WAI VAKAVITI

Fijian Medicine

Vakarautaka: Peniel (PLM) Nawaqabena Health Department, 2019.

Table of Contents
3 ALSA/VIDIKOSO ....................................................................................................................................... 3
4 BATABATĀ ............................................................................................................................................... 3
5 BATI [MOSI] ........................................................................................................................................... 4
6 BAUBAU .................................................................................................................................................. 4
7 BEKA ........................................................................................................................................................ 4
8 BILOCU .................................................................................................................................................... 4
9 BŌ ........................................................................................................................................................... 4
10 BŌDRĀ ....................................................................................................................................................4
11 CAVUKA ................................................................................................................................................... 4
12 CEGUOCA / CEGULEKA / CENO / CEGUDJI ............................................................................................. 4
13 NI TAVA NA ICEGU NI GONE .................................................................................................................. 5
14 CIKA ....................................................................................................................................................... 5
15 COKA (QASE) ......................................................................................................................................... 5
16 COKA (GONE/DRAMI) ............................................................................................................................ 5
17 COKADRA .............................................................................................................................................. 5
18 COKA MULO NI KETE ............................................................................................................................. 5
19 CUQA ..................................................................................................................................................... 5
20 CUQA LAKOVATA KEI NA KATAKATA ..................................................................................................... 5
21 CURUMI TEVORO .................................................................................................................................. 5
22 DA/ KULAKULA ...................................................................................................................................... 5
23 DALIGA .................................................................................................................................................. 6
24 DAVUIBUCO (MOSI) .............................................................................................................................. 6
25 DEQI ...................................................................................................................................................... 6
26 DIDIVARA .............................................................................................................................................. 6
27 DOGAI ................................................................................................................................................... 6
28 DRAMI ................................................................................................................................................... 6
29 DRANUMI/REWA .................................................................................................................................. 6
30 DRIMI .................................................................................................................................................... 6
31 DROMODROMO SE BURACIMI .............................................................................................................. 6
32 DURU (MOSI) ......................................................................................................................................... 6
33 GAGA (VAKABIBI, GAGA ENA IKA) ......................................................................................................... 6
34 GAGA NA YAGO (KE MAVOA) ................................................................................................................ 6
35 GATA LEKA ............................................................................................................................................ 6
36 GOGO .................................................................................................................................................... 6
37 KACI YALO ............................................................................................................................................. 6
38 KAKACA NI YAVA ................................................................................................................................... 6
39 KAKADRĀ .............................................................................................................................................. 6
40 KANA CALA ............................................................................................................................................6
41 KANA LUA .............................................................................................................................................. 6
42 KARA ..................................................................................................................................................... 6
43 KASI NI KATONIGONE ............................................................................................................................ 6
44 KASIQARILEWE (SASALA) ....................................................................................................................... 6
45 KASIQARISUI ......................................................................................................................................... 6
46 KASITABU/KASIMAGAMAGA ................................................................................................................. 7
47 KASIVITI DRA ........................................................................................................................................ 7
48 KAVUKENA ............................................................................................................................................ 7
49 KATI GAGA NI PI .................................................................................................................................... 7
1
50 KATI NI CIKINOVU .................................................................................................................................. 7
51 KENISA NI SUCU .................................................................................................................................... 7
52 KETE (MOSI) ..........................................................................................................................................7
53 KETELEVU (ME GUNUVI ME LAILAI KINA NA KETE) ................................................................................ 7
54 KOLO/ROKO .......................................................................................................................................... 7
55 KUBE ..................................................................................................................................................... 7
56 ME TAROVI NA KUBE ............................................................................................................................. 7
57 KUITA .................................................................................................................................................... 7
58 KUITA CURUMONA ................................................................................................................................ 7
59 KUITA QURUMONA ............................................................................................................................... 7
60 KUITA TIKIDUA ...................................................................................................................................... 8
61 KUNE CA ................................................................................................................................................ 8
62 LAMEA ................................................................................................................................................... 8
63 LATILATI ................................................................................................................................................ 8
64 LAUTA NA KABOA (IKA) ......................................................................................................................... 8
65 LEVULEVU .............................................................................................................................................. 8
66 LUARAKI DRA ........................................................................................................................................ 8
67 MACAKE ................................................................................................................................................ 8
68 MACAKERUA ......................................................................................................................................... 8
69 MATA (MAVOA) .................................................................................................................................... 8
70 MATA-NI-IKA ......................................................................................................................................... 8
71 MATA-NI-OSE ..........................................................................................................................................8
72 MATE NI GACAGACA (TB-TUBERCULOSIS) ............................................................................................. 9
73 MATE NI IVI / MATE NI SOLO / KARA ..................................................................................................... 9
74 MATE NI SUKA ....................................................................................................................................... 9
75 MATE NI UTO ........................................................................................................................................ 9
76 MATENIVULA (ME RAWA NI LAKO VINAKA) ......................................................................................... 9
77 MATETAKA (TADOKA) ........................................................................................................................... 9
78 MAUVU NI DAVUIBUCO ........................................................................................................................ 9
79 MAU NI KETE LAKO VATA KEI NA KATAKATA ......................................................................................... 9
80 MAUVU NI KATO NI GONE ..................................................................................................................... 9
81 MAVOA (MAVOA VOU) ......................................................................................................................... 9
82 MAVOA (YALOKA NI MATA) .................................................................................................................. 9
83 MILAMILA/KAROKARO .......................................................................................................................... 9
84 MILAMILA (YAGODRA VAKA YALEWA NA GONE) .................................................................................. 9
85 MISUQA/MICUQA ................................................................................................................................. 10
86 MOMOSI NI ISEMA NI YAGO, NA UA, NA SUI KEI NA VICIKO. ................................................................ 10
87 MULO NI KETE ....................................................................................................................................... 10
88 OCA ....................................................................................................................................................... 10
89 QACO NA KETE ...................................................................................................................................... 10
90 QARANIDALIGA (MOSI) ......................................................................................................................... 10
91 QIOVUKI/QITAVUKI ...............................................................................................................................10
92 QURUVOU ............................................................................................................................................. 10
93 RABERABE ............................................................................................................................................. 10
94 RAMUSU ............................................................................................................................................... 10
95 ROKO TU I KETE ..................................................................................................................................... 11
96 SARESARE MOSI ....................................................................................................................................11
97 SARESARE (MOSI NA YASANA I MAWI) ................................................................................................. 11
98 SARESARE (MAVOA) ............................................................................................................................. 11
99 SASALA .................................................................................................................................................. 11
100 SAU ................................................................................................................................................... 11
101 SAVASAVA NI KETE ............................................................................................................................ 11
102 SEILA ................................................................................................................................................. 11
103 SICINIMATANAITUBA\SICINIWAWA .................................................................................................. 11

2
104 SICINITUIKETE\SICINIILOMA .............................................................................................................. 11
105 SOSO ................................................................................................................................................. 11
106 SUCU ................................................................................................................................................. 11
106.1 SUSU-BACA (KEVAKA E BATABATĀ O KOYA E TAUVA) ......................................................................11
106.2 SUCU-GAGA ........................................................................................................................................ 12
106.3 SUCU-MACA ....................................................................................................................................... 12
107 SUSUNU ............................................................................................................................................ 12
108 TADOKA NI TINANIGONE/MATETAKA BIBI ........................................................................................ 12
109 TARATARA ......................................................................................................................................... 12
110 TATUKU ............................................................................................................................................. 12
111 TILOTILO ............................................................................................................................................ 12
111.1 TILOTILO (MOSI) ..............................................................................................................................12
111.2 TILOTILO (TADOLA) .......................................................................................................................... 12
112 TUBUNIDRA ...................................................................................................................................... 12
113 TURUVI DRA BALAVU ........................................................................................................................ 12
114 UCU (BOICA) ...................................................................................................................................... 12
115 ULU (MOSI) ....................................................................................................................................... 12
116 VAKASUCU ........................................................................................................................................ 12
117 VALELAILAI (SEGA NI LAKO VINAKA) ................................................................................................. 12
118 VU ..................................................................................................................................................... 13
119 VUCE NI LIGA(BACA RAQA) ............................................................................................................... 13
120 VUKAVUKA ........................................................................................................................................ 13
121 WAI NI MARAMA .............................................................................................................................. 13
122 WAI NI TAGANE ................................................................................................................................. 13
123 WAI NI VAKALUVENI ......................................................................................................................... 13
124 WAQAQA TU I KETE ........................................................................................................................... 13
125 YALANI .............................................................................................................................................. 13
126 YALOKA NI MATA(MOSI) ...................................................................................................................13
127 YATE KABI ......................................................................................................................................... 13
128 YAVA(ME KAKACA)............................................................................................................................ 13

