Larivorites

Michi
gan
lihar
ks ,

IT SCIENTIA VERITA:
NTIA
A Y ITA
 PL V . V . RADLOFF
H
138
3 . 79
pti2

SOUTH -SIBERIAN ORAL LITERATURE

TURKIC TEXTS
Volume 11

INDIANA UNIVERSITY PUBLICATIONS

Volume 79 / 2 of the Uralic and Altaic Series
 Indiana University Publications
Uralic and Altaic Series

Thomas A . Sebeok , Editor

Andrew Vázsonyi, Director of Publications

Ilhan Basgöz, Gustav Bayerle, Ilse D . Cirtautas, Linda Dégh , John R . Krueger,
Felix J. Oinas, Alo Raun, Denis Sinor, Associate Editors

Robert Austerlitz (Columbia University), Gyula Décsy (University of

Hamburg), Gerhard Doerfer (University of Göttingen), Stephen P. Dunn
(University of California , Berkeley), Stephen Foltiny (The Institute for
Advanced Study), John Lotz (Center for Applied Linguistics ), Samuel E.
Martin (Yale University), Nicholas Poppe (University ofWashington ), Andreas
Tietze (University of California, Los Angeles), Aimo Turunen (University of
Helsinki), Consulting Editors
ALTAIC VOLUMES
2. Nicholas N . Poppe, Buriat Grammar (1960). Out of print.
4. Samuel E . Martin , Dagur Mongolian : Grammar, Texts, and Lexicon
(1960). $ 5.
6. Robert B. Lees, The Phonology of Modern Standard Turkish (1961).
$ 3.50.
7. John R . Krueger, Chuvash Manual: Introduction,Grammar, Reader, and
Vocabulary (1961). $ 5.50.
8. James E. Bosson, Buriat Reader (supervised and edited by Nicholas
Poppe) (1962). $ 2.
Nicholas Poppe, Jr., Uzbek Newspaper Reader (with glossary ) (1962).
$ 2.
13. Nicholas Poppe (Editor), American Studies in Altaic Linguistics (1962).
Out of print.
16 . David L. Olmsted,Korean Folklore Reader (1963). $2.
18. Andrée F . Sjoberg ,Uzbek StructuralGrammar (1963). $ 3.50.
19 . Lloyd B. Swift, A Reference Grammar of Modern Turkish (1963). $4.
Lawrence Krader, Social Organization of the Mongol-Turkic Pastoral
Nomads ( 1963). $ 13. 25.
21. John R . Krueger, YakutManual (1962). $ 4.
22. Andreas Tietze, Turkish Literary Reader (revised edition, 1968). $ 6 .
23. Denis Sinor (Editor),Aspects of Altaic Civilization (1963). $5.
24. John C. Street, Khalkha Structure (1963). $4 .
25. Nicholas Poppe, Tatar Manual (revised edition , 1968). $6 .
SOUTH -SIBERIAN ORAL LITERATURE - TURKIC TEXTS
RESEARCH CENTER FOR THE LANGUAGE SCIENCES

INDIANA UNIVERSITY
Thomas A . Sebeok Chairman

Andrew Vázsonyi Associate Chairman , Publications

 Radlov , Vasily Vasilevich

V. V. RADLOFF

SOUTH - SIBERIAN ORAL LITERATURE

TURKIC TEXTS

Volume II

Published by

INDIANA UNIVERSITY, BLOOMINGTON

Mouton and Co. , The Hague, The Netherlands
PL

I.38
INDIANA UNIVERSITY PUBLICATIONS
1.79
2

URALIC AND ALTAIC SERIES

pt.2
Editor : Thomas A. Sebeok

Volume 79/2

This book is a photolithographic reproduction of the original,

published in St. Petersburg, 1866

Library of Congress Catalog Card Number : 66-64926

All correspondence and orders from the United States of America

or Canada should be addressed to Publications, Research Center
for the Language Sciences, Indiana University , Bloomington
Indiana 47401. Orders from all other countries should be sent
to Mouton & Co. , Publishers, The Hague , The Netherlands.
Printed in the United States of America
 68 , AA A 50
НАРЕЧІЯ

ТЮРКСКИХ ПЛЕМЕНЬ,
ЖHвущихъ въ ЮЖНОЙ СИБИРІ І ДЗУНГАРСКОЙ СТЕПИ.

І отдѣлкнів.
ОБРАЗЦЫ НАРОдной литВРАТУРЫ .
ЧАСТЬ п.

DIE SPRACHEN
DER

TÜRKISCHEN STÄMME SÜD -SIBIRIENS

UND DER

DSUNGARISCHEN STEPPE ,
VON
Dr. W . Radloff.

I Abtheilung .
PROBEN DER VOLKSLITTERATUR.
II. Theil.

САНКТПЕТЕРБУРГъ, 1868.
типоГРАФІЯ имиЕРАТОРСкой Академії цАУкъ,
(Вас. Ост. 9 л., м 12.)
 ОБРАЗцы

НАРОДной лиТЕРАТУРЫ

ТЮРКСКИХЪ ПЛЕМЕНЬ,

ЖИВУЩихъ въ ЮЖНОЙ СИБИРИ І ДЗУНГАРСКОЙ СТЕПН .

СОБРАНЫ

В. В. Радловымъ.

ЧАСТЬ П.

подпAPTчія АБЛІiaІСКІЯ (САгайсков, койБАЛЬСКОЕ, КАчинсков)

КЫЗЫЛСКОЕ И ЧУДЬДІСКОЕ (КЮЭРИКЪ).

PROBEN
DER VOLKSLITTERATUR
DER

TÜRKISCHEN STÄMME SÜD - SIBIRIENS ,

GESAMMELT UND ÜBERSETZT
VON
Dr. W. Radio ..

II. Tineil .
DIE ABAKAN - DIALECTE (DER SAGAISCHE , KOIBALISCHE, KATSCHIN
ZISCHE ), DER KYSYL -DIALECT UND DER TSCHOLYM - DIALECT (KÜÄRIK) .

СанктПЕТЕРБУРГ , 1868 .
продАЕТСії У коми: іссіонЕРовъ имПЕРАТОРСКОЙ АКАДЕмти НАУКъ :
А. Базунова, въ С. П. Б. Егерса и Коміі., въ С. П. Б.
! і. Глазуноза, въ С. І. Б. г. млцдорФа, въ С. П. Б.
Я. А. Исакова, въ С. І. Б. 8. Киммеля , въ Ригѣ .

Цьна 2 р . 65 коп. сер.

 Напечатано по распоряженію ИмпЕРАТОРСкой Академіи Наукъ. Санкт
петербургъ, 23 Января 1868 года.
Непремѣнный Секретарь, Академикъ к . Веселовскій .

120767
 ОГЛАВЛЕНІЕ .
Стран.
I . Ai Mӧкӧ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
II. Пуқа-Дака. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ІІІ. Кант 1äргін. . . . . . .
IV. Алтын Таіцы . . . . .
V . Алтын Пыркан . . . . . 88
VІ. Кан Төгдс . . . . . . . . . . . . . 136
VІІ . Кан Маргӑн . . . . . . . . . . 157

окооуоеу
VII. Ai Толызы . . . . . . . . .
IX . Кара Пар . . . . . . . . . . 220
Х. Тарба Кінці . . . . . . . . . . . у
250
XI. Алтын мергüн . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XII . Сутју Мергӑн . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , 303
XI. Супу Маптыр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
ХІV. Ai Мергüн Алтын Куспынан . . . . . . . . .
ху . Картала Мергін . . . .
ХVІ. Кан Мергії Ai Мергüнбінàң . . . . . . . . . . . . . 532
ХVІІ. Кара Тъ5aii Хан Cykсаған Канбынаң . . . . . . . 575
XVII. Ai Канат. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594
XIX. Судаі іргüн Јолтаі Міргüнбінӑң . . . . . .
XX. Бір . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
XXI. Кулатаі Кулун Таіныбынаң . . . . . . . . . . . . . . 661
XXII. Tacka: Маттыр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 689
ПРЕДИСЛОВІЕ

VORWORT.
 ПРЕДИСЛОВІЕ.

Второй томъ образцовъ народной литературы . Тюркскихъ

племенъ южной Сибири содержитъ въ себѣ значительное число
геройскихъ сказокъ, которыя произвела Фантазія Татаръ, живу
щихъ къ востоку отъ р. Томи.
Племена Тюркскія , живующія къ востоку отъ р . Томи, суть
слѣдующія :
Шорцы ( на рѣкѣ Мадырѣ), Сагайцы , Бельтиры , Койбалы,
Качинцы (въ Абаканской степи), Камасинцы (въ Канскомъ округ ),
Кызылцы (на бѣлой и черной Юсяхъ), Кюэрикъ и Кецикъ и Чу
лымскіе Татары (въ Маріинскомъ округѣ на рѣкахъ Kiѣ и Чер
дать).
Татары Абаканской степи принадлежатъ къ двумъ управамъ:
1 ) Управа соединенныхъ инородческихъ племенъ (прежде Са
гайская управа).
2 ) Качинская управа.
Первая находится на устьѣ р. Аскыса, вторая не далеко отъ
устья Абакана. Прежде была еще третья управа, Кайбальская,
но она уничтожена нѣсколько лѣтъ тому назадъ и принадлежащие
къ ней инородцы причислены къ вышеозначеннымъ двумъ упра
вамъ.
Абаканскіе Татары живуть большею частію въ круглыхъ, изъ
 VORWORT.

Der zweite Band der Litteraturproben der Tatarischen

Stämme Süd - Sibiriens , den ich hiermit veröffentliche, enthält Auf

zeichnungen aus dem reichen Schatz von Heldensagen , die die

Phantasie der östlich vom Tom wohnenden Turkstämme in so

reichem Maasse geschaffen hat . Oestlich vom Tom wohnen von ta

tarisch sprechenden Völkerschaften Schoren (am Flusse Madyr),

Sayaier, Beltiren, Koibalen , Katschinzon (am Abakan) , türkisirte
kamassinzen im Kanskischen Kreise ) , Kysyl (an den beiden
Jüs), Küürik , Ketsik und Tscholym - Tataren (im Mariinskischen
Kreise an der Kija und am Tscherdat ).
Dic Tataren der Abakan -Steppe stehen unter zwei Steppen
gerichten :
1 ) Das Steppengericht der vereinigten Stämme verschiedener
Ilerkunft.

2 ) Das Katschinzische Steppengericht .

Ersteres hat seinen Sitz an der Mündung des Askys , letzte
res nicht weit vor der Mündung des Abakan . Früher bestand
noch ein drittes , das Koibalische Steppengericht , dieses ist aber
seit einigen Jahren aufgehoben und seine Unterthanen sind bei
den genannten Steppengerichten zugezählt worden .
II
 х

бересты устроенныхъ ортахъ и перекочевываютъ только два

раза въ течение года . Сагайцы ( или всѣ подвідомые первоїї управ1:)
болѣе занимаются землед.ліемъ и весьма мало скотоводствомъ ;
они вообще очень бѣды. Въ нѣкоторыхъ мѣстахъ есть и деревні
Сага іскія , но въ IISъ живуть только Татары уже совершенно
обрусівшіе. Качніцы напротивъ того богаты и занимаются
одним , только скотоводствомъ. Сагайцы большек частію креще
ны , Качинцы яе кірещены всѣ , но понятия ихъ о христианствѣ
весьма неудовлетворіііслышы и шаманство по прежнему удержи
вается между пінмін .
Эти Абаканскіе Татары представляють собою смѣсь самыхъ
разнообразныхъ и разнородныхъ племенъ, но долголѣтиімъ обра
щеніемъ между собою они слились въ отношении языка и обы
чаевъ почти въ одно цѣлое .
Два стол : тія тому назадъ , когда Киргизы покинули степи

Аба :анскую и Енисейскую, осталось только немногочисленное по

кольнie lixь , Саганiцы , въ долинѣ рік Аскыса . Но богатыя до
лины Абакана недолго оставались безлюдными , потому что въ слѣдъ
за уходомъ Киргизъ жители лѣсныхъ горъ спустились со всѣхъ
стороігъ въ этін удобныя для жительства долины . Съ югу яви
лінсь Бельтиры , съ востока Койбалы и Маторы и съ съверо - во

тола Арины н Ассаны . Впрочем , всѣ этін племена, по малочислен

постії свое , заняли только малую часть Абаканской степи .

Въ то время Калмыкское ханство, вслідствіе безпрерывной

борьбы съ Клтайцамії , совершенно распалось , и подвластныя
Калмыкамъ Тюркскія племена поселились частію въ собственномъ
Алтат, частію въ асистыхъ горахъ между рэками Біей и Абака
ном », гдѣ они смішались съ остававшимися тамъ жителями Енil
сей - Остяксікаго происхожденія , а оттуда они вышли накопець
въ южную Абаканскую долину .
Вс , эті племена подвѣдомы управѣ соединенныхъ инород
ческіхь IIлемень.

Когда Русскіе разбили войска Кучумъ Хана на р . Тоболѣ,

большое число подданныхъ его , особенно тѣ, которые не приняли
 - XI

Die Abakan - Tataren leben zum grössten Theil in runden

Jurten als Birkenrinde und wechseln ihre Wohnsitze nur zwei
mal im Jahre . Die Sagaier beschäftigen sich mehr mit dem Acker
bau,balten wenig Vieh und leben meist in grosser Armuth An
cinigen Stellen finden sich auch angesiedelte Dörfer, diese sind
aber meist von verrussten Individuen angelegt und bewolint. Die
Katschinzen hingegen sind reich und beschäftigen sich aus IS

schliesslich mit der Vielzucht. Die Sagaier sind zum grössten

Theil, die Katschinzen alle getauft, wenn auch ihre Kenntniss
vom Christenthum sehr gering ist und das Schamanenthum bei
ihnen ungeschwächt fortlebt.
Diese Abakan - Tataren sind aus dem buntesten Gewirr von
Elementen zusammengesetzt , aber durch langjähriges Zusam
menleben in Sprache und Lebensweise fast zu einem Stamme zu
sammengeschmolzen.
Als die Kirgisen vor zwei Jahrhunderten in ihrer Haupt
masse die Abakan - und Jenissei-Steppe verliessen , blieb nur ein
kleiner Stamm derselben, die Sagaier, in dem Thale des Askys
zurück . Die reichen Ebenen des Abakan blieben aber nur wenige
Zeit unbewohnt, denn gleich nach dem Abzuge der Kirgisen
drangen die Einwohner der naheliegenden Waldgebirge in die
Ebene. Von Süden her zogen die Beltiren , von Süd -Osten und
Osten die Koibalen und Matoren , von Nordwesten versprengte
Stämme der Arinen und Assanen zu dem weiten Abakan - Thale
herab. Alle diese Stämme aber waren nur sehr wenig zahlreich
und nahmen daher nur einen sehr kleinen Theil des Abakan
Thales in Besitz.
Zu dieser Zeit hatten die Kämpfe mit den Chinesen die
Macht der Kalmücken immer mehr gebrochen und die denselben
unterworfenen Turkstämme zogen zum Theil in den eigentlichen
Altai, zum Theil in die Waldgebirge zwischen Bija und Abakan ,
wo sie sich mit den frühern Einwohnern Jenissei-Ostjakischen
Stammes vernischten , und zuletzt in das südliche Abakan - Thal.
 XII

еще нс.1ама , обратились не къ югу, но къ востоку, н двигаясь на

сверхъ отъ г. Кузнецка перешли чрезъ р . Томь і поселились ча
стіно по Чулым " , частію по Еписею п по берегамъ р . Качіп не
далеко отъ г. Красноярска . Богатая и удобная для кочеваго
народа долина Абакана , которая по уходѣ Киргизъ осталась

необитаемою , привлекла въ скоромъ времени эти племена къ югу ,

такъ что Абаканъ къ ст.веру отъ устья Аскыса и стель между
обмін Юсами теперь населены этими выходцами съ никняго
Иртыша . На Абаканѣ они называются Кашъ.
Ктел Юскоії степи называются Кызылъ н произошли отъ

см :си Тобольскихъ Татаръ, Телеутовъ и Енисей - Остяковъ ; они

образутотъ отҳБытую управу , Кызыльскую, и принадлежатъ къ
чипскому округу . Татары , живущіе на р . Кії і Чердать, весь
ма немногочисленны . — Изъ нихъ Кецикъ ( Кезикъ) (къ югу отъ
г. Маріннска ) суть вѣроятно Тобольскіе Татары ; Кюэрикъ (къ
съверу отъ г. Мариинска ) суть Телекты , а Чулымскіе Татары
ОстлКІ .

Камасинцы въ Канскомъ округ. по происхожденію своему —

Самоѣды .

Прин записывані текстовъ , я долженъ былъ обратить осо

бенное внимание на Татаръ Абаканской долины I степп Кызыль
ской, потому что они гораздо многочисленirѣе другихъ и потому

наконецъ что они образують что -то въ родѣ національности.

Остальныя племена большею частію такъ обрусѣли и живуть

столь разбросанно между Русскими , что не представлялось воз

можности записать между ними сколько нибудь обширные тексты .
Понятно , что всѣ эти Татары , состоящие изъ множества раз
ныхъ племенъ, должны представлять въ отношенiп языка большая
различія. я раздѣляю языкъ всѣхъ племенъ , живущихъ къ во
стоку отъ р . Томи, на пять поднарѣчій:
1 ) IOясно - Абаканское поднарѣчіе на верхнемъ Абаканѣ и
притокахъ его до Аскыса ( Сагайское ).
2 ) Средне - Абаканское поднарѣчіе на р . Аскысѣ, на среднемъ
Абаканѣ и на р . Утъ ( Койбальское).
 XIII

Alle diese Stämme bilden die Unterthanen des Steppengerichts

der vereinigten Stämme.
Als die Russen das Reich Kötschum -Kans am Tobol zerstört
hatten, zog ein grosser Theil der Unterthanen desselben , beson
ders diejenigen , die noch nicht zum Islam bekehrt waren , nicht
nach Süden , sondern nach Osten . Sie gingen nördlich von Kus
netsk über den Tom und liessen sich zum Theil am Tscholym

und den beiden Jüs nieder . Der grösste Theil derselben zog aber
bis zum Jenissei und schlug seinen Wohnsitz an der Katscha,
nicht weit von Krasnojarsk auf. Das reiche Abakan-Thal , das
nach Abzug der Kirgisen unbewohnt war , lockte diese Nomaden
bald nach Süden , so dass das Abakan -Thal nördlich vom Askys
und die Jüs -Steppe von diesen Tobol- Tataren bevölkert wurde .
Diese Tataren nördlich vom Askys nennen sich selbst Kāsch und
sind sich ihrer Herkunft vom Tobol bewusst.

Die Einwohner der Jüs - Stoppe nennen sich Kysyl und sind
aus einem Gemisch von Teleuten , von Tobol-Tataren und den
Ureinwohnern Jenissei -Ostjakischen Stammes entstanden . Sie ha
ben ihr eigenes Steppengericht, das Kysylsche, welches zum Be
zirke Atschinsk gehört. Die Tataren an der Kija sind sehr we

nig zahlreich und sind zum grössten Theil verrusst ; von ih

nen scheinen die Ketsik , südlich von der Stadt Mariinsk , Tobol
Tataren, die Küärik , nördlich von Mariinsk , Teleuten und die
Tschulym - Tataren türkisirte Ostjaken zu scin . Die Kamassinzen
im Kanskischen Kreise sind Samojeden .

Bei sprachliclicn Aufzeichnungen musste ich natürlich mein

Augenmerk hauptsächlich auf die Tataren des Abakan - Thals und

der Jüs-Steppe richten, da sie die zahlreichsten Stämme bilden

und die einzigen einiges Nationalbewusstsein habenden Turk
stämme sind . Die übrigen Stämme sind so verrusst und leben
so sporadisch , dass hier von bedeutenderen Aufzeichnungen
nicht die Rede sein konnte .

Da bei der Verschiedenartigkeit der Elemente, aus denen

sich die Abakan - Tataren gebildet, hier auch viele Dialect -Nuancen
 - XIV --

3 ) Сьверно - Абаканское поднарѣчіе на нижнемъ Абаканѣ,

Уйбатской степи и на кисе . ( Качинское).
4 ) Кызыльскос поднарѣніе на обихъ Ocяхъ до Божьяго озера.
5 ) Чулымское поднарчie нa Kits, къ съверу отъ города Ма
рініска і на берегахъ Чердата (Кюэрикь).
Называя эти но, парчія по местностямъ, гдѣ ими говорятъ, а
не по племенамъ, я хочу этимъ выразить , что нарѣчія эти не со
ставляють принадлежности какого либо племени, ибо племена жи
вутъ такъ перемѣшаніно меду собою, что только ,мѣстность мо -
жетъ служить для различенія нар1:чій. Отдѣлыныя парѣчія опять
ОТС
не отдѣляются рѣзко другъ отъ друга, но постепенно переходятъ
ТА

о (по въ другое. Чтобы выразить этотъ постепенный переходъ

одного парт:чіл къ другому, я записалъ тексты въ разныхъ мѣ
стахъ по всему протягкенію Абаканскої долины , и надѣюсь, что
мі: удалось такімъ образомъ дать ясную картину всѣхъ от
тѣнковъ этихъ поднарчій.
Южно-Абаканское поднарчie ( Сагайское) ближе всего под
ходить къ по диарѣчію Шорцевъ, поднарічіе же Чулымское на
противъ того прибликается къ Телеутскому. Самое дальнее отъ
языка Алтайцевъ нарtѕчіе есть средне - н сѣверно - Абаканское ,
изъ которыхъ послѣднее образуеть переходъ къ языку Сонцевъ
и Карагасовъ .
Подпaptѕчіе Абакана или, лучше сказать , одно изъ нихъ,
средне- Абаканское наръчіе , уже обработано въ отношении грам
матики Кастреномъ (Versuch einer Koibalischen und Karagassi
schen Sprachlehre. Petersb. 1858).
Такъ какъ Кастренъ занимался самое незначительное время
этимъ нарѣчіемъ и кромѣ того совершенно отдѣльно , не въ
связи съ другими, то нельзя ему ставить въ вину, что вкрались
въ его сочиненіе нѣкоторыя ошибки и недостатки . При составле
ніи грамматики Тюркскихъ нарѣчій , я буду имѣть случай обсу
дить эти недостатки. Здѣсь я хочу сказать только нѣсколько
словъ о разницѣ передачи звуковъ буквамі .
 XV

sich Binden, ist wohl natürlich . Ich theile die Sprachen aller Ta
tarischen Stämme östlich vom Tom in fünf örtliche Gruppen :
1 ) Der süelliche Abakan - Dialect , gesprochen am oberu Aba
kan und seinen Nebenflüssen bis zum Askys ( Sagai- Dialect).
2 ) Der mittlere Abakan - Dialect , gesprochen am Askys , mitt
lern Abakan und am Ut (Koibal- Dialect)

3 ) Der nördliche Abakan - Dialect: gesprochen am piedern

Abakan , Jenissei, an der Abakan - Mündung, in der Uibat- Steppe
und am Jenissei .

4 ) Der Kysyl- Dialect, gesprochen in der Kysyl - Steppe von

den Quellen der beiden Jüs bis zum Boshij Osero .
5 ) Der Tscholym - Dialect: gesprochen an der Kija und nörd
lich von der Stadt Mariinsk (Küärik -Dialect).
Wenn ich diese Dialecte nach den Landstrichen benevne , so
will ich dadurch besonders hervorheben , dass sie keineswegs Ei

genthum bestimmter Stämme sind , denn die Stämme leben am

Abakan so durcheinander gemischt, dass hier nur örtliche Ún
terschiede gemacht werden können . Die einzelnen Dialecte sind
nicht scharf von einander geschieden , sondern gehen allmählich in
einander über. Daher habe ich sprachliche Aufzeichnungen an
sehr verschiedenen Orten gemacht und hoffe auf diese Weise
ein treues Bild der Dialectschwankungen gegeben zu haben .
Der südliche Abakan - Dialect ( das Sagaische) steht dem im
ersten Bande bearbeiteten Schoren -Dialecte am nächsten , der
Dialect der Küärik steht hingegen dem Teleutischen näher. Am
weitesten von den Dialecten des eigentlichen Altai ist die Mund
art am mittlern und niedern Abakan entfernt und letztere bildet

eine Uebergangsstufe zum Sojonischen und Karagassischen .

Die Dialecte des Abakan oder vielmehr einer derselben , der

mittlere Abakan- Dialect, hat schon eine grammatische Bearbei

tung gefunden und zwar in dem « Versuch einer Koibalisch - Kara
gassischen Sprachlehre » von Castrén .
Da Castrén sich nur kurze Zeit mit diesen Dialecten be

schäftigt und ausserdem sie vereinzelt und nicht im Zusammen

 XVI

Въ Абаканскихъ поднарчіяхъ есть девять короткихъ глас

ныхъ буквъ: а, о , у , ы , е , й , , ї , і , которыя , какъ иу Алтай

цевъ, раздѣляются на твердыя : а , о, у , ы , и мягкія : е , ё, ю , ї, і .
Долгихъ гласныхъ буквъ восемь : а, о , ӯ , ы , ї, ї , ї , і . Изъ
нихъ только одіо « і » можно назвать среднимъ , потому что толь
ко « I » встрѣчается въ одномъ словѣ съ твердыми и мягкими

гласными буквами . Въ зуффиксахъ легкія гласныя буквы : у , ° ,

і не такъ ясно выговариваются , и это я выражаю знаками :
Ў , Ё, і . Звукъ ў лежитъ между ў и i , ў между уи ы , I между
ын і .

Что же касается до выговора этихъ звуковъ , то объ этомъ я

уже говорилъ въ предисловіи къ первому тому ; здѣсь же я только
замѣчу , что ы имѣетъ звукъ болѣе приближающийся къ э , осо
бенно при гортанныхъ буквахъ. Долгое ы есть звукъ свойствен
ный только Абаканскимъ нарѣчіямъ, онъ принимаетъ легкій оттѣ
нокъ къ ӧ , но его выговариваютъ среднею частью рта, прилагая

всю ширину языка къ заднему нёбу . ону , би ў часто пе

реходятъ одинъ въ другой и иногда образуютъ средній звукъ по
хожій на о Ломбардовъ.

Мое обозначеніе гласныхъ отличается отъ Кастрена 1 ) тѣмъ

что я не означаю знаком» долготы гласныя буквы въ откры

томъ слогѣ , хотя онѣ здѣсь дольше , чѣмъ въ закрытомъ

слогѣ. я употребляю этот знакъ только тогда , когда глас
ная буква всегда выговаривается долгой ; напр : clip , тӧрӧн
ар , сын ; здѣсь долгота буквы и понятна ( друг. нарѣчія имѣють:
Киргиз, сӧilӧр ; Алтай : тӧрӧгӧн, Кирг. аур ; Кюэр : ақыр. Алтай:
сығын ). Я пишу : ok , оқым, Кастренъ : ok , ogеm 2 ) въ первыхъ
слогахъ я пишу е , гдѣ Кастренъ пишетъ i или і , если въ другихъ
нарѣчіяхъ говорится ї ; напр : кеlдім на мѣсто kildem . Правда
это е очень похоже на i и нѣкоторыя лица почти ясно говорятъ і .
Но вообще можно сказать , что оно соотвѣтствуетъ Французскому
é , или нѣмецкому е въ dеhnen . Звукъ этотъ довольно близокъ къ і ,
и , какъ я знаю изъ опыта, Русскими часто принимается за і .
Эти два различия въ обозначеніи гласныхъ можно допустить
 XVII

hang mit andern Dialecten behandelt, so ist es sehr verständlich,

dass sich viele Versehen eingeschlichen haben . Auf diese Mängel und
Verschen näher einzugehen , werde ich bei der Bearbeitung mei
ner Grammatik Gelegenheit haben . Hier will ich nur einzelne

Abweichungen in der Umschreibung der Laute hervorheben.

Die Abakan -Dialecte haben neun kurze Vokale: a, 0 , y , bl,
c , ü , ö , ý , i , die ganz wie bei den Altai- Dialecten in starke : a, o ,

y , w , und schwache : e, ä, ö , Ý , i , zerfallen . Von langen Vokalen

kommen vor : _ā, ā, ý , 51, ā, ö, V , 1. Von diesen langen Vokalen

kann nur í als mittlerer aufgefasst werden und folglich mit

starken und schwachen Vokalen zusammen stehen. In Flexions

silben wird der Laut der leichten Vokale ( y , , i) getrübt und

dics bezeichne ich durch ý , ř , ; lautet zwischen y und bı ;
zwischen ý und i , i zwischen bl und i .
Was die Aussprache dieser Laute betrifft, so habe ich diese
schon im ersten Bande angegeben ; ich will nur hier hervorheben,
dass bl nicht ganz wie bei den Altaiern lautet , sondern noch
mehr nach a sich neigt, besonders bei Gutturalen . Das lange ni
ist ein ganz eigenthümlicher Laut, der eine leichte Färbung nach
cinem vollen ö annimmt, nur wird es nicht wie ö im vorderen
Theile des Mundes gesprochen , sondern im mittlern Munde wie das
hi, indem man die Zungenbreite gegen den hinteren Gaumen stellt.
O und y und ö und ý gehen manchmal ganz in einander
über und bilden einen Mittellaut , wie das o bei den Lombarden .
Meine Vokalbezeichnung unterscheidet sich von der Castrén
schen dadurch : 1 ) dass ich den in offener Silbe länger gesprochenen
Vokal nicht mit dem Längezeichen versehe, sondern ich habe dieses
Zeichcu nur da gesetzt, wo der Vokal unter jeder Bedingung
lang ist , z . B. cölip , töpön, ap, chu ; hier lässt sich auch die Länge
sics Vokals erklären , denn cõlīp lautet in andern Dialecten , z . B. Kir
gisisci cöilöp , röpön lautet Altaisch töpörön, āp lautet Kirgisisch
аур , Kiliirik ақыр, сыни lаutet Altaiѕсh сықын. Dagegen schreibe
ich ok , Pfeil, ogbim , mein Pfeil, wo Castrén ok , ôgem schreibt .
2 ) schreibe ich in der ersten Silbe e statt des Castrénschen
III

Г
 XVIII

на том , основанії, что гласная буква въ открытомъ слогѣ дѣй

ствительно выговаривается дольше чі мъ въ закрытомъ, ие въ
первомъ слorѣ иногда произносится какъ і . Но остальныя разницы
Кастрена въ обозначенін гласныхъ буквъ не имѣютъ достаточного
основанія . Такъ Кастренъ вмѣсто звуковъ і, ї , Ўи даже

вмісто и употребляетъ болышею частію е ; напримТръ: ade

(ады ) его лошадь ; tutер ( тутўп) держа ; körер ( кӧруп) видя ; ілер
(ijin) поя ; ditер (јетіп) доходя.
Въ других случаяхъ употребляетъ онъ опять е вмѣсто « а »

напр. münerben ( мўпӧрбін ), между тѣмъ какъ онъ самъ вѣрнѣе

пишетъ : münmüspän ( мёнмёсийн ). Для выраженія гласныхъ
буквъ «ў , і , ў» онъ употребляетъ новую букву ун ее называетъ
среднею, и это понятно , потому что она употребляется то для ,

то для ы . Такъ мы находимъ ѕаrух желтый — сарыг, sümülyx

хитрый = сўмліг. Но это у находится почти только въ словарѣ.
Вмѣсто долгаго онъ употребляетъ: у , і , е , ё , напр . syn , sin
(сын) , маралъ , tenmade ( тынмады ). Часто встрѣчается а вмѣсто
ы , иы вмѣсто а ; напр. ortezende ( ортазында ), maltak вмѣсто
мылтык, kаlеѕ вмѣсто кылыш. и Г. Шифнеръ, въ предисловіи къ
Койбальской грамматикѣ, указалъ на недостаточность и шаткость
въ обозначеніи гласныхъ, но онъ не былъ въ состоянии устранить

это , такъ такъ для этого необходимо было бы повѣрить всѣ тек
сты при помощи уроженца Койбала .

