-2 4 2

5 2 1
d) 0 4 3 = 5 (4) (1) + 2 3 2 + 0 0 (1) 2 (4) (1) 0 3 5 0 2 (1) = 20 +12 8 = 24
2 0 1
11. Zgjidhni prcaktorin

1 a a2
1 b b 2 = (b a ) (c a ) (c b)
1 c c2
Zgjidhje
1

1
1

b
c

a2

rr rr1
b2 = 2
= 0
rr3 rr1
2
c
0

ba

(b a ) (b + a )

ca

(c a ) (c + a )

a2

a
ba
ca

ba
b2 a2 = 1
ca
c2 a2

= (b a ) (c a )

1 b+a
1

c+a

b2 a2
c a
2

7 2 2 2 2 2 2 2
2 7 2 2 2 2 2 2
2 2 7 2 2 2 2 2
2
2
2
2
2

2
2
2
2
2

2
2
2
2
2

7
2
2
2
2

2
7
2
2
2

2
2
7
2
2

2
2
2
7
2

2
2
2
2
7

ba

(b a ) (b + a )

ca

(c a ) (c + a )

= (b a ) ( c a ) (1 ( c + a ) 1 (b + a ) =

= ( b a ) ( c a ) ( c + a b a ) = (b a ) ( c a ) ( c b )

12. Gjeni vlern e prcaktorit

Zgjidhje

7 2 2 2 2 2 2 2
2 7 2 2 2 2 2 2
2 2 7 2 2 2 2 2
2 2 2 7 2 2 2 2
2 2 2 2 7 2 2 2

sht1 + sht2 + sht3 + sht4 + sht5 + sht6 + sht7 + sht8

2 2 2 2 2 7 2 2
2 2 2 2 2 2 7 2
2 2 2 2 2 2 2 7

21 2 2 2 2 2 2 2

1 2 2 2 2 2 2 2

21 7 2 2 2 2 2 2
21 2 7 2 2 2 2 2

1 7 2 2 2 2 2 2
1 2 7 2 2 2 2 2

21 2 2 7 2 2 2 2
21 2 2 2 7 2 2 2

= 21

1 2 2 7 2
1 2 2 2 7

sht2 2 sht1
sht3 2 sht1
sht4 2 sht1
2 2 2 sht5 2 sht1
=
2 2 2 sht6 2 sht1
7 2 2 sht7 2 sht1
2 7 2 sht8 2 sht1

21 2 2 2 2 7 2 2
21 2 2 2 2 2 7 2

1 2 2 2 2
1 2 2 2 2

21 2 2 2 2 2 2 7

1 2 2 2 2 2 2 7

1 0 0 0 0 0 0 0
1 5 0 0 0 0 0 0
1 0 5 0 0 0 0 0
= 21

1 0 0 5 0 0 0 0
1 0 0 0 5 0 0 0
1 0 0 0 0 5 0 0
1 0 0 0 0 0 5 0
1 0 0 0 0 0 0 5

= 21 57

12. Gjeni vlern e prcaktorit

3 2 2 2 . . 2
2 3 2 2 . . 2
2 2 3 2 . . 2
.

. . 2

2 2 2 2 . . 3
Zgjidhje

3 + (n 1)2 2 2 2 . . 2

3 2 2 2 . . 2

2 3 2 2 . . 2
3 + (n 1)2 3 2 2 . . 2
sh1 + sh2 + sh3 + sh4 + + shn
= 3 + (n 1)2 2 3 2 . . 2 =
2 2 3 2 . . 2=
. . . . . . 2
2 2 2 2 . . 3