3 ALSA/VIDIKOSO
1. Me yawalu na drau ni koukou, wādamu, tokatolu [koya e sala ], wāvotī, wāsovivi, gasau, lolokula[vasili] botebotekoro,
totōdro, ilokolokonigata, vusoi vinaka, gunuvi. Gunu ni bera na moce kei na gauna o yadra kina.
2. Me mamai na drau ni losilosi, tiloma na wai kei na drauna.
4 BATABATĀ Droga, savu na ucu, kavakava se droga na domo.
1. Me vusoi vakasosoko na drau ni botebotekoro, totōdro,batimadramadra,rorogo.Gunuvi ni vakarau na katalau kei na gauna o
vakarau moce.Gunuvi tiko me bogiva.
Kena tabu na vuaka, lolo.
2. Me rau saqa vata na drau ni sāsāqilu kei na drau ni yaro, gunuvi ni sa liliwa. Levu ga ni nomu gunuva na kena vinaka. Gunuva
tiko na wai oqo me vula dua 3. Mera veiveisa na dra ni sovu ni wādamu, sovu ni wāvotī,tukitukiyadre. Na kena levu na kena
vinaka. Bosoki sara vakavinaka, sova yani kina dua na bilo waikatakata, biutu. Gunuvi ni se katakata vakarauta. Guvava
vakatolu se vakava qai biu laivi. E rawa ni laugunu ga na wai ke sega na tukitukiyadre 4. Me kari na tolo ni moamoa, wādamu,
qakawa, vuloni, vusoi, qai gunuvi tiko me bogiva ..
Kena tabu..Niu, kakanadamu
5. Kari na toloni uci wādamu davo i qele, bovo, yalu,tarawaumeirakakā; vuloni, vusoi, gunuvi. 6. Musu mai e 4 se 6 na tolo ni
wāvula, me tautauvata na kedra balavu, tuki, vakawaikatakata, lau gunu me vaka na ti koya me se katakata toka ga me sa
gunuvi]. 7. Kari na tolo ni yalu kasei, beti na drau ni molikarokaro kei na drau ni uci vakawaikatakata qai gunuvi. 8. Me vusoi na
drau ni lobau/kovekove kei na drau ni kalabuci damu, me vakarauta ga na kena wai gunuvi ke sega na kalabuci damu e rawa ni
vusoi wale ga na lobau 9. Me musumusu na tolo ni yalu, me tautauvata na kedra balavu, ra veiveisa. Me vakayagataki ga na tolo
ni yalu e kabi e vunikau kua ni vakayagataki o koya e lili. Me qai tuki na yalu, vuloni gunuvi. Na levu ga ni kena gunuvi na kena
vinaka. 10. Me beti mai na drau ni vono kei na drau ni yaro. Mai saqa vata, gunuvi ni sa liliwa

3
5 BATI [mosi] 1. Kari na tolo ni sacasaca vusoi ena wai katakata tabua. Kubukubu kina. 2. Keli mai na waka ni weleti, sava
vinaka tuki qai vaka wai katakata, ni sa katakata toka qai kubukubu kina. 3. Me tuki na sore ni vutuwai, vaka wai katakata qai
vakadewa kubukubu ena kena wai. Nanuma mo kua ni tiloma na kena wai ni gaga. 4. Vusoi na drauni botebotekoro ena dua na
bilo kava, sova kina na wai katakata kuvuya kina na loma ni gusumu, ceruma cake (dalaga na gusumu). 5. Tuki na waka ni
masawe qai mamai.
6 BAUBAU Mataqali mate e qai bauta se kuria na mate tale e so, nanumi ni vakatevoro se vakavanua – lutu na yago, veilecayaki
na vakasama.
1. Cavu mai na waka ni madirini ( se witiwiti), Ke walu na waka ni moli, me walu tale ga na sacasaca, tautauvata na kedra balavu.
Kari qai tavuloni, gunuvi.
Gunu tiko me bogi va, qai biu kina beseni kuvui ena drau ni sinu gaga se sinu ni baravi , drau ni duva sala kei na drau ni
vulokaka. Kua ni vaka wai katakata.
Tavu e rua na vatu, qai biu ina beseni ni kuvui, kuvui kina. Ni kuvui oti, qai sili waitui. Ke sega na waitui, sili waidranu vaka
masima.
2. Me kari na tolo ni nokonoko kei na sacasaca, vuloni, gunuvi. Me tabu katalautaki. 3. Kari vakatautauvata na tolo ni uci kei na
sinu, vuloni, gunuvi me bogi va. Ni vusoi oti, lobaka na vulo, boboraki kina na yago – ulu, kirikiri, serena.
7 BEKA Bō e toka e kirikiriwada-vaka toka na luve ni beka e kube vei tinana.
1. Me kosokoso na drau ni kura kei na drau ni vulokaka, vakawaiwai, qai toka ena buka me vakatakata. Yamoci kina na beka. 2.
Musumusu vakalalai na drau ni kura, vakasigani, vakawaiwai, me qai dau yamo kina na beka. 3. Musu mai na tolo ni yalu, karia
tani na kulina I sau karia me matailalai vinaka, vakaturuma kina na waidroka buluta buluta kina na mavoa. 4. Kuli ni vudi
katakata, me vakaravaci ena mata ni beka.
8 BILOCU mosi na vure ni tinanigone malumalumu, so e vuce na ketena. Kainaki ni vuna ni se muloni tu na dra ena katonigone.
Ni se bukete tu, dau utura na qanibilo I matadravu mera vakatobuicu tu, ni kena dodonu me dau vakatadraicaketaki
1. Tuki na tolo ni dēnimanā, vakawaikatakata, gunuvi ni sa batabatā.
9 BŌ mataqali matevuce ni kuli, vutu, vakamatana, nana.
Ni se qai tubu mai na bō
1. Me musu I rua na vua ni roketeniviti, yacaraka ena matanibo. 2. Mamai vata na totōdro kei na drau ni losilosi, wali kina na bō
se vucetu.
Ni sa tubu toka na bō:
1. Beti mai na drau ni bulatawamudu,rara, ovi kina na bō . 2. Kau mai na drau ni rokete, rara, qili, ovi kina na bō 3. Raragi na
drau ni bulatawamudu, ovi kina na bō .
Ni sa vuce, ia se kaukauwa na bō:
1. Me tuki vata na totōdro kei na drau ni losilosi, buli kina na bō . 2. Me beti mai na sovuni onolulu, ra veiveisa, mamai/tuki,
walia kina na bō .
Ke sega ni vakamatana na bō:
1. Me 20 na sovusovu ni drau ni senitōa, mamai se tuki, bulu kina na bō .
Ni sa kasabura na bō , malumu na matana
1. Me mamai na drau ni senitōa, qai bulu kina
Ni sa kasabura na bō:
1. Me raragi na drau ni rokete/boro, qai ovi kina 2. Beti na drau ni bele sovusovu, rara, ovi kina. 3. Me tuki na senitōa kei na
suka, bulu ena mata ni bō me lako tani mai na nana. Qo me caka me I vakamoce
Iwali ni bō:
1. Me mamai ruarua na drau ni totōdro kei na drau ni losilosi, lumu kina na bō e vuce tu. Ia ke sa nana tu na mata ni bō , me
mamai na drau ni senitōa me bulu tu kina na matana. Ke sa kasabura na bō , me qai dua na drau ni boro se bele me qai ovi kina
na matana. 2. Me veiveisa na sovu ni onolulu (4, 6 se 8) mamai, wali kina na bō .
Tabu: waiwai
10 Bōdrā Na kena dau mosi na kete ni sa rui sivia na batabatā. Kilai ni dau tabaki sobu na vicovico se na vureda qai kidakida se
vutucegucegu toka.
1. Beti mai na drau ni verevere, sava vinaka, vusoi, gunuvi.
11 Cavuka 1. Vusoi na drau ni tokatolu, gunivi vakatolu ena dua na siga, me tarova na cavuka.
2. Tuki na vativati, vusoi, gunuvi. Kena sosoko me vakaturumi I qara ni daliga. 3. Me tuki na vuso ni niudamu I loma qai gunuvi
na kena wai.
12 Ceguoca / Ceguleka / Ceno / Cegudji Mataqali mate ni yatevuso kei na kena itui leka, kalu na Icegu, salavata kei na vu
veitarataravi.