Что касается до передачи согласныхъ буквъ, то я пишу вездѣ

въ началѣ слова и на концѣ его твердыя буквы п , т , к , c, J , хотя

ихъ выговариваютъ иногда мягче , а именно : когда предидущія

слова кончаются или послѣдующія начинаются гласной буквой,
когда два слова такъ тѣсно соединились , что пили т дѣйствительно
обмягчены , тогда я ихъ соединяю знакомъ тире ( — ).
На концѣ словъ находятся , кромѣ этихъ твердыхъ буквъ,
только полугласныя ( liquidae) р , л , 1 , м , н , н , г.
Букву г на концѣ слова я считаю полугласною , потому что
при произношеніи ея языкъ не упирается твердо къ нёбу. Этотъ
звукъ Кастренъ выражаетъ черезъ х. На верхнемъ Абаканѣ есть
 XIX

i ; z . B. kelqim statt kildem . Dieses e entspricht in den übrigen

Dialecten einem ä . Es lautet dem i sehr ähnlich, klingt im Munde
einzelner Individuen sogar ganz deutlich wie i oder i (in offener
Silbe) lautet. Im grossen Ganzen entspricht es aber dem Fran

zösischen é oder dem Deutschen eh in dehnen , welcher Laut

ja auch dem i sehr nahe liegt und von Russen , denen man
deutsche Worte dictirt , sehr oft als i aufgefasst wird ( wie ich
aus Erfahrung weiss) . Dieses e kommt aber nur in der ersten
Silbe vor .

Diese beiden Abweichungen in der Vokalbezeichnung will

ich als berechtigt anerkennen , denn der Vokal lautet in der off
nen Silbe in der That länger als in der geschlossenen und das
e der ersten Silbe klingt in der That oft wie 1. In den übrigen
Abweichungen Castrén's bei der Vokalbezeichnung ist aber
eine mangelhafte Auffassung zu erkennen . So gebraucht Castrén

für die getrübten Vokale i , Ý , Ý , wie auch für u meist e , z . B.

ade (axb) , sein Pferd, tutep ( TytȚII), haltend, kôrep ( Köpřn ), se
hend, dügürep ( jýrýpřir), laufend, itep ( iji ), crinkend, ditep ( Jerill ),
erreichend . Dann gebraucht er wiederum e für ä, z . B. münerben
(sýnäpôžu ), während er doch münmäspen (MỹHMäcuih) schreibt .
So führt er auch für diese getrübte Vokale und für bi einen
neuen Vokal y ein ; da er ihn für einen mittlern erklärt , so sieht
man ganz deutlich , dass y manchmal für bi , manchmal für i steht.
So findet sich auch z . B. saryx (capur ), gelb , sümelyx (cýmälir) ,
listig. Dieses y findet sich aber nur im Lexicon häufig , in der
Heldensage steht es fast nur durchgängig bei dem Worte tèlux
( julabr), Jahre habend.
Das lange ni wird durch y , i , ā , ő ausgedrückt, z . B. syn

(ch ), das Maral, auch sin , tênmade (TŪTHMajb) . Häufig steht

auch a für bi und hi für a , z . B. Ôrtezende für opra3binja , mal

tak für мылтыk, kаlеѕ für kылыш.

Auch Herr Schiefner hat in der Einleitung zur Koibali
schen Sprachlehre diese mangelhafte und schwankende Vokal
bezeichnung hervorgehoben , leider konnte er sie aber nicht ver
 XX

одно слово , кончаюіцесся на б, это ссть слово сб, здѣсь во всякомъ

случа: 5 выговаривается би къ нему прибавляются даже другія
мягкія буквы , какъ напр . ебгä дому (даже егбі ).
При скопленіп согласныхъ буквъ , мягкія буквы Б , г, б , д, з

соединяются только съ полугласными р , л , 1 , м , н , ң , г ; какъ :

нб , лд лh , Іг , гг и прочія . Твердыя же согласныя буквы ставятся
только съ твердыми , какъ kc , кт, kc и проч .
При издании этого втораго тома , я прошу снисхождения ,
если иногда встрѣтятся ошибки . При совмѣстномъ изученіи раз
ныхъ нарічій легко было звуки и Формы однаго нарѣчія пере
нести на другое, такъ что при самому напряженномъ вниманіи все
таки вкрадываются ошибки и неточности .
Считаю наконецъ обязанностію публично и искренно благода
рить Г. Академика Шифнера , такъ какъ безъ его помощи пред

лагаемый трудъ не могъ бы быть напечатанъ.

Барнаулъ, 12 Ноября 1807.

В. Радловъ.
 XXI

bessern , da cr dic sprachlichen Aufzeichnungen Castrén ' s nicht

mit einem eingebornen Koibalen revidiren konnte .
Was die Consonantenschreibung betrifft, so habe ich überall
im Anlaut die harten Consonanten t, u , k , k , c , beibehalten , ob
gleich dieselben weicher gesprochen werden , wenn das vorher
gchende Wort mit einem Vocale endigt, nur dann habe ich die
weichen Consonanten gesetzt, wenn das Wort mit dem vorher
gehenden Worte fast zusammengeschmolzen ist. In diesem Falle
verbinde ich die Worte mit einem Bindestriche.
Eben so bin ich mit n und T , k , k, c im Auslaute verfahren .
Im Auslaute stehen ausser den harten Consonanten , r, k ,
K , C nur die halbtönenden (liquidae) p , 1, l, m , 11, ų , r (finale).
Ich rechner, wenn es am Ende der Worte steht,zu den Liquidis,
weil es in der That ein Reibelaut ist. Bei der Aussprache dieses r
wird die Zungenicht fest an den Gaumen gelegt, so dass der Buch
stabe keinen Schluss hat. Castrén bezeichnet dieses r durch x .
Ausnahmsweise kommt ein auf 6 endigendes Wort am obern
Abakan vor, dies ist das Wort e6, Haus. Zu diesem 6 treten so
gar weiche Consonanten , eórä , dem Hause (sogar auch eróä ).
Bei Consonanten -Zusammensetzungen können nur die wei
chen Consonanten an liquidae treten , wie : HA, H6 Jó, j5 , rr, rá ,
w etc . Mit harten Consonanten können nur harte Consonanten
oder liquidae stehen ; kt, kt, tk , kc, pt, pk.
Auch bei der Herausgabe dieses Bandes muss ich wegen et
wa vorkommender Versehen um gütige Beurtheilung bitten. Es
ist fast unmöglich, dass bei dem fortwährenden Dialect -Wechsel
nicht einzelne Formen des einen Dialects in den andern übertra
yen wurden . Schliesslich halte ich es für meine Pflicht, dem
Herrn Akademiker Schiefner meinen aufrichtigsten Dank
hier auszusprechen . Ohne seine gütige Unterstützung wäre der
Druck dieses Werkes unmöglich gewesen .
Barnaul, den 12. (24.) November 1867.
W . Radloff.
 І. Аі мӧкӧ.

Iii kаpандас пüyü тулмазы ,

адазы чокул, іціізі чобул,
іцііргіі табak чо5ул,
кiзiргi кiп чокул,
сіцні, саркаі чіп чадыр.
Піңізі тума аіт-чадыр:
« Ўш чым ёш часkа чёлтрё
« азраб-алдым сäпі, туңмам,
«слиüбili, сарқајбыла ;
« чақыц сӧн чоБул,
« парчан Казыб-алдым,
«чақын capsai чоБул,
« парча kазыб-алдым;
« pak парарға kopk-чарбын,
« kыс кiзiбiн.
« Ўш часkа чіткін кізі
« Позың аңнап пар !
«тагдa kыл сал! » тӑдір.
Тагга парыб-ысты ,
тобус kыл салыб-ысты .
Артäли тагга сыkca
 — 2 —

тўirq küи пітыр пір kылда ,

сігіс кылда німі чогул ;
тӱгӱ тіріг полқанда
28 тӱгӱп° ӧлӧрӧргі кälді,
ағашпыла шабарда.
Тӱгӱ чоктап чадыр :
« Маній ӧдӱрбä ! » тӧдір,
« мäнің äдiмдi кiзі чібäцäң.
30 « Мäийн äдімді чізäң
« кӱскäцäк äдін чїн поларзың ;
«мнің äдімді чізäg
« k ckaнak üдін чiн Пи ларзан .
« Мң тӧрӧмні паi кiзi кӧзӧр,
33 « пӧрӱк óдар, моідрыk йдёр,
« чоk кiзi са зарабас.
« Кізі сӧгӧр сäні,
« чіргä тaбak чоk cüнда,
« кӧзӧргä кäп чоk cüнді.»
40 Туңмазы чokтап чадыр :
«« Мённàң улуг пöpüм пар ;
« « тӱгӱнӱң кäбін кӧзӧргä
«« улуг пäццём ол піläp;
«« Одөр! тӧзӧ, ӧдөрҲрбін ;
« « Әдӱрбä! тӧзӧ салыб- ызарбын. »
Пацäзінӣ ақылды ;
пӧрӧзі аіт-чадыр:
« Мының äдiн кiзі чібäцäң ;
« мынын äдін чінцä
30 « Йдä ölўп парарбыс.
« Салыб-ыза- бӧрӧргä крак.»
Салыбысты тӱгӱнӱ.
Тlrу аларда чоктап чадыр:
« Пу талаі чäтті күн чоктя !
38 « тасkылға сығарзың;
 — з

« Tackыл сықыі пај :зі!

« Tickы. Ның ( ол чада
« Паі чої чада -дыр ,
« чіттон кӧзіӧктӱг алтын тура пар,
« Пазын пiloäс чон полар , 60

« тӱк піloiс мал полар .

« Алтыії тура парарзар,
« анда kаiн чадыр ,
« iy kапқа кiрipзір;
« пасты кiccü kaн-ok казёр, 68

« Kächäzä kan ok käcnäc . »

Тӧзӧrӱн чӱктüніб -алдылар,

талаіда чоктан чӧрдilip,
тасkылка чіттilip,
астаб-ilўп парарда чӧрдӱliip, 70

таbkылда сықын полбан-дырлар .

Пüyüзі чадыбысты ;
олдануаk чақыстан сыкты ,
тасkылға сыкты олқалцаk .
Tackылға сыk парза 7В

чіттон кӧзӧктӧг тура кӧрўпдў.

Пас піloäс чон мында ,

тӱк пilбäс мал мында .

Олғацаk пääзін сары кälді нандр.
піцüзін koлдa kаб- алды , 30

пüyüзін koлдaн чдініб - алды ,

тасkылға сықар- кälді , амы .
« Ну , пäцём , тäдір, ölбӧсиёс,
« кан чурту кӧрүндө амы ,
« пас піlбäс чон кӧрүндө, 88

« тук iloäс мал кӧрунду;

« ölбфсиёс амы , пägä » тадір,

« чонда кiзi пар полар,
« чёттон кӧзӧктӧг тура пар ,
 — 4 —
0 « чёттон кӧзнӧктуг тура
«амы кірӑң ! пацам ! » тадір.
Чонның аразында пардылар,
Чонның аразына парып чатса,
чон kopyk чадыр аннаң.
98 « Пулaр тaбak чібён,
« астап чӧргөн кiзilip,
« Aiнa пoлaр пу?
« кiзi полар пу ?
« кізідаң туған кізі
100 « мыңдыг чудан полбаран,
« kӧрӧӧмус мыңдыг кiзiнi.»
Kilган п &q & туңмазы ,
чёттон кӧзнӧктуг тураның
åsirinå gåttiläp .
108 Кізідӣ сыкпас подды ,
кізідä кӧрӧӧс полды .
Азіктің тура iрiнӣ корзё
кізі чӧрчадыр iцiнды.
Азікті асты пу кізі .
110 Пір колбыла
пір ёркін тајан салды ,
пір колбыла
пір іркін тајан салды ,
iкi кiзi чат-чадыр.
118 Тураның äзі кӧр- чадыр,
пала-да чоБул,
kaт- та чо5ул,
чақыс кiзi полды .
Абiзiнà кір кälді.
1

Алардың адын сураза

kыста-да тil чопул,
блда-да тil чоқул.
« Нобына астап чӧргон ?
 — 5 —

« О кiзilip Полтырзар? »
Пір аjakoыла сут kаб-алды ,
пір аjаkпылa kajаk kаб - алды ,
kajakты пазына сўрттў,
сутту ағзына кірді ,
iкібäзінӑң тіl сыкты .
130
« Кайдаң кälcан палалар полуаңзар?
абаларың парба claрдің ?
вiцilapiң парба сlірдің ?»
a« Абабыс-та чоk » тäдiрl &p,
« «іцабіс- тӣ чоk » » тадірläp.
« Чазы чёрдың kyдai пёрді, 130

« ру ікі паланы мa пaрді,

а той салар карак! » тадір.
Чонын парчан чыб-алды ,
улугларын чыб-алды .
« Ат адарда карак! » тадір. 140
Улус парчан чылды ,
чартыктары ат тап-чадырлар,
ат адарға kopyk-чадырлар,
чартыќтары ат таппан -чадыр.
Пір апшыjak чонынаң сыкты , 143

«Аның ады Ai Mӧкӧ ползын! » тäдір

« пäцäзің ады
« Алтын Арыг' ползын !» тäдір.
Канның ады Алтын Аргäк полды.
Чазыдан таnkан туңмазы 180

Ai Mӧкӧ полды ,
Алтын Арыг пäцäзі полды .
Ai Mӧкӧ аразына аіт-чадыр:
« Аңнараң таілаң kaiда? » тадір,
« аңнацаң тасkылың kaiда ? » тадір. 188

Алтын Аргäк зіт -чадыр:

« Алтаі сында аңна! » тадір.
 — 6 —

Ai Müsü alk пор'ат пірді,

ak пор” атты мініб-алды ,
160 аңнан парыбысты Алтаі сынға .
Алтаі сынқа чäтті.
Алтаі сында тоқра кiзi кäliп ,
аңын аңнап партыр.
Aї Мкӧ аң таппан-чар,
168 Алтаі сыннан кӧрчӧ
кiзi аң аңнап
адына арт-пар- чадыр,
чäгрн атка арт- пар-чадыр.
Ai. Мӧкӧ кыр-чадыр ол кiзiнi :
170 « Мäң тағамда но ӱчӱн аңнап чӧрзуң? »
Ол кiзi өдра кäl-чадыр,
кälдi Ai Mӧкӧ тоқасты .
« Маң аңнацаң тағамны
«но ӱчӱн аңнап чадырзың ? »
178
«« Кудаі сал5ан чёрді
«« саннӑң сурабаспын,
«« ӧрӧ kyдai улуг! » » тäдір,
« «пу чёрдä аk kан улуг ! » тäдір.
« Кізі полза аттыг пoлцаң,
180 « Кік полза тӱктӱг полџаң;
« адыңды адап пäp ! » тäді.
« « Кан чörpüні аттыг
«« Кан Kaihaлak полдым » тäдір,
« «ӧрӧ турђан Кудайды тобацаңмын,
««улуг алыпты сртіб -ӧдӱрӑрбін,
«« кіріп алыпты kaмцыбыла ӧдӱрҲрбін ,
a «сённі-дӣ тобацаңмын »»
« Мнні тобазаң
« Алтын Аргäк адамны торзың. »
190 «« Алтын Аргäк ацаңа парланца
«« cüні ол ӧдүр-салар »» тäдір.
 — 1 —

Kali kiyi .itali Mi ijiiluq

і: мінбі.1: шкіб -сі,ды ,
ӱни :ун чiirгрі шалі,
Ai lіїкішӱ ӧдӱріргії полбан-чадыр. 198

У кӱн шаnkaндa
kaмуын таштаб- ыза-бӧрді,
Колбыла тудустўлар.
Тіккіі чірдің оk адымды ,
Kali Kaiдалаkkа kазалды , 200

Кан Kaisaлak орта чарылды ,

ол ok парып kaja kaзaлды .
Ai Mёкӧ аны парып кӧр-чадыр.
« Кудаідац ok пoлцацрма ?
« ішу чірдің алыбы атаңма ? 208
« міц пу чірді абам чоk,
« мііі пу чірді ірім чоk,
« пу чёрдi мiн карандас чok,
« пу чірді мілі туғаным чok.»
Паjа kaзaлқali okты кӧрчӧ 210

кiiзiндi мiчік полды ,

аны кыр-чадыр Ai Mӧкӧ .
Okтағы мiчiктi kырза :
« Кудай чӧрінді
« чic kул'аттыг Чc Mӧкӧ 218
« улуг алып полтыр,
« міні аттым пу okты ,
« міц аткан оқымны
« тутпазыir ! албазын!
«ана ар паз'ok парар, 220
« ақ оі аттыг Akыраң Тас,
« аның сарчынка kазалар,
«оқым анда турар.
«Чттон чäтті частыгбын.
« Товуз частыгда 228
 - 8

« Akыран Таспыла тудўскалі ,

« air kӱс арты , полбады ,
« мің көс артыќ полбады .
« Анда чӧптӧскӧмус
230 « оттыс частыгда тудўзарға .
« Оттыс частыгга чіткäид

« паза тудўсkамыс,
« кӱс алыс полбамыс,
« мäің көс артыk полбады ,
233 « аң кӱс артыќ полбады .

« Анда чіптӧскӧмёс
« чёттої частыгда тудўзарда.
« Ам пар- чарбын тудўзарға ,
« Алтаі сында сакта малі !
240 абскі чӧріңні тап парҳмін ,
« азраіі абаңны тап парамiн . »
Атka мiндi Ai Mokӧ ,

Алтаі сынға парды Ai Mӧкӧ,

Алтаі сыпқа андыг парза
248 Алтаі сынның тӧбӱндЎ
пiр кiзi кül- пёр - тір,
улуг чол мында чаттыр
Чолдың пір чанынан
паза пiр кiзi кäl- тір удрӣ;
250 чолды кäспан - дір,
пірзі чолдың пр” ok чанда ,
пірзі чолдың ар ? - ok чандаң
äдӑ пар-тырлар .
Ai Mӧкӧ аларды сёр- пар - тыр,
288 парзa kaн чурту кӧрунд ,
kaнның пäpї чанында
пір апшыjak кiзi чӧр -чадыр,
ak. пастыг, аk сақаллыг ,
амт' akcыр чылғы
 — 9 —

ашыjаk kадыр- чадыр, 260

ашыjak кiзi кil-чадыр,
лі ёкӧ тоқас-чадыр.
« По апиыjak Полацзың? » тäдір.
«« Адым Алтын Ліры » тäдір.
и« Сін но кiзi полџацзың? » 200
« Mini Ai Mӧкӧмун » тäдір .
« « Сiлi лi Mӧкӧ ползаің
««абаңның ады кäм помцаң ? »
« Позым-да пilбассім,
« абамның адын-да пiloäссім.» 270
Апшыjak aiт-чадыр:
а Чlазы чiрiндi
«« міі ікі палам kaлқан » тідір,
«« iндiг кiзiнi ykтўңба ?
«« ӧксс паланы көряўцбі? »»
а 278

« Чlok көрбідӱм », тідір.

Апшыjak aiт-чадыр:
«« Пу мында чаткан кан чурту
«« Алтын Пырды , Кумӱс Пырғы
««ili kарындас полчал »» тüдір, 280
« « Алтын Пырғының, Кӱмӱс Пырғының
«« колына міні кіргäм » тäдір.
««Ікі палам чат-kaлған;
«« пірозі полвані ,
« пірзi kыс полқан. » 288
Ai Mёкӧ сураії чадыр :
« Тапарзыма палацны ? »
«« Танарбын!» апшыjak тäдір.
« Позынаң таларзын , апшыjak ?»
«« Кіріг паламнын туһарда 290

«« kара ми полған,
« «ікі чарын ортазында полқан. »
Ai. Мокӧ аттаң түштү,
ІІ.
 - 10

кібін сӯр - сала-бірді,

298 « Кӧр , апшыjak ! » тідір.

Апшыjak кіді, кӧрдә,
апшыjak ылғап тура - барды :
«« Ai Mӧкӧ , сӑн мä паламзың! »»
Ai Mӧкӧ ылғаб -ok -чадыр,
300 апшыjak ылғаб - ok - чадыр.
« « Алтын Пырқы , Кӱмӱс Пырғы
«« чалап кälді мӑні.
« « Малымны парчан сўр- кälräн,
« « ікі паламны суk - салқам .
308 « « Ман ам позымның малымны
« « kадар - чадырбын.
«« Ну, палам, ам öloӧспїн,
«а ам сіні кӧрўб-алдым;
« апшыjak пол пардым , палам .
310 « « Кӱчӱм чобўл , палам ,
«« пу малыңны ал ! » тäдір.
«« Чäс Мӧкӧнуң чарғыдан ал
« « Кытай чӧрінң кälräн Чäс Мокӧ,
« « улуг сағыстыг Чäс Мӧкӧ ,
318 «« аk сағыстыг Чäс Мӧкӧ ,
«« аннаң чарғы сура! »» тäдір.
«« Чёс Мӧкӧ чарғы пірбӧзӧ
авчалас -кäliп кӱспӱlä аларзың .
« « Пурун чалазып кälräндä
320 « « Алтын Пырды , Кумус Пырды
«« мäң малымны алар сўргüн ,
«« ам ӧрӧ kyдai- да ацынар піскä,
« « улуг алыптар арынар піск,
«а улуг к ¢ lєктёр ацынар піск.
328 «« Чäс Мӧкӧ чарғы äдёр » тäдір,
« асаба äтпäс чікä äдёр . »
Ai Мокӧ арқ” ok парды ,
 — 11 — .

А. Гын Пырды , Кӱме Пырғы

iкi kарындастыц чуртӯпа .
330
Апшыjаk анда калды .
Ai Mӧкӧ чёт кälді.
Алтын Пырқы , Кумус ырқының
iкi kаpандастың ёзіктä
чäc kул” ат тур-чары .
Кіріп парды Ai Mйкӧ, 338

« Азін! » тäдір Аi Mӧкӧ.

Чäс Мӧкӧ апшыjak
анда одур-чары .
Агішыjak тур-кälді,
340
Ai Mӧкӧуц kолын тут-алды :
« Чаксы кiзiнiң палазы , Ai Mӧкӧ,
« чамас кiзiнiң тӧlf , Ai Mokӧ,
« äзӧн пол! » тäдір, « Ai Mӧкӧ!
« Алтын Пырғы , Кумөс Пырды !
« Ai Mӧкӧ äp cüний ам чётті, 348

«ам малын пӧргilä! »

« « Чоk, пӑрбäспіс! » тäдір,
« «апшыjаk ам малцыдаң сығар,
««аң орунўна Ai Mӧкӧ чӧрзён! » »
Ai мӧкӧ .чоктап чадыр: 380

« Орӧ kyдai мäні

« claрдің колына пӧрдіба?
«ӧрӧ kудаi абамны
« cläрдің kолына пӧрдібӣ ?
388
« kyдai пäрзä малцы поларбын,
« kyдai пӧрӧӧзӧ чалазарбыс.»
Чäс Мӧкӧ aiт-чадыр:
« Абазын пастуk üттёр,
« палазып-ok cläр пастуk йдёргä
360
« cläргä kyдai üдä пäрбüн полар.
«арыг кспil & чaлackыма!»
 — 12 —
Алтын Пырқыбыла
Ai Mӧкӧ тудўс-чары ,
ёс күн тудўстў,
368
пу чёр kыібыктады ,
ағыл-тастап салды ,
арыг тынын өдөрдү.
Көмӱс Пырғы кäl-тір,
Ai Мокӧну нakтады .
370 « Карындасты ӧдӱргäм
« kара чақыс мён Ai Mӧкӧ ,
«мні ам clip здӱрзӯр
«чабыс позымны өдӱрзёр,
« мал-дa cläрдің, чон-дa cläрдің,
378 «cläрді паза kоб- алцаң кiзi чоБўл,
« пардан сыkkан палам чоБЎл,
« пасkан чёрдä туғаным чоБЎ ,
« апшыjak полза пір абам
« cläрдің koлка чӧрӱб-ӧlгӧі !
380 « чақыс ла полза мён ӧlзом,
« апшыjаk абам
« cläрдің kолында ӧlӧр. »
Kaiран Ai Mӧкӧбӱlä
Кӱмёс Пырқы ам тудўстў,
388 чäтті кӱн тудус чадырлар,
чёргä төшпüн чадырлар ,
тобус күн тудўстўлар,
тобраkkа кülbüн чадырлар ;
он ікі кӱннӱң пазында
390
Көмүс Пырқыны ақыл-тастады ,
бдурдў .таштап,
Кўмёс Пырғының тыны сыкты .
Чäc kул” аттыг Чäc Moko
сыкты ам таќсары :
зөв « Кізінің малы мал полбас,
 — 13 —

« кізінің ёзі äс полбас,

« кізінің кäбi кiрlіг кäп », тäдір,
« кізінің ады тӱрlіг ат» тäдір.
« Кара сағыстыг kaн olўп калды ,
« Алтын Пырды , кӱмус Пырды
«iкi kарындас бlуп калды .»
Ak caқыстыг Ai Mӧкӧнфң абазы
Алтын Aiры чоктап чадыр:
« Ча5ыс палам, чалыс увлўм,
« кізінің малын алба ! 40 .

« кізінің äзін алба !

« kyдai üзін пӧрӧр,
« kyдai малын пӧрӧр,
« пу чёрдi Ak Кан улуг,
« ӧрӧ тäгрідä kyдai улуг.»
Ai Mӧкӧ aiт-чадыр:
«Сні кiзiнiң пастуk полып таптым,
« сäң малыңны чібäм,
« сäң äзіңні чібäм,
« мёні азрын арам пар,
« Алтын Аргäк арам пар ;
« ам апама нанаін !
« äзімбіlä нанаін !
« малымбыла нанаін
« азраб-алған адама!
«ам мал такпанда
«ацама ам парбазам
«ацам мӣ тарынар.»
Алты аkcыр чылқы сўрдө,
абазы kад'ok кäl- чадыр,
чäc kул” аттыг Чäс Мӧкӧ
kад' ok кäl-чадыр,
Алтын Аргäк ауазына
піргä пар-чадырлар.
 — 14

430 Алтаі сынына сыk кälдiläp.

« Ai Mӧкӧ , сён ацаңа пар !
« Алтын Аргäк kaдa koнаң търбӣ ?
« Алтын Аргäк kaдa kонмаң тӧрба ?
« kaдa kон тäзü kaдa kонарда
438 « kaдa кoнма тӧзӧ туртўң'ok пар !
« Алтын Арыг пäцäңнàң сурарзын ,
« аба чуртўна параңба ?
« мында аца чуртунда kонаңба ?
« пäläзінàц сураб- ал ! »
440 Алтаі сында адын токтатты .
Чäс Мӧкӧ адын токтатты :

« Мён алтын сарыг Акыраң Tacka

« мён ам параін ! » тäдір,
« чёттон чäтті частыгда

448 « пір кӱрзäң ! » тäдір,

« мён ӧізӧм ölüін ! » тäдір ,
« мäнi kоб-алған кiзi чоk,
« Akыраң Тас ӧізӧ ölӧр !
« аны kоб- алған кiзi чоk ,
430 « cüні Ai Mӧкӧ , наным ,
« сні паламуылап көр - чӑрбін,
« міні сӱрөспä , Ai Mӧкӧ !
«сўрӱссаң ölўп парарзың анда .
« Оқым Акыраң Тастың сарчыңда
488 «ол-okты са пӧрӧр ёдім,
« мён оқымды пу чӧрдä кiзi кӧдәрбäс,
« мён оқымды кiзi атпас ,
« сён, Ai Mӧкӧ , сён адарзың . »
Поругун алды Чäс Мӧкӧ,
460 koлын тутту Чäс Мӧкӧ ,
« Азüн пол , наным ! » тäдір ,
« мäң оқымды тäк тутпа !
« мäң оқымды тäк тутсаң
 15

« колың којўп парар.

« Мің оқымды платпыла тут! 468

кара торға платпыла тут!

« бізбм -дӧ ам ӧlӧрбун,
« ётсӧм -дӧ ам кäläрбін ,
« алтанып мінгüн чӑс- kул ат
« пасkа кiзi мiнмäзін ! » 470

« kабағын оjы сіртӧрзің,

« пу чӧргä чӧруб- алды ,
« пу чӧр ад'ok kалды ,
« чёттон чӑтті часkа чäттім ,
« ам ölӧргӧ, пар-чармын . 478
« Пардаң сыkkан палам чok .
« Манi сүруб-аларда,
« kада туған карындас чok,
kарақымды сён чап чадырзың
« kapa kусkун kарақымды суспазын ! » 480
Азанасті , парыбнысты .
Абазыбыла Ai Mёкӧ ,
абазыбыла kада парды ,

Чäс Мӧкӧ чалыстан парыб-ѣсты ,

палалыг кiзi палазыбыла 485
kaдa пaрыб-ысты .

« Ta ölgöңмён ? та Отчёмён ? »
ылқап пар- чадыр Мäс Мӧкӧ .
Kapak чазы карылыk-чадыр ,
пуруннўң сӯ пурлyk-чадыр, 490

сақал тӧӧӧн сарыг суг ak -чадыр.

Чäc kул'атkа kамцы тäгдi.
Ai Mӧкӧ чоќтап -чадыр :
« бізӧмдӧ пір кӱн ,
« ётсӧмдб пір көн , 49B

« Akыраң Тасkа чäдäін !

« абам полқан Чäс Мӧкӧ
 — 16

« ölrӧн сӧгөн кӧрӧін !

« Алтын Aiры , абам,
300 « Алтын Apräк ацама

« алты аkcыр чылқы сўр!

« Кыдат чӧрінң кälгӑн
« Час Мӧкӧ алыштың

« ӧlгөнүн- дä кӧрӧін !
Bo5 « тірін -дӣ кӧрӧін!
« алып кiзiнiң чаксы оғын
- « чабал кiзi тудўнмазын!
« ӧlгӧн полза сӧгўн кӧрӧін !
« тіріг полза позын кӧрӧін ! »
310 Алтын Aiры aiт - чары :
«« Андiг чёргä парба , чалыс палам ,
« « Чаттыра чарар сӑні, палам,
« « оттурта кӧзӧр сӑні, палам .
«« Akыраң Тастың алыптары
818 аа алт'он кiзi

«« Öдӱpäp cüні , чақыс палам ! »»

Чоктаб- aiтты Ai Mӧкӧ :
« Чаксы кiзiнiң алына чӧрэб
« чарыk kyдai aцынар піска.
320 « Кал туста kарындас полқан Чäс Мокӧ ,
« олған туста kарындас полқан Ч & c Мокд
« Ölӧр чӧрінӑ мён парып кӧрӧін !
« Акыраң Тастың алтон кiзi,
« Час Мӧкӧ чакыстанма ?
328 « алтон алып аны бдурцадма ?
ачаkсы адын албаспын,

« чаkсы оқын аларбын,

« Позы парзä аларбын ,
« позы парбäзä албаспын ;
830 « бізӧм ӧlroiбўн ! » тäдір,
« kyдai ацынза к &lräібін ,
 17

« Алтын Aiры абам » тäдір.

Час Мӧкӧ пар - чадыр ,

чёттон пӧрістä чёт-чадыр ,

330
Akыраң Тастың чуртуна
Час Мӧкӧ чёт - чадыр.
Час Мӧкӧ ёзаннӑс- чадыр,

Акыраң Таспыла ізӑннäш - шадыр.