.
. . . . . 2
3 + (n 1)2 2 2 2 . . 3

1 2 2 2 . . 2
1 3 2 2 . . 2
= (3 + (n 1)2) 1 2 3 2 . . 2 =
. . . . . . 2
1 2 2 2 . . 3

sh2 2sh1
sh3 2 sh1

.
= (3 + 2n 2) 1 0 1 0 . . 0 =
.
. . . . . . 0
shn 2 sh1
1 0 0 0 . . 1

= (2n + 1) 1n = 2n + 1

13. Jan dhn matricat

-1 2 1

A= 4 0 2 ,

0 -1 3

dhe

1 0 0 0 . . 0
1 1 0 0 . . 0

0 1 4
B=

-2 1 5

T njehsohet

b) A T A dhe A A T ,

a ) A T dhe BT ,

c) (B A)T dhe A T B T

Zgjidhje

1 4 0
a ) A T = 2 0 1

1 2 3

0 2
BT = 1 1

4 5

1 4 0
-1 2 1 17 -2 7
b) A T A = 2 0 1 4 0 2 = -2 5 -1

1 2 3
0 -1 3 7 -1 14
-1 2 1
1 4 0 6 -2 1

A A = 4 0 2 2 0 1 = -2 20 6

0 -1 3
1 2 3 1 6 10
T

-1 2 1
4 6
T
0 1 4
4 4 14
T

c) (B A) =
4 0 2 =
= 4 9

2 1 5 0 -1 3 6 9 15 14 15

1 4 0 0 2 4 6
A B = 2 0 1 1 1 = 4 9

1 2 3 4 5 14 15
T

(Vetia: (B A) = A B )
T

14. T caktohet matrica inverse A-1 e matrics

3 1
A=

5 2
Zgjidhje
Mnyra I.
-1

x
z

Le te jete A =

y
matrica inverse e matrics A. Athere sipas prkufizimit
t

kemi.

A A -1 =E

3 1 x
5 2 z

3x + z = 1
3y + t = 0
5x + 2z = 0
5 y + 2t = 1

y 1 0
3x+z 3y+t 1 0
=

5x+2z 5y+2t = 0 1
t 0 1

x=2
y = 1
z = 5
t =3

Pra matrica inverse A-1 e matrics s dhn A do t jet

2 1
A -1 =

5 3

Mnyra II.
Matrica inverse A-1 e nj matrice regulare A gjendet edhe sipas formuls

A -1 =

1
adjA,
det A

detA=

3 1
=1
5 2

2 -1
adjA=

-5 3

sepse
A11 = (1)1+1 2 = 2

A12 = (1)1+ 2 5 = 5

A 21 = (1) 2+1 1 = 1

A 22 = (1) 2+ 2 3 = 3

Prandaj

A -1 =

1
1 2 -1 2 -1
adjA=
=
,
det A
1 -5 3 -5 3

15. Gjeni matricn inverse

A =?
1

nse

2 2 3
A = 1 1 0

1 2 1

Zgjidhje
Matrica inverse

A 1 =

1
adjA, ku
det A

detA 0,

dhe

A11 A 21
A
A 22
adjA= 12
..... .....

A1n A 2n

..... A n1
..... A n2

..... .....

..... Ann

2
detA= 1
1

1 0 = 2 (1) 1 + 2 0 (1) + 1 2 3 (1) (1) 3 2 0 2 1 1 2 =

2

= 2 + 6 3 2 = 1
dmth. detA 1, ather ekziston matrica inverse A-1. Tani gjejme adjA