4
1. Musumusu na drauni weleti, bala ena wai kerekere, vakābātabātatāka vusoya, qai dau gunuva tu. 2. Tuki na drau ni sāsāqilu
vakawai, saqa, tawaitavaya, gunuva nitutubu na icegu se vu kerekere 3. Yaca na cagolaya, loba kina na moli boboki lalai, vuloni,
gunuvi 4. Tuki na waka ni molikaro vuloni, vakawai ena wai ni molikaro qai gunuvi 5. Vusoi ena wai katakata na drau ni
caucauniyavi, gunuvi. 6. Yaca na vua ni kura vakarara, tauvuloni, vakawai katakata vakarauta ga, gunuvi vakatolu ena dua na
siga. 7. Mera veisasa na drau ni wāyaka, veisaumaki na drauna, vusoi vakasosoko gunuvi. 8. Me vusoi na drau ni caucau ena wai
batabatā, gunuvi. 9. Cavu mai na waka ni vadra, karitaki vinaka e sau, qai tuki, vakawai katakata tabua, gunuvi. 10. Wadru mai
vakalevu na drau ni verevere, saqa vinaka sara, tawaitavaya, gunuva ni bera na kana, bera na moce, o na garova na kakana. 11.
Me kari na waka ni wī (kau) kei na waka ni koka (yalewa) damudamu, tauvuloni, gunuvi.
13 Ni tava na icegu ni gone 1. Sava vinaka na waka ni vorovoroisivi kei na tolonavulavula (kua na drauna), tuki, vusoi, ena wai
katakata vakarauta, gunuvi.
14 Cika Matedewa, mate ni yaloka ni mata. Dau wādadamu, vakadēmilamila, qai dau vutu ni dau tauvi keda. Dau dredre na
noda rai ni sa dau vavaku tu na deni mata.
1. Na ti liliwa, me tavoi ena mataka lailai 2. Saqa na drau ni vutuwai, vakabatabata, mo qai veirayaki kina 3. Me voci na tavioka,
yaca na lewena, loba na kena waime qai vakadewataki vinaka, qai sui kina na mata. Ni o sui oti ga, mo moce sara. 4. Me
dresudresulaki na drau ni dilo ena loma ni dua na beseni waidroka, vusovusoraki vinaka qai vakadewataki, oti mo qai rai kina. 5.
Loba na sucu ni tinanigone ena dua na sepuni, qai sova ena mata e cika tiko. Bobo toka mada me lima se tini na miniti. Vinaka
tale ga mo sui ena gauna o vakarau moce kina.
15 Coka (QASE) Mate ni kete, vutu se moli, waicala sara na da, veka wasoma.
1. Vusoi vakasosoko na drau ni wābosucu kei na drau ni quawa, gunuva. Wai kilai levu.
2. Me veisa e 8 se 10 na vuso malumu ni drau ni quawa, veisaumaki. Cavu mai na drau ni totōdro kei na wakana, me veisa tale
ga, veisaumaki, vivi vata qai mamai, me tilomi na wai kei na kosakosa me gunuvi vakatolu se sivia ena dua na siga, na kena levu
ga ne kena gunuvi na kena vinaka. 3. Me lose sara vakasosoko na drau ni wābosucu ena dua na bilo kava, gunuvi. 4. Betia mai e
8 na drau ni totōdro kei na 7 na drau ni losilosi, mamai, tiloma kena wai, būraka laivi na kosana. 5. Me tavu na lewe ni yaka,
mamai, tilomi na kena sosoko, būraka laivi na kena kosakosa.
16 Coka (GONE/DRAMI) 1. Tuki e va na drau ni drala, kari tale ga na tolona, qai vuloni vata, vusoi ena waibuta, gunuva. 2. Saqa
na raisi, me vakawailevu. Ni sa kerekere, vakadewataka na wai ni raisi. Tawai tavaya, biu toka ena kato ni waililiwa. Me qai soli
vua na gone ena nona gauna ni kana me sosomitaka na sucu. Me soli tiko ga me yacova ni sa vinaka na nona vakavalelailai, rawa
ni siga vica ga se vakamacawa na kena gunuvi toka.
17 Cokadra Mataqali mate dewa vakarerevaki, tauva na kete, rara, vutu, coka, vekataki na dra.
1. Me ratou veiveisa na drau ni quawa. Drau ni totōdro, kei na drau ni losilosi, mamai. Tiloma na kena wai, būraki laivi na kena
kosana. 2. Saqa kece na drau ni quawa, drau ni yasiniwa, kei na drau ni mole, gunuvi. 3. Me tavu na lewe ni yaka, qai mamai,
tiloma na kena sosoko, būraka laivi na kena kosakosa. 4. Ratou sava vinaka na drau ni losilosi, drau ni wī kei na totōdro, vusoi
vakasosoko, gunuvi. 5. Cavu mai na drauna kei na waka ni wābosucu, sava vinaka, vusoraki qai gunuvi. 6. Kari na tolo ni
mulomulo, vuni dawadamu, vuni uto kei na drau ni qua. Me saqa kece na kau oqori qai gunuvi.
18 Coka mulo ni kete 1. Me rau vusoi vata sara vakasosoko na drau ni senitōa kei na drau ni kalabuci damu, gunuvi. Na levu ga
ni kena gunuvi na kena vinaka.
19 Cuqa Mate dau tauva vakalevu na gone ni katakata sivia na yagodra, kidakida, civedre na mata, rawa ni yali sara na loaloa ni
mata se na yaloyalo turaga, sega ni kilai yalona, e so e rawa ni tasogo na icegu.
1. Qili na drau ni latiniviti (matailailai), gunuvi. 2. Qili na drau ni tamole, gunuvi. 3. Tuki na waka ni cevuga (damu), tauvoloni qai
gunuvi.
Kena tabu: Vuaka
4. Qili na totōdro, totowīwī, drau ni yaqoyaqona , drau ni kaukarisiga kei na drau ni tomole, vakawai vakalailai, gunuvi. 5.
Veiveisa (3, 3 se 4, 4) na sovu ni drau ni molikaro, biuta I vurena ena vanua e cegucegu toka mai, tabaka toka.
20 Cuqa lakovata kei na katakata 1. Me qili na drau ni lataniviti (matailailai), gunuvi 2. Beti mai na drau ni tomole, loba, gunuva.
21 Curumi tevoro Curumi koya na yalo velavela, vosavosa kaikaila, sega ni kilai yalona
1. Vuloni ena vuloniniu na drau ni lobau, vusoi, gunuvi. Oti me qai lili se taqa toka e cake me kua ni dua e ulubaleta. Me
bogivataki.
22 Da/ kulakula Karokaro matailailai, robota na yago, wādadamu, vakabatibati, vakawai, vakabibi gone dramidrami.
1. Qili na drau ni cōdrā kei na batimadramadra, qai wali kina na yago. 2. Tuki vakamalua na drau ni losilosi, livi kina vakalailai na
waiwai niu me qai tatavitaki kina na yago ni gone.
Kena tabu: liwavi cagi se cilava na siga, me yacova ni oti na wādadamu.
3. Vusoi vata na drau ni wāvotī, drau ni sovivi, kei na drau ni batimadramdra, gunu vakawasomao tinanigone ke se sucu tiko o
gone, gunu tale ga o gone, dua na itaki ni ti. Kosakosa me qiliraki e so ena yago ni gone ni sisili, kena vo me qili tale me sui kina
na matanikaro.

5
23 Daliga 1. Qili na drau ni botebotekoro, sui kina na daliga. 2. Tuki na drauna ni daliganirapete (mother in laws tongue),
vakatakata, sui kina na daliga. 3. Dua na drauni yamenilaione balavu, raragi ena buka, loba, sui na daligana ni se katakata toka,
davoca na daligana. 4. Me qili na drau ni tamole, dua na itaki ni ti na kena wai, waki vata kei na dua na itaki ni ti na waiwai,
vakatakata vakalailai, vakaturuma in a daliga e mosi, vuki me drodro tani mai.
24 Davuibuco (mosi) 1. Vusoi se lose vakasokosoko na drau ni botebotenikoro kei na drau ni wābosucu, gunuvi. Ena vakaoti na
mosi kei na katakata davuibuco.
25 Deqi (dengue)1. Me beti mai na drau ni latiniviti, totōdro, botebotekoro kei na drau ni uci, me tautauvata na levu ni
draunikau kece, vusoi ena wai tunumaka, gunuvi wasoma me vaka na wainigunu.
26 Didivara 1. Me kari voleka sara I vuna na batilotu ni niudamu, loba mai na kena wai I qara ni daligana.
27 Dogai 1. Me kari na tolo ni wākokona e qara I matanisiga, tauvuloni, vusoi ena waikatakata, gunu ni bera na kana.
28 Drami Mataqali mate ni gone, vu vakalevu mai na gunu se kana ka kamikamica vakalevu.
1. Kari mai na tolo ni wī kei na tolo ni maqo, vuloni, vusoi. 2. Kari na tolo ni dawadamu, vica na drau ni quawa, qai sova ena
beseni e sa biu tu kina na dawadamu.
29 Dranumi/Rewa 1. Musumusu vakamatalailai na drau ni vasaniviti, vakawaiwai ena waiwai sinu me iwali.
30 Drimi 1. Me kosokoso na drau ni duvaniviti, vakasigani, biu ena bilo se sasa waiwai, me qai dau lumutu tu. 2. Kosokoso na
drau ni kura, waki vata kei na waiwai sinusinu, lumuti me vaka na rewa.
31 Dromodromo se Buracimi Na mate oqo e dau vakademilamila, dromodromo na yaloka ni mata kei na yago, maca tale ga na
wai ni yago, kiro na mata.
1. Me tuki na bulu ni niudamu se niu rerega, loba na kena wai, gunuvi. 2. Beti na drau ni gasauniga, vusoi ena waibatabata,
gunuvi. 3. Kari na tolo ni wī , vakawaikatakata qai gunuvi. (tovolei oti, ena mana) 4. Me kari na tolo ni drala kei na tolo ni
mulomulo, vuloni, vusoi, gunuvi tiko me yacova ni bogiva. Otiveisau, kari vou tale na wai. Qori me gunuvi tiko me yacova ni sa
oti na dromodromo. 5. Me tuki na kuli ni maqo dina se maqoniviti, vusoi, vakawai vakalailai, gunuvi.
32 Duru (mosi) Mosi na duru ni sa curuma sivia na batabatā.
1. Me vusoi vakalevu na drau ni denivuaka, gunuvi. 2. Me raragi ne drau ni kura, ovici e duru me rawa ni curuma vinaka na
katakata.
33 Gaga (vakabibi, gaga ena ika) 1. 7 Na drau ni Wābitebite, (wasea irua, vakayagataka na yasana imatau), drau ni Co bulabula,
drau ni botebotekoro, drau ni denivuaka, drau ni losilosi. Vusoi vata ka gunuvi.
34 Gaga Na yago (ke mavoa) Me beti mai na drauni vulokaka, botebotekoro kei na drau ni molikaro. Kuvui kina na vanua e
mavoa, sigani eso na draunikau, ovici kina na mavoa, vadretitaka.
35 Gata Leka Mate ni kete, mosi kaukaua, lualua; nanumi ni mate vakatevoro.
1. Uto ni jaina (leka). Boboraki ka gunuvi na kena wai.
36 Gogo Medra wai na gone nira sega ni kaukauwa vinaka (gogo, ceguoca, sega ni kana kei na so tale).
1. Me sava, tuki vinaka na waka ni vorovorosivi, vakawaikatakata ka gunuvi.
37 Kaci Yalo Kevaka edua e vaka e yali tu na yalona.
1. Me kari na loma ni soni, vusoi vinaka qai gunuvi.
38 Kakaca ni yava 1. Kau mai na drega ni uto, boro ena vanua e kakaca.
39 Kakadrā Me dau wādadāmu tu na yaloka ni mata.
1. Me qili na drau ni tomole, vakaturumi ga vakadua, kua ni sui vakasivia ni sa rui katikati. 2. Qili na drau ni botebotekoro, sui
kina na mata 3. Tuki na tolo ni gasau gonegone, loba, sui kina na mata.
40 Kana Cala 1. Kari na tolo ni nokonoko matua, vuloni, vusoi, vakalailai sara na kena wai, walia kina na gadro kei na vūnibati. 2.
Tuki na waka ni cōboi, vakawai vakalailai, vusoi, gunuvi.
41 Kana Lua 1. Beti mai na sovusovu ni quawa kei na drau ni mōlau. Rau vusoi vata gunuvi.
42 Kara Mate ni kuli ni yago, vu ni sega ni dau sili vinaka
1. Dresudresu na drau ni seremaia drokadroka ka biu ena waiwai mei ilumu ni oti na sili 2. Vusoraki e 12 na drau ni seremaia ena
dua na beseni ni vuluvulu, tavulon me gunuvi ena mata kei na yakavi (O 1 kei 2 erau rawa ni caka vata oqo e i wali kaukauwa
duadua ni voleka ni mate ni kuli kecega) 3. Yacaraki ena mata ni kara na drau ni kadrala gonegone me yacova ni sa wadradra.
43 Kasi ni Katonigone Kari vata na tolo ni mōlau yalewa kei na mōlautagane, lose qai gunuvi
44 Kasiqarilewe (Sasala) Me kari na kuli ni bua ni viti, vakavulo/tavuloni, lose me gunuvi me luti talega.
45 Kasiqarisui Na mate oqo e kasi ni suitū, yala I deteda. Dau vutu culacula, ka da dau māsa kina, rawa ni vaka lekā na yava.
1. Kari tani na wakatu ni soni e sau, qai kari mai na kena e loma, tuki, lose, gunuvi. 2. Me kari na kuli ni bovo, dawasere, yalu,
kavika, salato kei na tarawaumeirakakā. Vuloni vata na totōdro, vusoi, gunuvi vakarua ena dua na siga ni se bera na katalau kei
na vakayakavi. 3. Me tuki na waka ni dēnimanā, vuloni, vusoi ena wai katakata tabua. Gunuva ni bera ni o kana e veisiga.
Kena Tabu: Dalo ni vuci, ti, kakana damudamu kece, ika, masima, me yacova e bogi va.