« Тонус часта тудўскамыс,
« кӱс алыс полбамыс, 340

« оттус частыгда тудўсkамыс.

« кӱс алыс полбамыс,
« чёттон чäтті часка чёттiбic ,
« мён ам ölзбм

« Кыдаі чӧрі ксёс полар, 318

« Кыдаi. чӧрінд % паза алып чо5ўл ! »

Акыраң Таспыла тудўстўлар .
« Ман - дä ölзӧм, Akыраң Тас,
« тäгрі чӧргä кältäс,
« Akыраң Тас сён- дü ölзӧң 330

« аңдарылбас пу чӧр, ол - ОК Полар ,

« аkkан су арті полбос,
« kyдai салған пу чӧр
« пiспilü kада парбас,
888
« кўцўң артыk полза
« ам ташта мнi , Akыраң Тас ! »
Kaliп анда тудўстўлар,
чёр чабаңнӑп чадыр
тäгрі чічpäо чадыр.
Акыраң Тас Ч & c Mӧкӧнё таштап 360

Час Мокбнў бдур-чадыр,

Алтон кiзi кälді,
Час Мокӧ алыпты

аk kурлук кіскі салыб -алып ,

бізін сары алып пардылар. 368
п. 2
 — 18 —
Ai Mёкъ анда тур-чадыр,
аттаң тўстї Ai Mӧкӧ,
кӧзінä барды Ai Mӧкӧ,
Акыраң Тасты токтадыб-алды .
« Akыраң Тас пу чӧрдä сён алып,
« пу чарда Час Мӧкӧну өдөрдүн ,
«кўұўң артыk полды , бдөрдүң,
« сүмбili öдүрбäдің,
« кӱчӱң артыk полғанда
37в «мні - д бдӱр Акыраң Тас! »
Акыраң Таспыла тудўстўлар,
чётті күн чӧргä кälбäді,
тобус кўн тобpаkkа кälбäді,
то5ус кўннўң пазына кälsй
880 Akыраң Тасты ӧдәрдә,
кызар чатчаң ёді чоңўл,
кылып акчаң kaны чоБўл.
Алтон кiзi чӧатӧстəläp
Ai Mӧкӧнө өдөрӑрга.
888
« Піс Ai Mӧкӧбўl& тудўссабыс
« Ai Mӧкӧ пісті бдурӑр,
« пістің чуртунда кiзi чоk полар.»
Алтон кiзi чӧптӧзӱп,
алтон кiзi тынып полбады ,
B90 Ai Mӧкӧ наныб-ыза- бäрді.
Часы туған Чäс Мӧкӧ
aiмak чӧріндä ölfп калды ,
ылқап парды Ai Mӧкӧ,
пар ёді пабылап чадыр,
08
парчан сӧгә чäбiläп чадыр.
« Kaiран туған ёр чаксы
« ül чӧріндä öluӧң пол-тыр! »
Алтын Аргäктің чуртўна.
Ai Miкӧ наныб-ыза-бёрді ;
 19

000
Ауазының пу чуртуна
чiizil hiilgi Ai Mӧкӧ .
Klip akcыр парчан кыра -сok- тыр,
кызыл атпil & тоі сал - чадыр ,
& l чонны чыб -алды ,
вов
апшыjakтар, ӧрӧкӧндөр чылдылар ;
парчан тозыб -алдылар .
« Кара чақыс туңмам , Аі Мокӧ ,
« ам ilбӧспун » тадір ,
ol6спун сані кӧргөндӧ . »
610
Кік тӱктеr аѕ oi аттыг
Кізікі алыптың кызы
Алтын Чёстӱк абаkаiды
Алтын Аргäк ақылды ,
kaт ёдінӑргä ақылды .
« Нанаiн тäзäң нанарбыс, 013

« ианмаін тäзаң kонаң . »

«« Абам чуртў ацыг пол -чадыр ,
« « нанаін, адам Алтын Аргäк.»»
Ai Мокӧн ң абазы
алт'akcыр малын ағыл- тыр. 620

Ai Mӧкӧ абазынаң сурап чадыр :

« Алтын Аргäкпіlü kaдa koнаңма ?

« абам біңä нанаңма ? »
« « Чоk , Ai Mikӧ палам » тäдір ,
« « чамыс- та полза там пар, 625

«« таіс - та полза сӯм пар.

Алтын Аргäк сölüп чадыр :
« Малдаң мён апынмадым ,
« каптаң мён ацынмадым ,
« табактаң мён апынмадым ,
« Конмаза - да kада kондыбыс. 630

« Чёс атка чук тарт-пöpüін !

a älir Kizini åråtkä näpäin !»
 — 20

Чуртгўг кiзi нандылар ,

пурундағы чуртўна чёттil& p,

638 Алтын Арыг пääзі
kад'ok каді чуртўна ,
оноk чуртта koндылар,

ары пӧрі парбадылар .

II . Пуқа - дака .

ПурунБЎ чурт чурттап чадыр,

пулуң судў iцiп чадыр ;
Пулаі Арыг пäцälіг,
пулут ызыk пор'аттыг
3 Пуқа- Дäкä чурттап чадыр.
Азрян абазы чо5ўл,
ёміскӑн цäзі чобўл,
пас піlбäс чон чадыр,

тўк пilбäс мал чадыр,

10 kарада кўндä oiнап чадыр .
kарт ойнап чадыр.
Пüzäзi aiтты туңма :
« Карада кӱндä кӧп оіназаң
« kaлын оінқа кірӑрзің,
10 « алтыңа мінӑр ат чоk полар ,
« iңнàң кӧзӧр кäп чоk полар,
« ёс талабдың iціндä
« толтра мал тур - чадыр,
« малың саннап кӧр, туңмам !
20 « ӱс таландың iціндä
« толтра чон тур- чадыр,
« чонын пӧгӧб - ал, туңмам ! »
Пулут ызыk пор'атты
& зäpläп чадыр Пуға- Дäкä ,
 - 21

чӱгӱр чӱрӱп чӱгін cykтў, 28

äбір-чӱрёп ӧзӧр салды .

Алтын садаk ам курчанды
алты частыг Пуқа - Дак ,
алтын садаk ам Курчанды ,
алып поды Пуқа- Дӧкӧ, 30
Ak малды ам аралаб- одур,
саннаб - одур Пука - Дака ,

арда чонны аралаб - одур,

пдгуб-одур Пуқа - Дака.
Ус күн саннаб - одурдў , 30

пір талаіда ёс kонды ,

талабдың пазын ам чäтті,
алтын карбанда kолын суkтў,
алтын мiчiк сыңарыб-алды ..
Пір талабдың ар цанда
паз'ok пір талаі пол- тыр ,

пу талабдың ішіндä
мал - да чон - да кӧп пол -тыр .
Алты частыг Пуқа - Дäкä :
« Ус талабдың мал чонын

« мён kаідаң азраб- алдым ?

« Пулаі Арыг пäцёмнӑң
« мён ам парып сурарбын.
« То5ус частыг чақыс пäцём
« ол азрадыба пу малды ? » 30

Аннаң ары пір талаi ok

толтр'ok чоны , толтр’ok. малы ;

ёс талабдың іріндӣ

Пуға- Дäкüнің малы чоны .

« Ата мён мінмäдім ,

« пун м н атка мініб - алдым,

« малды kaiдаң азраб- алдым ?
« азран абам пар полар ,
 — 22 —

« пацёмның сурарбын мён.

во « Огон абам пар полза
« äд 'ok aiт пäрзiн пäцём,
« Алты частыг Пуқа - Дакі
« ӱс талаі толтра малын,
« өс талаі толтра чонын
в8 « kaiдаң азраб-алдым мён ?
« мыны азран мäң абам
« пу чӧрдä пар полар.»
Ӱс талабдың iцінді
тобус kонды Пуқа- Дäка,
70 то5ус кӱннӱң пазында
нанып кälді Пуға- Дäкӣ,
пацäзінä кіріп кälді,
пäцäзі ыллаб-одур,
kарағы бастыг пäцäзінің ,
78 kарды сугIуг пäцäзінің .
Одурбады Пуба-Дäкä.
а Пу ус талабдың мал , чоны
« сён , пäцём, азрабан,
« азрян абам kаіда, пäццём ?
80 « турған іцём kаіда, пäцём ? »
Пулаі Арыг пäцäзi aiтты :
«« Кан Кудаі салды пісті,
««абам чобўл, чалыс туңмам,
«« іцäм чобўл, чақыс туңмам.»»
« Абам ipäм чok полза
« ёс талабдың іріндä
« малды чонны kaiдаң алдың?
« абам іцём пар полор.
« Aiтпазаң сён ма, пäцём,
00
« тäгрінің тӧзунё парабын,
« чёрдің kырiна мён парабын,
« пазым парқанда азағым парзын!
 — 23 —

« азағым парканда пазым парзын ! »

Сыhа kонды Пуқа- Дäкä,
сыға чӱгӱрдў Пуқа -Дака,
пулут ызыk пор атка
ам алтанды Пуқа- Дака .
Чортып сыкты Пуға- Дыкі.
Чімік тінін kаб- алды
Пулаі Арыг пӧрӧзі..
« Токта! токта ! туңмам ! » тідір,
« азрын абаңны аіт пӧрӧін !
«iмiскӑн izüңні віт пӧрӧін !
« тоkта! токта! токтап тур!»
10 .
Токтады ам, аттаң түстў.
« Агбä кірäң , туңмам ! » тäдір.
Кір кälді äгбä ікäзі,
ыстoлдa тaбak салды .
« Табак чіб-ал! туңмам ! » тäдір.
аа Чоk чібäспін, пäцём, »» тёдір, 10

«« ас табакта чібäспін ;
« «азран абамны аткы ! »ь тадір,
«Фанаң чірбін табакты ;
« «ölrӧн полза сынын аirkы !
« ёміскüн ірёмнi aimkы ! » » тадір,
«« бігӧн полза сынын айткы ! »
« Ака, туңмам, лідар ёдім,
« позың ораізың, туңмам » тäдір,
«мынаң ары сён парзан
«тобус тäгрінің ол џанда
« Тас Чӯрӣк, Пус чӱpäк
«iкi kарындас алып пар.
«Артан анар парзаң, туңмам,
«іргі чтпüн lӧрзүң !
«позың кіріг полпаңзың,
« турч % вс ! анаң парарзың.
 24

« Абаңның kaрындазы чобўл,

« сäң kaрындазың мында чоңўл.
« Тас Чӱрак, Пус Чӱрёк.
130 « пу чӧрдäң абаңны алып
« чӧрінä алып пардан ,
« тäгрä чёткӑн сма äдіп
« То5ус тäбір позӯбыла
« абаңны ома позып салған.
138 Абаңның адын ёс, туңмам !
« нулан пор'аттыг Пулаi Кан,
« улуг алып , улуг кӱӱк полқан ,
« тоБузон частыг полқанда
« күш шоk апшыjak полқан ,
140 « абаңны алар аппарған .
« То5ус тäбір позӯбыла
« абаңны ома сап салған ,
« абаң ам -да тіріг тур- чар,
« абан ёш шыл турдў анда .
148 « Ол чёргä парар ползаң

« улуг тoiba орта парарзың,

« Тас Чjpäктің , Пус Чёрäктің
« Алтын Чёстӱк туңмалары ,
« аның тојы полқанда
130 « чёттон улуг алып кälräн,
« парчан алып нанцылары
« Тас Чӱрактің , Пус Чӱpäктің.
« Са пір-дä кiзi полыспас ,

« карала чақыс кiзi поларзың .

155 « Аларға парарда ,
« ёндіг парба , чақыс туңмам ,
« iндiг о чёргä парзан
« сіні бдурӑр , туңмам .

« Kiзi kарағына кӧрўнмä!

160 « сäк полып kyбyлaрзың ,
 25

« кӧзӧктӧң ар цанында
« сак полыб - одурарзыц. »
Пува - Дакä сықа чӱгӱрдў,
чӱгӱр чӱрүп чӱгін cykтў,
äбір чӱрўп ёзёр салды , 166

атка мініп чӱрўб-ысты .

Тас Чёрӧккӑ, Пус Чӱракка
чадiп кіді Пука - Дакä.
Улуг тоі тоілап чадыр,

Чоны парчан чылған, 170

чётгон улуг алып чылған ,
алтын бргодд одурдў.
Пула Дакä чёткӑнд &
сäк полып кубўлдў,
Кӧзнӧктуң алдында 176

одур - чадыр Пуқа- Дака.

Тас Чёрӣктуң ябізіндӣ
чон толтра по - тыр,
сäк полқан Пуқа - Дакüні
чылған кiзi кӧрӧӧн -чадыр; 80
чылған кiзiнiң iрiндä
пір чақыс кiзi полды ,
тар кӧскӧн тас кізі,
одурдан сакті ол кӧрдў,
одурдан сäкті таныб- алды . 188 :

Чылған аlдің пашшызы

улуг kapa кiзi полды ,
Агра Кара аттыг полды ,
тобус чёрдің алтында
Агра Караның чуртў юлды . 190

Тарлыг тас кiзi aiт-чадыр:

« Алып тудан Пулаi Кан
« Но - бід & kЫјалап чарзар ?
« Чаксы тудан Пулаi Канны .
2
»
 — 26 —

100 « но- бідä чазыт чарзар ?

« kацан-да полза Пулаг Канның
«чақыс палазы Пуқа- Дакä
« кäläplä кäläр мында,
« Пулаi Канның палазы каlip,
200 « ам чагбыла тоілаб-одурзар
« Пуқа- Дäкä кälräндä
« kанбыла тоілаб-одураар!»
Тар тондыг тас кізі
ak чäliннiг аk чамдар аттыг
МТЫГ

205 Карын-Дрiн Польчадыр.

То5ус чёрдің алтында чурттўг
Агрӣ Кара аіт-чадыр.
« Чудаб-ӧскӧн Карын- Дäрін ,
всён ноны пiláрзің ? » тäдір,
240 « парчан чарғы мёндä », тäдір,
« чёттон кiзiнiң пазы
« Парчан мӑнің koлымда;
« тобус чӧрдің алтында
« Сыныk Кара туңмам пар.
218 « Сыныk Кара туңмам кäls &
« сым одурарзың, Карын- Дарін .»
Карын- Дäрін андып чадыр :
« Сäң туңмаңнаң kopyБўп
«чоk чоќтабаспа кigi ?» тäдір,
220 « Сыныk Кара туңмаң
«сын kyдai полдыба ?
« Kaiзы -да кiзiнi
« kyдai-ok cанбаспа ?
« Кара чӧрдің алтында
228 « кара салыстыг поларзын,
« kaнныг іштіlіг помарзың.
« Кара чёрдің алтындары кiзi
« kapa Aiна садан ,
 27.—

«күннүг чӧрдiң кiзiзiн

220
« kyдai салып- тыр.
« Кӯзўңа ізüнма, Агра Кара !
« kyдaiңа ізäп, Агрӣ Кара ! »
«« Ам Пува- Дакі канца часkа чётті,
«« Карын-Дарін , віт піскä ! »
« Ам чäтті часkа чäтті » тäді. 233

Агра Кара ам аітты :

« Чатті часkа чаткан Пуқа- Дакан
« чар атына чуртума аппарып
« азраб -алып пала дінӧрбін!
« Кыс паланың імцäгiбila 240

« азрарбын Пува- Дакüні.

« Кудай салған сақызы
« чоk полып парар амды ,

« мың оk сақызыбыла
а 245
« Пуқа - Дäкüні аларбын.
« Кыс паланың імцäгiбili
« аны азрар полбассам

« kызыр каттың сўмä kабырғабыла

« азрар поларбын Пука - Дакӑні .»
Чäгтон алып ёстібнодурлар. 10

« Чäтті частыг Пува - Дакüні

« мäң колыма пӧрӧрчӧр !
« чётті частыг Пува- Дäкні
« маң колыма парбäзёр
« чёттон алып парчан ӧläрзёр! » 25

Карын- Дарiн чӧктаб-одур:

« Алып тӧlў алынok полар ,
« кӱӱк тӧlў кӱlӱк-ok полар ,
« Tokсан чacтыг Пулаi Канны
« алында бдурўп полбанзар, 200

« тобус тäбір позӯбыла

« тäгрӣ чäттра сыkkан омабыца
 — 28 —

«чапсырып салғандар.»
Чäтті частыг Пуқа- Дäкä
олардың пу сӧзён уБўб- алды ,
ат палқараң сарчында
алып полып төстү ам.
Ат пальцаң сарчыннан ары
тäбір тыт пол- тыр.
270 Аттаң тўст° Пуқа-Дака,
тäбір тытка адын памқады .
Табір тыттаң тӱзуп корзв
тäгрӣ чäттра сыkkaн
ома анда тур- чадыр,
278 абазы анда тіріг тур- чадыр,
тобус тäбір позӯбыла
анда салі салған абазы .
Kapak чазы kaн пол-чадыр,
пурун сӯ пус пол- чадыр.
280 « Алып туған позым полқамын,
« aimak qäprä kälrähjä
«ам öl-чадырбын.
« Уш часта kалған палам
« кара чақыс Пуқа - Дäка,
288 « чақыс палам по кäзä
« чоқым чоктар пӧрӧр ядім.
« Тас Чёрäккä, Пус Чёрӑккӣ
« чақыс палам Пуқа - Дакӣ казӣ
« äp cüнінä чӑткін полза
290 «тобус позӯбыла ома
« чапсыра саптырбас äдім.
« Tokсан чacтыг позым
« тобус позӯда тыбан тур-чарбын.»
Пуқа- Дык абазын кӧрду,
205 kapak чазы kaн полды ,
бурун сӯ пус болды .
 29

Азiктi ачыб- ыза -бірді,

Тас Чёрҳктің -äбізінä кірді ;
бізіндä чёттон алып одурдў.
« Азан, Азан , алып ! » тäдір. 300

Агра Кара чӧктап чадыр:

« Пулаi Канның чақыс палазы ,
« Ҳр сiнiнё чёткäläктӣ,
« Пуқа-Дäкä , піскä кälдің. »
Пуқа-Дäк чоктап чадыр : 308

« Чаkсы тудан Пулаi Кан ,

« абам Полған Пулаi Кан
« арқылап кäliп но здәрбідің ?
• нова тобус позӯбыла
« ома сап-сал - тырзың ? » 310

Агра Кара чоктап чадыр :

« Абаңны Пулаi Канны
« тобус позӯбыла чапkабыс,
« токсан позӯбыла сані
« ома чапсыра чабарбыс. 318

« Чäтті частыг Пуға - Дäкні

« ма пäprilä , чёттон алып!
« cläр токтағыла, чёттон алып ?
« тобус чёрдің алтына

« мён аш тӱзйін Пуқа - Дакӑні, 320

« kыс паланың амцäгiбila

« азрап кӧрӧін Пуқа-Дäкüні ,
« Кызыр каттың сўмä кабырдабыла
« азрап кӧрӧін Пуқа - Дäкüні.
328
« Пулаi Канның чуртўнда
« адан-да чоk ползын ,
« ёш талаіда толтра малын,

« ёш талаіда толтра чонын

« чёттон алып fläзіб -алқыла ! »
330
Пуна - Дäка ам відыр чадыр :
 — 30 —

« Уш талаідағы малды,
«үш талаідағы чонды
« kyдai fläп пӑрдібä?
«сӑн кудаі полдыңба ?
«Ікі путпыла пас кӧрӧбус!
«iкi koлбыла тартыс кӧрӧбӱс !»
Агра Кара турўп каlді:
« Ат кӧдӱрбäс Агра Кара полқамын,
« мёнi kopyknан чоќтадың,
340 « ачыгмыг тустә мён тур-чарбын,
« сӑн ас тамактың арiн чібнодурбассың,
« арақаның kaттiн iзіб-одурбассың ! »
Hakтаң сайты Пуқа- Дакüні,
ас пälдäң тартысканы ,
348 kapa чёр kыібыктады ,
тäгрі чічiрiп чадыр,
чёр аларды кӧдӱрбіді ,
чёргä кіріп пардылар ,
күн чоk, ai чоk чӧрг& түстуläp,
350 то5ус чёрдің алтына
тудўзўп тӱстӱläp.
Токус чӧрдің алтында
kара тура тур- чадыр,
олар пу тура чäттрӑ тӱстуläp.
338 Кара тураның пір кӧзнӧгӯ азы пар-тыр,
кӧзнӧктӧң пір kapa кiзi
пазын сығарыб- одур-чадыр:
« Ацам Агрӣ Кара кälдiңбä?
« Алып туһан Пуқа- Дакӑні
360 « Нођа чазаг ақылдың ?
« пулут ызыk пор” адын
« Но ақылбадың, ауам ?
« Пулаi Канның ёш талаб
« Толтра малын чонын
 — 31 —

« чёттон алып ам fläссін! 368

а пулут ызыбы пор адын
« ма ноқа ақыла- бiрбäдің ? »
Агрӣ Караның чуртў пу по -тыр,
тураның ізіндäгі Сыныk Кара ,
Агрӣ Караның туңмазы пол-тыр. 370
Мынаң ары чёр пäк по - тыр,
Кумнуг саілыг чӧр по -тыр,
паза төзёргä чёр чоБЎл.
Кара талаi ағып пар тыр
kapa тураның кырiнча, 373
чарым күн сал -чадыр
пу kаn kара чӧрды .
Пу чёрд& тудўзўп кälgilар,
Пуқа-Дак& Arp& Карыны тудўп
кӧдөрүп ташта -бёрді, 380
таштаб-ёдёрду.
Aiланбас кälin Пуқа- Дака
арқа моінын өзі-тäлті.
Агра Караның ӧігӧн сӧгў
таг- piläп чат калды . 388
Сыныk Кара туңмазы чугуруп к&lio
нактаң сапты Пуға-Дäкані,
пäliнӑн тудўп тартысты ,
iкi koлбыла тартысты ,
iкi aзakoыла пасты . 390
Каттыk тас ам чатчырап чадыр,
kapa чёр ам kыібырап чадыр,
То5ус кўнгä тудўш- шадырлар ,
тобраkkа тўспüн чадырлар ,
он ікі кўнг& тудўш- шадырлар, 898
olyo пolбан чадырлар.
Сыныk Кара зіт- чадыр:
« Алып туған Пуқа-Дака,
 32

« сiн чақыс Позың,

400 « ман -дä öдєр - салзаң
« kyдai чӧрін8 чт полбассың .
аКін
дір тулуңнўг kapa kaттым пар ,
« Өlўп парцаң тыны чok ,
« тӧг lўб-akчаң kaны чok ;
400 « Кара чақыс Пуқа- Дäкä,
« сён но к & lдің пу чаргä ,

« сані кам сўрус-каlар ?

« са сўрўзёр карындас чok ,
« са сўрўзар туқаның чok.
410 « Мані -да бдуруп салзаң
« küндір тулуңнўг каттымны ,
« Пуқа-Дäка, бдурўп поlбассың . »
Пу чӧрдä чётті кӱн тудўстўлар,
чӧргä кülbüн - чадырлар,
418
тобус кўн тудўстўлар,
тобраkkа кälбён- чадырлар,
он чäтті күнгä чäттiläp,
Пуқа - Дакӑнің kyдai салған
ak üді талалды ,
420 a kaны ам акты .

Ылғады Пуға- Дакä :

« Iqам сiбан аk üдім
« Aiна чӧріндä ам таладың ,
« абам тутпан аk üдім
428 « Aiна чаріндä ам таландың ,

« пардаң сығарған палам чоk ,

« пасkан чардӑ турғаным чok ,
« мäні салған kудаi аба
« kaiдыг чабал бlўм пёрді,
430 « Aiна чардä ölзүн-дің ?»

Kapak чазы тўсту ,

kapak чазы kaн полды ,
 — 33 —
пурун сӯ пус Полды .
« Kaiран абам азрын
« ўш талабдың толтра малым
< aiмak kолына кірді ;
«үстүмдä улуг kарындазым пар полза,
«алтымда кіріг kарындазым пар полза
« абамның чурту аімаkkа парбас лі.»
Ачыңа кіді Пуқа- Дікӑнің,
кодўрўп тастады Сыныk Караны ,
арда ноінын тäп салды ;
olгӧн согу таг по - kaлқан ,
тбгӯlräн kaны чул полқан .
Кара тураның азігі тарсылады .
Кӯзу сыk-пар- тыр Пува- Дакінің,
чіргі табаk човЎз ,
аштап- чадыб- ыза-бёрді.
Кіндір тулуңнўг kapa kaт кülді.
« Чаксы туған Пуда-Дак &
«cak по бдўр салзам
«ӧрӧ Кудай чабал алынар.
« Алқан ірімні бдуртўп салдым,
« Пуқа- Даканi kaiдып азраін!
« Сыныk Кара áрімні
« сындырбан ползаң,
« ас табаk арін пӧрӧр ядім,
«арақаның kaттін пӧрӧр ёдім.»
Кара kат кälді,
чақазынан каб- амды ,
сӧзӯр чӧрўп такпiliл чадыр,
сӧзӯр чӧруп саkпылап чадыр.
Алып туған Пуқа- Дакüні
азаkoыла одўрўп подцајы чоБўл.
Пува- Дак& aiт- чадыр:
« Чаkсы тупан позымны
п.
 — 34 -

«көзүң сыдар полза

« чазыттағын бдӱр! »
Тура-koнды Пуқа- Дакы,
kapa kaтпыла тудўстў,
ёш кўн тудўсту пу чӧрда,
чаргі кälбён-чадырмар,
тӧртөнцў кунунда
kapa kaтты кӧдӱрдў,
476 ағылып таштады ,
Ta
таштаб-одўрўп салды .
Астаң аштады ,
судаң сусkады ,
парцајы чоБўл, чазап пол-тыр.
480 Каннаң кызыл чäгрі пäilir
kapa kaт кäliп чадыр,
кälді, кälді Пуқа- Дакӑні
рактаң абіртіп чадыр.
« Чаксы туған Пуқа-Дакä,
« ölгӧн полицаңма, тіріг помцаңма?
« Колы Саін олқым пар ,
« Сарыг Саiн кызым пар,
« тіріг полза Пуқа -Дакä
« kызымның áрі ползын!
490 « Колы Саін олқыма парып
« олқымның чäштäзі ползын!»
Кара kат пас- тыр кälді,
Пуқа- Дäкä ölбӧн-дӱр,
тіріг чат-чадыр.
498 Ат кӧдєрбäс Пуға-Дакüні
kаб -алды брӧкӧн,
позының тӧрінè палқаб-алдыі,
тудўлцаң koлы чобўл.
« Olӧргӧ көнүм кälräнда
500 « арыk пастыг каттың тӧрін &
 — 35 —
«чӧрӯб- oluӧң мінам.
« ölӧрдӧң kaлқaн полқам-дäп санабын,
«сыннаб- dlўм ам кälдімä? »
Сағаннан кäliп туылады ,
ӧрӧкӧнбili kада чёрг& түстуlip, 300

чала пастаң тартыстылар,

тудўзўп чӧрӧ-бӧрдiläp.
« Чаксы ёрдäң kaлқамын,
«чабал каттаң ölӧргӧ чіттім.»
Пу чӧрдä тудўстўлар, 310
чӑтті кўнг чёттiра.
Ат кälä кіштäді.
Тас Чурак, Пус Чурактің
зігіндäгі тобус азыр сарчыннан
тыт ағасkа палқан полған, 818

пулут ызығы пор'ат

ам кіштӧп кälді.
То5ус азыр табір тытты
сӧзӧруп к -тір.
Пор” ат кäliп чоkтал чадыр: 320

« Aiмak чӧріндä мӑні палқап салдың,

« тобус азра тытка
« нова мӑні палқадың ?
« akсым kaзaп саларға карак йді,
« тінімні пос салған ползаң 323
« ӱрдä кäläp äдім, тüнёк.»
Орӧкӧнгӧ тäоті пор'ат,
ӧрӧкӧнн°ң пäliн өз& тäпті,
ӧрӧкӧн бls- kaлды .
Туisak сузўлўп парды , 330
Тас Чёрҳктің , Пус Чӱріктік
ёзік алдына туisak тӱсту.
Пуқа- Дакä чадыбнысты ,
пор'ат туiпағын сүруб-ысты,
 — 36 —

тыдын ад'ok сўзўрўп.

Kapak. чазы кан полды ,.
пурун сӯ пус полды .
Кара талаi тобун кӧр-чары ,
Пука- Дака кор-чары .
840 Колы Саін, ӧрӧкӧннўң оқы,
Сары Саін, брӧкӧннүң кызы
чӑдініп чӱгӱрёб-одурлар
« Колы Саін туңма чӱгӱр табраk!
«ақаным чаkсы туған ауда- Дакӣ
340 «аштаң ölўп парар» тäді.
Аны кӧрдў Пуда-Дӧкӧ,
kopykпан полза ам kopykтў .
Тӱкўрўб-ыза -барді,
кӧзӧ чыдып кälді чёрдäң,
500 iкi азағын тäп салды ,
чачырап парды а тäлп салып .
Тас Чёрӣк, Пус Чёрӑк
алардың ёзік алына тӱсту.
Турўп кälді Пуға- Дакä..
350 Тас Чёрактің чӧріндä
Чон-да чоБЎл, мал-дӣ чобўл,
чёттон алып мынд'ok ol- тур.
Тас Чӱрак, Пус Чӱрк
мынд'ok öl-тӱр.
360 Tac Чёрäк, Пус Чёрiктiң
ak малын, арқалыk чонын
кўн азар-зары сўр-тўр.
Пулут ызыk пор'ат чоБўл ok.
« дігӧн кiзi kyдai чӧрінӣ кälдім,
« пулут ызыk пор'ат ташанца
« су ішпäспін, табаk чібіспін .»
Анаң оk чалаг пасты Пуда- Дäкё.
Кудаі чӧрінӣ каlräнд %
 — 37 —

аштаза тоқ-ok полды .

« Тіріг-ді кӧрӧрбун ам пор'атты, 370

« ӧlгӧн-дӧ кӧрӧрбун ам пор'атты ..

Токус kадын бдук туганіб -одур,
чылас азаkпыла пар-чадыр.
« Абамнан алған пор'аттан
, ,
а чазаr kадым ам,
« парамнӑң тік пӧргüн бдук
«тӱгüніп парды ам.»
Абазының чуртўна чётті,
ўш талаіда толтра манда mk,
үш талаіда толтра чон- да чok. 380

« Кудаі пaргaн мaлны .

« kyдai-ok алды ,
« kyдai пӧргӑн чонны
« kyдai-ok алды ,
« пулут ызывы пор'адым 888
ачақыс атты такпаі ідім ! »
Анаң ары пар одурдў,
ёш талаiның ізіндӣ
парчан күн азар-зарына сүр-түр.
Чаkсы туған Пуқа -Дакі 890

чуртўнаң ары pak парды .

Ікі алып тудўш- шары ,
пірзі кіріг кiзi полқан,
пірэй улуг кiзi полқан,
кіріг кiзiнiң ады kop ат, 398

улуг кiзiнiң ады

ak-чаliннiг чамдар ат;
аны кӧрӧбнодурдў.
Тудўсkан кiзӣ чётс&
Тас Чӯрӣк, Пус Чӯрӣкнің чарінді во

кӧргӧн Карын- Дарiн цолған.