2 2 3
A = 1 1 0

1 2 1
A11
adjA= A 21

A 31

A11 =(-1)1+1

A 21 =(-1)1+2

A 31 =(-1)1+3

-1 0
2

= - 1 - 0 =-1

2 3
= - (2 - 6)=4
2 1
2

1 0

=0+3=3

A13 T
A 23 ,

A 33

A12
A 22
A 32

A12 =(-1) 2+1

A 22 =(-1)2+2

A 32 =(-1) 2+3

1 1

= - (1 - 0) = -1

2 3
=2+3=5
1 1

2 3
1 0

= - (0 - 3) =3

A13 =(-1)3+1

A 23 =(-1)3+2

A 33 =(-1)3+3

Rrjedh se

-1 4 3
1
A = - -1 5 3 =

1
1 -6 -4

1
2

= 2 1 =1

2 2
= (4 + 2) = 6
1 2
2

1 1

-1 -1 1 T
-1 4 3

adjA= 4 5 -6 , adjA= -1 5 3

3 3 -4
1 -6 -4

-1

1
1

1 -4 -3
1 -5 -3

-1 6 4

= 2 2 = 4

16. T gjendet matrica e panjohur X nse sht dhn

a) A X + B = C

dhe

b) A X + B = 2 (X - C)

Nese

1 2 -1
A= 4 1 -2 ,

1 0 -1

3 -1 4
B== -1 -5 0 ,

0 -2 1

2 5 1
C== 2 3 4

2 -1 2

Zgjidhje

a)
AX+B=C AX=C-B

A -1

AX=C-B

A -1A X = A -1 (C - B)

1 2 3
1
A =
2 0 2

4
1 2 7
-1

7
1
4
4

6 10
X=
4 4
7 3

4 4

X = A -1 (C - B)

b)
A X + B = 2 (X - C) A X + B = 2 X - 2C

(A - 2E)X = - 2C -B

X = (A - 2E)-1 (-2C -B)

(A - 2E)-1

A X -2X = - 2C -B

(A - 2E)-1 (A - 2E)X = (A - 2E)-1 (-2C -B)

 37 53 41
1
58 118 62
X=

16
15
39 13
17. Gjeni rangun e matrics

2 1 3 2 4
A= 4 2 5 1 7

2 1 1 8 2

Zgjidhje

2 1 3 2 4
A= 4 2 5 1 7

2 1 1 8 2
2 1 3 2 4
0 0 1 5 1

0 0 1 5 1

Rr2 2 Rr1
Rr3 Rr1

2 1 3 2 4
0 0 1 5 1

0 0 2 10 2

1 0
0 1 r (A) = 2

Rr3
2

18. Gjeni rangun e matrics

1 1
2 1
A=
-1 4

1 5

1
1

4 1 5 4

8 2 4 5
0 0
4 1

2
1

Zgjidhje

1 1
2 1
A=
-1 4

1 5

0
4
4
8

0 2 1
1 1 1

1 5 4

2 4 5

1 1 0 0 2 1
0 3 4 1 3 3

0 3 4 1 3 3
1 0 0 0 0 0
0 1 1 1 1 1

Rr2 2 Rr1
Rr3 + Rr1
Rr4 Rr1

1 1
0 3

0 3

0 6

1 0 0 0 0 0

0 3 4 1 3 3

1 0
0 1

r (A)=2

2 3 1
19. Matrica A =
t shumzohet me 3.
4 2 5
Zgjidhje.
2 3 1 6 9 3
3
=
.
4 2 5 12 6 15

0
4
4
8

0 2 1
1 3 3

1 3 3

2 6 6
Sht2
3
Sht3
4

Sht5
3
Sht6
3

20. T mblidhen matricat

3 0 2 0 1 8 3 + 0 0 + 1 2 + 8 3 1 6
4 1 1 + 3 2 6 = 4 + 3 1 + 2 1 + 6 = 1 3 7 .

21. T zbriten matricat

2 0 1 1 3 1
3 1 3 2 = 0 1 .

2 4 2 5 4 1

22. T gjendet matrica 3A - 2B, n qoft se

2 1 2
3 2 3
A=
,B=
.
0 4 1
1 6 0
Duke patur parasysh AMm,n, (-1)A = -A, kemi
2 1 2
3 2 3
3A - 2B = 3A+(-2)B = 3
+ ( 2 )
=
0 4 1
1 6 0
6 3 6 6 4 6 0 1 0
+
=
.
0 12 3 2 12 0 2 0 3

23.