6
46 Kasitabu/Kasimagamaga Kasi ni duvu, vuce, vutu, qai tete, e dau yacovi ira na marama. Dau vakilai ena gauni ni tiko bibi, se
ena gauna sa yaco oti kina na vakasucu. Dau mosi na dibi, lai yacova sara ni dredre na cavu ya
Me kari na tolo ni salato kei na tolo ni yaro e qara ina matanisiga, vuloi, gunuvi. Rawa ni vakayagataki na wai batabatā se
waikatakata. Me gunuvi vaka rua ena vei siga ni bera na kana.
KENA TABU: Na masima ena gauna o gunuva tiko kina na wai.
47 KASIVITI DRA 1 Tuki vata na kuli ni vua ni kura, vuloni, vusoni, gunu vaka tolu ena dua na siga.
KENA TABU: ika
2 Kau mai na ota vulu kei na ota damu, tukitukilaki vakavinaka, vusoi,gunuvi. 3 Tuki na waka ni cevuga damu,vuloni, vusoi
gunuvi.
KENA TABU: kua na kana vuaka.
48 KAVUKENA (wai ni marama era vakasucu ra qai tadoka se ra tautauvimate)
1 Me kari na vuni qai damudamu kei na vuni yaro, vuloni, vusoi, gunuvi. Oti e bogi lima me qai lai vakacirimi na kena kosakosa e
wai.
KENA TABU: Masima
49 KATI GAGA NI PI 1. Me mimici na soso qai boro kina na vanua e laukati
50 Kati ni Cikinovu 1. Me boroi na vanua e lau kati ena varasa ena kena gauna tolotolo sara
51 KENISA NI SUCU 1. Kari na tolo ni vakarubenidavui kei na tolo ni yaqoyaqona ni viti, vakavulotaka, vusoi ena waidroka,
gunuvi ena vei mataka kei na veiyakavi me yacova ni bogi va. Ke sa waivulala, me kari vou tale mai me gunuvi.
Kenai Wali: a.) Me kosokoso sara vakamatailalai na drau ni vakarubenidavui kei na drau ni qiqila, qai saqa mate. Me katakata no
vakarauta me qai mai vakatabaki kina na sucu ena veigauna kece e vakayagataki kina. Na kena tabaki ga vakalevu na kena
vinaka.
b.) Me kosokoso sara vakamatailalai na drau ni vakarubenidavui kei na drau ni sāsāqilu, qai saqa mate. Me katakata no
vakarauta me qai mai vakatabaki kina na sucu ena veigauna kece e vakayagataki kina.
52 KETE (mosi) 1. Rau saqa vata na drau ni quawa kei na ginger, gunuva. Ena gaga ia ena savata na kete, vakamalumutaka na
vutu.
2. Vusoi vakasosoko na drau ni botebotekoro, gunivi.
3. Beti mai na drau ni quawa, drau ni totōdro kei na botebotekoro, losei sara vakavinaka, gunuvi.
53 KETELEVU (me gunuvi me lailai kina na kete) 1. Me rau vusoi ena wai batabatā na drau ni wāyaka kei na drau ni kaile, gunuvi.
54 KOLO/ROKO Dua na mataqali mate e vuna ni sa rui levu na batabatā. Dau mosi se keke na daku, dau rawa sara ni lai sogota
nai cegu.
1. Me tuki na tolo ni yalu. Lose toni tu ena wai, tauvuloni, qai gunuvi.
2. Kari na waka ni molikaro, kei na yalu, vusoi, gunuvi.
3. Sava vinaka na yalu kei na wakatu ni uto , kari, gunivi.
4. Kari na tolo ni vevedu kei na tolo ni buaniviti, vuloni qai gunuvi.
5. Kari na tolo ni nokonoko, vakawaikatakata tabua, vusoi, gunuvi.
6. Me musu mai e dua na tolo ni yalu, qai musui va vakatautauvata. Tuki kece, vakawaikatakata tabua, gunuvi. Na levu ga ni
lena gunuvi na kena vinaka.
7. Me kari na waka ni molikaro, waka ni uto kei na tolo ni yalu, vusoi, gunuvi.
55 KUBE Dredre ni lutu se lutu vakavo mai tuba na kato ni gone ena gauna ni vakasucu.
1. Me tuki na koukou, vusoi vata kei na drau ni wālai, gunuvi vakarua se tolu ena dua na siga me yacova ni sa lutu na katonigone
56 ME TAROVI NA KUBE 1. Vusoi na drau ni wālai me wainigunu tu ni se qai vula 7, 8, 9 na bukete (me kua ni dredre na
vakasucu, me kua ni viviga na domonigone nonai vicovico)
57 KUITA Vutu na ulu ni cabe na siga, ruru/malumu/seavu tale ena sigalevu
1. Ratou waki vata na drau ni bovo, drau ni qatima kei na drau ni yaqoyaqona ni viti, vuloni, vusoi, gunuvi ni sa lutu vinaka na
kakana.
2. Mamai vata na drau ni yaro kei na drau ni jaina, vakaturuma na qara ni ucu se daliga, ia ni sa turu oti, me irivaki sara tiko.
58 KUITA CURUMONA Mataqali kuita masā, wādrēdrē na usouso ni domo, lualua.
1. Qilia na drau ni rogomī, tauvuloni ena isulu, sui na qaraniucu
59 KUITA QURUMONA Mosi kaukauwa na ulu, buwawa na mata ena gauna ni ualevu se dromu na matanisiga.
1. Me tuki na kuli ni molikaro, vusoi qai gunuvi.
2. Me rau bosoi vata na drau ni wādamu kei na drau ni yaqoyaqona.
3. Kari na kuli ni moamoa kei na bovo vuloni, vusoi.
4. Kari na tolo ni wī kei na bovo, vuloni, vusoi.
5. Me mamai vata na drau ni yaro kei na drau ni jaina, vakaturumi e qaraniucu se qaranidaliga, oti me qai irivaki.