Карын-Дарін ымдап чадыр:
 38

«« Ака, Пуқа - Дака ! »» тадір,

« « пулут ызыk пюр'адың
608 «« kаіда халқан, Пука- Дака ?
«« Чазаг ам пар - чадырзың? » »
Пуға-Дікä чоктап чадыр :
« Пор'адымны пilдім ?
« пор'адымны кiзi туттўба ?
610 « пор'адым ölўп пардыба ? »
«« Адыцны пilбäдім » тадір ,
«« ёш талаі толтра малын,
«« ӱш талаі толтра чоның
« « тігрі тӧзӧнда
618 «« Алтын Чајан Кӱмүш - Шајан
« « тäгрі тӧзундä ölüш-шадыр,
« « табpak! табpаk пар , нанцы ! »»
Табpаk парды Пуға - Дäкі,
тäгрі тӧзӧнä чäтті,
620 тäгрі тӧзӧндä малын läш-шадырлар,
тагрі тӧзӧндä чонын ӱläu - шадырлар.

« Кара чақыс Пука- Дäкінің малын

« clip ӱläш- шадырзар ?
« Алтын Чајан , Кўмёш- Шајан ,
626 « абамның тӧlўнда ӧс полқанма?
« үш талаі толтра малымны ,
« ёш талаі толтра чонымны
« но ӧштӧп сӱрдäp ? » тäді.
Ікі алып аттарына мінді ,
630 Пуға- Дакä чазап кälді,
Алтын Чајанны тінінäң туттў.
« Ak малымның пӧlӱгӱн пäpäiн !
« арқа чонымның пӧlӱгӱн пöpüін !
« пулут ызыгы пор'адымны
638 « тудўб - алып тап кäläр ! »
a« Пулут ызывы пор'адың
 39 .

папу чарда чоk nолды ,

« « Кыдаі чаріна парқан », тадір,

« « Кыдаі чӧріндä улуг алып,
a « kaн кызыл чäгрі аттыг 640
« « Кан Тактаі алып Полтыр .

«« Пулут ызығы пор'ат

«« kаіда парлан ол піläp . »
Пуқа-Дакä kылышпыла сапты ,
Алтын Чајаның мойнын сапты , 648

кӧзӧ сапты , вдөрдү.

Кӱмӱш - Шајаның мойнын сапты ,
кӧзӧ сапты бдурду.
Малдаң ат мінмді ,
Пуқа- Дакӑнің малында 630

кӧдєрар ат чоБўл,
парды чараг Пуға- Дака,
малын чуртўн-зар'ok нандырды ,
чонын чуртўн-зар'ok нандырды ,
позы Кыдаі чӧріндä 688

чазаг ok парды Пуқа- Дака.

ФІгӯзў чok чонныг ,
муң ашкан малыг ,
kaн кызыл чäгрі аттыг ,
Кан Takтаi анда болған . 660

Кан Takтаіда чäтті ,

Пуђа - Дакä äбіна кірді,
ізённäшті, кол тудўштў,
устолқа табаk салды .
« Табak oдурўп чі ! » тäді. 66 $

«« Чоk! »» тäдір, вечібäспін ! » тадір.

« ноқа чібён - чадырзың ? »

«« Пулут ызыk пор'адымны

«е тіріг полза тiрiгд & кӧрӧрго,
« « бігън полза сӧгўн кӧрӧрго . 670
 — 40 —
« Кӧрчӧнцӧ тaбak чібäспін,
«akyдaiѕа сос пäргäм » » тäдір.
Кан Тактаi aiт- чадыр :
« Пуқа- Дак , наным!
678 « aдың раk чӧрдä тур-чадыр,
« чазаг анда парзаң
«аш шібнуä анда чётпäссің,
« чудап парарҙың, наным,
« Ас табаk чјбäзäң
680 « Чазаг парып чётпüн-чарзың.
« Чаксы табак чі! тäдір,
« чаkсы аш ші! тäдір.
Пуқа- Дäк& aiт-чадыр:
« « Тірігбä ölугбä, адым? »
688 « Тіріг адың, наным. »
Aiткан сөзүня укўп
табak чіді Пуда- Давы,
астың арін піді,
арақаның kaттін ішті.
690 Кан Тактай аіт- чадыр:
« Аргi Карабыла тудўзўп
а то5ус чёрдің алтына
« кіргüн мінäң, Пука- Дäка ? »
Пуқа- Дäкä aiт- чадыр:
693 « « Сын сÜc aiттың, Кан Takтай,
««чёрдің алтына кіргäм.»»
« Сарыг Саін kысты,
« Колы Саін олды
«кӧрдуңмä, Пука- Дäкä ? »
700 «« Көргӧм, Кан Takrai »» тäдір .
« Агрä Караның чуртун kӧрдуңм ? »
«« Кӧргӧм, Кан Takтais» тäдір.
« Агра Кара чӧріндä
« kapa тaлaiды кӧрдўңмӣ?»
 — 41 —

« Кӧргби, Кан Takmai»» тäдір. 703

« Кара тайладың пältipiнда
« Сарыг Саін kыстың бў,
« Колы Саін олдың обў;
« улут ызыk пор'aдың анда,
« алардың kолында тур-чадыр; 10

« тӧрт азаk кiзёнбil & тур- чадыр,

« Кырк пут кум арт салған,
« адың бlўп парар ам. »
Пуқа-Дыка ылдады.
« ЫлБаба, Пуқа- Дäкä! » тäдір. 718
« « Но ылғабаін, нанцым? »» тäдір.
« Пён kон, Пуда-Дак ! »
« « Чоk, kонмаспын, Кан Takтаі!
ае адым ölfп парар! »» тäдір.
« Чудап, аштап чӱргӧн кізі 720
«адыңны алып полбассың,
« мӑң улуг нанцым пар,
« kaлтар аттыг Каткандула ,
аулуг чулБус кiзi наным,
«ол нанцым адыңны чулустап 79 ,

« са пор'aдыңны ақылар..
«« А , нанцым, Конарым » тадір.
Кон чадыр Пува- Дака,
ас табак чіп чадыр,
арақа іш- шадыр, 730
ус парып усkан каза
таң адып пар-тыр.
Аркённir & зік азыл- пар- тыр,
алып кiзi кiрiп кälді .
« Азан, чаkсы туған Пуқа - Дака, 738
« пулут ызыk пор'aдыңны
«алыб-ok каlдім, Пуқа -Дака,
« токус чёрдің алтында
ІІ.
8.
 42

« то5ус kондым, нанцы » тäдір,

740 « Ilулут ызыk пор'aдыңны
« алып полбан ;

« kapa тӱндä чулкустап кälдім. »

« Ордаб- алып кälганiң
« « чаксы полды , нанцы ! » тадір ;
740 саӧlбӧн тіріг турзам

« « kацан- да чаkcы сä чадӑр .» »

« Аттың төрт азағында
« тäмiр кiзён турған пол - тыр,
« Кырk пут kум арткан пол - тыр ,

780 « kapk пут kумнў кӧдўрўп,

« аңдарып салыбысkам,
« орта kаpанаң таң алында
« кізён анаң сäштіб - алдым. »
Кан Тактаі, Катќанџула ,

758 Пуқа - Дакä ýцälä

нанцы пол - чадырлар .
« Эізӧ тыны пір ползын !
« тёгѓізü kaны пір ползын » тäп
наны полқаннар.
760 Сыкты Пука- Дакä öбдоң ,
пор'ады по тур -чадыр,
пор'атты көрдү ылғады .

« Нанарда » тадір « ӧбўмӧ. »

Кан Тактаі таксар'ok сыкты ,
768 Катканиула таксар'ok сыкты .
« Азён , äзн ! нандым ! » тäдір,
пулут ызыk пор'атkа мінді,
нанды Пуқа- Дака обунё .
Пулут ызыk пор'ады
770 нанып чортўб-одур.
K & lді чуртўна чётті,
ёш талаіда толтра чоны
 43

ід'ok oдур - чадыр,

ёш талаіда толтра малы
ід'ok тур- чадыр, 775

ат палдацаң сарчына түштү,

Пулаі Арыг пägüзі сыкты .

« Азан, Азён , чақыс туңмам ! »

Азён, чаксы пол чадырлар,
ббўзўна кір чадырлар, 70

ас табаќтың арiн iштi ,

арақаның kaттін ішті,
kын чадар агрыг човЎл ,
kыскыр кäläрга ча чо5ўл.

ІІІ . Кан Мёргüн.

Ебі тоятра естіг пол-тыр,

чазы толтра малдыг пол - тыр,
kaн чäгрі аттыг Кан Маргüн юІ- тыр
Кан Арыг пацälіг пол- тыр,
пірзі тӧрӧну пірзi пilбüн чар ,
пірзі тӧрӧну пірзi пilбн чар .
« E3%, пäцам, аңнап параін !
« аңнап kустап параін ! » тäдір .»
« « Туңмам! »» тäдір, « « кірігзің » », тäдір,
« « ӧскӧндӧ kустап чӧрӧрзүң.»» 10

Пäцä aiт- чар: « « Tokта, туңмам ! »»

анызы пара- гälä тäп - чар.
Токус кӱӱстўг сундуk аш- шар,
тобус пакча kарт алды .
« На оінаін, туңмам ! » тадір. 15

«« На оінаб- ok кӧрӧін ! »» тäдір ;

Oінаб - одурлар, kарт ойнадылар,
пацäзі туңмазын ус -салды ,
 — 44 —

тобус паkа kартты

20 тобус туңманы ус-салды .
Туцмазы тарыныб-одурдў ,
туңмазы тарынып сыкты ,
атка мінді, аңнап пар- чар ,
kapcakтыг аң ат чёр- төр,
23 адып алып наныбнодур.
Чыгрі ат ылқап кäl - чадыр,
чäгрі ат ізіндä aiт- чадыр:
« Кан Арыг пääң сіні бдєрар,
«кӱрдң аттыг Чіртін Мӧкӧбiнi
30 пірік-пардылар, өдра кäl-чадыр.»
« « Кан чäгрі адым, ноны kоруђуп
« «ылқап чадырзың, адым,»»
Чäгрі ат піlібнодур,
сölüін-дӧзӧ пäцäзінӑ ачынцы ,
сölüбӧін-дäзä Кан Мäpr&ңгä ачынцы ,
сölüбӧді чäгрі ат,
ед'ok eбiзiнё чётті .
Пäläзі өдрӑ сыкты :
« Абаң чуртўн тудар-ok- сың,
40 « ӑнӑң чуртўн тудар-ok-сың,
« ap kустў чаkсы ат-тырзың. »
Чуртўна кіріп кälді,
ас табаќтың арін сал -чадыр,
арақаның kaттін сал-чадыр,
езріб-одур Кан Маргäн.
Кан чäгрі ат кістäлі чалыр:
« Кан Мäргüн ім, кӱӱгӱм » тäдір,
«Кырk тазор о пӱдүрүп
« Iläцäң бдӱрӑргä чёр » тäдір.
во Туңмазы ёстi, ykтў;
« Абам полқан чäгрі ат
« Но кістäп чадыр, пäцём. »
 — 45. –

«« plўг маш ўрүн кӧруп кiстап чадыр.»»

Туңмазын аіт- чадыр:
«« Араға іс, туңмам! » тäдір, 38
««iстi нiн тасты талбаk
« « малдың сӧзун но ашшыңаің ? » »
Арада ізіб- одурдў.
Чаl кір-чадыр чуртўна,
ат кӱläп кäl- тір, 00

полар ебід & ң iстiп чадыр.

Аркӑн & зік азылды ,
алып кiзi кiрдi ебіні.
« Азан мінді ! » ат- чадыр.
« « Азён , ёзён , нанцы » » тадір ;
koлдаң kапты алыпты ,
колдуктаң чölüб-одурттў.
« Кізі полза аттыг пoлцаң ,
« Kİк полза тӱктуг пoлцаң,
« aiран сус-пӑр, пäцём ? тідір,
@ aiран iскан кізі
«адын адап пӧрӧрбы ?
@ aiран іспüн кізі
« адын адап Полбаспа ? »
Адын адалаk, TX

aiран пӧрбüн салған пägäзі,

по алып ам адын адап пӧрді:
«« Кара пор'аттыг Кан Мӧкӧ юлцаңмын ,»»
Кан Маргӑн сураг чадыр :
«« Pak чуртуңма ? чақын чуртуңма ?»» 80

« Алтон тäгір озарында » тадір,

« kадарқан малым чоБул ,
« kаптағы езім чоБул,
«абадан 8р чақыспын », тадір,
«іцäдäң ар чақыспын» тäдір. 88

««Pak чӧрдўңмы , наным?»» тадір,

 46

авчақын чӧрдуңма, наным ? » » тäдір .

« Pak - та чӧрӧӧдӱм », тäді,

« чақын-да чӧрӧӧдўм » тäді,

90
« аттаң артыk чӑгрі ат тüндӣ
« аны кӧрӧрг кälдім,
« Ырдаң артыk Кан Маргüн тüндä
« сарыназар ўзүн кälräм » тадір.
Араға náр, пацём ! »» тäдір,
98
«« сарыназарда пӑр! » » тäдір.
« Араға мён іспäцём ! » тäдір.
« « Араға іспӧзӧң сарынап көр ! » »
« Сарынір өзүн кälräм ,
« сарынaбaс ўзён кäloäм !
100 « алтон пäliг ал'akсыр

« парба , наным Кан Маргüн ? »

Кан Маргін : «« Пар » тäдір .
« Ӱр пашшы пä
« пасkа аkсырда kозыл - чадыр,
108 « аны кӧр кälдім » тäдір.
Кан Маргüн пäцäзін сары кӧр- чар.

« Но kылған полицаң , пäg& ? » тäдір .

Кан Арыг сölüп чары :
« Іттäң туған іт табан », тадір,
110 « kулдаң туған кул табан » тäдір.
Кан Мӧкӧ aiт -чары :

« Кул- да ползам Кудайдың kулубын,

«іт - тä ползам Кудайдың ідібін. »
« « Пу чёргä caisak суларда кälдiңбä ? »
( 15 « Суғар ўзӱн к lräм » тадір,
« сукпас ёзун кäljäм » тäдір.
Кан Арыг сölün чадыр :
«« ОБур äтпäбін » тäдір ,
« « от ӱзӱргінім кӧрдөңмӧ ? »
120 « ОБур тудар ёзун кälгам,
 — 47

« тутпас узун ка/ мам » тадір.

«« Каідаң аны табарзың ? » тадір.
Кыірақын кӧдуруп каlді,
Кан Мокӧну сапты ,
kадыл kyjakты чара сапты , 123

талдра сапты Кан Мӧкӧнф,

анаң аjылып тур кіді,
Кан Мӧкӧ турўп каlді.
« ОБуруң но чардың табарым ?
« äткüнді тут көр ! » тäдір. 130
Кан Мбкӧ пазып барды ,

частығының алтынаң
алтын камцыны сӯруб - алды ,
пір kолынаң пір пазыны туттў ,
пір колынаң пір пазыны туттў , 138

толқанда алтын камтыны

алып кiзi тәр - түстў.
Кан Мӧкӧ aiт-чадыр:

« ОБурўң чоќта по алыпты нo cykkазың ?

« частыктың алтынa нo cykkазың ? » 140

Кан Мäрган тарыныб - одур.

« Но kылығың пoлцаң чыттыг сырбаң ?

« но ермінӑ пірік-чёрзӯң ?
Пijағы Кан Мäргüн тура -кälді,
пijағы кiзiнi тудўб - алды , 143

сўзўрўп парды тасkары .

Кан Маргäн kапты по алыпты ,
iкi iңмёнi kаб - алды ,
сарчынға бдура саб-ысты ,
анаң аіландра пас кälді. 180

Алтын камцы колына туттў ,

Кан Арыгды пäцäзін
сўрмäстäң kацты Кан Маргüн,
алтын камуымына сојып чалыр .
 — 48 -
133 Пацäзы ылғаli чадыр,
kapak чазы kaн пол- чадыр,
пурун сӯ пус пол-чадыр.
Кан Мӧкӧ турўп кälді,
пӱрӱгӱн колтуkkа салды ,
ам каlіп пазыр-чадыр:
« Пір пір аны таста! » тäдір.
« « Тастабассым, нанцым! »» тäдір,
« « Öдря самічаңмын пäцёмні ! »»
« Чоk, наным Кан Мёргäя,
168 « мäң кӧңнумä пӑр !» тäдір.
Кан Маргüн äспін чадыр,
сапты , сапты пëцàзін.
Кан Мӧкӧ азағына төстү.
« Тагга сыксаң тајағың полаін!
170 « суға кірзаң су чӧlӧк kонаін!
« Тостаң кадыл туған Полаң !
« торқадаң пӱк¢l полып ќалаң ! »
Кан Мёргäп сölӧп чадыр:
« « Маң kарағымнаң кӧрмӧн
17 «apak чӧрінӑ парыi kон ! » тäдір.
«« По ујатты kaja cykчаңмын ? »
« Чоk, нанцым Кан Мёргін,
« мён мынаң парбассым,
« koнaін мында чӧlӧк полып.
180
« Кадардан малым чокул,
« kаптағы езім чобул,
«kаіда парып көн кӧрчӧңмён ? »
Кан Мёргüн табыс ётпäді,
Кан Мӧкӧ түрӧ-тӱст ,
185 koлдаң kапты Кан Арыгды
чӑдініб - алып парыб-ысты ,
алтын сары парыб- ысты ,
он азаkтыг орынны пӱдөрдү,
 49

оттус азаkтыг сірӣ пӯдөрдү,

тагріні тіктäп өргөнў пӱдөрдү ,,
чӑрiнi ilбіктäп ебіні пӱдурду.
Токус akcырды тоза соқып
тоі йт-чадыр Кан Мӧкӧ ,
кыр akcырды кыра соғып
198
тоі äт - чадыр Кан Мӧкӧ ,
pakka чоны кыртып чадыр,
тоі чізін ! тän kыртып чадыр.

чақын чонны кыртып чадыр,

тоі чізін ! тün kыртып чадыр.
Тойлап чадырлар кäliп 200

kaлыk чон чылып чадыр,

kaзы Картпына сабыш- шадыр,

kaзaн kағылып чадыр ,
kaлыk чон тарап чадыр ,
тäпші тӱгüніш чадыр, 208

тäкші чон тарап чадыр.

Ам чäl кіріп чадыр ,
по чälrä Кан Маргüн усkан - чадыр,
токус тӧi kул'аттыг
то5ус алып кäl-чадыр, 210

кӧргөн чӧрінӑн чӱруб-альш

Кан Мöprüнгä пазырыб- одурлар .
« Канда kан пacka äмäс », тäдір ,
« пäгдä пäг пасkа ймäс », тадір,
« атkaн ok тастаң нанмас , 218

« ысkан кiзi чолдаң нанмас ,

« kaмцы каттыг полды,

« äт чымжаk полды ,

« ерік чоќта чӧр- чарбыс. »

Eбä кір - чадырлар, 220

koлдаң kапты Кан Маргüн,

алтын ыстолқа тартты .
п.
 50

« Чок », тёді, « піс парбасшыс. »

« « Нонад kopyk -чӧргӧн кiзilip подцаңайр ? »
зав « Пурунда алыб -ok полқабыс,
« алыптаң артык алып сыkkaндa

« адаіла чарабадыбыс » тäдilip.

« Мынан ары кырыk тäгірдің ош зарында
« as oi аттыг Алтын Таіцы пар ,
230 « ölврдӧ тыны чok » тадір.
« То5ус чыл тудўсkабыс,
« тобус чылдың пазында
« олцä кірдібіс » тäдір ,
« сӣ тil ысты » тäдір.
236 « Ус күннуң пазында
« мä кälзін Кан Мёргüн !
« kaдaрған малыны сўрўны к & lзін !
« kаптағы езін ақылзын!
« Парарзыңма, нандым Кан Маргüн ? »
240 Кан Маргӑн сölüп чадыр :

« « Пäк алдырткан чӧрінӣ но парбарам ?

« « парамын Алтын Таіца ! » тадір,
« чётті көннәң пазында парамын. »
То5ус алып сölüп -чадыр:

248 « Кўзäläп пардан кўзёзі чуртўнд'ok ,

« улуг паркан көстүк алып ол ,
« ол тil ыckaн ok» тäдір.
Кан Маргüн сурап чадыр:
«« Kaiзы ысkан пу тilді ?
250 «« мä ысkанма ? кіз ысkанма ?»
« Кізä по тilді ысkан.

« Мынаң ары тобус тäгірдің озары

« Алтын Кан пар » тäдір ,

« аның палазы пар » тäдір ,

288 « ала сокыр аттыг Алтын Чытыс пар ,
« Токуш шын тaбak чібін
 51

« уш шадыр » т & дір,

« малы чонны алып к &liн мi таа

« тil ысkан кўзёзЇ

200
« ak kу'аттыг Албанцас .
« Ам аңда пар-чадырбыс .»
То5ус аттарына мүндө ,
тодус kамрыны кӧдўрўп сапты ,
то5ус ат чугурўп сыкты .
Кан Маргын кӧр таппін kaлды . 203

« Ам к & liп аттаң артыk

« ақ оі ат kaiдыг ат полды ? » тäдір ,
« кізідäң артыk kaiдыг кiзi полды ? »
Алтын Taiga тaрынып чадыр .
мо
« Мынаң парзам » тäдір ,
« as oi аттаң & зӑрін ӱк калдырамын ,

« чібäк тінін чӧр сөзўртЊрбін . »

Атkа кўмёш шёгён cyk -чадыр ,
apkaзына ёзӑр сал -чадыр ,
278
ёс koлдaвлап тарт -чадыр,
ёс kockaннaп cyk чадыр ,
ебізінӣ кіріп кälді.
Езік азыла тӱстў,
Кан Мӧкӧ кірӣ тӯсту,
kapa cakпа пӱрӱгӱн колтуkka kысты , 280

Пазыр-чадыр Кан Маргüнг :

« Пір чоk чоkтазам тарынармаң ! »

Сым одур чадыр Кан Маргќн .
« Кан Марган чӱрчўм ! » тäдір ,
288
« мёнi арқыcka аппар ! »
«« Чоk ! »» тадір ««апарбассым ! » тадір .
Кан Мокб сбlso чадыр :

« Кізі чарії чаба полар ,

« мын арқаңның карап чёрдмөн . »
« « Іттің туған іт табан ! 0
 52

« « kулдаң туған кул табан І »»

« Іт-тä ползам кудайдың ідібін ,
« kyл-да ползам Кудайдың kулўбўн.
« Пурун ораі ӧскӧм » тäдір,
208 а
пір туста салысkа кірäмін . »
Алып туған Кан Мӑргüн
äспаді, кӧрӧӧдў адына мүндү.
Кан Мöprüн ам пастыр сыкты ,
алтын камчыны кӧдёргӧн адын састь:.
300 Кан Мӧкӧ кӧр таппін kaлды .
Eбізнä кір кälді ам ,
kaттынаң сурап чалдыр :

« Кан Маргüн чӱрчЄмнє сўрӯзäін ? »

« « Пар ! »» тäдір абakai aiтты ,
308 « по туста кӧрӧӧң- дӧ kаіда кӧрчӧңзүң. »
Адына мунд'ам Кан Мӧкӧ .
« Кат ! » тäдір , « чаkсы kон ! » тадір.
« малыңны кадар одур !
« kаптағы езiңнi kарата !!
310 « Езён пол , kaттым ! » тадір.
Алтын саптыг kaмцызын

кӧдӱр кälді Кан Мӧкӧ ,

kapa пор'адын сап салды ,

kapa пор'ат ам чӱгӱрп сыкты .

31. Кулағында кӱläп чадыр,
kapa пор'ат таkылада тур - чадыр.
« Кан Мӧкӧ ім кӱӱгӱм ,
« Кан Мёргäннің kaн чäгрі ады

« мында турған » тäдір,

320 « мынаң ары чӱгӱруп парғанда
« азаk анда мында тiп калды . »
Кан Мӧкӧ сölüп чадыр :

« Кан Мёргüннің kaн чäгрі ат

« kаіда чӱгӱргӧн » тäдір,
 — 53 —

« сён пір орунва чӱгӱруб-одур ! » 325

Камцыны сапты ам,

чӱгӱруп сыкты кара пор'ат,
kaн чäгрі ат пір тäңі чӱр-чадыр.
Аташшаң арқылыk сын чадыр.
ол сынға кäliп кӧр- чадыр, 330

iкi алып тудўш- шадыр.

Пірзiнi кӧрзӧ пірзі кӱс Пол-чадыр,
пірзiнi кӧрӧ пірзі кӱс пол-чадыр.
Кан Мӑргӑннің kолын ёді түгüн төр,
kypy cӧгӱ орынтыр. 338
Алып кiзiнi ат тут-чадыр,
kapa чӧрді кӧп kарбап чадыр.
Кан Мӧкӧ єдрä oiлан чадыр,
алып кiзiнi чара тартыб-алды ,
ам кälіп тудўс-сыктылар. 340

Пірзiнӑң пірзі кӱс,

пірзiнàң пірзі көс,
Кан Мӧкӧ Алтын Таіцыны туттў,
Алтын Таіцыны тастады ,
Алтын Таіцыны ӧдрä салды . 348

Анаң кӧрчӧ алтын-зары

iкi алып тудуш- шадыр.
Кан Мокӧ анда пар- чадыр.
Пірзi cülüп чадыр:
« Адаң ӱзун кірбä » тäдір, 330
« адаңнан тӧlў чопул » тäдір.
Кан Мӧкӧ a cülüд :
« Кӱстук кiзi kонцаң полтыр,
«көзү чоk кiзi ед'ok ölgöң Полтыр »
Тудўзўп сыкты ікі алып, 388

kapa палқас түгüн-чадыр,

Кызыл палқас орында кӧрўп чадыр,
Кан Мӧкӧ iкiбiзiн здөрдў.
 — 54 —

Кан Мӧкӧ чурт сарын парды ,

AT
Кан Маргіннің koлыны kапты . Ы .

« Чурчӱм, пір чоk чӧктазам

« тарынарзыңма , чӱрчӱм ? »
«« Чоk пазынаң но тарынарым? »»
« Алтын Таіцыдаң пала пар!» тäдір,
388 « Алтын Чёстӱг пала пар,
« пу чӧрі бірзäң андыг таппассың,
«алып kонып ka ! » тадір.
«« Карар -ok-пын, чäстём »» тäдір.
Кара cakпа пӱрүктү колтуkkа салды ,
370 Кара Нанціl aбakaiѕа пазыр чадыр.
« Таг ассаң тајағың полаң !
«суға кірзäң су чӧlӧк полаң!
« тостаң кадым туған полаң !
« торқадаң пӱкӯl.полаң!
375 « пазынып кälді тäп санаба!
«чаkсылап кälдiбic, Kapa Hüнцil,
« kызыңны аларға кälдібіс » тёдір.
« « Чаксылап кälräн кiзӣ
«« паламны пёрамін »» тадір.
380 Ам паланы пр-чадыр.
«« Алған ёрiмнi тiргiс пӑр! »» тäдір.
Kapak чазы kaн пол-чадыр,
пурун сӯ пус пол-чадыр,
ылқап чадыр абakai .
388 Кан Мӧкӧ сölüп чадыр:
« Тіргізӑрім аны » тäдір.
Ам парды тіргізäргä
ізбінàң аk от алды ,
аны ўп кäliп салды ,
390 отты ölгӧн сӧккӧ салды ,
ёдінä äт тончалыр,
парчан кан чӱгӱр-чадыр,
 — 55 —
турўп к & іді Алтын Таіцы ,
Кырыk тісті аспады ,
кызыл тіlін сыңарып чоkтабады .
Сым одур калды .
Кан Мёкд чоктап чары :
« Пазынып піс албадыбыс,
чаkcыбыла алдыбыс,
«Алтын Чөстүктү алдыбыс,
« тарынма, Алтын Таіцы . »
Колмына Алтын Таіцыны kапты ,
чуртўна чадiн чадыр,
чёттil & p , чуртуна кiрдil & p,
aбakai cilӧб-одурдў:
« Тоі сал ! Кызыңны пӑр ! » тадір.
Алтын Таіцы пір сёс зітпін-чадыр.
« Мындыг чаkcыларға но пърбін -чарзың,
« чабал кäls & cüн пӧрӧрзің .»
Алтын Таіцы сбlободу ,
сым сым одур-чадыр.
Кара Нанціl соlӧп чадыр:
« Кызымны сläр алыңар!
« мён паламны пёр чарым,
41
«чуртўмнў бiрiп чӧрӧрчӧр ! »
Кызын ағылып kодқа туттўрдў.
Алып тӧрӧн Кан Мӧкӧ:
« Тіріг туста тіскібіс» тадір,
« амыр ат мёнуп пар-чарбыс,
«ўзўбäс чурт ползын! .
« Тозылбас Коныk ползын! »
Ат ақылып мундбlip,
kapa пор'атka Кан Мӧкӧ,
kaн чüгрі атka Кан Марган.
Мўндбlip, пар сыктылар.
Жайн, ёзiн тiп пардылар,
 56

iкi тiнiн піргä тугтўлар,

ікі камчыны тäң къдўрдўзар,

iкi ат саңаі чӱгӱруп сыктылар ,
430 пірзiнiң пірзі ос полбiн- чадыр,
пірзиëң пірзі ос полбїн - чадыр,
iкi атмына сумуk пылазып пар - чадыр
kырыk тäгрі ӧдӧ чӱгӱрдўзар,
iкi ат пір чӧргä тура тӱст läp.
438 « Кацанда полза піс & p поларбыс,
« абазының чуртўн тудар -ok- пыс,
« пір чоk чоќтазам тарынма мä! »
Кан Маргäн Алып сӧӧп чадыр :
«« Чоk пазынаң но тaрынцаңмын . »
440 Сölüп чадыр Кан Мӧкӧ:
« Аттаң артыk kapa атты

« адаіда сён но сӧккӧзүң ?

« ёрдäң артыk пӑр ползаң
« ітка сäн но сӧккӧзүң ?
448 « пір, пір аны таста ! » тäдір,
« тарынма мä чӑстём ! » тäдір.
Полар мында турдан туста
чäl кіріп чадыр,

алтын тагды алып азыб - одур.

480 Kalräн поларға äзён пӧр -чадыр ,
ізён пӧрдiläр кälräн кiзä :
« Pak чӧрдўңм , наным ?

« чақын чӧрдүңма , наным ? »»

Мынала чёрдум »» тадір,
488
« « pak- та чӧрбөдүм ,
«а чақын -да чӧрӧӧдум , »»
« Кік полза тӱктуг пoлцаң ,
« кiзi полза аттыг Полпаң . »

«акырыk тäгрі озарында чуртўгоўн,

400 « « kырыk тäгрі озарынаң кälräбін .
 — 57 -

«а чақысkа чаг парлыг,

«абскўскі ўң парлыг
« « Алтын Канның палазы
«« ала соkyp аттыг Алтын Чылтыспын.
«« Токус т &i аk kул'аттыг
«« тоқус алып к & lräн »» тäдір,
ва аk kул аттыг Албанцас kыртыр,
wаkадарқан малыны ақылзын кыртыр,
«« kаптағы езін ақылзын кыртыр.
« « То5ус тӧi аk kул аттыг
«« токус алыпты тудўскам,
«« Тобус чылға сығара тудўскам,
«« То5ус чылдың пазында
«втобус алыпты бдурдўм;
« « Нанцы наikaн Поларға
aacläргі кälдім ман парып,ә»
Нанцы по -чадырлар ам ;
ўзälä нанцы полып пардылар.
Чуртту кӧр- чадырлар,
малға мал kозыл-тыр,
чонда чон kозыл-тыр,
& ңдаріlіп пардан ебіні
аптап к &l- тік- салдылар ,
тор'akсырын тoзa cokты ,
тойлап к &liп той салды ,
Тозы чон кыртып чадыр,
тој тоілап чадырлар.
Кыр akсырын кыра соkты ,
Кырбан тартып той салды ,
тоі тойлаа чадырлар,
kaзы Картымына сабыш- шадыр.
Азік азыла тств;
Кан Арыг кіріп к &lai,
Кан Арыг сölѕо чадыр:
 58 —

495 « Пlip eбіда тойлап тој ползаңма ?