1 2 1 4 1
2 1 2 4 2

1 2 3 1 2
1 4 + 2 (4) + 1 1
= 2 4 + 1 (4) + 2 1

1 4 + 2 (4) + 3 1
3 7 2
= 6 8 4
1 11 4

1
0 =

1
1 1 + 2 2 + 1 2

1 1 + 2 0 + 1 1
2 1 + 1 2 + 2 2 2 1 + 1 0 + 2 1 =

1 1 + 2 2 + 3 2 1 1 + 2 0 + 3 1

24. Jepen matricat

1 3 0
2 1
A=
, B=
.
2 1 1
1 0
a) Cili nga prodhimet AB, BA ekziston?
b) T gjendet AB.
Zgjidhje. a) Pr t kontrolluar ekzistencn e prodhimeve AB dhe BA plotsojm tabelat:
A
B A B
B
A
B A
2
2
2 ;
2
2
2
3
3
3
2
Prej tyre del se ekziston vetm prodhimi AB, q sht matric me 2 3 prmasa.
b) Sipas formuls (13) kemi
2 1 1 3 0
AB =
=

1 0 2 1 1
2 1 + ( 1)( 2) 2 3 + ( 1)1 2 0 + ( 1)( 1)
=
=
1 3 + 0 1
1 0 + 0( 1)
1 1 + 0( 2)
4 5 1
=
.
1 3 0
25. Jepen matricat
1

A= 0 , B=(3 2 4).
2

T gjendet AB dhe BA.
Zgjidhje. Vm re se AB ekziston dhe se sht matric me 3 3 prmasa:
1
3 2 4

AB = 0 (3 2 4) = 0 0 0 .

2
6 4 8
Ekziston gjithashtu edhe prodhimi BA dhe sht matric me 1 1 prmasa:

 1

BA = (3 2 4) 0 = (31+20+4(-2)) = (-5) = -5.
2

26. Jepen matricat
1 0
0 1
A=
; B=
.
0 0
0 0
T gjendet AB dhe BA.
Meqense t dyja matricat jan matrica katrore nga M2, ather ekzistojn
prodhimet AB dhe BA. Kemi
1 0 0 1 1 0 + 0 0 1 1 + 0 0 0 1
AB =

=
=
,
0 0 0 0 0 0 + 0 0 0 1 + 0 0 0 0
0 1 1 0 0 1 + 1 0 0 0 + 1 0 0 0
BA =

=
=
= O.
0 0 0 0 0 1 + 0 0 0 0 + 0 0 0 0

27. (Zbatim ekonomik)

Tri firma A1, A2, A3 prodhojn t njejtin mall dhe e shesin n t njejtin treg. N
vitin t0 ato zotronin prkatsisht 20%, 60%, 20% t klientve n treg. Me kto t dhna
ndrtojm vektorin shtyll
0, 2
S0= 0, 6 ,
0, 2

q e quajm vektori i ndarjes se tregut n prqindje.

Gjat vitit n vazhdim ndodhn kto ndryshime n klienteln e firmave:
85% e klientve fillestar t firms A1 qndruan, 5% e tyre shkuan tek firma A2 dhe
10% e tyre tek firma A3;
55% e klientve fillestar t firms A2 qndruan, 10% e tyre shkuan tek firma A1
dhe 35% e tyre tek firma A3;
85% e klientve fillestar t firms A3 qndruan, 10% e tyre shkuan tek firma A1
dhe 5% e tyre tek firma A2.
Me kto t dhna formojm matricn
0,85 0,10 0,10
K= 0, 05 0,55 0,05 ,
0,10 0, 35 0,85

ku n kufizn kij sht vendosur prqindja e klientels s firms Aj, q kalon n firmn Ai
vitin n vazhdim. Matrica K quhet matric kalimtare e ndarjes s tregut. N kto kushte
sht e qart se vektori i ndarjes s tregut vitin n vazhdim do t ket pamjen
0,85 0,10 0,10 0, 2
S1=KS0= 0, 05 0, 55 0, 05 0, 6 =

0,10
0,
35
0,85

0, 2

 0, 85 0, 2 +
= 0, 05 0, 2 +

0,10 0, 2 +

0,10 0, 6

0, 55 0, 6 +
0, 35 0, 6 +

0,10 0, 2

0, 25

0, 05 0, 2 = 0, 35 .