7
 6. Me kari na tolo ni kalabuci damu, waki vata kei na waiwai niu, vakaturumi e qaranidaliga kei na qaraniucu.
7. Tuki na kuli ni makosoi, vuloni, vusoi
8. Me qili na drau ni danidani qai sui kina na qaraniucu.
9. Me qili na drau ni tavola qai sui kina na qaraniucu
60 KUITA TIKIDUA Mosi kaukauwa na ulu ni dau cila na matanisiga, ruru/malumu ni tu donu na matanisiga.
1. Beti na drau ni tamole damu, qili, vakatirimi na kena wai e qaraniucu me qai ceguvi vakarua se vakatolu. Nai sui oqo me
vakayagataki ga ena veimataka. Ena vakilai ni na katia cake na qaraniucu.
2. Me mamai na drau ni madirini, vulona enai sulu mamare, qai loba na kena wai, qai cerumi cake.
61 KUNE CA 1. Kari na tolo ni waleaqiō, vuloni, gunuvi.
62 LAMEA Na kena dau tutubu na yame kei na gadro dau tauvi ira vakabibi na gone, bubuta, boicā na loma, savu talega na weli.
Vei ira na gone, era na tagitagi nira katakata, sega talega ni ra garova na kakana.
1. Kau mai na drau ni vulokaka, veisa qai veisaumaki. Vei ira na gone me vakalailai ga, na qase me vakalevu. Me vivi qai mamai,
tilomi na wai kei na kena kosakosa.
2. Beti na drau ni kalabuci damu, sava vinaka, qili, sui kina na lamea.
3. Yaca na vuani kura, vakawai vakalalai, sui kina na lamea.
4. Kari na tolo ni koka (rawa ni gunu kina na gone kei na qase), vusoi, gunuvi.
5. Me ratou tuki e walu na sovu ni koukou, walu na drauni mōlautagane kei na walu na drau ni kaukarisiga qai tauvuloni (kua I
vakawai) boboki na kena wai ena dua nai taki ni ti, me qai sui kina na yame.
6. Me ratou tuki vata na drauni yaro, drauni kura kei na vuani kura. Vakawai ena waikatakata tabua, gunuvi.
7. Me beti mai vakalevu na drau ni quawa malumu, vusoi, gunuvi.
63 LATILATI 1. Me mamai na titi ni dogo, tilo na wai, biuta tani na kosana. 2. Me mamai na tamole ni viti, gunuvi na kena wai, qai
biu tani na kosakosa.
64 LAUTA NA KABOA (ika) 1. Nomu qaqalo e laukata mo terega kina na yaya vakamarama. Ena mudu na vutuu, na sega talega
ni na curuma na gaga.
65 LEVULEVU 1. Saniva mai na wābosucu, cōvuka, covidra kei na botebotekoro, tawana ena beseni levu se kuro levu. Vusoya
matua me yacova ni sa sosoko vinaka. Vakadewataka kina tavaya lelevu. Katona vinaka tu. Gunuva e 1 na bilo levu ni o yadra, 1
na bilo levu ni o vakarau davo. Gunu oti ga, mo davo ka moce lutu sara. Vakawasoma ona na tadra. Nanuma mo masulaka na
nomu taoqota na vuremu, vakurekuretaka matua. Dua na bilo levu qai gole sara yani ki saula. Vakarau moce me vakarautaki,
waqara na sitovu vakalailaitaka na kena Igu. Laiva na katakata me curumi iko yani.
Yaga vaka levu na yavalata na yago I wai, mo qalo nunu ka teketeke vakaukauwa me tadre vinaka na yago tuki vinaka na uto ka
yavala kina nai sema ni yago, me wasoma taki na kena vaka yacori na vakaukauyago oqo me lutu kina na yago ka bulabula kina
na uto.
66 LUARAKI DRA 1. Seisei na drau ni vasili ni viti damu (matailailai se lolokula, vakawaikatakata, me qai dau gunuvi wasoma.
67 MACAKE Na macake e vu mai ena kena lau kana vaka sivia na na kakana kamikamica. Dau tauvi ira vakalevu na gone. Dau
vulavula na yame, vakavuna me boicā na loma. Ra sega ni taleitaka na kana, qai dromodromo kata na nodra suasua.
1. Qili na drau ni kavika, kari na tolona, yaca na cagolaya, vusoi qai gunuvi. 2. Tuki se yaca na cagolaya, tavuloni ka vusoi ena wai
katakata tabua qai gunuvi. 3. Vakarikaria mada na tolo ni wī , qai karia mai nakena e tiko e loma, tavulona, vusoi ena wai
katakata, gunuvi 4. Yaca na cagolaya, tuki na na drau ni tavola, me rau qai vusoi vata ena waidroka, gunuvi 5. Kari na tolo ni
maqo dina qara I matanisiga, vuloni, gunuvi me bogi va. 6. Sava vinaka na totowīwī, sovusovu ni drau ni quawa, kei na drau ni
kavika, mera qai mai usoraki ena dia ni sepuni me yacova ni sa vakawai. Vakaturuma ena turuturu ni waimai na paipo, qai lobka
ena dua na isepuni. Ke Sinai vakarua na sepuni, san a daumaka sara. 7. Me qili na drau ni kavika, kari tale na tolona. Rau qai
waki vata, vusoi ena wai batabatā, gunuvi. 8. Me beti mai drau ni kavika kei na drau ni mōlau, sava vinaka, tuki qai vusoi vata kei
na wai. Qo e dau yaga sara vei ira na gone ke tabukatalautaki. 9. Me beti mai na drau ni tavola, vusoi ena wai batabatā, me
tabukatalautaki. 10. Kari na tolo ni maqo dina, vakawaikatakata, vusoi, gunuvi ni se bera na kana.
68 MACAKERUA 1. Me rau qili na drau ni seuvaci kei na drau ni botebotekoro, qai sui kina na yaya vakayalewa.
69 MATA (mavoa) 1. Mamai se tuki na drau ni yalu, kena wai me qai sui kina na mata. 2. Beti na drau ni dilo, sava vinaka,
vusovusoraki ena loma ni dua na beseni ena sova tu kina na wai droka. Oqo mena na sava kina na mata.
70 MATA-NI-IKA 1. Musu na tolo ni yalu, karia tani na kulina I sau, qai katia na kena e loma me matailalai, vakaturuma vakalalai
kina na waidroka, qai kina buluta kina na mata- ni- ika.
71 MATA-NI-OSE Mataqali karokaro matailelevu, se dua na mavoa makawa, dau toka ena yava kei na liga, dau sega ni mavo,
mamaca dredre, rairai vaka na drakulu e daku ni ose. Rairai o koya beka e vakatokai kina me mata-ni-ose.
1. Qili na drau ni wābosucu, sui kina na matana, vesu ena isulu savasava.
2. Qili na drau ni lata ni viti (drau I lalai), sui kina na mata ni mavoa. 3. Vakararagi na drau ni bulatawamudu, loba na kena wai
ena mata ni mavoa. 4. Qili na drau ni kaukamea, sui ena mata ni mavoa, bulu/ botani kina na mata ni mavoa , vadreti.

8
72 Mate NI GACAGACA (TB-tuberculosis) Tibi ni yatevuso. O koya e tauva e dau lila, lutu na yago, kasivi taki se lua taki na dra
vusovusoa, vu maca.
1. Mamai na drau ni sinu (baravi), gunuvi na kena wai.
73 MATE NI IVI / MATE NI SOLO / KARA 1. Tuki na tolo ni cōvatu, yacaraki ena mata ni solo se kara.
74 MATE NI SUKA 1. Vusoi vata kece na drau ni nuqanuqa, wābi kei na drau ni mōlau tagane, gunuvi
2. Kari na kuli ni kavika kei na kuli ni mulomulo, vuloni, vusoi, gunivi. 3. Cecegi mai na kuli ni mulomulo, kari laivi na kulina I tuba.
Tuki vakamatailalai, saqa. Biuta kina e 2 na itaki ni ti, lase tavu ni cakau (o koya e dau ibena). Vakadewataka, gunuva e 1.5 na
itaki ni oti na kana. 4. Keli mai na waka ni soni , tuki qai losea vata na yaqona waicala gunuva tiko. 5. Kari na waka ni soni, loba
me isui ni mavoa ni mate-ni-suka sega ni maca rawa tiko. 6. Kari mai na kuli ni nokonoko, 1 na itaki ni ti na yaqona. Me
vakarauta toka ga na wai me losei kina na kuli ni nokonoko kei na yaqona, vusoi, gunuvi. 7. Me ra kari na kuli ni dawasere kuli ni
lolō (damu se vula) kei na kuli ni wī kau. Ra dui oloolo mera tautauvata na kedra lelevu yadua na kuli ni kau, vusoi ena wai
dranu. Nida gunuva oti, eda na suasua wasoma, so ena coka sara. 8. Lose na drau ni wābosucu ena wai katakata, gunuva
wasoma. 9. Yaca na lewe ni cagolaya, lose ena wai katakata, gunu wasoma. 10. Me tuki na waka kei na tolo ni wacece, vusoi na
drauna, gunuvi. 11. Me beti mai na vusovuso ni drau ni quawa, sava vinaka. Vusoi, gunuvi. Qo e vinaka me wainigunu ena vei
siga. Gauna ga o via gunu kina, gunva.
75 MATE NI UTO 1. Kari na kuli ni sagale, qai vusoi ena wai batabatā, gunuvi.
2. Me kari na kuli ni makosoi, vuloni, ena waikatakata, gunu ni sa via batabatā, gunu tiko me yacova ni sa waicala. 3. Me tuki na
drauna kei na tolo ni wacece, biuta tani na sena kei na vuana, vakawai vakarauta, saqa, gunuvi.
E wai tale ga ni paralase, wamalai, tubunidra, mateniūto, kei na mate ni suka.
76 MATENIVULA (me rawa ni lako vinaka) 1. Beti mai na drau ni senitōa damu, vauvau, bele kei na kalabuci, vusoi sara
vakavinaka me weliwelia, vakawai, gunuvi.
77 MATETAKA (Tadoka) Mate veitakavi, dewa totolo, sega ni macala na vuna – savu na ucu, droga na domo, katakata na yago.
1. Drau ni molikarokaro, drau ni uci, drau ni botebotekoro, drau ni vulokaka. Bosobosoraki ena loma ni beseni, sova yani na wai
katakata me i kuvui. 2. Drau ni vativati kei na drau ni kosipeli me qai saqa se vusoi vakasosoko sara gunuvi. 3. Wābosucu,
vativati,totōdro, botebotekoro. Me tuki se vusoi vata na wābosucu, vativati, totōdro kei na botebotekoro, vakalailai na
waikatakata, kuria na waibuta. 4. Me tuki na kuli ni dabī, saqa gunuvi ni se katakata toka 5. Beti mai na drau ni vevedu, vusoi,
vakawaikatakata tabua, gunuvi.
78 Mauvu ni davuibuco Mate ni kete, curumi cagi, vakabibi me cere – vakavu masā, derekona vakawasoma, vailecayaki na kete.
1. Me druti mai na totowīwī, sava vinaka, qai qili a vakadewadewa ena i sulu mamare savasava. Gone dramidrami: ½ na i taki ni
ti. Gone yabaki 1: - dua na itaki ni ti, Gone yabaki 2 lako cake: rua se levu cake. 2. Me beti mai na drau ni rogā, drauni ni
vorovoroisivi kei na drau ni mōlautagane, musumusu se kosokoso, vusoi ka gunuvi. 3. Me ra ya walu na drau ni wāvotī, vuso ni
gasau\lico ni gasau, vusoi, gunuvi. 4. Me cebe tani na drau ni kaveti ni jaina vakayagataki na drauna. Biu tani na drauna sa
madu, sava vinaka na kena vo, vakawai vakalailai ka qai vusoi sara vaka sosoko, gunivi ena gauna ni via gunu. Ena mana na wai
ke gunuvi vakawasoma. 5. Beti mai e vica na vua ni kura, tuki vakamatailalai, kari mai na tolo ni bovo kei na tolo ni boiboidā.
Ratou vuloni vata kece, vusoi ena wai katakata tabua, gunuvi ena mataka lailai ni se lala na kete. Ona vakila ni na malumalumu
na yagomu. Qori e vakaraitaka ni sa mana na wai. Ena mana sara vakalevu ke gunuvi vakawasoma.
79 Mau ni kete lako vata kei na katakata 1. Druti mai vakalevu na drau ni totowīwī, qili, vakadewataki, gunuvi. Wiliwili ni
yabaki, wiliwili ni taki ni ti. 2. Beti mai na drau ni botebotekoro, qili, lobaka ena i taki, vagunuva na gone, quā na kena kosakosa
ena yaqona.
80 Mauvu ni kato ni gone 1. Drau ni molikaro se drau ni molitaiti, mera veiveisa, me ya 2 se 4, se 6, 8 etc. Me lose qai gunuvi.
81 Mavoa (mavoa vou) 1. Kari na kuli ni kuluva bulu kina na mavoa vadreti 2. Qili na drau ni wābosucu kei na drau ni
botebotekoro, sui kina na mata ni mavoa, qo ena tarova tale ga na dra a vakamamacataka. 3. Me musu mai na tolo ni yalu,
Karia tani na kulina i sau, qai karia me matailalai vinaka na kena e loma, vakaturuma vakalailai kina na waidroka, qai buluta kina
na mavoa.
82 Mavoa (yaloka ni mata) 1. Qili na wābosucu ka sui kina na mata, 2. Musumusulaki se vusovusoraki na drau ni dilo e loma ni
beseni, qai o rai kina. 3. Mamai na drau ni yaro, sui kina na yaloka ni mata. 4. Me mamai se tuki na drau ni yalu, na kena wai me
sui kina na yaloka ni mata.
83 Milamila/Karokaro 1. Bosoraki na drau ni seremaia, biuta ena beseni se vokete ni sisili, sova kina na waikatakata,
vakabatabata sili kina ena yakavi kei na mataka. 2. Vakararagi na drau ni bulatawamudu, loba na kena wai ena mata ni karokaro.
3. Qili na drau ni pasī, qai qusiraka ena vanua milamila. 4. Me kari na tolo ni buavula, vakasigani, waki vata kei na waiwai ni niu
qai lumu kina e veisiga ni sili oti ena yakavi. 5. Qiliraki na drau ni totōdro, loba ina milamila se mavoa lalai. 6. Kari na tolo ni yalu,
sigani me mamaca vinaka, vakasinusinu, walia na karokaro/milamila. 7. Cebecebe vakamatailalai na drau ni vulokaka,
vakawaiwai, tawai tavaya me qai nona ilumu tu.
84 Milamila (yagodra vaka yalewa na gone) 1. Sava vinaka na drau ni rogomī, 4 na drau ni tavola, qili me qai sui kina.