« Позың сарын нo kырбін чарзың ?
« араға іссä алынып партырым.»
«« Кан Маргüн, чӧрчӧм » тäдір,
««чёстӑң-зӧрі парарыңма ? »
300 « Парар ok пын» тäдір.
« « Чақыс чёстäңнің тої чібіссіңм & ? » »
« Чірім ok » тäдір,
« пäцёмнің тоі тоілабанда
« kaiдаң пар- чiрiм.»
005 Колдаң kапты Кан Мёргӑнні,
чадініп ам парды .
Кан Мӧкӧнуң чуртуна кiрдil p,
алтын столқа аш салдылар,
ус нанцы аны чіб-одурлар,
Во іссä арада полды ,
чiзi тaмak полды .
Ўс ат кістäп чадыр:
«Ім к¢lєктёр, ölopўң урундар!»
Ус алып аспüн-чалыр.
Вив Азік азыла төстү,
Кан Маргӑннің катты кірді,
kapak чазы kaн полтыр,
пурун сӯ пус полтыр.
« По алғаным, Кан Мёргän,
320 « егба парзан, чізäң ас полбаспа?
« Кан Арыг пäцаң бдрӧргä чёрдү,
аб арада пар чадыр cläргä ! »
Ус нанды äспён-чадырлар.
Салам кäliп Кан Арыг.
52. « Чақыс туңмамның пазын
« піlіб-алқаңма, Алтын Чустук ?
« Сыk! тідір, мың ебімнің ! »
« « Анызы сырар оk ын э », тäдір,
 — 59

« а чақыс туңмаңны бдөр салып

« « kaja кун кӧрӧрзүң »» тäдір. 30

ёс алып äспїн -чадыр аны .

Алтын Чустук ылқап сыкты .

Алтын Чөстүк паркан сонда
улам кӯстіп іш - шадырлар.
Ус ат кiстал чадыр : 338

« Al üбäс чёргä ölёргü äш- шарзың ! »

Ус алып іспін ok чадыр.

Kapak чазы kaн -ok пол -тыр,

пурун сӯ пус - ok пол - тыр,
өс ат кістёл чадыр , 840

kapa чёрді салчып кістäп чадыр.

Устўгө чајан ачын - чадыр,

алтыкы чңäс азын - чадыр.

Кан Мӧкӧ ағзынаң аk чалын сыk чадыр,
кӧксёндң кӧк чалын сыk-чадыр, В48

iкi устубун сабылды .

« Olӧр кўнг урўндўм ,
« по кäпкä кірбäссім тӧп санам . »
Kapak чазы kaн полды ,
пурун сӯ пус полды , 300

сыпара пас сыкты Кан Мӧкӧ,

kapa пор'атka мөн алтанды ,
kaмцы кӧдөрўп сапты ,
kapa пор'ат чӱгӱр сыкты ,
ak тасkылның kырын талаза 388

чӱгӱр -чадыр Кан Мокӧ.

Сәбўргälік сут кӧl пол - тыр,
сүт кӧігӧ чөс kулаш чётпüн
аттан аңдарылды Кан Мӧкӧ ,
300
kўлқан ақышшылап кӧі - чадыр,
чалдын ақышшылап чарлап чадыр.
Кан Мёкө ылдап чыдыр :
 60

« Устўндiгi kудаа ама парзiн ! »

Сымныг кӧі чадыр Кан Мокд
В08 Ікі алып ам сыкты ,
пірзі ала соkyp arka мүндө ,
kабыстыг kapa кol сары чӱгӱрдә,
алтон Кулаш чётпан,
аттаң аңдарылд” алып .
370 Кан Марган чагрі атka мyндЎ,

ak талаі сары чӱгӱрдў ,

ёс kулаш чäтпӑн
аттаң аңдарылды алыр .
Ус алып кӧі чадыр ам ,

878 ёстүндäгi kудаi ачын - чадыр.

Уш шурттў тудар кiзi чоk подды ,
чазы чёрда мал kaлды ,
ён чӧрда ес калды ,
Алтын Чёстёк абаkаi кäliп
380 сыктап чадыр, ылқап чадыр.
Кан Кызыл чагрі ат
ak тасkылның kырын талаза
чӱгӱрўп чӧрўп сыкты ,
ak тасkылның kырына сыкты ,

888. äбря kapakcынып тур чадыр.

Ak малының аразынаң ,
чылас пала мӧктӧп парцаң ,
Кан Мӧкӧ - зӧрі алдыра парцаң ,
Кан Мӧкӧнө kаб - алды ,
800 сёт кӧігӧ кірё тастады .
Кара кӧl -зäрі пала парцаң ,
пијағы Алтын Чылтыcka чётті,
kаб- алды , кара кӧlгө тастады .
Кан Маргüн-зäpi ok пала парцаң
696 kаб-алды Кан Мёргüнні,
ak тамаіқа кірӣ салыбнысты .
 — 61 —

Кан Мокӧ-зар ok паза парч ,

Кан Мокӧнө чüтті ам,
сығара тартыб- алды ,
сүт кӧlддң тартыб-амды , 600

Кан Мокӧ тўкўрдў,

чылас пала төкөрдү,
Кан Мӧкӧ чаkcы полып парды .
Алтын Чылтысты талаза парчі,
чäтті, сыпара тартыб-алды , 608

kapa кolдӧң тартыб-алды ,

Алтын Чыштыcka тукёрду,
чаkcы полып парды Алтын Чытыс.
Кан Марганні талаза парчі,
610
чётті, сықара тартыб- алды ,
ak талаідаң сығара тартты ,
тўкўрдў пазоk Кан Маргӑнгӣ,
Кан Маргüн чаkcы полып парды .
Ӱс алып ам корзб
618
пијады чылас би чопул.
Ус алып ылқаш- шадыр;
« Устөгү кудајыбыс чаkсы Атті іскі.»
Ўс алып муќалып ышқап чадыр,
Кан Арыг-зар пардылар ,
Кан Арыгга парза човул , - 620

тäс парыб-ыза-бёрді.
« Кайдаң табарбыс ? » тäдір,
ўзäläң чоkташ- шадырлар .
« Сён, нанцы Алтын Чыштыс,
« тäгрі ўстун тіlіп пар. 628

« Сён, нанцы Кан Моко,

« алтын саркы чёр тiläп пар!
« Ман позым Кан Маргін
« өстөн саркы чёр тilipбiн. »
Алыш тудан Алтын 'Чылтыс 630
 — 62 —

тäгрі ўстӱн тiläп парыб-ысты ,

алып туған Кан Мӧкӧ
амтын саркы чӧрдi тil & п парды ,
алып туған Кан Маргüн
638 Алтын Чустёк kaттына кälді,
& зённàш- шадырлар,
aбakaija чokтап чадыр:
« Фігӧн позымны kaiзы чаkсы ітті,
« аны пil-чарзыңма ? »
040 Абаkаi cülüп чадыр:
a « Кан Маргüн алғаным » тадір,
aanilбüн чарым алғаным »»
« То5ус кӱlўстўг сундукту
« ас кӧр, алғаным » тäдір.
648 Абаkаi чаkсы Алтын чустук
парыбнысты сундуkka,
парып кӧрчӧ Кан Маргüн
өс тӱмäг пар полкан
анызы чіт-пар-тыр.
вво Ылғап чадыр Кан Маргüн,
» Мің kылызым мёнi ok саб-ӧдўрар,
« мäң чыдам мёнi ok сазыб- ёдӱрӧр,
«мäң садақым мёнй оk адыб-ёдўрӑр.»
Адын ақылып мундә,
658 « Азён » алғаным Алтын Чёстёк!»
« äзён » тадір, парыбнысты ,
ёстӱн саркы чёр сèрін пар чар,
ak талаі чолда чадыр,
ak пар- тыр чазыца,
вво ak талаі постап тӱзёбнодур,
kумнўг чёр пар пол-тыр.
Кӧруп чадыр Кан Маргін
iкi кiзi kо чёдініс пар-тыр,
аның чонын істäб -одур,
 63

« абам полқан чäгрі адым, 808

« іцам Полған чäгрі адым,

« пo пaрқан iкi кiзiнi пiдiңма ? »
« « Кан Арыг пüzäң полқан ,
« « Чаш Шін Мӧкӧ Полған ,
аа аныңмына кірік пардан , 670

« а мынаң ары пардылар ,

<a kырыk тбi аk kыр аттыг
« « ќырыk алыпka пaрдылар ,
« « үстүнгі кудайдаң kopykпак,
«ё алтынды Aplik Кан kopykпан. 878

« Парқан болыбыс шар полар,

« « нандыра кäläргä чолыбыш шоk ,
a « olӧрзўң анда Ім кӱlўгўм. »».
Kapak чазы kaн полды ,

пурун сӯ пус Полды , 680

ам к &liп парыб- одурлар .
Ат ашшаң сыв бадыр,
8р ашшаң сын чадыр,
сынға сыk к & liп кӧр чадыр.
Ak талабдың kaзында 688
алтын бргӧ тур чадыр,
санамцä мал чадыр,
аспыцаk чон чадыр.

Пија ебідäң кiзi сыкты ,

kыс кiзi сып кіді, 690

kыр чадыр Кан Маргüнні,

кір чадыр Кан Мёргüн.
« Алып кір ! тадір, пу чуртка !
« Абам полқан kaн чäгрі адым,
« igäм полқан kaн чäгрі адым , 698

« ру чуртка кiраңмä ? » тäдір.

«аМындыг чуртка кiрбёнды
«« kaja пaр кір- чарзың ? » » тадір .
 — 64 —

Ам чурт сары пар чадыр,

700 зік азып егбä кірді,
aiран, сүт пёрді кыс.
«« Кік полза тӱктёг полпаң,
« « Кізі полза аттыг пoлцаң,
«« мал кістӧзӧ танышшаң,
708 « « кізі чоkтаза танышшаң ! »»
Кан Мёргüн сölüп чадыр:
«Чақысkан тӧрӧн
« kaн кызыл чäгрі аттыг
« Кан Мäрган ползаңмын» тадір.
718 « Кан Арыг пäцём пар » тäдір,
«аны мён тiläп параін !
« улуг kapakтыг кӧрдў, тüні,
« узун кулактыг ёсті, тüні.»
Кыс кiзi cülüп ат-тыр:
20
«« Аспäдім , наны Кан Маргüн,
« «кӧруп калдым аны »» тäдір .
« « Ікi кiзi koл чёдініп
««по чoлдa пaр чатканын кӧрдум,
« «чазыг кiзi ол полқан. »
12.
98 Кан Міргüн сölüп чалыр:
« Маң адымны юллыг ададым,
« саң адың kaiзы полуаң ? » тäдір,
a«Ацам пар », kыс ат-тыр,
« « as oi аттыг Алтын Aipa пoлцаң ;
725 «« aцам аңнап парлан », тадір.
«« Мён Алтын Чаgаk полщам,
« «ацам парканда аткан мä :
«« Алцы кäläp eбiбiзгä
«« Ялцы ёс кўн сактазын! »
730 « Чоk, мында сактабассым», тäдір,
« парцаң-ok -пын мынаңар. »
«« Чоk, нандым, кӧңнумӣ токта!
 65

a « мында калзаң чаkcы полар. »

аМаң парцаң чӧрім айт !

« мақаттап сölün koi ! » тадір. 738

«« Азä сölüб -ok пäpäiн ;

«« kырыk тӧi аk kыр аттыг

«« kырыk алыптың чуртўна пардан ,
« « Кан Арыг пацаңні сўрўп пардан ,
« « Алтын Аіра сүрүп пардан , 740

« ёс кўн сактазын ! тäп аітты ,

«« ёс күнның пазына кäläрім . »
Кан Марган чоктап чадыр :
« Чоk мӑн ам парцаң - ok - пын,
« кiзi өзүн кiзi slučңмӧ ?» 768

Адыны ақылып мүндө.

Пар чадыр Кан Марган,
тогус тäгрі вдөр чадыр.
Ат ашшаң сын чадыр,
ёр ашшаң сын чадыр, 700

сығып кül кӧр турдў;

азылбас тубан тўс пар- тыр,

тубанны пölü кӧр чадыр ,

Алтын Аіраны кӧр чадыр,

чібіргä алыпты бдур-түр, 738

чібіргä алып кал- тыр.

Ok тартын чадыр Алтын Аіра ,
ол оғын салыб- ысты ,
чiбiрга алыпka ok урўн-чадыр,
чiбiргi алыпты орта чара 160.
oiлап чӧрёб-ысты .
Кан Мёрган чадin парды ,
заннӑстil & p, тоқаш шадыр .

« Но сактабадың, наным ? » тёдір .

« « Кізі өзүн кiзi olgöңмӧ ? 768

че анаң ары кагым, нанцым .»

 66

Алтын Аіра сölüп чадыр:

« Кан Арыг пägäңні,
« Чаш Шін Мәкъ частаңні

770 « тäскӧрі тагга пос салқам. »

Алып тӧрӧн Кан Маргäн кӧрзд
таг тӧзӧн пос салтыр.
Алтын Аіра туруп калды ,
Кан Маргüн парыб -ысты ,
77. јағы пацäзінä чäтті,
nijағы чёстiзiна чäтті,
пääзін сўр тартыб алды ,
адына тӧргä тарт палкані сады ,
Чаш Шін Мокӧну сӯр тартыб- амды ,
780 пip koлмына пастаң тутгў ,
пір koлмына азаќтаң туттў,
өзі тартыбысты ,
пазын кўн сығар- зары тастады ,
кӧзӧгўн кун азар - зары тастады ,
788 нандра пастырды нанцызына ,
Алтын Аіра чӑт - кälді.
« Абам полқан Алтын Аіран,
« іцём полқан Алтын Аіран,
« но чаkсым чӑдäp cü?
790 « ölӧр тынымны сён ал kaлдың,
« тіріг кiзiнiң но чаксы чёдіспäс ! »
Нан- чадырлар ікі алып ,
нандра кälіб- одурлар.
Алтын Аіраның чуртўн кӧр чадыр,
798 малка мал kозылтыр,
чонка чон kозылтыр,
чуртка кäliп кірдіläp.
« Алтын столқа ас сал !
« Алтын Чацаk туңмам ! » тäдір
800 Ас ағылып са чалыр ,
 67

арада ағылып сал чадыр,

астың арiн чів- одурлар,
арақаның kaттiн iзio-oдурлар.
Чаl кіріп кälді по ,
08
Азік азыла тӱсту,
Алтын Чылтыс кірі түсту,
& зік азып & зён пӧр чадыр,
Азён, & зін нанцы ! » тастil & p,
koлдаң kап каlдilip,
810
алтын остолда одурттў.
« Кан Маргён наным ! » тiп тір ,
« тäгрі ўстун тозы чёрдүм,
« кіз пірді чабал & тпäдім . »
Кан Марган аіт-чадыр:
Чаkcы , чаkcы чӧр- дүрэўң .» 848

Паза чül кірді по чӧрг % ,

& зік азыла тӯстў,
Кан Мӧкӧ кірӣ пасты ,
« Азанма , наным ? » тадір,
& зён, ізён ok тäстil& p. 820

Куру kapak - пом - тыр,

kypy пас пол- тыр ,
чудап тартыр Кан Мәкб.
Алтын Чылтыc cülüб- одур :
Ака , нанчым, kaiдыг чуда парвазың. » 328

« Наным, АлтыР Чылтыс ! » тадір,

« мён алтын саркы чёрда
« мён парыб -ысkабын », тідір,
« мён урунмадан чон калмады ,
« ҷаkсы тозы чаба йттім, 830

« Кан Арыгдан сылтанаңары

« Полза - да полар » тадір
Top akcырды тозы соқып,
тоі салды нандылар,
 68

83k kыр akcырды кыра соқып ,

Кырбан тартып той салды ,
тозы чонны кырып , тоілап чадыр.
Кан Мъкӧ Алтын Аіраны
koлдaн тakсыры тарт парды ,
840 Пазырып чадыр :
« M& тӧргадаг Кан Арыг
« Кан Маргӑннӑң тilаб- ау !
« kaрaндa чakсым чёдӑр сё . »
Алтын Аіра тilip ok полды ,
848 кiрдil & p ам егба ,
Алтын чӱрчӧ арада урў0 - алды ,
Кан Маргӑн азаkkа түстў,
Кан Мёргын азаkkа пазырды .
« Пір тіläк тіlізім

880 « пӑргізіңма, наным ? » тäдір.

Кан Маргüн сölüбди -чадыр.
«« Ноны тiliп чадырзың ? »»
« Адыңны тilабüн чадырым,
« кiзi тiläп чадырым ;

838 « пäpӑрзіңмä , наным ? » тадір.

« « Пäpäp-ok - мын, нанцым»» тäдір
Кан Марган Кан Арыгды пёрді,
Кан Мӧкӧ Кан Арыгды пёрді,
Кан Марган тарынды :

800 « Ындыг адаi сақандыг, чаксы нанцы !

« азаkkа сён тургўстўң,

« аппар ! » тäдір « Алтын Арыгды ,

« м & ң kарағыма кӧрўнмазiн ! »
Сыкты ам Кан Мӧкӧ,
868 Кан Арыгды сäзіб- алды ,
атka yckaстырыб - алды ,
алтын камцыны кӧдөрдү,
адын сапты , парыб- ысты ,
 — 69 —

кӧр таппін kaлдылар.

Кан Маргќн зіт-чадыр:
« Алтын Аіра , нанцаңмын! »
Колдаң kапты Кан Марганні,
адын” аппарьш мөндөрдү.
« Паза тоқackaнца ізін!»
Парыб-ысты Кан Марган.
Алтын Aipa aiт-чадыр:
« Оноk сарын параін ! » тадір,
Алтын Чылтыc kад'ok полды .
Кан Міргӑннің чуртуна
чадіш- ш & plap, ізік астылар,
чуртуна кiрдil & p ,
&зёнм & ? тёп кiр кiдilip,
ізён! Ҳзан ok тадil & p.
« Алтын Чөстүк алғаным,
« астың арін сал!» тадір , 88 )

«арађаның kaттін сал !» тадір.

Алтын Чустук абаkai
астың арiн остолқа салды ,
арақаның kaттiн остолқа салды ,
астың арты чіп чадырлар,
арақаның kaттiн iзiп чадырлар,
Алтын Аіраны колдаң тартты ,
Алтын Чылтыc kолдаң тартты ,
таксары сығара чёдінді.
« Алтын Торқаi kыс пар » тадір,
« Алтын Чёстӱктаң тӧрӧд “ ,
« сён пурун чылас пала полып,
« ёмäктап чӧргён пала полып,
хсiн Кан Маргüннӑң сурарзың.
« Алтын Торғаi kысты сурарзың, 00

« Кызын мä пёрар » тідір.

Ікі алып ебіны кірді.
 70 —

Ам Кан Маргüнгä пазыр- чадыр,

Алтын Аіра пазыр - чадыр.
908 « Тагга сыkсаң тајќң полаін !
« суға кірзаң чölüгўң полаін !
« Тостың kадыл туған полаін ?
« торБудан пўкql полаін !

« Алтын Торғаi kызың пар !

910 « Кудалап чарым аны , •
« Алтын Торғаi kызыңны
« мӣ пӯріп чадырзыңма ? »
Пёр чадыры Алтын Аіра.
Алтын Аіра ал - чадыр.
918 « Чё , нанцы , мён ам нанаін ! »
«« Нан, нанцым ! »» Кан Маргüн аітты .
Алтын Чылтыс « Нанаің » ok тёдір,
ікі адын аппарды ,

ікі нанды атка мүндөрдү,

920 ікі нанцы нандылар.
Алып тӧрӧн Кан Мёргüн
kaттымына Алтын Чёстёк

ікабäзі чурттап калды .

Чағыстан кашкан Кан Маргін
928 ары пӑрі парбады .

IV Алтын Таіцы .

Ебі толтра ес пар ,

чазы толтра мал пар ,
тасkыл асkан чон пар ,

kада туған пäцäзі пар.

3 Кан Арыг пäцäliг
ёс кулактыг аѕ oi аттыг
Алтын Таіцы чурттап чадыр.
 — 71

Азран абазы чоБул ,

азран igазі чогул ,
алып кäloiн чадыры , 10
нама ётін чадыры ,

чақыс-ла чурттап чадыр.

Пацäзі піl -чадыр,
пäс муң пёрстi пil- чадыр.
Алып кiзi kудалап кal- чадыр, 18

iкi тӧi kан чäгір аттыг

Ai Сабыр, Кун Сабыр, ікі карындас.

П & qізі чоктап чадыр :
Пірзiнё мѣні пӑр !» тёп чадыр.
Ікі алып к &lraндa 20

малдың чонның аразына к &l - чадыр,

тобус торcyk арада ақыл- чадыр,

каlді, езік асты , езаннӑш- шадыр,
Күн Сабыр туңмазы сöldo чадыр :
« Аттан артык ат тЊнін 28

« fc kyлakтыг аѕ oi ат,
« Ҳрдың артыk & p тüнін
« Алтын Таіцы алып пoлцаң ,
« kыстаң артыk kыс тüнін
« Кан Арыг пäцäң пoлцаң. » 30

Кан Арыгды көрүп чадыр,

kыс коргондд сölüп чадыр :
« О, kысты ман албассым,

« Кан Арыг чäбаl kыс,

« пасkа чӧрг & парып kыс аларбын.» 33

Улуг kарындас сölüп чадыр :

« « Чäбl- д % полза алзын ! »» тадір.
« Чоk , албассым ! туңма » тäдір ,
апарарда пасkа чёргä ! » тадір.
Кӱн түзёр чёр з & pї парчадыр. 40
Алтын Таіцы туңмазы
 72

чоk чоkтабiн одур - чадыр.

Кан Арыг чӧктап чалдыр :

« Ака , туңмам , сан нo пoлдың ?

48. aтaбak чібüн чадырзың ,

« кізімінä чоктаспін - чадырзың . »

Туңмазы чokтабїн - чадыр,

пір -дä чok парбін-чадыр.
Паза ікі алып к l - чадыр,
30 iкi тӧi ai cokyp аттыг
Алтын Тäк, Кумбс Тік
Кудалап кälдilip .
Пу чӧрдің тозы khiмыктап чадыр,
kыс одурарга астанмiн - чадыр,
38 сыға сыкты Кан Арыг.
Ікі алыптаң от којўп чадыр ;
мыны көрүп кыс kopyБЎп чадыр.
Ікі алып кäl-чадыр,
ak малын аралап ,
80 арда чонын тäксilan
езённап езён пӑр- чадыр,

еркӑн алтап міндä пр- чадыр.

Кӱмӱс Тäк чӧктады :
« Аттаң артыk ат тӧзӧң
6. « as oi ат чäбäl aт пoлтыр,
« ацаң кысты мён албаспын ,
« алтын саркы чёргä парарбын. »
Сыk чадыр , пар чадыр туңмазы ,
аразы андып чадыр:
70 « Кысты алзын , туңмам 1 » тадір .»
«« Чёрдä мён албаспын » тёдір.
« Сён кыс албас ползаң
« ЫлБірзың , Көмёс Тäк.
« Алтын Таіцы көстүг алып полар . »
78 Алмады , парып чадыр
 — 73

аттың агзын айландыр- чадыр,

пу чёр kада аілан-чадыр.
Пäцäзі чоктап чадыр:
« Екä, туңмам, мал пар с & нің,
« екӑ, туңмам, ес пар сёнің ,
«Но нёмä кiзiмiнä
« Чоkтаспін - чадырзың, туңмам.»
Пір чоkты пӧрбін-чадыр,
от kaзында одур-чадыр.
« Паза кiзi кäl -чадыр,
« kyx'аттыг Кулаттаі Маргін.
« Мüні пӑрзäң kaлaрзың,
«мні пӧрбäзäң ölӧрзӯң.»
Сыннап алып кül- чадыр,
пу чёр кыібыктап чадыр.
Кыс одур полбїн-чадыр,
тезік kыптылап чадыр,
тезіктäң kыс кӧрчӧ
тасkыл оксӧс алып кäl-тір,
ak малын аралап чадыр, 28

арда чонын тäксіläп чадыр,

туңмазына пäці чоктап чадыр:
« Пäpӑрзің міні, туңмам ? тідір,
« пӧрчӧзӧң ölӧрзӯң, туңмам » тäдір.
Туңмазы чӧктап чадыр:
« Таң атса чоқыңны чоктап чарзың,
«Тргä чоқыңны чokтап чарзың,
« пар ! мён сӑні тутпін -чарым! »
Кул'аттыг Кулаттаi Mäргüн кіді,
10
тоқус торcyk араға
ақыл к&lді Кулаттаі Маргін.
Алтын Taiры чат-чадыр,
чамдыкын чыр кбдөрбін-чадыр,
узуп чыдыр Алтын Таіцы .
п.
 74

110 Кул'тттыг Кулаттаi M & pгiн

кул'аттаң түспін-чадыр,
езiктi kамрымына іт - чадыр.
Кысты кӧргӧн сонда

Кулаттаі аттаң тўспін-чадыр.

118 « Пу kысты албассым » тäдір .
Нан -чадыр Кул'аттыг Кулаттаі.
Ak малдың арасында
алып кiзi тоқаш шадыр.
« « Каіда пар кälдің ? » » сурап чадыр.
120 « Чаксы kыс полқан естilräн ,
« аны аларға кälдім » тäдір.
«« Но албанзың пy kысты ? » »
« Кылқыма кірбін -чадыр. »
«« Алтын Таіцыны кыдыр! »» тäдір ,
125 « « но нёмä чоkтір аны ессін ! »»

Кықыр-чадыр Алтын Таіцыны :

« Малды чонны сўрзун !
апäцäзін аппарып пäрзiн ! »
Алтын Таіцы тарын-чадыр,
130 тiзiн кiрipäп чадыр .
Кул'аттыг Кулаттаi Mäргӑн
аны естіп kopyk-чадыр ;

тоқасkан кiзi чоктап чадыр:

Кӧк пор'аттыг Кӧк Тас пын ,
138 « параң ікäläң ! » тäп чадыр,
« ча чырда параң ! » тäдір ,
ача чыб- ӧдрӑргä кӧрӧк. »
Пäцäзі ам ылдап чадыр :
« Сінің ӧІгонуң көрбөссўм ! »
140 Кас кäбін кӧзіп чадыр ,

учyk -чадыр тегiр- зäpї.

Туңмазы ылқаб -ok - чадыр,
ылғап, ылқап узуц чадыр.
 75

Ча кäl- чадыр аға .

As oi атты езрlаді,
алтын езӑрміна езäplаді,
тобус koлдаг тарт-чадыр ,
тобус kockaн cyk - чадыр,
алтын сундуk ашты ам,
kады . kyjаk kаттап чадыр, 180

ok , садақын артынып
атка мёндў Алтын Таіцы.
Адының агзын айландырды ,
чар тегіp kaдa aiланды ,
188
чака удра пар- чадыр.
Чады пастап турған пігі
то5ус аi kap'аттыг
то5ус алып пол-тыр,
тобус Кат От кäl - тір,
тобус оk сӯрўб -алды , 160

Алтын Таіцыны адарка .

ok aдaрдa сыkkaндa
« Но нёмёнӑң ары
а адарға санап чадырзар ?

« Пу мал сlірдің мал амас , 165

« пу чон clipдiң чон ёмас .»

« « Пістің - дä мал полмаза ,
« « Імістің - дӣ чон полмаза ,
« « піс адарбыс !» » тäдiрläp .
170
« Абамнаң бс парба ? » тäдір ,
« іцёмнàң ёс парба ?» тäдір ,
« ноқа адарда ёт- чарзар ? »
То5ус алып еспін - чадыр ,
тоқуc okты тарт - чадыр.
178
Ікі , с муң пёрстüн & ң
пасkа алып оk ат- чадыр,

ол аткан октың табызы

 — 76 —

пу чӧргä тозу естігüн.

Пӱн кäläр тӧзӧ чоk,
180 таңда кäläр тӧзӧ чоk,
пірсӱгӱн кäläр тäзä чok.
Төртөнці күндü kapakkа кӧрүндө,
ОБунўң пізі оттың тамырын кäс- тір,
пу алыптар kopykтў.
188 Алтын Таіцы aiт- чадыр:
« Мüнің тыныма чёдёрг8 кül- тір. »
Тагды азыб-oдyp ok,
Алтын Таіцы сары кälбін - дір ,
ча сары кälin- тір.
190 Тырс тарс äткӑнін
Алтын Таіцы пilбäді,
kаіда парланын пilбäді,
Dip -lä pilihin kälää
ат кырiнда чат-чадыр,
190 турўп кälä, кӧруп кäls&
пijäгі алып-сары кӧр-чадыр,
пijäгі ча тозу бдӱр-сал-тыр,
талаi кiзi kаны аk- чадыр,
тасkылда алып сӧгү тур-чадыр.
200 Пijäгі кälräн чолын
ол оk чолынца нандра- барган,
kaiдаң кälräн андар оk нанды .
Ақ оi атка мініб -алды ,
ол октың сонца пар-ok-чадыр.
208 « Абам полдыба ол ok ?
« іцём полдыба ол ok ?
« kарындас- та чоk полқан мäң,
« туңмам -да чоk полқан маң,
« ноқа ол оk мa пoлыс äткӑн ? »
210 Парыб-одурза пip pak чёрдың
пір алып удра кäl- тір,
 77

тоқаш - шадыр Алтын Таіцы ,

каlräн алып апчыjak Полған .

« Езын, апчыjak ! » андып чадыр,

« адың kaiзы пoлцаң ?» тідір , 26

« kаіда парқан кiзi полуаңзың ? »

«« Erip kop аттыг Карёзін апчыjak
« « адым полпаң , далам »» тадір ,
« « сан кам полдың , палам ? »» тXдір .
« Ўс кулактыг аѕ oi аттыг 220

« Алтын Таіцы полуаңмын .