0,85 0, 2 0, 40

Kuptohet se kur ruhet e njejta matric kalimtare edhe n vitin e dyt n vazhdim
vektori i ndarjes s tregut n kt vit do t jet
KS1 = K(KS0) = K2S0.

3 2
3 1 5
T
, ather A = 1 4 .
29. Nse A =

2 4 0 23
5 0 32
1 2
30. Njehsoni A2 nse A=
.
0 3
Zgjidhje.
1 2 1 2 1 1 + 2 0 1 2 + 2 3 1 8
A2 = A A =

=
=
.
0 3 0 3 0 1 + 3 0 0 2 + 3 3 0 9

3 7

2 3 7

1 2 3 1 2 = 6 + 105 2 20 9 + 7 = 87
5 1 1 5 1

31.

32.

1 2 5
3 4 7 =
3 12 15
= 1 (4) 15 + 2 7 (3) + 3 12 5 5 (4) (3) 3 2 15 7 12 1 =
= 60 42 + 180 60 90 84 = 156

33.
2
0

3
1
4

4
1
2 = 2 ( 1)1+1
4
5

2
5

+ 3 ( 1)1+ 2

1 5

+ 4 ( 1)1+ 3

= 2 (5 8) 3 (0 + 2) + 4 (0 + 1) = 6 6 + 4 = 8

34. T njehsohet prcaktori i matrics

2 1 0 4
1 0 5 1

4 3 2 10
0 6 7 3

Kemi:
2

10

0 5

= (-1)2 3 2 10 +(-1)(-1) 4 2 10 +

6 7 3
0

7 3

0 5

+(-1) 0 4 3 10 +(-1) 4 4 3 2 = 2354+(-164)-4(-111) = 988

4

0 6 3
0 6 7
35. Duke prdorur vetit e detrminantave, t tregohet se vlen

1 1
a b
a 3 b3

1
c = (a + b + c)(b a )(c a )(c b)
c3

Zgjidhje.

c a

K 2 K1
K 3 K1

1
a

ba
b a
3

ca =
3

c a
3

ba

ca

b3 a 3

c3 a 3

= (b a )(c3 a 3 ) (c a )(b3 a 3 ) =
(b a )(c a )(c 2 + ac + a 2 ) (c a )(b a )(b 2 + ab + a 2 )
= (b a )(c a )(c 2 + ac + a 2 b 2 ab a 2 ) =
= (b a )(c a )(c 2 + ac b 2 ab) =
= (b a )(c a )((c b)(c + b) + a (c b)) =
= (b a )(c a )(c b)(a + b + c)
36. T njehsohet prcaktori
1 1 2
det(A)= 0 0 5 .
6 5 1
Duke zbatuar vetin e par, zhvillimi me m pak llogaritje sht ai sipas rreshtit t dyt, ku
t gjitha koordinatat jan zero, prve t trets. Kemi:

det A = (-5)(-1)2+3

1 1

= -5.