9
85 Misuqa/Micuqa Mate ni salanimī, vakabibi vei ira na qase, dredre na mi, vutu tale ga.
1. Vusoi na drau ni lāwere kei na waka ni vadra, gunuvi. 2. Beti mai na drau ni gasaunigā, vusoi, gunuvi. Na kena gunuvi ga
vakalevu na kena mamada na mate. 3. Me kari mai na tolo ni ivi kei na tolo ni dawa, vusoi ena wai ni bu ni niudamu ( kua ni tau i
qele).
Kena tabu: tikovata, masima, kakana kamikamica.
4. Me kari na tolo ni sacasaca (dromodromo matailalai), vusoi vata kei na cōvatu (ni vālagi), vakawai vakalailai, me gunuvi ni
sosoko vinaka. 5. Me rau kari vata na tolo ni kaukarisiga kei na tolo ni bovo, vusoi ena waikatakata, gunuvi.
86 Momosi ni isema ni yago, na ua, na sui kei na viciko. 1. Kari na tolo ni tarawau, tavuloni, vusoi, gunuvi. 2. Tuki na kuli ni
vevedu, vusoi, gunuvi. 3. Kari na tolo ni ividamu, vuloni, vusoi, gunuvi. 4. Masi na yago se vanua e mosi ena waiwai dilo. (Qo na
dilo – kau ni baravi, vuana vaka mapolo) 5. Kau mai na vuso ni gasau, vusoi, gunuvi.
87 Mulo ni kete 1. Mera veiveisa na drau ni mōlau yalewa kei na quawa, mamai, tiloma na kena wai, būraka tani na kena
kosakosa.
88 Oca 1. Beti mai e vica sore ni kura, mai vakawai, saqa me yacova ni sa buebue, qai gunuvi.
89 Qaco na kete 1. Me beti mai vakalevu na drau ni vono kei na drau ni yaro, saqa, qai gunuvi.
90 Qaranidaliga (mosi) 1. Me qili na drau ni tamole, rauta ni dua na itaki ni ti na kena wai, waki vata kei na dua na itaki ni ti na
waiwai, vakatakata vakalailai, qai vakaturumi ena qara ni daliga e mosi, vakalailai qai vuki me drodrotani mai na wai e
vakaturumi yani. 2. Qili na drau ni botebotekoro, qai vaturumi yani na kena wai ena qara ni daliga e mosi tiko. Vuki me sova tani
mai na kena wai. E dua na kena icakacaka era dau vakayagataka vakalevu e liu, na vakatagitule se kavilo. Qo me dau vivi
vakamomoto na draunikau vakabibi na drau ni tavola se na drau ni maqo. Vivi vakamomoto, gusu i lailai ena dua na muana,
tadola na muana e dua, me qai tawani kina na wai e sa qili oti. Qo e rawa ni vakayagataki ena kena sui na daliga.
91 Qiovuki/Qitavuki Tamoi na yava, mavule na isema donumaka na qurulasawa, vuce ni curusese na dra kei na wai ni yago,
vutu.
1. Vakatakatā na drau ni vau, se vauleka, ubi kina na vanua e mavoa se tavuki, vesu ena vadreti se ena dua na isulu. Tarova na
vuce.
92 Quruvou Mate kainaki ni vuna na cakacaka dole, dabe dole, veiyacovi dole ni se malumalumu o tinanigone; vutu na ulu,
turidra balavu, mira se cavuru na drauniulu, wālala na domona, laqa na matana, ceguoca, qai rairai gavu.
1. Saqa vata na drau ni soni kei na drau ni boiboidā, gunuvi. 2. Kari na tolo ni kavika, wī , dawasere, lauci kei na tarawau,
tavuloni, vakawaikatakata, gunuvi.
93 Raberabe Mate ni qaqalo ni liga, dau sega ni vakamatana, vuce, qai dau vutucegucegu. Ni sa kacabote, dau boica na kena wai
e dau lako mai.
1. Me mamai e ono se walu na sovusovu ni yaqona loa, bulu na matana, vadreti. 2. Me mamai na drau ni deniose, bulu kina na
raberabe. 3. Rau qili vata na drau ni botebotekoro kei na totōdro (levu ga ni drauna o vinakata), se rawa ni usoraki ena dua na
tolo ni gasau lailai. Dua na ligamu na tolo ni gasau, usoraka me yacova ni sa vakawai, me qai vakaturumi ena mata ni raberabe.
4. Musumusu na drau ni soni ni veikau, biu ena bilo se tavaya, vakawaiwai e wali kina na mata ni mavoa. 5. Kau mai vakalevu na
drau ni denivuaka kei na drau ni nuqa, levu ga o rawata. Me tuki vata qai biu ena dua na bilo. Me vakawai ena wai katakata qai
sui tiko na vanua e mavoa se vuce tiko se me sava kina. 6. Kau mai na drau ni vulokaka ni baravi kei na drau ni sinu ni baravi,
saqa ena waitui se wai vakamasima, ni sa kerekere, raraga yani vakadede ena cawa, ni sa rawa ni tonia, qai toni. O na vakila ni sa
nunu, malumu na mosi ni sa curuma na katakata. Oti me qai dua na drau ni baka kei na drau ni sinu me ovi kina na raberabe. Ni
yakavi,vakatakatara na draunikau, cakava tale. 7. Beti mai na drau ni denivuaka, drau ni qoqovilawe kei na na drau ni nuqa, kena
levu ga ni draunikau oqori na kena vinaka. Me mamai vata kece, biu ena bilo, vakawaikatakata, sui tiko na vanua e mavoa se
vuce.
94 Ramusu Na ramusu e dau vuna ni dua e lutu, tavulaki, laucoqa se cava tale. E dau ramusu na sui, vakabibi na ligada, yavada,
sarisarida kei na dibida. Vei ira na gone, e rawa nira ramusu ke dau levu nodra lutu, se mera dau keveti vakaca. E rawa ni dau
katakata, tagi tagi wasoma, qai ra dau moce kidakida.
1. Me tuki na waka ni vadra, kari na tolo ni samaloa, vusoi, gunuvi ena veisiga. 2. Vusoi na drau ni vulokaka damu ena waidroka,
gunuvi.Gone: me gunu ena matakalailai kei na yakavi sara, dua ga na itakiniti. Qase: me gunu ena matakalailai kei na yakavi sara,
tolu na itakiniti. 3. Me tautauvata na balavu ni titi, ra veiveisa. Ke gone me 10. Ke qase me 16, 20 se sivia. Tuki vinaka na titi, biu
ina beseni, sova kina na wainibu ni niudamu (kua ni lututau na niu). Vusoi, vakadewa, qai gunuvi. Ni gunu oti, me kania sara na
lewe ni bu. 4. Me kari na tolo ni tarawau kei na tolo ni ivi (ivisere se ividamu), tavuloni, vusoi ena wai katakata toka, gunu ni oti
na kana, mataka sigalevu kei na yakavi. 5. Me ovi na vanua e ramusu ena drau ni vau leka, mocera, mataka ena raqosa. 6.
Vakasaqara na wai, waiwai kei na Karisini, ni sa boela, tonia kina na drau ni wāvotī, tabaka ina ramusu/qiovuki. 7. Kari na tolo ni
vesi kei na tolo ni yaro, tauvuloni, gunuvi.
Kena Tabu : Masima me bogi va