« Азрян абамны пilбін - чарым. »
« еміскӑн іџамні пібін-чарым . »
Köpüзін апчыjak чоктап чадыр:
22
« « Oläpiңнi пiliп мён аттым ,
« « сӑні чёткӑн мӑнің оқым,

« « алтон пастыг Ч &ltäгüн,

«« мäні тудўс-чаткан полқан ,
ва аны ол окмына адып
одўрганмін » » aiдын чадыр . 230

«« Маң ебім мынаң pak & мыс,

«« мäң палам чоБул, нёмä човул ,

апегäp kop адымның тугу,
«« к & цімнàң отт pä öс-тӱр. »»
Алтын Таіцы ам кӧрзд 238

апчыjakтың äді төгöl-пар-тыр,

чақыс-ла сӧгӱ kaлғaн.
Көп алыпмына тудўскан
апчыjak cülüп чадыр:
«а Пäцäңä кӧртінм ! 240

«« cüні алып бдӱрбас,

«« пäцäңнің kолынаң ölӧрзўң.
« « Сёнмінè нанцы полін !
« - мён & lӧр ползам , нандым,
« « чуртума сён kадылба ! 248
 78

« « манiң чуртума парзаң

«« тозу кiзi cüні ӧдӱрӑр. » »

Алтын Таіцы аўт-чадыр:

« Нанцы оқыңны пӑр маға! »

230 Апчыjak ok пäp- чадыр,

оқын садаkka cyk сады ,

fc kyлakтыг аѕ oi ат
чалбақаннан паш - шадыр.
Алтын Таіцы aiт - чадыр :
258 « Kaiдыг аппарым адымды ?
« « Kaiдыг адыңды аппарарзың ,
« « мён kаідаң пilir ? »»
Алтын Таіцы тiläп чалыр :
« Паза пip ok пӑрзiн маға !»
200 Апчыjak соған пӧрді,
аттың пäli cы паш- шадыр,
ат чадарға сағын- қадыр.
« Мён kaiдыг нанін ? » тäдір.
« « Kaiдыг kaiдыг парзын ! »» тäдір,
268 « « сён тіlаб - алдың, мён пӧрдім . »
Алтын Таіцы нан - чадыр,
чуртўн сары нан-чадыр ,
апчыjak наныб - ok - чадыр,
чуртун сар” наныб -ok -чадыр.
270 Чаксы тӧрӧн Алтын Таіцы
чуртўна чёдіб -ok - кälді,
рактаң чуртўн кӧр - чадыр,
Ча5ын казä кӧрчӧ
малы чаkсы тур- чадыр,
278 Чоны чаkсы тур- чадыр,
пацäзі ебідä oдурдў .
Пацäзі ебінӑң сыk - чары ,
удра кäl - тір Алтын Таіцыға ,
Döyüзі ылқап чадыр , сыктап чадыр .
 79

« Огън сані сағынам , 280

« тіріг сён к & liп чарзың . »

Eбігä кіріп чадырлар,
алтын остолқа тамак салды .
тамак чіп чадыры пацізі,
туңмазы іспін - адыр. 288

Пацäзі сӧӧп чадыр :

« Тамаk но чібін - чарзың ,

« малың пар ! чоның пар ! »

«« Тамаk чің тäбі чӑткäläк,
a « тамаk чіцäң тäбі кырык чым калды , » 290

Пäцäзі чоктап чадыр ;

«Апчыjak тоқасkаңма ?
« ол апчыjak aiтты саға .
« пäцаң сӑні бдурар !
298
« Пу апчыjаk абаң полқанма ?
« пу апчыjak igäң полқанма ?
« пу апчыjak ölўп парды ,
« улуг алып аны ӧдўргӧн . »
Алтын Таіцы сурап чадыр:
« « Апчыjak сыннап дідуба ? »» 300

Сыннап бlгӧн -дёндä

Алтын Таіцы ӧргӧдӧң сыkkaн ,

as oi arka мінгӑн,,
адына kамцы cakпан ,
fc kyлakтыг аѕ oi ат 308

сäгiрiбнысты турдан чёрдӑң ,

кырыk прстä сäгіргüн ,

адын от äдіб - ысты ,
позы кўскä полып
чуртўна наныб -ысты . 310

Кўскӧ полқан Алтын Таіцы

малы чонын аралап кäl- тір ,
ебізінің & ркінің атына чатты ,
 — 80 —

чадыб-алып пäцäзін кӧрдя,

31. пäцäзі ылқаб- одурдў,
туңмазының парқан чӧрі
піloiн -чадыр пäцäзі.
« Каіда парыб-ыскан туңмам,
«та тегiр -зäрі парқан ?
320 « та чёр-зӑрі паркан ? » тäдір.
Чат-часса аттыг кiзi кälräн,
кіргüн, ёзён пäp-чадыр kicka.
« Алтын Таіцы kаіда парқан? »
«« Та піlбäспін kаіда паркан,»»
923 Кыс алтын остолқа тамаk сал-тыр,
тамак чіп чадыр одурўп
чақысkан чіп чадыр ол кізі.
« Када одур ! чijäң, Кан Арыгі»
Колдаң kаб-алды пy kысты ,
330 kыс анаң тäш - шадыр;
ол колдаң туткан кысты ,
kада одур- чадыр остолда.
«« Сён но амып помцаңзың? » »
« Сар'аттыг Сары Тас пoлцаңмын,
Е
« мақа парарзыңба, Кан Арыг? »
Кан Арыг парарға аіт-чадыр.
Ас салды мында ok.
« Ман Алтын Таіцыны сўрўзярбін ,
«чаткӑн чардä бдуррбін !
340 « пäläн мал полар мäнің,
«пäläн чон полар мäнің.
«« Парзын, парзын, Сары Тас!
« « чёткüн чёрдä öдөрӑрзің !» »
« Сыннап парар ползам
345 « алтын kылыс парзiн! » тäдір.
Алтын сундукту асты кыс,
атын kылысты ақылып шар-тыр,
 — 81. —

« Сыннап ман парар ползам

« алтын чыда пӑрзiн! » тäдір.
Алтын сундукту аскан, 30
алтын чыданы ақыл-пар- тыр.
атъ

Алтын чыдазын алып чадыр.

Кылысмына чыданы
садаkka cyk-чадыр,
cykтў -да пастырды . 330
Сурус-пар-чадыр Алтын Таіцыны ,
kырыk прстä чёрг& чäтті.
Алтын Таіцы туңмазы
kopБацын полып садаk тубун&
kaiлып тӱш- шадыр, 300
алтын кымызын алыб-алды ,
алтын чыдазын алыб-алды ,
kapk прстä kaлғaн as oi ат
Алтын Таіцы мөнфб-алды .
Камуы сапты Алтын Таілы , 365

пу чӑр аіланды ,
тегір айланды
Сары аттыг алып кiзi
Алтын Таіцыны чётін kaлды.
As oi аттың табаннан 370

сағын учуk -чадыр,

чёрмä чӱгӱрӑр полза
чёрдäң от кӧі-чадыр,
тасма чӱгӱрар полза
тастаң от кӧі-чадыр. 378
Сар” аттыг алып кiзi
ақ оi атка чёт-Полбїн-чадыр.
Ус kyлakтыг ая оі ат
Dip-lü kaлыk caлқaн чёрды
сар'ат аты kaлыk салғандыг, 380

ақ оі атты чётрін -чадыр.

L

-- 82

Алтын Таіцы парыб-ысты .

Сары Тас сӱрўп, сүрүп

канца су кӧскӧндä ,
385 kaнца таг ackaндa
чёт подбін чадыры ,

kаіда пaрдaн oiloiн - чадыр.

Сарыг аттыг тас кізі

алып ölrӧн чӧргä урўн - чадыр,

390 ат чаkcызы ölгӧн полван ,
4р чаkcызы ölгон Полған ,
алып согу тасkылда чат- чадыр,
кiзi kаны талаіцьлап аk -чадыр.
Ҷудап, чудап пар - чадыр,
300 канца су кӧскӧн,
канца таг асkан ,
kаіда парқанын пilбін- чадыр.
Паза кiзi öдўргüн чӧргä чётті ,
паза улуг алып öl-төр ,

500 пija ackында ӧдўргüн полқанынан

мында бдўргüн артыk полды ,
парғаны тобус чыл5а чатті,
анаң ар-ok паза сал - чадыр,
as оі ат улам көстіп тір.
403 Анаң ары паркан , пардан ,
kaнца су кӧскӧн пilбін -чадыр,
kaнца таг ackaн oilбін -чадыр,
пар чaсса алып тудўш - шадыр,
кäl-чадыр, көр- чадыр,
10 тубан тӱс -пардан кӧр- чадыр,
тасkылда алып согу ölўп чадыр,
талаіца кiзi kаны ақып чадыр ,
тобус тобус пасгыг Чälärüн

тагма тудўш- шадыр,

418 okмына уапсыра ат- салған.
 83

Сар'агтыг Сары Тас сурап чадыр

тобус тобус пастыг Чаlоrіннің :
« Kiзi clipдi аткан-байда ?
« аіна claрді атkaн- бід & ?
Тонус тонус пастыг Чабаган 420
сыктазып чоктап чадыр :

« Ak koзaнца ад oi ат
« пуруннап пар - чадыр,
« ақ оі аттың ізі
« пісті чапсыра аткан. 428
« Сін kаіда парарзың , Сары Тас ? »
«« Алтын Таіцыны бдўраргä пар -чарым. »

« Кайдыг сын аны бдурарзiң .»

« Тудўзарым мён аныңмына ,» »
« Чоk, cüн парбазың анаң ары , 430

« сані парзаң - ла бдурӑр. »

« « Нода парбассым ? бдўрзӣ бдурзўн ! »
« Kalзін пӑрі , Сары Тас,

« атмына када сіні колбыла здўрарбін.»

Аттаң түсту , аткыла чадыр , 438
одўруп полбады оларды ,
паз'ok анаң ары пар - чадыр .

Парып аk малда урўн -чадыр,

арда чонда урун - чадыр,
тӧбӧн пасkа төктөг мал аш - шадыр, 440
flгӯзу пасkа чон аш - шадыр ,
Кырык чыл кäl-чадыр пу мал ,
тозылбїн - чадыр шу мам ,

кізі - дӣ чоБул, нам - ді чокул ,

пу малдың аразында 340

ёс кулактыг аѕ oi аттыг
Алтын Таіцы сыкты .
Содан сӯр- чадыр,
оқы пізн сўр - чадыр,
 — 84 —

450 оқы пізін kаpыбанка cykтў ,

kуру ақысма ат-чадыр,
салам ат-чадыр.
Сарыг аттыг Сары Тасты
адын орта чара атты ,
483 позын орт'ok чара атты ,
Сары Тас ölfп парды .
Чуртўн сары малмына нанды ,
егäp kop аттыг Köpüзіннің
чуртўна чёдіп кälді.
460 Огӧн кiзiнi тiрiк-чадыр,
мөкө сумына езiртiп чадыр.
Köpüзін апчыjak тiрil -чадыр.
Езӑн тоқаш- шадырлар.
Кырыk akcыр мал соk-чадыр,
468 тоі сал-чадыр.
« Позының чуртўна, Алтын Таіцы , нан!
« малың чоның кадар ! »
Атka мєндє, чуртўна парды ,
ақ оі атты камуыма сатты ,
470 пу чар kaдa aiланды ,
тегіp kaдa aiланды ;
апчыjak ўдзіп парды
пір чӧргä чёт-кälді.
« Езн!» тäдір апчыjak,
« мён ам чуртума нан- парін !
« сäнің чуртўңа чёт-полбассым,
« kaчaндa полза чуртўмнў тастабазын!»
Чуртўна кälді Алтын Таіцы ,
тагдаң чуртўн кӧр-чадыр,
480 малы чоны кӧп ӧс-чадыр,
пäцäзі ылкі, ылы кäl- чадыр.
« Акӣ, туңмам Алтын Таіцы ,
« мён lróн- дін тіріг -ok-кälдің ,»
 — 85 —

Малдың чонның аразына кірді ;

Алтын Таіцы тіріг ok кälді,
ылқаш- шадыр чон урунуп,
аттары аѕ oi атты коруп ,
ХХ

кістäп чадыр ўрүнүп.

Пацäзі алтын остолды тартты ,
Алтын остолқа тамаk салды . 190

« Пу пäцём тaмak салбазын:

« тамаk мӧн нібыспін», тадір.
Чёр kaiмактап чадыр,
алып к &l-чадыр пу чӧрг ,
iкi төi kан чӧгір аттыг
Ai Сабыр, Кўн Сабыр к &lді.
Кыр-чадыр ікі алып тудўзарда:
« Алып полза адызарға ,
« к¢lўк полза курйзаргä! »
Ақ оі атka мyндә Алтын Таіцы ,
пар-чадыр Алтын Таіцы ,
ak малын аралап парі,
арда чонын тäксäläп парі,
кälіп тоқаш- шадыр аларда .
« Мал, чон мнiң » тідір,
« cläрмä пір полқанма ?» тiп чадыр,
«но нёмёнің ары тудўзарда
« кälräн сläp ? » aiдып кіді.
Чоk чоkтабадылар,
Кӱн Сабыр тудўстў,
пу чёр аілан-чадыр,
таг калбїн-чадыр,
суг калбiн -чадыр,
Канчы чыл тудўскан пilбін -чадыр,
тегр тубун & тастап чадыр
ас піlін өз &- тäп чадыр,
Кун Сабырды өдөрдў.
 — 86 —

Ai Сабырма тудўстў,
пу чёр аіланды ,
880 тeгap aiланды ,
пу чёрді бда -бар- чадыр,
тудўскан, тудўсkан олар.
Ai iрткüнін пilбäс полды ,
чым ёртканін піloäс полды ,
328 pak чёргä тегір төбуна
Ai Сабырды тастады ,
арыг тыны салала сығып парды .
Ікі ат ойлап сыкты ,
ам ікі алып кäl-чадыр,
330 ікі тӧi ai чоkyp аттыг
Алтын Тäк, Кўмёс Тäк.
Кылысма & занныш- шадырлар ,
чыдамына ізён пар-чадырлар.
Алтын Тік тудўстў ,
338 тагда таг калбады ,
сугда суг калбады ,
ақыста ақыс калбады ,
канца аi тудўсканын пilбäді,
kaнца чыл тудўсканын ilбäді,
340 pak чарга тегар тўбӱн &
тастады Алтын Тäкті,
ӧдўрўн салды Адтын Таіцы .
Кўмӯc Täкмä тудўстў,
пу чар kада алаңды ,
тeгap kада айланды .
Ai артканін uilбас почдылар,
чыл артканін піloäс поддылар,
тегір тӯбўны тастады,
ac galiu gzä -tålri,
an OLVÝ Kysýc Tåk.
As oi атгыг Алтын Таіцы ,
 — 87 —

оіда парып таг тајан чадыр,

чinча тыны ўзбібін kады .
Ікі ат ойлап сыкты ,
взäpláрі үккі алды , 388

парыб-ысты ік” ат.

Паза алып кäl- чадыр,
пулан аттыг Пулаттаі кäl-чадыр,
kылыс пазымына азённӑш- шадыр,
чыда пазымына &зённӑш- шадыр. 300

тудўш- шадыр олар,

пу чӧр kaдa aiланды ,
тегіp kад'ok aiланды ,
kaнца чыл тудўсkан пilo& c пoлды ,
kaндa ai тудўсkан пiloäс Полды , 308

тегір төбөндӣ тазылап чадыр.

Алтын Таіцы кäl-чадыр,
as oi атка мён-чадыр,
чуртўна кäl-чадыр Алтын Таіцы ,
570
ak малын аралаб-одур,
арда чонын аралаб одур ,
чуртўна чётті Алтын Таіцы .
Пäцäзі тамак сал-чадыр,
алтын остолқа тамак салтыр,
378
алып- та кäläс, пір-дä кälo & c.
Чурттап чäplän чадырлар,
малы чонын кадарып чадыр,
ak тасkылға аңнап чадыр,
аң kустў адып чадыр,
ақ оі атka артып чадыр, 380

чурту чарінӑ нан-чадыр.

Малы чонын аралаб-одур,
Чонына аткан аң flän чадыр,
Чонына аткан kyc fläп чыдыр,
чурттап ч pliп чадыр. 388
 88

V. Алтын Пырkан.

Чурттап, ч & plku чадыр,

ен пардан мал Полған ,
ai kap'аттыг Кара Кан полқан .
Ai kap'аттың алың ч & liн алтын полқан ,
в кӧзің kузуруыў кумус полқан .
Парынаң сыkkан палазы чокул,
iстiнàң сыkkан палазы чоБул,
Кара Hiнцil kaттыг полқан .
Апчаk атон часkа чат пардан ,
kaтты чёттон часkа чаткан .

Ai kap'аттыг Кара Кан

атын сірдä чат чадыр,

узўп чадыр Кара Кан,

канцы чыл полқан піloiн-чадыр.
18 Усkан каlіn : « Турғуза тарт!

« Кара Hiнцil ! » kыр -чадыр.

Орӧкӧн туруп парып ,
турбуза тартты апчаkты .
Апчаk тасkары пар- чадыр,
20 ak малын тозы кӧр-чадыр,

арда чонын тозы кӧр-чадыр.

арда чонының тозы
Позы пäг полып парқан ,
ak малының тозы
28 позы kaн полып паркан.

Ai kap'атты азаplап чёрду,

тобус koлдаг тарт - чадыр,
токус kockaн cyk- чадыр,
онынцы koлдaлды ам
30 тӧскӧ тартып чадыр .
Ai kap'атты атанып , ады ,
 89

ak малын аралап парі,

арқа чонын тіксіlіп парі.
Пбрук сустўп чоны & зін ойроїн- чадыр.
30
Кара Кан коксби чадыр,
Кулакмына іспн - чадыр,
kapakмына кӧроїн- чадыр,
Ікiнцiзiн кысқырыб -ok -чадыр,
kyлakмына äспін - ok -чадыр,
40
kapakмына көрбін -ok - чадыр,
Ўзүндiзiн кыскырыб-ok- чадыр,
пӧрӧк сустўп кälin чадыр.
Нанды ебізін сары .

Кара Hiнцil брӧкӧн

ас тамаk столқа сал - чадыр, 45

ас тамак чіп чатканда

аңнап kустап чӧрӱб - ысты .

Улуг тасkылда аңнап чадыр,

улуг талаіда kустап чадыр,
аңның kаразын ат- чадыр, 30

kустўң сäмiзiн ат -чадыр,

алдына артты аң kустў ,
ебізін сары нан -чадыр .
Ak малын аралаб - одур ,
арда чонын тäксіläб -одур, 58

аң kустў чонына fläп парды .

Орӧкӧнуна кіріг äт ақыл-чадыр,
сістӑп брӧкӧн азран- чадыр.
« Акä апчаk ! » тадір, « kаіда Конарбыс ? »
60
« Ноқа kонмас ? » » алчаk тіл чадыр .
« Парынаң сыkkан палабыс чопул!
« істінаң сыkkан палабыс чопул ! »
« « Кудаi päрбёнд & kaiдан аларбыс ? »»
Пу чон , ну мал, цу еэјбір
« парчан кiзiнiң полар. 68
1.
 90

« Пу чон , пу мал , пу езіліс

« ріс оlор позабыс kаіда парар ? »
Арчаk ai kap'атka мyнд'ok ,,
улуг тасkышқа аңнаб - ok парды ,
70 улуг талаіда Кустаб- ok парды ,
аң kустў кыр чӧрдя,
аң Кустў аi kap'атka чok артты ,
арыг чуртўн сары нан - чадыр.
Чуртўна чёдiп каlді апчаk,
75 чурттў чӧрін кӧр чадыр ,
iкi тӧi kан чегӑр ат тур- чадыр
а« Керанца ат кӧрӧӧн чуртума ,

« амды kaiдыг ат каlräн ? »

Аң kустўң äді тозы fläп

80 апчаk ебін & кір кälді,
езік асты , езён пӑрді,
еркін алтi мiнд пёрді,
алтын сiрiнi корзб алып - та чоБул ,

алтын сірäг одўрўб -ысты .

38 Езік зӑрі кӧрчӧ ікі алып одур-чадыр,
kapakтарның сақын пырлап чадыр,
тым - чатан пурдўнан чалып пырлап чадыр.

« Езён , Кара Кан апчаk , »

Орӧкӧнўнàң сурап чадыр:
90 Aiран пӧргаңмы , брӧкӧн ?
« адын сураңма , брӧкӧн ?
« Кік полза туктут полар ,
« кiзi полза аттыг полар ,

« ады солазын сураңма ? »

95 Кара Кан апчаk сурап чадыр :
« Кайдаң к & lräн алыш полдың ? »
a « Pakтаң каган алыппын » » тäдір ,
«« ікі тӧi kан чегёр аттыг
«« Aiдас Кундас ікі карындаспыс.
 — 91

100
« Сінің нанцың парба , апчаk ? » »
« Нандым мiнiң- д & чоду » таар.
« Сарыг аттыг Сарыг Кан
« тігiн нанцың парба ? » » тадір
« Та парба , та чоkaa
100
« мін піloiн чадырым » т & дір ;

« ӧрӧкӧнум kapa Hiнцil

« пар полза ол піlірба ? »
Сарыг аттыг Сарыг Кан
нанцың болған тäдір .
Сарыг нанцың сігä пiстi ысkан, 110

« « Малын чонын сўр кіlайн !

« « мал пазына одурзўн !
« « адазының пазын кассін ! »

Кара Кан чоктап чадыр :

118
« Ман аға парбас ползам
« Позының ыдiн чiдiрабін !
« чётті күнд & парарбын !
Сарыг Кан сактазын !
« чаkcы тонын кӧзіб - алып
« Сарыг Кан сактазын ! » 120

Ікі алып ебінa нaнды .

Ai kap'аттыг Кара Кан
ПОЗының чонынаң малынан
чӱс аттаң чӱгӱругун тут чадыр,
128
чӱс кiзiдäң капчыкајын гудўп чадыр
Сарыг Канда чалап парарда .
Атмына кiзi парыб- ысты ,
алар пардан сонда ёс kон - салды ,

темтрін тeрӧн - чадыр,

130
темір kyјадын каттап чадыр,
ai kара атка алтан- чадыр,
адының агзын айландыр- чадыр,
пу чёр kада аілан -чадыр,
 — 92 —

тегіp kада аман-чадър;

133 ai kap'аттың табаны
тасkа сегiрганда от којўп чадыр,
чёс парета чадin crip - адыр.
Улуг чäl улуг kyјун оiнап чадыр,
пу чӧр пäpi kыймыктап чадыр,
10 аi kap'ат чälга удра парып «Поиб -чадир.
Кара Кан апчаk
адының моінын кучактап чадыр.
Тегір сатранца, тегір кўзрӑнці
алып чokтан чадыр, кӧксӧп чадыр.
Кӧрӧб-ысса Кара Кан
сарыг аттыг алып тур -чадыр.
« Каіда парiзын Кара Кан апчыўak ? »
«« Сарыг аттыг Сарыг Канны
«« тудўзар ўзён пар-чарым,
«« малын чонын сўрӯбін -дüп пар -чары ;
Сарыг аттыг кiзi чбkтаli чадыр :
« Ыспассым сӑні», тäдір,
ai kap'атты тудўб -алды ,
оң тӧргä палқап салды ,
185 Кара Канды тудўб-алды ,
сол тӧргä палқап салды ,
Кара Канның чуртўн сары парчадыр.
Ak cap'адын ас kaмцылады ,
Кара kанды кӧп камчылады .
1во Кара Канның чуртуна чäтті,
apcak підäң карап кӧр чадыр,
малын чонын кӧруп чалдыр.
« Адыма мал ползын!
а чёргі сыңмін полқан мая !
108 « суға сыңмін по лhан ма ! »
Кара Канның оргбаундä
пала ылқап чадыр, ёстіn ҹадыр.
 93

Ak cap” аттыг Алтын Аргак

Кара Канда чоктап чадыр :
« Пу паланы чаkсы азрагын , 170

« суткі чачатпазын !
« мäң адам Сарыг Кан
аулуг кўстуг маkачы алып ,
« адам Сарыг Кан ысkан мын
« Кара Канның малын сүр к &l ! 178

« Кара Канның чонын сүр к & ld »

Алтын Аргäк чӧр чадыр ,
малын сүрөп парарда ,
чонын сүрүп парарға ,
Кара Канды kада аш - чадыр. 180

Алтын Аргäк санап чыдыр :

Парынаң сыkkан палазын
« kaiдыг аппарцаңмын » тадір.
То5ус аi kap'ат тут - адыр,
алтын пӧбуска кӧl- чадыр, 188

Кара Канны Кара Hiнцil памазын

алтын пӧбўскада одурт -чадыр,
тобус чаізаг позыба пут -чадыр,
Сарыг Канның чуртўн сары парды .
Алтын пӧбўскӣ тазрында 190

тегармä kада кўзріп чадыр,

чёрма kада кўзрып чадыр.
Алтын Аргäк чонны малды
чäтті кўнгä чäттpä
аппарып полбїн - чадыр. 193

Чтті көннәң пазында

малды чонны сўруп парды ,
амтын ӧргізу мынд'ok kайды .
Сарыг Канның чуртунда
200
чамдыг kабыс одаг тiк - пірді,
мында Кара Кан чурттап чар
 94

Малын мамға kосты ,

чонын чонка kосты .
« Пала бсканц % одур ,

200 « пу kабыс oдaгда одур ;

« пала бcc8 , 8р полза
« Сарыг Канды позы пilräі !»
Сарыг Кан абазына пазып парчадыр,
Алтын Аргаk пдрӱгӱн
210 колтык алтына суб- алды ,
мал чонын аралап парды ,

ат палацаң алтын сарчында

ak cap'адын палдап салды ,
iкi тiзär & одур пазыр- чадыр,

218 kaмaғы соідылқанца пазыр -чадыр.

Сарыг Кан кӧскӧп чадыр ,
тегӧрчӧ кўзёр чадыр ,
тегäpgä сатрап чатыр:
« Малымны малға koстыңба ? »
220 « « Костым, тадір, малыңны . »
« Чонымны чонда koстыңба ? »
«« Костым, тäдір, чоныңны , » »

« Кара Кан апчакты kаіда äттің сін ?»

« « Чамдыг kабыс одаг тік пӧргäм ,
228 «« малдың пазына чонның пазына . »»
« Палазын kаіда ёткӧзің ? »
Алтын Аргäк чоk пäpбiн- чадыр,
kopығып ылқап чадыр.
аМінің абам кӱстӱг маkачы -дäп

230 « чоктадыңба , Алтын Аргäк ?

« Палазын ноға бідӱрбäзің ?
таның палазын одӱрбёнды
« сёнй бдурамiн » тäдір.
Сарыг Кан кыр- чадыр:
238 « Чёр алтында турдан
 95

« Чäтті чылас кiзi кiзiн ! »

Чатті чылас кiзi каlді,

пу чёр кыймыктап чадыр,

чатті чылас кiзi кіра пасты ,

алтын сапа пӧрөк kолтыkka kысты , 240

пазыр- чадыр чітті чымас кiзi :

«« Пäг тäза пiбic , Сарыг Кан апчаk,

« Но імёдäң ары пiстi kырдың ? »
« Алтын Аргакті аппарып
25
« ады кӧзумінӣ аппарзын!
« аппарыб- ӧдўрзўн! » тäдір.
« Улуг тасkылдың одiн тозы чыгзын !
« Алтын Аргакті кбідўрзўн !
« адымына kада одўнзўн ! »
Чтті чылас кiзi кälді, 250

Алтын Аргäктi kаб -алды ,

адымына kада kапты ,

пазарда азаk пӧрбіді,
тударға kолын пӧрбäді,
238
улуг тасkыл зары талаза чӱгӱрдў.
Улуг тасkылдың одiн тозы чыгды ,
тобус kадыл кізён cykтў,
koлы азағына cyk - чадыр,

одуңнўң тозы Алтын Аргäкка ўп чадыр,

алтыннан чоғары от одўн-чадыр, 200
ады көзөмінà одўн- чадыр,
kырыk чын кӧјўп чадыр,

кырык чыл чаттрі тозы кбіду,

kыбын - ла калды ,

тӧскӧртін чäl кälді, 263

тозы Кыбынын kao пaрды .

от кӧirӧн чаріні ткөрдү,

от бс парды ,
бдурrін чӧрін пiр кiзi пiloiн -чалыр,
 96

270 атында чаткан Aiнa niloiн- чадыр,

ўстугу турдан Чајан піlін -чадыр.
Олар сыкты чётті чылӑс кізі

Сарыг Канның чуртўна,

езік асты , ізін пірді ,
278 еркüн алтi мiнда пӧрді.
« Одурдӣр Алтын Аргäкті? »
«« Одөрдүбic, kаным ! » тёдір .
« Квіді вдёрдар ? » тідір.
«« Улуг тасkылдың одiн тозы чыдыбыс,

2 ) « « от одўнўб -брттөдөбіс,» »
Адäі кӧрӧк, чаксы ! » тёдір,
« ам наның ар чӧрің & ! »
Наныб- ысты чётті чылас кізі.

Сарыг Кан апчаk

286 ak cap'адын азäpläді,
тоң чёрд % томуkча кіра пасты ,
еріг чёрді едакчä кірӣ пасты .
Ak cap аттаң кӧігон от

чёрi сума тегӑрмä

990 kоры кӧі чадырлар .
Ak cap'адын ёзäpläді,
ak cap'адын мүнөб- алды ,
адының агзын аіландыр -чадыр,
пу чёр тозы аіландыр - чадыр,
298 ak малын аралап пар - чадыр,
арда чонын тäксіlän пар - чадыр.
Позының малы пЊрі оттап чадыр,
Кара Канның малы ары оттап чадыр.
Позының малын ӧртіп парі ,
300 Кара Канның малына чäт парі ;
Кара Канның пір пі тӯп чадыр,
Кара Канның маш пазы пі
чаді чарм & cвзўр-чадыр,
 — 97

kузуруБў чарм8 сізўр- чадыр,

ол пінің туған кулуннўң 308
алын туisak алтын,
к & эн туisak кумус,
алын чаlді алтын ,

к & эйн КузуруБЎ көмүс,

kырыk піді Змір чадыр. 310
Кулун кабыс одаг сары пар - чадыр,
Сарыг Кан пастыр- чадыр ,
Кулун паз -ok -чадыр,
kабыс одаг чат- парі ,
Сарыг Кан ok чёт - парі . 318
Kapakмына кӧргоний ,
kyлakмына ykkaнца ,
таназы тарлі тўскüн ,
Сарыг Кан Кулун корбін kaлды .
Та тегӧргä сыkkaн піloiн калды , 320

та чӧргä кіргüн оilбін калды ;

мының паркан чӧрін niloiн ,
тіlірг & пар - чадыр.
« Манiң ікі адаі пар » тäдір ,
iкi kара адаіны кыр- чадыр. 328
Ікі адаі чӱгӱрўп кäl -чадыр ;
тырғаkтаң сақын пырлап чадыр,
чӧрі паза kада кӧруп чадыр.
Ікi kара адаі чоктап чадыр :
« Но кӑрак Полтыр сагä ? 330

« но імёнäң kорыk-чадырзың ? »
Сарыг Кан чӧктап чадыр :
« Кырк чыл пардан кікті
« чёда -чөгөрцäң , ікі адаi,
« пу чёрді імёнäң kорыkoiн - чадырым. 838
« Кулун чіт парды ,
« аны чад & чугурўңыр! » тäді.
7
 98

Ікі адаі чоктар чадыр :

« Чобалыны турбас іма кырқазың,

340 « корыкпазын, табарбыс. »
Ікі адаі чӱгӱр сыкты ,
пу чёр kыімыктан калдь:.
Паза кыр-чадыр Сары Кан :
« Тегäргä oдырып чаткан
348 « iкi kан кӧрӧд & kус каlѕін ! » тёп .
Ікi kан кӧрӧд & kус кälді.
« Акä, Сарыг Кан апчаk ,
« но іманаң ары кыіқырдың ? »
« « Кулун чіт парды» тäдір.
380 Кан Карада чоктап чадыр :
« Пу кулун улуг kыіка полар » тіп
Кан Карӑд& kус парды .
Сарыг Кан паза кыр- чадыр:
« Чёрдің алтында чаткан
388 « чётті пастыг Чültürüн,
« капчыкаі сыk кäl ! » тäдір .
Чäс таjаkтыг Чаlбёгён,
чётті паштыг Чültürüн

чёрдің алтынаң сыk кälді.

300 « Но імёнӑң корыктыц ? » тäдір.
«« Пу чӧрдің ёстүндä
«« kopыkkaн імä піскä чоk полқан .
Кулун таб- аларға кӧрӧк,
«« аны бдурӑргі кӧрік піск,
368 « « чр алтына кірӑр полза
« « сён чаkсы kадарарзың! »» тäдір ;
«« чӱс пут темір арқамцын
«е уруктап тастiрзің! »
« Чаkсы kaдaрiн ! » тäдір ,
370 Чülbüган наныб- ысты .

Паза кыр-чадыр Сарыг- Кан :

 — 99 —

« Кула п lir Кӯkaт к &lзін!»