6 5

37. T njehsohet prcaktori

1
2 9
det A = 1

5 4.
2 3 7
Duke zbatuar vetin e gjasht mund ta shndrrojm prcaktorin n nj tjetr t
barabart me t, por q ti ket t gjitha koordinatat e ndonj rreshti (shtylle) t barabart
me zero, me prjashtim ndoshta t njrs. Pr kt, rreshtin e dyt t matrics A e
zvendsojm me a2+a1, kurse rreshtin e tret me a3+(-2)a1 dhe m tej prcaktorin e
prftuar e zhvillojm sipas shtylls s par. Marrim
1

3 7

a2 + a1

a3 + ( 2 ) a1

1 + 1

5+ 2

4+9 =

22

3 4

7 18

7
13
7
13 =
=14.
7 11
0 7 11

=0

38. T gjendet matrica inverse e matrics

3 2 1
A = 1 1 2
2 2 5
Zgjidhje. Njehsojm determinantn e A.
3 2 1

det A = 1 1
2 2

2 = 15 + 8 2 + 2 12 10 = 1 0
5

Meq det A 0 , ather ekziston matrica inverse A-1.

2
1
adj A =
2

1
2

2
5

2 1
2

3 1

1
2

rrjedhimisht matrica inverse sht

5
3 2
2 2

2 1

1 2
1 12 5
3 1
= 1 17 7 ,

1 2

2
1

3 2
1 1

 1 12 5 1 12 5
1
1
A =
adj A = 1 17 7 = 1 17 7 .
det A
1
0 2 1 0 2 1
1

39. T gjendet matrica inverse e matrics

1 1 0
A= 3 1 1 ,
2 4 1
n qoft se ekziston.
Zgjidhje: Duke njehsuar determinantn e matrics A, gjejm det A= 2 0. Pr rrjedhoj
matrica A sht e rregullt, pra ka matric t inverse. Sipas formuls (2) gjejm
1 1
1 0
1 0

+
+

4 1
1 1
4 1
3 1 1
3 1
1 0
1 0 1
1
= 5 1 2 .
adjA=
+

2 1
3 1 2
2 2 1

14

2
4

3
1
1

1
1

1
+

+
2 4
2 4
3 1
Prandaj nga (1) marrim
3 1 1 3 / 2 1/ 2 1/ 2
1
-1
A = 5 1 1 = 5 / 2 1/ 2 1/ 2
2
14 2 4 7
1
2
40. T gjendet rangu i matrics
1 2 3
A = 2 0 5
3 2 2

Zgjidhje. Meqense matrica A ka element t ndryshm prej zeros, ather mund t

2 0
konstatojm se rangA 1 . Marrim minorin e rendit t dyt
= 4 0 = 4 0 , pra
3 2
konstatojm se rangA 2 . Minori i rendit t tret sht vet determinanta e matrics A.
1 2 3

det A = 2 0
3 2

5 = 0 , pra rangA < 3 .

2

Meq rangA 2 dhe rangA < 3 ather rangA = 2 .

41. T caktohet rangu i matrics

3 2 4
1
1
2 5 11

A=
2 4 7 6

2 9 8 3

Zgjidhje.
3 2 4
3 2 4
1
1
1
2 5 11 R R 0 1 7 7
2 1
A=

2 4 7 6
2 4 7 6

2 9 8 3
2 9 8 3
1 3 2 4
1
0 1 7 7
0
2R

R4
1

0 2 3 2
0

2 9 8 3
0
1 3 2 4
1
0 1 7 7 R +3R

4 2 0

0 0 17 16
0

0 3 4 5
0

R +2R

3 1

4
1 7 7 R3+2R2

2 3 2

3 4 5
3 2 4
1 7 7 R4 R3

0 17 16

0 17 16
3

1 3 2 4
0 1 7 7

0 0 17 16

0 0 0 0
Matrica e fituar ka nj rresht me zero, q domethn se rangu i matrics nuk mundet t
jet 4, pra rangA < 4 . Minori

0 1 7 = 17 0 , pra rangA = 3 .
0 0 17
42. T gjendet matrica inverse e matrics
2 1 1
A = 5 2 4
7 3 4
me transformime elementare.