10
 8. Kari na waka ni uto, kei na tolo ni mokomoko, drau ni cavutidra (deinideinivuaka), kei na drau ni qatima, ratou vuloni vata
kece, vuloni, qai gunuvi. 9. Me vusoi waidroka na drau ni kalabuci damu, gunuvi. Gone: Me dua na itaki ni ti, gunuvi ena mataka
lailai kei na yakavi sara. 10. Vusoi vakasosoko na drau ni deniose.
95 Roko Tu I Kete Me vusoi na drau ni kaile gaga kei na drau ni wāsala ena waibatabata.
96 Saresare Mosi 1. Ratou saqa kece na vativati, batimadramadra kei na totōdro gunuvi. 2. Me yarua na drau ni vativati, uci, kei
na drau ni yalu, qai tuki, vusoi, gunuvi.
97 Saresare (Mosi na yasana i mawi) 1. Me tuki na drau ni lātoka, kari na tolo ni mulomulo, Ratou vuloni vata kece, gunuvi.
Na wai oqo, e rawa tale ga ni gunuva na gone lalai ke leqa tiko na sarisaridra imawi. Rawa ni vakavuna sara me tauvi ceguoca.
Ke so na gone e se sega ni lako rawatu, na wai oqo e dau yaga vakalevu ena na nodra bula.
98 Saresare (Mavoa) Beti mai na drau ni yaqoyaqona, lose, gunu.
99 Sasala Mate ni isema ni yago, ua, kei na sui, vuvuca, momosi, wawa.
1. Kari na kuli ni tarawau, vuloni vusoi gunuvi. 2. Tuki na kuli ni vevedu, vusoi, vuloni, gunuvi 3. Kari na tolo ni ivi damu, vuloni,
vusoi gunuvi. 4. Vusoi na sovu ni gasau, gunuvi, yaga ke momosi na isema ni yago. 5. Masi na yago ena waiwai dilo, yaga ni
momosi na isema ni yago 6. Tuki na waka ni molikaro, vusoi ena waikatakata, gunuvi. 7. Kari na tolo ni bovo, vusoi, gunuvi
100 Sau Mate vuce toka ena sagavure, kirirkiri, se tutu ni daliga, katakata qai malawa dadamu.
1. Beti mai na batimadramadra, totōdro, kei na tamole, vusoi ena wai katakata me qai wase rua, dua na kena veimama me
vakawaiwai me wali kina na yago, dua na kena veimama me qai gunuvi. Me veisau ni bogi va, na kena kosakosa me vakacirimi i
wai, se me bulu.
101 Savasava ni kete 1. Mera sava vinaka na drau ni wāvotī na drau kei na waka ni wāvotī, drau ni koukou, vulokaka kei na
cagolaya kosokoso vakalalai, saqa, gunuvi na kena wai., gunuvi
Gone lailai – vula dua ina vula ono: Beti mai vakalevu na drau ni wātuva, me qaqi se tuki me qai tavuloni na kena wai me rauta e
rua na itaki ni ti me sisinai.
Vula ono-lako-cake: kari na tolo ni boiboidā, vusoi ena wai buta. Me qai tomani tiko ga oqo ena veiya ono na vula.
Qase: kari na tolo ni boiboidā, vusoi vata kei na drau ni wāvotī ena waidroka, gunuvi.
2. Kari na tolo ni wī , vusoi, gunuvi.
102 Seila Mate ni yaloka ni mata, dau vulavula siawa qai dau waciriciri toka ena yaloyaloturaga, dau tarova se dau
vakadredretaka na rai.
1. Qili na drau ni kavika, sui kina na mata ni vakarau me moce ena yakavi. 2. Kari na kuli wī kau, qai caka ena dua na draunikau,
me caka ga vakalailai sui kina na mata.
103 Sicinimatanaituba\Siciniwawa Mataqali mate ni wāwā, dau vuce se tekivu mai loma ena wāwā. Ni sa matua, qai dau basika
mei tuba. Qo ena kilai ni sa vuce na mua ni wāwā. Na kena mataqali oqo, e rawa ni vuna na kenisā ni wāwā.
1. Kosokoso/musumusu vakamatailalai e walu na sovu ni wāyaka kei na walu na sovu ni gasau, tavuloni, vusoi, gunuvi vakatolu
ena dua na siga ni bera na kana. 2. Kari waka ni bovo kei na waka ni boiboidā, vuloni, vusoi, gunuvi. 3. Me mamā o tauvi sicini na
drau ni koukou (tagane), qai buluta kina na mata ni sicini ena kena kosakosa. 4. Me mamā o tauvi sicini na drau ni yaro kei na
drau ni wālai kei na drau ni waduva ni viti, tiloma na kena wai, buluta na matana ena kosakosa. 5. Kari na tolo ni vorovorokuro,
selesele na drauna, vuloni, vusoi, gunuvi. 6. Kari na tolo ni yaro, kosokoso na drauni wābi, vusoi vata, gunuvi. 7.
Vakasavasavataka na waka ni kavika, bosoka vata kei sovu ni koukou, vakawai vakalailai, me lako kece mai na wai, gunuva edua
na bilo. 8. Tuki se mamai na drau ni tomitomi, gunuva kena wai, na kosakosa me wali kina qai bulu toka na sicini. 9. Me 12 na
drau ni losilosi , veinauluyaka, vakatoboicu; dresuka rua i loma donu, yasana imatau mo mamā, tilo na kena wai, yasana imawī,
mamā qai buluta kina na mata ni sicini. 10. Vivi e 4 na drau ni ividamu, 4 na drau ni kavika, 4 na drau ni tautau, mamai, tilomi na
kena wai, yamoca na sicini ena kena kosakosa. 11. Mamai e 4 na drau ni yaro, 4 na drau ni losilosi kei na 6 na drau ni totōdro,
gunuvi na kena wai, kena kosa qai bulu kina na sicini. 12. Me kari na tolo ni yaro vula kei na tolo ni molikana, vusoi vata kei na
drau ni denidenivuaka, vuloni qai gunuvi tiko. Na drau ni cicigo se lawati me qai vakararagi me katakata vakalailai, qai botani
kina na mata ni sicini. 13. Tuki na drau ni wābi kei na drau ni baka, vusoi qai gunuvi. 14. Lose na drau ni lalakai , gunuva. 15. Kari
na drau ni wābitabita, waki vata, vusoi ena waidroka, qai gunuvi.
104 Sicinituikete\Siciniiloma Mataqali mate ni wāwā, tekivu tubu mai e loma ena wāwā, rawa ni vakamoa, kana ga veka, coka
sega ni mudu.
1. Me vivi e 8 na drau ni matameiraqiqi, musumusu vakalalai, kari mai na tolo ni bovo tagane, rau qai vuloni vata, vusoi, gunuvi.
105 Soso Bō levu ni domo,daku, kete se taba, vica vata na matana, vutu rawa ni vakamate tamata.
1. Mamai na drau ni losilosi, tilo na wai, kua ni liwava na cagi na mata ni soso, kua ni cilava na siga. 2. Musu mai na tolo ni yalu,
karia tani na kulina isau, qai karia me matailalai vinaka na kena e loma, vakaturuma kina vakalailai na waidroka, qai buluta kina
na soso. 3. Betia mai e 8 na sovuni ni bakaniviti, mamā vinaka, buluta kina na mata ni soso. Veisautaka ke sa mamaca na ibulu.
106 Sucu
106.1 Sucu-baca (kevaka e batabatā o koya e tauva) 1. Tuki na drau ni uci kei na drau ni lauci. Me qai wali kina na sucu e baca.