Кула піlіг Кӯkaт кälді.
« Азён, наным Сарыг Кан !
« но iмiнiң kоpығып кырдың?» 378

«« Піс kopykkaн імё чокул ,

«« kулун чіт парды »», гäдір :
«чёргä кіріп кäls &
« сӑн аны сурӑрзің » т & дір.
Кӯkaт чоктап чалыр: 380
« Чобалына турбас ім &
« Кулун тударзың тäп кырдың. »
Парыбысты Кӯkaт.
Сарыг Кан паза кыр-чадыр:
« Талабдың түбәнді чаткан 388

« Кір Палыk сыkсын! » тäдір.

Küp Палыk судаң сыk к &lді.
« Но імёнаң kоpығып кырдың?»
«« Імäдӑң kорыkoiн чарым,
« « kулун чіт паркан э », тадір; 390

«« Тамаі суда ол кулун кірар,

««сӑн ол кулунны сырзың! »
« Чаkсы ! » тän Küp Палык суға кір парды .
Ak сарыг аттыг Сарыг Кан
кўнга кӧр-чадыр алтын кӧзӧң8 Зок
пардан чӧрін пiiбiн -чадыр,
аіла кӧр-чадыр алтын кўзаң ,
паркан чӧрін пilбін -чадыр,
тегäpдiгi чылтысты санап тыр,
паркан чӧрін таппїн -чадыр, 400
судўң тозын санап чадыр,
парван чӧрін niloiн -чадыр,
оттың тамырын санап тыр,
пардан чӧрін тапшiн-чадыр.
Кара Кан апчаk olўп парі, 400
 100

Кара Hiнцil kуртуjak ölўп парі,

астаң астап , судаң сусkап

апчаk kуртуjak öln парі,
алардың паларын ізін
но пiji kулун алып тäскан,
паланы тана пӧрі тарткан.
Сарыг Кан тiliп тiliп

парван чӧрін чӧрдä пilбін - чадыр.

Азағым парван чаргä пазым парзын!
418 « пазым паркан чӧргä азағым парзын ! »
Турдан чёрдаң kaмцы саты ,
чазы паркан пудўн чара сапты ,

пу чёр kад” аіланды ,

учууп парі тä38
420 Канат табызы iстiбiн - чадыр,

чӱгӱруп парі г &за

табаның табызы iстiбiн - чадыр,
ноно чӧргä парза
позы - да пiloäс полды .

428 Кӧруп парза тегäpгi оскӧн

темір тасkыл гур- чадыр.
« Канаттыг kус азра учукчаң
« кебі чоБул ! » тäдір,
« тырғаkтыг аң сыk Полшаң
430 « кебі чоБул ! » тäдір.
Ак сарыг аттыг Сарыг Кан
тасkылка чёт кälді .
« Канаттыг kус азра -полбін ,
« kaнaды түгініп ölučң Полтыр » тадір,

438 « тырғаkтыг аң сыk поlоін,

« тырдағы тўгініп ölgöң полтыр» тiлip .
Сарыг Кан кӧр тур - чадыр ,
Кулун темір тасkышқа
алтын пackысчылап пазып сыk- тыр.
 101

Пу темір тасkылны 440

парчан бдыр сыk партыр .

« Kaiдыг манiң сар'ат сыкпас ? »
Cap’atka kampui cakuan ,
пiji kулун kаіда сыkkaн ,
сар'ат анд'ok сыk-чадыр . 40

Tackымның kырiна сыkkaндa

Сарыг Кан көрүп тур - чадыр,
пу Кулун мында тур-чадыр,
палазы мында ылқап чадыр,
чалбаk тас өстүнді сансатыр. 480

Ok сўр- чадыр адарва .

« Маннiң озып koiда парарсың ? »
Кулун ам чоктап чадыр :
« Манi чадiп атканда
« Хргäгің тугüнар ! 188

« сарыг адың чӱгӱрўп

« мёнi чадiп кälräнца
« тӧрт туiдағы сўрўнар ! »
Салам аларда ёт - чадыр.
Кардаң аk сырајы 400

kaрaлып чӱlüн чадыр ,

kaннаң кызыл сырајы
kaрaлып чӱlüн чадыр .

Салам атты Сарыг Кан,

пу чӧр кіріс табызын 468
Ҳспüн чон чok полды .

Кулун паланы танӑзына тарткан ,

kаіда паркан пilбін - чадыр.
Көзäң & aiѕа тут- чадыр,
пардан чӧрін таппїн - чадыр , 470

кӱзің & кўнгі тут- чадыр ,

пардан чӧрін таппін - чадыр.
Позы ykkaнынаң пil -чадыр.
 — 102 —

Камцы cakuан сарыг ат

478 kbpk пёрстä сар'ат сäгірді,
ат ашшаң аpcak пäl,
ер ашшаң егір пäl
сығара чортып карап чадыр.
Ен парлан чазы чадыр,
480 сығара чортып карап чадыр,
пу Кулун мында пар- тыр.
Кӧргӑн чӧрдäң оk сустў.
« Мён сäні атпазам
« Сарыг kан адым чіссін ! »
488 Сақам кäliп ат- чадыр,
кіріс табызын пу чӧрды
Ҳспüн чон чok полды ,
тана табызы тарлi төсту,
пу Кулун kаi кälräн, kаi пардан,
Позыда пilo&c пoлды .
Чӱгӱр-чадыр Кулун,
ak талаiѕа чёт-парды ,
пijäгі ікі адаі чäтті,
Кулуннў чёт-чадырлар,
493 kулуннў каlia туттў.
Пу Кулун kаіда парарға
пilбін-чадыр, турўп чадыр.
Сарыг Кан мынд'ok чäтті,
адырын « ўс » тäп чадыр,
300 пijäгі ікі адаi
Кулуннў тутkўлап чадыр.
Сарыг Кан атты ам kулўннў,
аткан кулуннў парып кӧр-чадыр,
« Одӱргӑн Полқан » тäдір.
808 анаң парып кӧр. кäljä
iкi адајын ат- сал -тыр,
Кулун пу чард % чо5ул .
 103

Пу кулун паркан, паркан

ak талаіда чат- кälді,
көрүп, кӧрўи, кӧруп чадыр. 810
Кір Палыk ағзын ас - сатыр.
Кулун чоктап чадыр:
« Сарыг Канның мäкізі артыкпа ? »
« Кулуннўң сўмазі артыкпа ? »
Кырk kанаттыг алтын кўскўскі 318
Кулун ам кубўлдў,
ak талаіла кірä сäгірді,
пijiгi Küp Палыk мыны сөрдү,
kapk kанаттыг алтын күскөс
талады чоќтап чӱгӱрдү , 320
талабдың тазын тозы тäбінді .
Кар Палыk аны тутчаңмын, тіп ,
тас-ла ағзына суБунўб - одурдў ,
мыны чётч & ң кебі чоБул,
чёт полбады , чат kaлды . 328
Кулун талайды кӧзіп
озарына чёт - кälді,
паркан , ан'аркы чёрді кӧр- чадыр,
парар кäläр чӧрін пilбін - чадыр.
По турдан Кулун kубўлдў , 330
тар тонныг алтын чаізаг ,
табылкаттаң соған äтті,
табылкаттаң чаг äтті,

nijäгі палазым пурдўнаң түзўрдЎ,

алып от аразына cyk салды , 33к
аңнап kустап парыб -ысты .
« Аң адып азрацаңмын,
« Позының ізін азрацаңмын,
« ам iзiрыргä ерізі чоңуз ,

« азрiрда абазы чокул , 340

« манның пасkа кем язрір ?
 — 104 —
« салған kyдajы пар полза
«аң прзiн азрап саларда!»
Аңнап кустап пар-чадыр,
348 парчан кiзiк чыс тур-чадыр,
Кулун кӧруп парнысса,
kырыk пулан оттап чадыр.
Чамыс отka чадыр парчадыр,
кӧрӧӧзун мӑні! kyiбазын !
300 узун отkа кўilїніп чадыр,
кӧрӧӧзун мані ! kyiбазын !
Адар чёргä чёткан,
kapk пуланны пір okkа атты ,
аk kазыңның тозын созыб-алды ,
365 kырk пуланның чіlін тозы алды ,
kapk пуланның чан тозы алды ,
чан, чіlін аппар-чадыр,
аді анд 'ok ka -чадыр.
Парып малтырдан пӱрун
500 алып тастаб- ысты ,
пijäгi kырыk пуланның чіlің
паланың ағзына cyk-чадыр,
тозы чіп салды пала,
kырыk пуланның чан
868 паланың ағзына cyk-чадыр,
тозы чіп салды пала .
Паланы карығына кіра тартты .
« Пазым паркан чаргä азағым парзын !
« азағым паркан чӧргä пазым парзын ! »
370 Täскӧн ноно чёргä
туулап ойнап пар-чадыр,
ат ашшаң аpcak пäl чадыр,
сығара чӱгӱруп кäliп кӧр-чадыр,
ан'apkы чёрды мал чадыр,
378 аk kыр пўткüн мал чадыр,
 105

ен парван чон одур ,

чтргi от чётпüн мал чӱр- чадыр,
чёргä сыңмін пардан чон одур ,
алты частыг ат ебiрбас
алтын бргӧ тур- чадыр , 380

алтын саркы чардü kыс бргізу,

алтын бргӧ тур’ok чадыр.
Кырыk kыс оінал чадыр
тобус тогӧі пазында,
кырыk kыстың kолында 388

kырыk алтын пышат ползан,

kырыk kыс оiнап туруп ,
кырыk сарын сарнап чадыр.
Устугў чаткан kyдai
сарын äстір каркӧп чадыр. 390

Пу Кулун аны кӧргӧн,

палазын пурдўнаң түзўрган,
ölüң от чулуб - алып ,
палазына тӧзӧк еткін ,
памазын чаттыр -чадыр, 398

узут чадыр паланы ,

малтырдан пүрүн чулдў ,
чӧрған едiп чап чадыр.
Чаттыр салды , позы cilrінді,
Кысkа kубўлдў Кулун , 600

кырыk kicka kубўлдў,

кырыk kыс kолында
кырык көмыс пылат туттў ,
kырыk алтын пылат туткан
kырыk kыс сары чӱгӱрдя. 80В

« Кырыk kысты мён утпазам

« Кулун адым чіссін ! » тадір.
Парды ам kырыk kocka.
Ciгiзон кыс оiнады .
7+

І.
 106

во Аі артканін піlo & c пoлды ,

оінады сiгiзон kыс,
чы Ҳртканін uilt & c пoлды ,

чалыстан обнап чалыр.

Пy kырыk kыстың парван чарін
818 паза пilбін - чадыр.

• Мінің палам тірігба ?

« мёнің палам дiгонба ? »
Чӱгӱр сыкты , чӱгӱр кälді,
палазы пу чёрдӣ чоБул,
620
ölüң от чулуп салған тӧзӧк
чізіп , куркап партыр ,

чулкан малтырған пўрў чордан

чізіп, Куркап партыр.
Паркан чӧрін milбін - чадыр,
028 тегiрдың тärliгiн кус
тіп парқанын пilбін чадыр,
чӧрдың картыңа kус
kап парқанын пilбін- чадыр.
« Пу, чӧрда kаpан мӑн аны кӧрӧрўи ? »
в30 Сіlliндi , kубўлдў,

сарыг мөстөг сын полды .

« Пу чуртту курутпазам
« ai kapa kулун адым чіссін !
« пу чёргä чӱрбөссўм ! » тадір.
630 Пу сынның тапсанын естіп
устугў чајан ылқап чадыр ,

пу сынның табызын естіп

алтындағы аіна ылқап чадыр.
Пу сын ам тарын - чадыр,
640 сарыг мўсмä чаpдi kасты ,
тегiрга тобpаkты тастады ,

пу чёрга кўн салбiн -чадыр,

кара, күн пір окшёш иды ,
 — 107 —
тобраќтаң аі пырлап чатканда
ai салбас полды пу.чарг %,
малды мўсмiнi iläп,
сарыг сын тастап чадыр,
ақып чаткан аk талайда
кіра тастады сарыг сын.
Арда чонын мўсмi il
талаів'ok кірі тастады .
Арқа чон сыктап чадыр ;
талаi тубунё ak-чадыр,
пу чурт тозы куруттў,
Тындыг імӑні артыс чокул.
Пip akcыр чылқы kaлып чалыр.
і: тюн тэЫ " Кырып: парт].
ен парван чоннаң
пір кӱс кiсi kaлып чалыр.
Алты частыг ат ебірбäс
алтын ӧргӧдбң амды
пір kaт пала kyzakтанып
паланы тудўп к &liп чадыр.
ЫлБІ, сыкті кäl- чадыр,
пу kaт кiзiнiң чарыбы
тегір устун ң пӧрі чарып кіl- тір,
чёрдің атынан пäрі чарып кіl- тір,
сын сары ылқап сыктап к &l - тір.
« Кудаі салған імі полдыба ?
« аіна салған ім % полдыба ? »
Сардаk сынға чёт- кälді.
« Підіг імä пoлцаңма ?
« тili чоk ім % полуаңма ? »
Сын чоктап чадыр.
« Манiң паламны обурлап
« kaiдa cykkan cl & p ? » тäдір,
счаkсымына ақылып піріңір!
 108

« пӧрчӧзӧр позыңардың тынын

« д'ok йдарім » тадір.
680 « Пу чурт кäмнің чурт пораң ? »
Кат кiзi чоктап чадыр :

« Ak kыр аттыг Аідолаздың

« чурту полџаң пу ! » тадір.
« « Aiдолаi kаіда паркан ? »»
088 « Чада парыз кырk -чыл полды ,
« &lrӧн полза ады каlган ёді,
« ölбӧн оk полар Аідолаі.
« Аідолашдың туңмазы
« Алтын Арыг kыс пар » тäдір,
690 « ол оінал чӱр -чадыр ;

« ол о5урлап парлан полбазын,

« парып мён сурап каlін !
« мäнің пу паламны
« алып кал, сардаk сын !
608 « мён салып парін паламны ,

« мён кälräнцä мында чатсын !

« сäнің палаңны ол алған полза
« ақыларым палаңны . »
Кат позы чӱгӱр пардан ,
700 kыстың ӧргӧзӧнӧ кірді .
« Паланы kaiдары суkkазың ?
« Паланы ақылған ползаң
« чаkсымына náр аны !

« Адолаі кäläp полза

708 « моіныңны тӧгör& салып
« кäзä сабаp Aiдолai,
« сыннан алған ползаң пӧр ! »
Ол тӧзӧгун алыбнысты ,
паланы алып пӑр-чадыр.
710 « Аппар- пёр сардаk сынға ! »
Паланың kapagьнаң
 109

чалын от којӱш чадыр,

кiзi кӧрӧргä kopkыстыг.
Пy kaт kyzakтап чадыр.
паланы аппарып чадыр , 718

сардаk сын сары аппар -чадыр.

Пу паланы kап полбiн парі,
кўзq kаттың тозы сыk -парі
Сардаk cында чётканцы
тобус чӧргä тынын-чадыр, 120

сардаk сынға аппарып

паланы пäpiп чадыр.

« Снің пу палаңма ? » тёдір.

« « Манні Хман кiзiнi мас эр

Пу паланы сардаk сын 728

таназына тартыб- алды ,
сардаk сын турдан нома
ai kap'ат Полып турўб- ысты ,
ai kap аттың кӧігӧн от

тобус kадым чӧрдäң алтынаң 730

тозу којур чадыр.

Пy kaттaң сурап чадыр:
« Сан kaiзының палазы полуаңзың ? »
Пу кат чоктап чадыр :
« Мынаң ары pak чёрдä 738

« aikap'аттыг Кара Кан

« Кара Hiнцil kaттыг,
« алардың палазымын ,
« Кан Тарқаk мён пoлцаңмын ,
« Кара Кан абам kырыk чым узан, 740

«іцём мёнi kыс еткан,

« кізӣ кортфспін азран ,
« азрян igä мiнi kыс äткüн .
« Адолаi аңнап чурбо
 1110

748 « Лідолаі піскі кіріп

« мӑні ақылып kaт аткант.

« То5ус чыл одурканмын,

« пір пала такпабын » тадір,
« сін но кiзiнiң ады полдың ? »
780 «« Ai kap akcыр адалыг,
acai kap ni ipälir
«« ai kар ат мӑн пoлцаңмын.
«« Кара Кан абалыг
«« Kapa Hſupil ivälir
738 аманiң ізім ол Полтыр. » »

Пу Кан Тарқаk мыны ескін,

сыктап чадыр, ылқап чадыр :
а
Мінің туңмам ол Полтыр ;
« ai kap'ат мä пäрзiн !
700 « мён аппарып азpiрда
« Паламны аскынцаk азрiн !
« туҢмамны кӧп азрiн !
a« Ч& ! аппар азра туңмаңны ! » »
Пысkырған аi kap'ат,
766 час пала кäl- тӧскӧн .
• Ч& ! аппар азpiрда ,
« чаkсы азрап чатканыңны
« тозы мён піläрім » тäдір.
« Карада ебің алтын оргӧды
770 « кўскä полып чӱгӱрӑрім,
« сäгä узiрда уіку пӧрбädniн,
а чаkсы азрап чатканыңны
« ТОзы мён піlірім » тäдір,
« кӱндä ебің алтын бргӧдä
778 « ak токтан полып чӱгӱрӧрім,
« чаkсы азраныңны пilipiм,
« ҷабаl азраныңны пilipiм. »

Кўскi kарада чӱгӱр-чадыр,

 111

узтрға karka náрбін - чадыр,

кўнда узірқа сағын -чадыр, 180

ak токтан уіку паркін-дір.

Кат kарада азрады ,
кундä паз'ok азрады ,
пала ӧзӧп чадыр.

Ікі улғацаk тысkары ойнап чадыр, 788

іцазі соған оk eт - чадыр.

« Парыңар! Кусkаgаk адыңар ! »

Ікülü kyckazakтап пар- чадыр,
ертӑн парђан кiзi трд & каlді.
Aiдолаїдың палазы 790
оттыc kусkаgаk атты ,
Кара Канның улвЎцаkы
elir kyckapak атты .
Ам таң ат- чадыр ,

арыг кун сыk -чадыр, 798

пулaр ok за соған алған ,

kyckazakтап пард'ікаlѕ .
Ертӑн парлан Карада кіді ,
Aiдолаiдың оқы

elir kyckayak arkan, 800

Кара Канның олқы

чӱc kусkаgаk аткан.
Узўп парды ікälä ,
аттыр таң адыр кіді,
арыk кун сығып кіді, 808
ok ча содан алдылар ,
kyckazakтап пардылар .

Пу чёргi kyјун ойнады ,

пу чӧргä чäl кірді,
пу чёр парі ідilді . 810
Ат ашшаң аpcak p & ld & ң
пір ат к & l- чадыр,
 — 112 —

аk kыр аттың пазы кӧрунд ,

алыптың kaмaғы кӧрүндү.
818 Чуртў чӧрін тозы кӧр-чадыр .
«Пу мал kaiдан ары парды ?
« пу чон kаідаң ары парды ? »
Чазыда еніс еніп чадыр,
Aiдолаi алып кäl- чадыр.
820 Пазына сыkkан сазы
koт каптüн парнтыр,
Кулун яді тӱгӱн- тір,
kypy cüry kaл-тыр,
kaлың ёді төгін- тір,
820 kурла сӧгө ka -чадыр.
Ебін чётті, ат палқараң
алтын сарчынға адын пал5ады ,
езік асты , « езйн, алғаным!
« Кан Тарқаk, езӑн!» тідір.
830 Алтын сірёгё кäliп
ёстўна одур- чадыр,
Кан Тарқаk чӱгӱр-чёрд ,
алтын столқа тамак салды ,
тамактың таттін салды ,
835 арақаның kaттін салды .
« Кан Тарқаk алғаным,
« малым чоным kaiдары паркан ? »
« « Калі чоk kаг алдым тіп
« « ёрөнг& зің Аідoлai ,
840 « « кälräн аi kap'аттыг туңмам
авкаlіп парчан сўрўп пардан,» »
« Ч %, алғаным, kaiдар аны
« тіріг кiрзä такпаібью !
« сiнil & аппарбанды урун-чарым,
88
«« Сüнің туңмаң Алтын Арыг
«а манің туңмамны апарып
 — 113

дӱрӑргä еткӑн » тадір .

« Сыннала, Кан Тарваk ? »
Тімір сымыk алған Адолаі.
« Каіді полқан сақызың ? 880

« чуртумнў нова пірат салғаң ? »

Алтон сөрбäст& ң kakuан kысты
coinан, арыг тынын сыңаря .
« Сан l ! сан чыгбассым !

« адаi kус сіні чізін ! 888

Кајган Aiдолаi ебіна,

ас тамағын чаб - одур ,

Яд & і чіб - одурғанда
pak чёрді аjа табызы ташлі түсту.
Пу сыkkai кӧр- чадыр,
но імä по парды ,

корзї ікі пала тудўш- шадыр.

Кара Канның олқы
ікі чӱc kусkаgаk атты ,
Aiрoлaiдың олқы 808

elir kyckapak atkah ;

аны вылазып уруш - шадырлар ,

lазёргä чоктап полбїн-чадыр.

Pak чёрді тегір тўбѓ ташлі тўсту ,
ағылып кӧдөр кälіп тастады , 870

Aiдолаiдың олқы ам ӧідў.

Кара Канның олқы
анаң парып тӱст ,
молтырғы сығып ölўп парды . -
Aiдолаі кälді, сыктап чадыр, 875

Кан Тарқаk кälді, сыктап чадыр.

Ai kap'ат пу чардä чоБул.
Pak чӧрды ат табаны таша түсту,
иу чёр тозы кыймыкті тӱсту,
ат апшаң аpcak uklдiң 880
п. 8
 114

ai kap'аттың пазы кӧрүндө,

ai kap'атка алтын чуган сувўл пар- тыр,

арқазына алтын езар урў - пар - тыр,

алтын садаk таргада.
888 Ai kap'ат к &l- чадыр,
кiзi кӧрӧргӧ kopkыстыг ,
kады. kyјағы тӧргад & кäl - чадыр,
коргон чёрдаң кісто кäl -чадыр:
« Каізы бдургӑн мӑнің імні ?
890 « Кан Тарқаk , кäм бдургüн ? »
«« Ің алыг , kyckaцak пылазып
«« олқылар пылазып бlräн . » »
« Кан Тарваk, тäк тaбpаk чоkта !
« бlräн кiзiнi тiргiс - чаткан кiзi парба ? »
898 «« Піl - чадырбын, парарзыңма ?
«« парар чӧрің pak полар,
« « кäläр чӧрің pak полар ! »»
« ФІзӧм Ім кӱlуктуң ўзўн оlорбун !
« кірігдäң ала піс kада бскüн ,
900 « pak-та полза парарым ! » тäдір .
« « Мынаң ары тегір өстүндӣ
автобус чајан пар полар;
« « тобус чајанның ёстундӣ
« ölдәрбä чајан пар полар,
908
«« Ölдӱрбӣ чајанның ўстунд
«а ёс kыс пар, тäдір,
« абігќн кiзiнi тiргiш - шадыр,

«« алардың улі, парäзі

« « Алтын Чёстук kыс пар,
910 « аӧlган кiзiнi тiргiш- шадыр. »
Ai kap'ат чӱгӱр - чадыр,
езёрiн iзiнiң кырiнда артысты .
чўгін Ізінің Кырiнда артысты ,
Сігіргін аi kap'ат
 15

тоқус чајанның ёстўнё турдан , 98

аннаң чачыран аi kap'ат,

бlдүрбі чајанның ўстүні турған ,
аннаң чачыран аi kap'ат,
fc kыс одур- чадыр .
Ai kap'ат кіргён, езікті асkан, 920

пазын суkkaн кӧр - чадыр,

алтын сірянің ўстунд
ёс kыс одур- чадыр ,
алтын ыстол ёстүнді
тамаk чаkcызын сал -салған. 92B
Ai kap'ат тур - чадыр.
Кыс аттан сурап чадыр:
« Kaiзының ады Полдың ? » тадір.
Ат ылдап чоктап чадыр :
930
« Када туған пäцäзінің чуртўнда ,
« алтын оргонфң кырiнда
« азран абазын пiloїн - чадыр,
« еміскüн igäзін піlон -чадыр,
« Адолаiдың чуртуна к &lгын ,
« анда kусkараптап чўрган, 930

« пылазып ölräн ікі ул5ацаk,

« вірзi Aiдолаздың палазы ,
« аны здөргüн позы ім ,
« аннан тӧскӧрӧ пар түскüн,
« моінын сынып Позы - да ӧlган, 940

« дігін кiзiнi тiргiш - шаткан,

« Ai Aрыг , Алтын Чөстүктөн туңмазы ,

а тіргішäң -дындä сігі кідім,
« абадан чалғыс паланы ацын !
« igадің чашқыс паланы тіргісі 948

« « Ча, аi kap'ат пар! »» тадір ,

« « алтының kурт чібёзін !
«а чаkсы кадар, аi kap'ят!
 - 116 —

««ёстўнаң сäк тӱзўрбӣзін!

950 «« чаkсы kадар, аi kap'ат!»»
Ai kap'ат нанып сäгірді,
ölräн сӧктуң кыртна
пазымына чаіkап чадыр,
kapak чазы kaн полып
988 ai kap'ат карап чадыр,
пурдў сӯ пус полып
ai kap'ат карап чадыр,
пас чаlбäп тур-чадыр.
« Міні мєнцäң кiзiнi,
900 « езёр өстөнё одурцаң кiзiнi,
« ағзымны ебря тартчаң кiзiнi
« мын ам kадар-чадырым. »
Ус kыстың очазы к &l- чадыр,
алтын кӧк полып кäl - чадыр,
08 кälді, мӱгӱ сӯ ақылды ,
па ақылды , сашшы ,
тобус ујалыг сарыг от
ағзына кірі тастап чадыр,
бlräн кiзi ам тіріді.
970 Ai kap'атты езäpläді .
« Абам полқан аi kap' адым,
«іцём полқан аi kap'адым,
« мӑнің өзӱн тың оk ep&liн-чачың,
« ам нанаң чуртўбысkа! »
978 Токус kадыл тёмір kyjakты
iңнiнä кӧзіп чадыр,
пу kyjakты кäскӑнда
пу чёр kopa кojӱп чадыр,
атын кымызы колқа туттў ,
980 ai kap'атка атанды .
« П &цём полқан Кан Тарқаk ,
« kaqанда полза тоқackajым!
 117

« чäстäм аk kыр аттыг Аідoлai

« Позының едін позына чіттiрiм. »
Aiдолазма Кан Тарваk, палазымына 988
чуртўн сары парып чадыр,
kopykпан позы kopyk-чадыр,
ai kap'аттыг пу бл
ai kap'ятkа kамцы сапты ,
тегіргä чазын урундў , 00
пу камры сапkaндa
тегiр кiрlüн- чадыр,
kapa чёр ары kымыктан- чадыр.
Ai kap'ат чӱгӱрдў,
устөгү чаткан чајачы одурўп. 998

олыт пäpoiн - чадыр,

алып чаткан аk талайда

ам чäтті аi kap'ат.
Ak kaзың созыб- алған,

Кырk пулан адып чаткан, 1000

азрян чӧрі пу пoлцаң .
Kapak чазы kaн по - чадыр ,
пурдў сӯ пус пол-чадыр.
« Пу diгiнцӧ kада чүрүп
« kaдa olgöң ползабыс ! » тідір . 1008

« Ak таланды koiдi кӧзің ?

« ai kap'ат, піläрзiңба ? »
«« Сын пӧктӧб - одур ізäңада ,
«« сан алтын чälдімні тудўн ,
«е суда сын тус парба ! » 1010
Ai kap'ат чачырап чадыр ,
ak талабдың озарына парып
Typa týcrf ai kap'at.
« Абам полқан аi kap'ат .
« адымны адапkы ! 1018

«іцам пoлдaн ai kap'ят,

 — 118 -
« адымны адапkы !
« Pak чёргä мён чӱрарбін.
« Кік полза туктуг пoлцаң,
1020 кiзi полза аттыг полуаң,
« адымды адапkы ! »
«« Алтын тӱктёг аi kap'аттыг
«« Алтын Пырkан сян пол ! » » тадір,
««алтын төктөг аi kap'аттың
1025 «а чӱгӱрбüн чёр kалбазын !
« алыпkа алдыртпа !
«« алын алтына тўсп% !
«а ўстугў алтын чајан
па көс кӧп сä пӑрзiн!» »
1030 Сағаннаң камцы сапты ,
пу чӧр kaдa aiланды ,
тегіp kaдa aiланды ;
ai kap'ат чўргөргüнд%
ak тасkылның пазы
1033 cipaнгӑндä чаза тӱсту,
ak тасkыл чазы пол- чадыр.
Сағаннаң паз'ok kамры сапты ,
ер ашшаң егір пälrä,
ат ашшаң аpcak пälrä
1040 ai kap'ат тура төстү.
Анаркы чёрді кӧрӱп чадыр,
Сарыг Канның чуртуна чётті.
Сарыг мал ары оттап чадыр,
ізäprä су чäтоп-пар- тыр,
1048 чёргä от чётпін - пар-тыр.
Ai kара мал пӧрі оттап чадыр,
Алтын Пырkанны кӧруп
kaлык чоны ылқаш- шадыр,
8i kap'атты кӧруп
1080 ai kара мал кістän чадыр.
 1119

« Піс нанцаңмыс чуртўңа ,

« кізі чуртўна одуруп полуаң кебі чокул ..
Алтын Пыркан чоктап чадыр :
« Ai kара малым нанзын чарің & !
« арда чоным нанзын чаріңі ! 10 0

« Сарыг Канды позым пilipiм .»

Ai kap'аттыг Алтын Пыркан
Сарыг Канның ебіні парыбнысты ,
Сарыг Канның малын аралап парі,
Сарыг Канның чонын аралап пері . 1000

Сарыг аттаң кбіган от

чалбаk чäp kopa кӧіду ;

тӧрт чалбаk тастың ўстуна
адын Сарыг Кан турдўс- тур.
Чёрдің сўн сығара 1000

сарыг'ат пазып тур- чадыр,

сарыг аттаң төрт кара су

ak талаіда кірӣ ak-чадыр.

Сарыг Канның ебінё чітті ,
ai kap'аттаң түсту, 1070

адының тінін пос тастады ,

алтын өргөзүнà кірді.
Езік азып езін пӧрді ,
еркüн атап мёнді пёрді ;
Сарыг Кан алтын сірӯзін 107 )

тобус чёрдäң пӳкті пазып

сақалын тараб - одурдў .
« Езан Сарыг Кан ! езан пол !

« ai kapa kулун ырадыба ?

« нова сўрбін - чадырзың ? 1080

« ai kapa kулундў чёдір

« Нова бдурбін - чадырзың ?
« сарыг аттыңның көзү чоңулба ?
« сарыг позыңның күзу чодулба ? »
 120

1085 Сарыг аттыг Сарыг Кан

алтын сiрад одурўп
iкi kолын ӯлуп чадыр ,

Кардаң аk сырајы
kapaqылап каранчадыр,
100 kaннаң кызыл сырајы
kaрaцылап караш -чадыр.
Ai kap'аттыг Алтын Пыркан
Сарыг Канда чӱгӱруп чадыр,
сағаннаң сӧзўрўп сыкты ,
1098 ат палацаң ала сарчынның
Кырiна сӧзөрүп чадыр.
Сарыг Кан Кыскырды :
« Манiң тыным сала - бёр !

« малымны тозы аппар !