Zgjidhje. N fillim provojm se

2 1 1

det A = 5 2
7 3

4 = 16 + 28 15 + 14 24 20 = 1 0
4

2 1 1 1 0 0
( A, I ) = 5 2 4 0 1 0
7 3 4 0 0 1
1 2 0
K +K
3 1 2 5 6

3 7 7

1 2 1 0 1 0

2 5 4 1 0 0
3 7 4 0 0 1
1 0 0
K 2 K
2
1 2 1 6

3 1 7

K K
2
1

0 1 0

1 0 1

0 0 1
1 0 0 2 1

K 2 K
1
2 0 1 6

1 1 7
1

0 0

1 0
1 1

5
0

2
0

5
0

1 0
1 1

8 2 13

1 0 1

8 15 13 = ( I , A1 )

1 1 1

N ann e djatht t vijs vertikale sht matrica inverse

7 6
4

A1 = 8 15 13

1
1 1

43. Duket menjher q matricat

1 3 2
3 2 1
0 1 2

A = 0 2 4 , B = 0 0 2 , C = 0 0 3,

0 0 2
0 0 0
0 0 0

0 0

1 2 1

0 0 1

K36 K2
2 1

0 1

1
K1 K3

0
13

1
0

1 0 0
K K
2 3 0 1 0

0 0 1

 0 2 1 4
2 3 2 2

D = 0 0 2 2 , E = 0 0 0 0

0 0 0 0
0 0 0 0
jan t shkallzuara. Duke numruar rreshtat jozero n seciln gjejm rg A=3, rg B=2, rg
C= 2, rg D=2, rg E=1.
Matricat
1 8 2

2 1 5 0 1 2 3

0 6 0
0 2 1, 0 0 5 2 ,

0 2 2 0 0 3 0 0 0 3

0 0 2

nuk jan t shkallzuara. Pr t gjetur rangjet e tyre, m par ato duhen shkallzuar.

44. T gjendet rangu i matrics

1 1 3 2

A= 1 4 1 2 .
3 2 7 6

Meqense matrica A sht e pashkallzuar, e shndrrojm m par at n nj

matric t shkallzuar. Pr kt, i shtojm rreshtit t dyt a2 rreshtin e par a1 t shumzuar
me -1 (e shprehur me formuln a2-a1), rreshtit t tret a3 rreshtin e par a1 t shumzuar
me -3(e shprehur me formuln a3-3a1) dhe n matricn e prftuar i shtojm rreshtit t tret
a3 rreshtin e dyt a2 t shumzuar
me -1 (e shprehur me formuln a3-a2); marrim
1 1 3 2 a a 1 1 3 2
A 0 5 2 0 0 5 2 0 .

a 3a
0 5 2 0
0 0 0 0

a2 a1
3

Matrica e fundit sht e shkallzuar dhe ka dy rreshta t ndryshm nga zero, prandaj rg
A=2.

45. T gjendet rangu i matrics

5 10 15
2 5 4
.
B=
0
1 5
3 6 7

E sjellim matricn B n nj matric t shkallzuar. Pr kt, n hapin e par

shumzojm rreshtin e par me 1/5. N hapin e dyt rreshtin e par t prftuar t
shumzuar me -2 e mbledhim me rreshtin e dyt , pastaj e mbledhim me rreshtin e tret
dhe s fundi t shumzuar me me -3 e mbledhim me rreshtin e katrt. N hapin e tret
shumzojm rreshtin e dyt me -1 dhe t tretin me 1/3. N hapin e katrt rreshtit t tret i
heqim rreshtin e dyt. N hapin e fundit rreshtin e tret t prftuar t shumzuar me -2 e
mbledhim me rreshtin e katrt. Shndrrimet e msiprme i paraqesim hap pas hapi si m
posht:

5 10 15 1 1 2
2 5 4 5 a1 2 5

B=
0
1 5
1 5
3 6 7 3 6

1
1 2 3

2 2a3 + a4 0
0 1

0
0 0 1

0
0 0 2

2 a1 + a2
a1 + a3

3a1 + a4

1 2 3
0 1 2 a2

0 3 3 1 a3
0 0 2 3

1 2 3
0 1 2 a2 + a3

0 1 1
0 0 2

2 3

1 2
.
0 1

0 0

Matrica e fundit sht matric e shkallzuar dhe ka 3 rreshta t ndryshm nga zero ,
prandaj rg B=3.