11
106.2 Sucu-gaga (Ni via dromodromo mai na sucu i tinanigone, vakavuna me lua, a coka o gone)
1. Kari na tolo ni samaloa kei na kuli ni sakula, vakawai, vusoi, gunuvi. 2. Tuki na yaka ni masawe, vusoi gunuvi vakatolu ena dua
na siga 3. Kari na tolo ni drala, kari na tolo ni bovo, rau vusoi ena wai ni niudamu/niunimaleyase bai beti sara ga mai. Gunuvi
vakatolu ena dua na siga ni bera na kana me yacova ni sa bogi va. Kua ni gunu waidroka. 4. Wai ni bakaniviti. Gunuva vakatolu
ena dua na siga. Ke a sa tauvi koya e liu, me gunuva ni bukete tale.
106.3 Sucu-maca 1. Me mamai na drau ni losilosi kei na drau ni mokomoko, vakawai me iwali. Ni na wali oti,ena tauvi koya mai
na liliwa, ia ena tō mai na sucu. (laurai ni mana)
107 Susunu Na mate oqo, e dau vuvuce, e bubuta me vaka na kama, qai dau tauva ga vakalevu na daku, sare, qavokavoka kei
na mata. Dau vakademilamila, me kua sara ni milai, baleta gauna ga e milai kina ena maca ia e sana maca loa. Me biu tu ga, ni
gauna ena loru kina ena mai maca vinaka ga yani, sega ni laurai na mawena. Dau lako vata kei na katakata, ra qai dau tagitagi
vakalevu na gone.
1. Ra beti mai na batimadramadra, totōdro kei na botebotekoro, sava vakavinaka qai qili. Vakawai vakalailai, na kena sosoko ga
na kena vinaka, me gunu o tauvimate qai wali e yagona na kena kosakosa. 2. Uli na moli boboki lalai me wai-ni-gunu. (Na wai-ni-
moli e vakaotia na katakata)
Kena tabu: na cagi kei na wai me bogi va.
108 Tadoka ni tinanigone/Matetaka bibi Vuna na cakacaka dole ni se malumalumu, dabe dole.
Vusoi vata na drau ni wābī kei na vativati, gunuvi.
1. Tuki na waka ni danidani, vusoi, gunuvi. 2. Kari na tolo ni leba, waka ni vadra se bera ni tara qele, waka ni vevedu kei na taba
ni bokoi, waki qai bosoki. Ni ratou sa veiwaki vinaka, me qai tavuloni, vusoi qai gunuvi ke vo vakalailai mo qai tavoi kina. Kena
levu e gunuvi kena vinaka. Gunu bogi va, rawa ni dua tale na vulo. 3. Me kari na tolo ni vesiwai, mulomulo kei na
evuevu,tavuloni,vusoi ena waibatabata se waikatakata, gunuvi. 4. Me kari na tolo ni doidamu, tolo ni yaro kei na tolo ni ividamu,
vusoi vata ena waikatakata, gunuvi.
109 Taratara 1. Me vusoi na drau ni rauvula, gunuvi.
110 Tatuku Mataqali mate ni soresore, tasoro na kena itui, lutu na vuana,vuce, dau vutu.
1. Vusoi vata na drau ni sinu kei na kulina, gunuvi. 2. Vusoi na drau ni wākurukuru, qai tavu e dua na uvi me kania. Qai rara eso
na drauna, me lumu kina nona itabei (sapota). 3. Losei na drau ni doi, drau ni yaka kei na drau ni sasivi, gunuvi.
111 Tilotilo
111.1 Tilotilo (mosi) 1. Me veiveisa na drau ni botebotekoro, veiqarayaki, mamai a tilomi na kena wai, kaburaki na kosana. 2.
Beti mai na drau ni tarawau, sava vinaka, mamai. Tilomi na kena wai, ka būraki laivi na kena kosakosa.
111.2 Tilotilo (tadola) Dau mosi se kavakava na itilotilo, dau vakavuna me dau drēdrē a mosi vakalevu nida tiloma na noda weli,
se meda kasivi.
1. Me mamai na totōdro, gunuvi na kena wai, būraki mai na kosakosa.
112 Tubunidra 1. Kari na kuli makosoi, vuloni, vusoi ena waikatakata, gunuvi. 2. Kari na tolo ni buaniviti kei na bovo, vuloni,
vusoi gunu ni bera na kana ena veisiga. 3. Kari na tolo ni kura, tolo ni boiboidā, bovo, makosoi qai vusoi vata kei na drau ni
wābosucu. 4. Vusoi na drau ni wābosucu, gunuvi wasomā. 5. Kari ni kuli ni doidamu, vuloni, vusoi, gunuvi. 6. Kari na tolo ni bovo
kei na kura, vuloni vusoi, gunuvi. 7. Kari na tolo ni makosoi, tavola, lauci, yaro, tuki na waka ni vadra se bera ni tara qele, vuloni
vata, vusoi, gunuvi. 8. *Kuli ni dabī, kuli ni mulomulo,4 na drau ni cōboi, 4 na drauni moli, (moli ga sa rawa) 9. Tuki na kuli ni
dabī, saqa, gunuvi wasoma. 10. Tuki na kuli ni vacea, saqa, gunu wasoma. 11. Vusoi vakalevu na drau ni quawa, gunuvi tu me
wai ni veisiga. Na nomu gumatuataka ga na kena vinaka (laurai ni mana) 12. Kari mai na tolo ni dawasere, tolo ni vobo, kei na
boiboidā, beti eso na drau ni mōlau. Ra mai biu vata kece, vakawai, saqa. Gunuvi ni sa buta.
113 Turuvi dra balavu 1. Cavu vakalevu na totowīwī (drauna kei na tolona), losea me sosoko sara, gunuva.
114 Ucu (boica) 1. Qili na drau ni botebotekoro se drau ni danidani, sui kina na qaraniucu. Ena yali na iboi.
115 Ulu (mosi) 1. Qili na drau ni danidani, sui kina na qara ni ucu kei na daliga ruarua. Vakaotia na mosi. 2. Mera dreti mai na
wāvereilagi, vusoi ena wai katakata tabua, gunuvi.
Kevaka o via gunu tale, mera dreti tale mai na wāvereilagi , kua ni vakayagataki tale na kena e sa vusoi oti.
3. Kari na tolo ni uci, rauta toka e rua na idi na kena balavu, tolu na waka ni cōboi. Rau tuki vata, tavuloni me rauta e rua na
sepuni, qai sova ena qara ni ucu me qai sagai me cerumi cake, sova na kena vo e qara ni daliga.
116 Vakasucu 1. Vusoi na drau ni senitōa damudamu, gunuvi vakatolu ena dua na siga. Me gunuvi ena macawa ni vakasucu. 2.
Vusoi na drau ni bele, gunuvi vakayatolu ena veisiga, ni voleka na vakasucu. 3. Bosoka vata na drau ni senitōa, drau ni bele kei
na kalabuci damu, vakawai, gunuva. 4. Tuki na tolo ni walewale, drau ni denivuaka, kei na drau ni wābosucu, vusoi qai gunuvi.
Gunuvi tu ena veisiga.
117 Valelailai (sega ni lako vinaka) 1. Me druti mai vakalevu na drau ni senitōa, vusoi ena waidroka qai gunuvi. Ena
vakamalumutaka na gaunisala ni valelailai.

12
118 Vu 1. Mamai na drau ni tomole. (Wai kilai levu). 2. Tuki na drau ni quawa, vakasaqara. Ni sa buebue,vakadewataka. (soli) 3.
Tuki e rua na tolo ni ginger kei na kei na rua na qaliki,vakawai.Me qai saqa,vakadewa,vakaliwaliwa,tawa i tavaya. 4. Me yarua na
i taki ni kana ni laugunu. 5. Yaca na ginger, qai loba yani kina e dua na molikaro. Vakadewataka,gunuva. Rawa ni rua se tolu na
i sevuni ni kana ni gunuvi. 6. Me tuki na na drau ni quawa qai saqa. Ni sa buebue, me vakadewataki,gunuvi me vaka na waibuta.
119 Vuce ni Liga(baca raqa) 1. Vesu na liga e na vasili damu ke vuce.
120 Vukavuka 1. Kari na tolo ni sacasaca kei na turaga loaloa(kena veimataqali o kunea rawa), tauvuloni. Me vusoi e na
waibuta katakata, gunu vakarua ni bera na katalau, bera na vakayakavi me yacova na bogi va. Veisau, kari vou tale na wai.
121 Wai ni Marama 1. Me lose na drau ni bele, drau ni totōdro kei na drau ni waromudu, gunuvi.
122 Wai ni Tagane 1. Vusoi na dralakaka, gunuvi.
123 Wai ni Vakaluveni 1. Kuli ni siti, yevuyevu. Me rau gunuva ruarua na veiwatini.
124 Waqaqa tu i Kete 1. Me kari na waka ni dabī, yaro, dawa kei na molikaro, saqa, vakadewataki, me ra gunuva ga na turaga.
125 Yalani 1. Lose vakasosoko na yaqona(waka), gunuva ni se qai vakasucu malumalumu macawa dua se rua. 2. Beti mai
vakalevu na drau ni botebotekoro, bosoki vakasosoko, kua ni vakawai, gunuva ni tauvimate ni vula bogi va. 3. Tuki na waka ni
niudamu kei na yaqona(waka), vuloni, gunuvi tiko me bogi va.
126 Yaloka ni Mata(mosi) 1. Qili na drau ni botebotekoro, sui kina na mata. Me mamai na gasau, tauvuloni qai sui sui kina na
mata. 2. Me bosobosoraki e loma ni beseni na drau ni dilo,qai o rai kina.
127 Yate Kabi bovo, samaloa, digidigi. Losei vata kece drauna e na wai batabatā.
Kena Tabu: Kana katakata
128 Yava(me kakaca) 1. Lauta na tolo se taba ni uto,takivi na kena dra,sova e na vanua e kakaca tu.

Lavetaki mai na ivola “WAI VAKAVITI” (Tabana ni VOSA KEI NA ITOVO VAKAVITI, Tabacakacaka Itaukei, March 1992)

Veika me nanumi:
 Na tauvimate e gaunisala ni nona sasaga o yago me vakasavasavataki koya mai na duka, gaga, benu, kei na uro, ka ra sa laki
tarova/vakadredretaka nona cakacaka vakavinaka. Na yago e veivakurabuitaki, ka ni dau vakabulai koya vakaikoya
(self healing).
Na wai Vakaviti era sega ni veivakabulai, ia era lai vukea ga na yago me cakava nona cakacaka ni veivakabulai (healing).
 Me taucoko nona cakacaka ni veivakabulai, e gadrevi me da tarova ka vakuai keda mai na noda vakayagataka na wai kei na
kakana e sega ni bulabula – me vaka na suka ni sitoa, valawa kei na raisi vulavula, masima droka, lewe ni manumanu/ika,
tea, coffee, wainimoli ni sitoa(juice), tavako, yaqona/yaqona ni valagi, kei na ivalavala ni bula eso me vaka na yadra sivia,
lailai na vakaukauwa yago, tabu siga, susugi ni ca e lomada, kei na lomaocaoca.
 Na Kalou duaduaga e Vu ni Bula. Me dau kerei ka nuitaki Nona kaukauwa ni loloma-dauveivakabulai.

OSEA 6:1-2 “Me da mai lesu vei Jiova: ni sa ia na veidresulaki, ka sa na vakabulai keda talega ko Koya; sa ia oti na veiyaviti,
ia ena vauca talega ko Koya na noda mavoa. Ena vakabulai keda e na bogi rua: e na bogi tolu ena vakaturi keda tale, eda
na qai bula e Matana.”

13