46. T zgjidhet barazimi matricor AX=B, ku

1 0 2
1 1 1

A = 2 1 3 dhe B = 0 1 1 .
0 1 0
1 1 0
Zgjidhje. Njehsojm n fillim A1 , nse A sht matric e rregullt.
1 0 2
3 2 2
1
det A = 2 1 3 = 1 dhe A = 0 0 1 .
2 1 1
0 1 0
Zgjidhja e AX=B sht e forms X = A1 B dhe marrim

3 2 2 1 1 1 1 3 5
X = A B = 0 0 1 0 1 1 = 1 1 0
2 1 1 1 1 0 1 2 3
1

47. Te zgjidhet barazimi matricor:

1 0 0 0 1 1 0 0 2
1 1 0 0 0 1 1 0 2

X
=
1 1 1 0 0 0 1 1 3

1 1 1 1 0 0 0 1 3
Zgjidhje.
AXB = C
AXB = C

2 1 1
3 2 3
6 4 3

7 7 5

shumzojm nga e majta me A 1

XB = A1C shumzojm nga e djathta me B 1

X = A1CB 1
Njehsojm n fillim

1 0 0
1 1 0
1
A =
0 1 1

0 0 1

0
0
0

1 1 1 1
0 1 1 1
1
.
dhe B =
0 0 1 1

0 0 0 1

:
1 0
1 1
1
A C=
0 1

0 0
Prfundimisht kemi
2 2 1 1 1
0 1 1 2 0
1
1

X = A CB =
1 3 2 0 0

0 1 3 2 0

0 2
0 0 2

1 0 3

1 0 3
0

1
1
0
0

2 1 1 2
3 2 3 0
=
6 4 3 1

7 7 5 0

1 2
1 1 0
=
1 1 1

0 1 0
1

48. T zgjidhet barazimi matricor ( AXB )

2 1 1
1 1 2
3 2 0

1 3 2

0 1 0
1 0 2
2 0 0

1 2 0

= B 1 ( X 1 + B ) , nse

1 2 1
1 0 0

A = 0 1 2 , B = 2 1 0

1 0 1
1 1 2
1
1
1
Zgjidhje. Nga ( AXB ) = B ( X + B ) marrim

( AXB )

= B 1 ( X 1 + B ) | AXB nga e majta I = ( AXB ) B 1 ( X 1 + B )

I = AX ( X 1 + B ) I = A + AXB AXB = I A | A1 nga e majta

XB = A1 ( I A) | B 1 nga e djathta X=A1 ( I A) B 1

Pastaj gjejm

1 2 3
2 0 0
0 2 1
1
A1 = 0 1 2 , B 1 = 2 1 0 dhe I A = 0 0 2 .

2
0 0 1
1 1 2
0 0 2
1
1
Duke i zvendsuar kto te X=A ( I A) B dhe duke kryer veprimet e nevojshme,
marrim

1 1 3
1
X = 6 2 2 .

2
6 2 2
50. Duke prdorur vetit e detrminantave, t tregohet se vlen

1 2
3
1 x +1 3
1 2
x +1
:
:
:
1 2
3

...
n
...
n
...
n = ( x 1)( x 2)...( x n + 1)
:
:
... x + 1

Zgjidhje.

1 2
1 x +1
1
:
1

2
:
2

3
3

...
...

n
n

R2 R1
R3 R1
............
Rn R1

1
2
0 x 1

x + 1 ...
n = 0
:
:
:
:
3
... x + 1
0

= ( x 1)( x 2)...( x n + 1)

0
:
0

3
0

...
...

n
0

=
x 2 ...
0
:
:
:
0
... x n + 1