1100 « тынымны сала - бäрзäң
« Чонымны тозы аппар »
Алтын Пыркан іспäді.
« Сён Сарыг Кан ӧlräндӣ
« пу мал мӑнің малым болар ,
1100 « чон - да мiнiң чоным полар . »
Сарыг Кан Кыскырчы :
« Тонус kадыл чардің алтында
« час таjаkтыг Чабäгён,
« чётті пастыг Чaloäган,
1110 « пу чард & тыным сыk парі ,
« пу чёрдiң мiнi алып кал ! »
Чаlбäган к & liп чадыр ,

пу чӧр брз кздөрүлүп чадыр

пу чӧрг & сыhа kонды ,
1118 чётті пастыг Ч & lбіган

Сарыг Кан -зар чӱгӱр-чадыр.

Ai kap'аттыг Алтын Пыркан
kапты мыны азаkтаң,
 — 121 —

тобус kадым чёрдің алтына

1120
мыны тастаб-ыза пaрді.
Ily Ч &loäгӑн сомала тынныг
парып түстў, чат-чадыр.
« Пір ölбӧстäң Сарыг Кан
« он- да озун! ман парбассым.»
Паз'ok kickырчы Сарыг Кан: 1128

« Кула піlіг Кӯkaт кälзін! »

Kalді чёрдäң кӯkaт.
« Ai kap'аттыг Алтын Пыркан.
«мнің тынымны аларға,
«пу чардаң мiнi au kan !» тäдір, 1130

« чар алтына аппар ! » тадір.

Куќат чугур кälді.
Ai kap'аттыг Алтын Пырканны
нактаң аjалап сапты ,
1138
аjа табызын еспън
пу чёрдä чон калбады .
Сағаннаң Алтын Пыркан
Кӯkaтты ады , кӧзуміна
тобус kадыл чар алтына
1140
ам тастаб-ыза пӧрді.
Чіпчӣ тыны өзўiбiн-kaлдыр,
пу чӧрдің сағызын ендäтті,
Кӯkaт ам чоктап чадыр:
« Пу чӧрдің ёстунда мён турбассым,
148
« Сарыг Кан пір ölбӧстäң
«пäс- тä ölзён Сарыг Кан !
« Сарыг Кан ӧӧр полза
« мяг - дä чаkсы Полар ! »
Паз'ok Сарыг Кан Кыскырды :
1100
«Чёрдің алтында чаткан
«чылас кiзi кiзiн !» тадір.
Пу чар кымыктап чадыр,
10.
 122

чітті чылас кiзi к & li.

Чäтті чылас кiзiнiң
1138 тынына чётч ң кебі чодул !
Ok сӯрдў Алтын Пыркан,
ak тасkылда чапсыра атты ,
чётті чылас кiзi ам

okтың разынча парды ,

1100 ak тасkылка kaзaлды ok ,
пу оk ақыш -шылап ам ӧстў.
« Паза ім & ң парба , Сарыг Кан ?
« Кыр аны , Сарыг Кан ! »
Кӧксёнӣң пазып чадыр.
1168 « Ікі адајым, кäl пу чарг & !
« алып тӧрӧн Алтын Пыркан
« Тыныма чёдіп парі . »
Ікі адаi oiлап сыкты ,
тырғаkтарынаң от кбіду,
1170 ai kap'аттыг Алтын Пырkанны
чодазынаң тутkўлап чадыр,
ai kap'аттыг Алтын Пыркан
алтын кылыс колына алды ,

сақаннаң ікі адаiды туттў ,

1176 kaм ортазынаң кӧзӧ сапты ,
iкi адаi ам біду.
Паз'ok кälin kыскыр - чадыр:
« Ікі Кан Карадü kустар,

« мӑнің тынымны ал калыңдар !

1180 « пу чёргä кäliңläр ! »
Кан Крад & kустар- кälді,
алып тӧрӧн Алтын Пырканның
kырiнa кalin тўстў.
Алтын Пыркан тудўб - алды ,
1188 пір kанатты сындырды ,
пір азаќты сындырды ,
 123

пір kapakты сӯрўб -алды .

Ak малдың аразына

амды кустарды тастады .

« Паза ім&ң парба, апчаk ? » 1190

«« Паза імäм чоБул! »» тадір,

«« арыг тынымны сала - n & p !

«« аk kулақы тӧі нанцы похаң !

«« Ölза сӧгу пір полаң !
«« тӧг ¢ ls & kaны пір полаң ! » 1195

« Снімä нанцы полбассым,

« чір ўстӱна чўргаім чаБыстан.»
Азаkтаң капты Сарыг Канны ,
ат па5ацаң ала сарчында
ам сапты Сарыг Канны . 1200
Cackaн сылдыб - алар

чёр ёді калбады ,

kyckун kаkылап алар
чӑр яді калбады ,
адај чалқаб - алар 1200

чäp kаны калбады ,

cai полып согу бдылды ,

kум полып сӧгө бдылды .

Алтына мўнцоң сарыг адын
алтын чыдамына сазыб- ёдөрдү. 1210

Алтын Аргäктiң бiгiн чӧрін

кӧрӧргä пар - чадыр.
Olraн чарінè чёт кälді,
ak тасkылдың одін
тозы анда чып к & lin 1218

одунтўр Алтын Аргакті,

тобус чыл којўп тўр,
Кыбыны - ла калтыр,
тескӧртЊн ч & l kап парып kыбынны ,
&lr я чёрiна от бс пар - тыр. 120
 124

Оңартын чаl irті,

kыбынны тозы чыгды ,

ёс kaттап чӧр тапті,

ёс kaттaп сықырды ,
1225
дігін парлан Алтын Аргäк
ады кӧзумінӣ тіріді.
Езін тоқазып чадырлар.
« дігüн манi тiргiскӑн kaiзы пoлцаң ? »
«« Ai kap'аттыг Алгын Пырканмын ,
1230
«« абаң Сарыг Канны бдурдум,
«« абаңны бдургäннàң ары
«« мёнiма урузармаң ? »»
« бізён ! парзын Сарыг Кан абам ! »
«« Малын ӱliш-шäмäң , Алтын Аргäк ! »»
1238
« Малды чонны fläcпacciм.
« Снің оk чуртўна парып одурабын,
« бдӱрзäң позың пil , Алтын Пыркан !
« чалуы äтсäң позың пil ! »

« « Сні ноға бдӱрцäңмін ?

1240 «« піс ікälä kарындас полып
«« пір чёрдä kонаң ! »» тадір.
Мал чонды ам сўрдү,
Сарыг Канның малы чонын
парча сўруб -ыза пӧрдilip,
124B Кара Канның малы чонын
парча сўрўб -ыза пäpдilap.
Пулар ікälä сӱр парі ,
Кара Канның чуртўна чётті,
малын малға koc пёрді,
1280 чонын чонда koc пёрді.
Алты частыг ат ебірбäс
алтын бргӧзў йд'ok тур-чадыр,
анда чурттап чалырлар ,
алып кälo & c пoлды чуртўна ,
 125

kузурyk сӧзӧрӧп кalin 1288

мал5а пӧр кірбäс полды ,

kылыс сөзӱруп к & lio
ебінё алып кірбіс полды .
Алтын Пыркан чоктап чадыр :
« Алтын Аргак, атка мён ! 1200

« аңнап kустап пар сыk ! » тідір,

« аңның kаразын ат - кäl !
« кустўң сiмiзiн ат- каl ! »
Алып тӧрӧн Алтын Аргак
ak сарыг атка ам атанды , 188

улуг тасkы талаза пар -чадыр.

улуг талаiды талаза пар - чадыр ,

аңның кӧбӯзу мында чӱр-чадыр,

kустўң кӧбөзү мында чёр - чадыр,
аттылап чадыр Алтын Аргак, 1270

чурту чӧрін талазыб- одур,

арда чонка чётті нанып ,
аткан Кустў, аткан аңны
kaлыk нонқа ам fläді,
кіктің колы - ла чётті позына , 12В.

ақылып пазыр- чадыр ебін & .

Алтын бргӧкӧ кіріп к &lай
Алтын Пыркан узуп чадыр,

кӧлӧң тӧзӧк кiс тӧрӧзі;

чордан чабылып узуп чадыр . 1280

Адін пызырыб -алды ,

усkур -чадыр Алтын Пырканны .
а
« Тур ! тамаk чі, карындас ! »
Алтын остолқа тамаk сал -чадыр ,
тамак ніб- одурлар. 1288

« Чы, Алтын Аргак kарындас !

« сан маннаң шурун туқазың ,
« мiн сiннiң кірікпін » тадір,
 126

« kaт аларға кӧрӧк полар !

1290
« мённың пурун сён кат ал ! »
«« Алар чыктын , карындазым ,
«« алған кiзiнi niiбiн- чадырым , » »
« Ман табарым, Алтын Аргäк.
« Мыннан ары pak чард & kыс пар ,
1298 « ікі , тӧi kаннаң кызыл чörpüн аттыг
« Оттыг Кёс , Оттыг Чалын
iкi kарындас пар » тадір ,

« kада туған пägäläpї пар,

« Алтын Тӱlrў абаkаi пар ,
1300 « аны аларда ёт чаткан
« алтын төктөг сокыр аттыг
« Алтын Кічі алып пар.
Пу чёрдä аныма тудус парар,
« аны тастiрға кiзi чокул ,
1308
« чћ , пар аны бдөрӯп
« Алтын Тӱгӱ абakajын ал ! »
Тäмтӧрін тӧрініп чадыр,
тäмір kyјағын kадал- чадыр,
« « Ман парарбын кырыk чылда ,
1310 « акырык чылдаң іртіп парзам

«« Ölräн поларбын » тäдір.

Ak сарыг атка ам алтанды ,
kaмцы сапты пудўна ,
пу чӧр kaдa aiланды ,
1318
тегіp kaдa aiланды .
Кырык тегірді өдөп парды ,
ai kap'аттыг Алтын Пыркан
кӧлӧң тӧзӧк өстөн & ам узўдў,
аі арткüнін пilбас нолды ,
1320 чыл артканін nil6 & c пoлды ,
узуп - ла адыр тӧзӧктӧ.
Атыія kakа азыл - чадыр ,
 - 127 —

кӧрўи часca kыс кір кіді,

алтын сўрбäзі арқазына чалып парды ,
eliг сӱрбäзі іңінä чаілып парды . 1328

Ai kap'аттыг Алтын Пыркан

тура kонып езан пр-чадыр.
« Кайдаң кälräн kыс Полдың? »
«« Мыннан ары pak чёрдä
«aak сарыг аттыг Алтын Аргк 1330
ваалыпма тудўш- шадыр,
««сäгä чӧктірқа кälдім.
«« Алтын төктӱг соkyp аттыг
« « Алтын Кічім тудўш- шадыр.
«« Ak сарыг аттыг Алтын Аргік 1338

««алыпты ас тудўш- шадыр,

вачёргä кӧп тырбактап чадыр,
« ру чӧргі асkынgаk cақын-чадыр,
« « аркы чӧргä кӧін сағын-чадыр;
«« Алтын Аргäккä пӧрбüнцä 1340
««Позың мёнi албадамаң ? »»
« Алтын Аргäк kaiдыг кiзi
« ман андыг кiзiмiн,
« Алтын Аргäкмä піс пір ёксбс...
Сыға kонды Алтын Пыркан, 1840
пу чӧрдä ебpä кӧр-чадыр;
көн азар чӧр-зёрї кӧрэд
алтын таг тур-чадыр,
алтын марс чёр-чадыр.
Ai kар ата мiн - чадыр, 1380

ai kap'аттан сурады :
« Марсты чёдä чўрарг&
« азағың парба, адым ? » тадір.
Ai kap'ят: « « Чадірім!»»- тадір,
« « оқың атсаң, Алтын Пыркан, 1388
«« тäгінарба чоkоо ? »» тадір:
 128

Камуы сапты аi kap'атка,

пу чёр kада айланды ,
тегіp kада айланды ,
1300 алтын марсты чётті,
чёткüнд & kості чӱгӱр кімді.

Ai kap'ат кiстiп чадыр,

Алтын Пырканны кырыш - шадыр :
« Імä kaдaрдың, но атпін - чазың ? »
1308 Алып тӧрӧн Алтын Пыркан
аттаң Ўктäliп пардан ,
азактаң kankaн мaрсты ,
сіlіккён, тӧрӧзі kолда к & lгін,
тёрга палқады таразін ,
1370 чуртўна чётті Алтын Пыркан ,
ақылқан марстың тӧрӧзін & ң
алтын ӧргӧ пӱдөрді,
тегірмä тäгтіг полды ,
чёрмä маркылыг полды ,
1378 алтын бргб пӱдурду.
Кара пулут каliп часса

пу kаpачынаң чара пар - чадыр,

ak пулут кälin часса
kaнaт пазынаң орта чара пар -чадыр.
1380 Пy kысты Алтын Тӱгӱ
алтын бргӧ кіра тастады .
Ai kap'атка ам мунду,
Алтын Аргактің парқан чолын
Алтын Пыркан сўрўсту,
1388 кырыk тегiрдi ai kap'ат
kырь: k kaлыkkа сынёді,
паза кырык тегірді
раза kырыk kaлыkkа санді,

Ат ашшаң аpcak näl чадыр,

1390 ер ашшаң егіp u & l аадыр,
 — 129 —

сығара чортып көр-чадыр,

kaннаң кызыл чeгран маш
чазыда оттап чадыр;
Ям
алтын бргӧ тур-чадыр,
алтын Оргi kырiнда 139B

iкi тӧi kан чегрян ат тур-чадыр.

Пу чардћ су пір-да калбан,
пу чарда таг пір-дü kaлбан,
қара тобрады түгін тір,
кызыл тoбpаkkа чіттір, 1400

ноно чёрд & тегір тӧзөнд

Алтын Аргäк тудуш- шадыр.
Алыпты аckынgаk тут-чадыр,
kapa чaрдa кӧп карап чадыр.
Ai kap'атты kaмцы саты , 1000

тудуш- шаткан чёрiнё чётті.

Калың яді түгён пар -тыр,
Куру-ла сбгў кал -пар-тыр,
kypy пас, kypy kapak пол -пар-тыр.
1410
Алтын Аргäктi kап тартты,
Алтын Аргäктің сарыг адын
ајазына турғус-салды ,
Алтын Аргäкті адамына сёрткін,
саrізон тегір дттөря
118
kaттының koiнына кіры .
Алтын төктөг сокыр аттыг
Алтын Кічiнi kankaн,
брӧ кӧдөр кälіп сапты ;
сасkан сылдiр ёдi kалбан,
kyckун kakaiр адi kалбан, 1420
“адаі чақир каны калбан.
Ai kap'ятка ам мүндө,
Оттыг Кос, Оттыг Чашын
iкi kарындасkа пар-чадыр,
ІІ .
 130

1023 ak малын аралаб- одур ,

арда чонын аралаб -одур ,
iкi тӧi kан чегрӑн аттан
kapa чap kopa кӧі- чадыр.
Езік асты , езан пӑрді,
430 еркӧн алтады , мёнді пӧрді ,
iкi алып одур -чадыр.

Куда созун сölün чадыр:

« Піціңні Алтын Тfir
« Алтын Аргäккі пӧрчӧр ! »
135 Аналар : « Парбäспіс » тадір,
« аның мойнына тас палқап
« суға піс тастiрбыс ! » тäдір.
«« Kaiдт пӑрбӣссёр ? » тадір,
« « кўсма -да аларбыс! » » тäдр.
1440 « Чарда піс пӧрбäспіс ! » тадір.
Тура kонды улуг карындас,
ајалап сапты Алтын Пырканны .
Алтын Пырkанның карағын
тыплатпас полды .
1kB Алтын Пырканны турдан чӧрдың
Кыімыктадып сап полбады ,
Оттыг Чалында чоктап чадыр :
« Пу чӧр чӯбäl полдыба сä ?
« андарkы чӧр чаkсы болдыба са ?.

1430 Оттыг Чалын паза к & lio

Алтын Пырканны аjалап сайты .

« Мӣ сён тың кірбäзін ! »
Узӱнцізін каlіп сапты .
Оттыг Чалынны ам Карты ,

1458 Колтуkka пac cykтў ,

сығала сапты , & lўп парды ,
ak талаі сары аппар - чадыр,

чӱрогун озыб- ысты .

---
 131

ak талаіза чун- чадыр,

чäбаl сағысты сынар- чадыр, 100

тіргiзiбнысты ам .
Тура kонып Алтын Пырканның
азағына түзүп чадыр:
« Малым чонымны тозы аппар ! »
a « Cläрдің малыңарча 1000

ва малым пaр ok манiң »», тадір ,

«« clip iкi тӧi kан чегрён атты
« äзäpliп салыңар!
« « пу чӧрді ебра чўрўңар!
1070
« « алып к ¢lукту чыңыңар!
« « Ман мыннан ары партн !
« « kaт аларда партн ! » тäдір.
Сыңа kондал Алтын Пыркан,
ai kар атка мунёб -алған ,
ai kар атkа kамцы cakпан , 1076

тодус чајанның ўстуна

чачыран Алтын Пыркан.
То5ус чајанка чітті,
езік асты , езён пёрді,
еркüн алтап мӑнді пірді. 1480

То5ус чајан тура калды ,

koлдаң kапты Алтын Пырканны ,
алтын ыстолқа тамак салды ,
тамак чаkcызын аэрап турдў.

« Каіда парiрзың , Алтын Пыркан ? » 148

«« Мыннан ары пар чарым ,

«« Ai Aрыгдың, Күн Арыгдың
«сен очазын аларда ,
«« Алтын Чөстүктү аларда . » »

Тобус чајан чоктап чадыр : 140

« Парқан болың пар- плар ,

« Нандан Чолың пар -болар,
 132

« Алтын Чёстук очазы

« улуг кўстёг алып пол- тыр,
1498 « чајан Кудай салған чёрдя
« Алтын Чёстӱк kыстың
« тынына чёдар імä чоБул »
a « Нома міні піді чоктап чачың ? »
Алып тӧрӧн Алтын Пыркан
1000 токус чајaндa тaрынды ,
алардың тамак чібіді,
ебдäң сыќты Алтын Пыркан
Ai kap'атkа kамды сапты ,
ӧдөрба чајанка чатті,
1800 бдурбӣ чајанға кірді.
Езік асты , езäи пӧрді ,
еркін атап менда парді ,
koлдаң kапты бдөрбä чајан,

аппарып сірёгі одурттў .

1810 Алтын Пырканма чоќташ - шадыр :
« Каіда парiрзың, Алтын Пыркан ?
«« Ai Aрыгдың, Кӱн Арыгдың
« « оча туңмазын аларға ,
«« Алтын Чөстүктү аларға кідім. »
1818 Одәрбӣ чајан чӧктады :
« Ікі тӧi kан чегрӑн аттыг
« Оттыг Кӧс, Оттыг Чалынны
« мён чајан оларды » , тадір,
« олар улуг кўстӱг алыптар,
1820 « істіндaгі сақызы

« олардың чабаl поды ,

« сён сақызын чун чазың ,
« ak сағысты сан пірдің,
« ыспасыба сага ! » тадір.
1828 Одүрбӣ ҷајан кўc kосты
алып тёрын Алтын Пырканда ,
 133

« Алтын Чёсткий парзан

« Алтын Чөстүктү аларға ,
» сёнімы тудўзар,
« ол тудуспанда ергi парбас. » 1030

А kap'ятка ам мүндө,
хамры сiп чӱгӱрдў ,
fc kысkа чёт кälді.
Езік аза езан пӑрді,
еркін ат менда парді , 1838
iкi kыс одур - чадыр,

пірзӣ анда чоk поды ,

езён тоқаш - шадыр Алтын Пыркви .
« Каіда партзың , Алтын Пырkан ? »
a « Алдап кідім, кыстар! »» тадір. 1840

« Накӑрак каlдің сін ? » тёдір.

« « Мўнёргä ат тіlіп кülbüмін ,
авкезёргі кӧп тіlіп кäläмін ,
ва алышма тудўзарда көзүм пар,
« « тудўзарға көс тіlіп кülbüмін, 1846

« « kолуңдағы туңмаңны
a « Алтын Чустукту парар ползаң
« « Алтын Чөстүктү аларым . » »
Пijäгi Ai Aрыг kыс тура kонды ,
алтын чустукту сустў колынаң , 1800

пу чустук kыс полып парды :

« Kaiдары , Алтын Пыркан ? » тёдір.
«« Сіні аларда кälräм » тідір .
« Міні алғанца сäг & pak полар!
« алыпма тудўспанда 1500
• ерг & парцаң кебі чоку ,
алыпмына алыспанда
« ерга парцаң кебі чоБул,
4 сағаннан тудўзаң ! » тадір,
« міні кодуруп тастазаң 1360
 134

« мён сён аларзың ! » тадір.

Анаң к & liп тудўстўлар ,
пу чёрді тозы oдa пackылап чадыр,
пу чар кодўроін чадыр пуларды ,
100 чајачылар тозы кälin
чёрді пäктiп чадырлар ,
kaіді- да пактёр салза
Ад'ok пу чӑр бдыш - чадыр,

kaнца чым ёрткінін

1570 Позы - да пilбін -чадыр,
kaнца аі ірткінін
Позы - да пiloiн -чадыр,
таг пірд калбїн - чадыр,

ақыс тозы сындыр- чадыр,

1876 алтын тӧрӧн Алтын Нырканның
тоБус kадыл тäмір kyјағын
тобус чёрдің тўлап чадыр.
« Сыннапша мiнi едi & т чазың ?

« сыннаппа міні өдўрарга ёт чазың ? »

1880 « « Сыннап бдураргi сақын-чарым.»»
Алтын Пыркан тагга сірангін,
Алтын Чёстук туңмазып

тегіргä сығара kапты ,

чёргä kысты саппады ,
1888 алцаң каттын арын-чадыр,
ајазына одуртўп ka - тыр,
алтын карманына тастады
Алтын Чёстўк каттыны ,
чуртўн сары ам парды ,
180 ат ашшаң аpcak підäң ,
ер ашшаң егір пälдäң
сығара чортып карап чадыр ,
алып к ¢lўк тозы чықыл - тыр,
улуг тоіда чыды - тыр,
 — 135 —

улуг паіда чықыл-тыр, 1598

ердің чаkcызы к &l- чадыр,
аттың чӱгӱругу кäl-чадыр,
алыптың улуг кӱсті кül-чадыр,
kaлыk пазы kаiнап чадыр,
тобон пасkа чон чыл- чадыр. 1000
Пір мyң akcыр чылkы сok-чадыр,
iкi тоіды піргä äт-чадыр.
Алтын Пырkан чоктап чалыр:
« Улуг тогда кälгӑндӣ
«нога кўразіп ойнабін -чадыр?» 160
Алыптар каlіп көрёзіп
ойнаб-ыза пӧрдilip,
оінаның ары урўш- шадыр,
алыптар тудўс-сыктылар ,
аттың чаkcызы мында ӧідў, 1840
ердің чаkcызы мында біду,
алып согу азыр kaja Djт-чадыр.
алып kaны талаі полып аk -чадыр,
пу чёрді алып кӱlўк калбады ,
kai пiрзй тäскіläп нан-чадыр. 164
Канца чыл тоі іткäийн
алып кqlўк пilбін-чадыр,
тоі ітті, тозыл-чадыр,
cackaн мундукт & ң äт чён
учуk полбiн чазымына чӱгӱр- чадыр, 1620
адаі езіктäң іт чён
пазып полбiн одурўп чыл-чадыр.
Алып тарады парчан,
к¢lўк тарады парчан,
алып тӧрӧн Алтын Пыркан, 1628
кqlук тӧрӧн Алтын Аргак
kaттарымына ебінӣ кірді,
алтын сірід чат- падыр, .
 136

кiс чорғанмына чабылды ,

1030
ер еnvй амды узудў .

VІ . Кан тог0 с.

Кара Кул'аттыг Кан Твгос

чаріндä чурттап чатты ,

ен парқан малы болды ,

чёрга сыңмін чон Полды ,
азрын адазы чok Полды ,
еміскüн igäзі чоk полды ,

kада туған пääз чоk полды ,

kада туған карындас чok полды ,
чурттап чадыр Кан Тогос .
Мал kадарцаң тобус тас полды ,
алтын сірі ўстунда
чадыр - ла ҷадыр Кан Тогос,
пälaн тaмak чіn чадыр.

Канча чыл чаткан

10 пазы - да пilбін -чадыр,
алтын оргӧзу езігі азыл - чадыр ,

тобус тас ебінӑ кір-чадыр,

алтын саkпы пфруктЊрін
Колтуkka kызып пазыр - чадыр .
ю « Паг таза отбic ,
« kaн тäзi kaныбыс,
а
kapa kулаттыг Кан Тогдс
« малдың кӧбӱзу чоk пол -парды ,
« чонның кӧбӱзу чоk пол - парды ,
« мал чон kaiдары парканын
« Позы -да пilбін - чадырбыс. »
« « Мал чонны kaдaрбін
«« kaiдары пардан юлдазар ? »»
 — 137 -

Кан Türüc кӧксён чадыр,

тегірцё кӱгрӧп чадыр.
Сыkkaн, kapa kул атка
атанған кара чабыдаk,
ok садақын курчандан розына
малын чонын кӧр-чадыр.
Чонынаң кӧбӱзу чоБул,
малынаң кӧбөзү човул.
Камуыма салты Кан Тӧгдс.
чёрді орта чара сапты ,
чӑр алтына ам тўскін,
ноно чӧргä парча
позы -да пiloiн чадыр.
Чёр алтында ам пардан,
ат ашшаң аpcak nälді,
ер ашшаң егір піді
сығара чӱгӱруп карап чадыр,
kарап кӧр-чадыр Кан Төгдс.
Кара талаi аk- пар- тыр,
kapa тaмai kазында
kара тура тур-чадыр,
мал - да чоБул пу чӧрдӣ,
чонда чоБу пу чёрдя,
езігінді ат- та чо5ул.
Кара тураның езік асты ,
кіріп кäliп езін пӧрді.
Кара талца сақалдыг
апчаk iстiнд % одур-чары,
атын сірӑд % одур-чадыр.
« Езён апчаk! » чоkтап чадыр.
« « Сён kaiзы кiзi полицаңзың ? » »
« Кара kya'аттыг Кан Төгдсөн ;
«сён, апчаk, kаізы помцаңзың? »
« « Eplік Кан апчаk Полуаңмын, б»
о
 138

« Малымны kaiдары суктўң ?

« чонымны kaiдары суkтўң ? »
08 a« Малыңны кадарбам » , тадір,
«« чоныңны kадарбам эъ тѣдір ,
«« позың малыңны таб - ам ! »
Кан Тогӧс апчакты капты ,
сақалдаң kапты апчакты ,
70 kapa kaзaндa cyk - чадыр.
Апчаk kopkып кыскыр- чадыр :
« Сала - бяр арыс тынымны ,
« чоктап пӧрін малыңны !
« мынаң ары чёр алтында
70 « Алтын Сібälді пар - чадыр.

« Алтын Сiбilдајдің тобус ол пар,

« тоБус пулуҢнуг тура пар ,
« сён мынаң ары пар - чатсаң
« То5ус бллын Алтын Сібälді
80 « Чолда kадарар сані ,
« сёнің пар- чатканын пil- чадыр.
« Анда тударзap clip,
« Алтын Сібälдäiдiң тынына
« чётчӑң пу чӧрдä імä чоБул . »
88 Ерlік Кан апчакты созып чадыр .
Cläр нанцы полқан боларзар,
« сынын чоќта , апчаk ! » тäдір .
Пу апчаk kыскыр-чадыр:
« Арыг тынымны сала- пӑр ,
90 « пір кумарkым пӧрін сäгӣ ,
« Тынымны мäнің сала пӑр ! »
Eplik Кан апчаk тур- каlді,
kapa молат чыда пӧр - чадыр.
Кара Кух'аттыг Кан Төгбс
98 пу чыданы алыб-алды ,

анаркы чыр атына түсту.

 - 139 —
Анаң ары тобус kaдыл
чёр алтына төзӱп парды ;
пijäгі Алтын Сібälgai
чолына тоқас- к l-чадыр, 100

соідаң kыipakмына
iкi пудўн сап кäl-чадыр,
анаң каlіп тудўстўлар,
соідаң кыipakмына
Алтын Сібälд&і сапты , 100
чіпчё тыны ўзfiбiн калды .
Кара Ерlік Кан пӧргüн
kapa молат чыдамына састы ,
kapa чӧргü kaзi састы ,
пу Сібälд &і түБулап чадыр. 110
Кара kya'атka мyнду,
облады Кан Төгӧс,
Алтын Сібälдäiдiң чуртўна чёт парі ,
ат ашшаң аpcak пеl сығара
чортап kарал чадыр. 118
пасkа чон чадыр,
тоқус тёгіі пазында
тобус Ч &ібäгüн алтын аіра
адып ойнап чадыр.
«Ірімні одўргын Кан Тогӧс, 120
«сан алып ползаң адызарға !
« сан кўстёг ползаң көрёзёргі ! » тап
то5ус тäгі пазынаң
Кан Тӧкӧс сäpi oiлады .
То5ус Чаlбäгӑн тудўстў, 125
пу чӧр теrip kада айланды ,
таг су kaлбін чадыр.
Токус Чälбігüнні
тобус күн тудўстў,
токус кўн чёткён туста 130
 — 140 —
тобус Чäloäгӑнні
тегір сèрі кӧдөр тастады ,
пір кол чаргі толтра тастады ,
малы чонын сур чадыр,
138 туразын от одунўп ўрттiп чадыр,
чёр өстүні сыкты .
Малын малға kосты ,
чонын чонка kосты .
« Ч %, тобус тас,
140 « малды чаксы kадарарзар ,
« Чонны чаkсы kадарарзар ,
« мён пу чёрді абра парамын. »
Кӱн азар чӧр сèрі парды ,
но но чӧргі парі,
16
позында піloiн-чадыр,
пӧгуні чоk су кäш- шадыр,
пӧгуні чоk таг аш- шадыр.
Ат ашшаң аpcak пеl чадыр,
ер ашшаң егір пеl чадыр,
100 сығара чортып карап чадыр.
Ai cokyp путкан мал чадыр,
тäңнӑні турыўскан
iкi бргӧ тур-чадыр.
Пӧкчӧп піlбäс мал чадыр,
150 пӧгун пilбäс чон чадыр,
iкi cokyp аттаң кӧігӧн от
чёр чалбаk kopa кӧі-чадыр.
Ak малын аралап пар,
арда чонын такчiläп парі,
100 алтын бргӧкӧ кірä-басты ,
садағын сӧзёрбіна кірді.
От сбна одура төстү.
« Каіда парiзың ? » сурады ,
aiран пардi ебінің езі
 141

« Cläp но тан алып подар ? » 168

« « Ікі тӧi cokyp аттыг

«« Ai Cабар, Күн Cабар .»»
Кызыңар сабы раk пардан,
« аның ўзүн кагам » тадір ,
« паррзӯрба ? парбассёрба ? » 170

« « Сагä пӧрӧрг & kыс азрабабыс. »

Сағаннаң каlіп тудўс сыкты ,
пу чар kaдa aiланды ,
fc-l & aiландырды ,
iкiзiндi од ёрду, - 173

малын чонын тозы сүрдү,

чуртўн сары сүрдү.
Анд'ар'ok aм oiлатты ,
ікі чс пӧрістä ўт парды ,
ai kара путкӑн мал чадыр. 180
Кан Төгӧс чоктап чадыр:

« Пу мал мӑнің оk мал полар ! »

Кості турған ікі алтын тура чыдыр ,
iкi ai kap'аттың кӧігӧн от
тегрӣ тобус kадыл чёр 188

алтынаң парі којўп чадыр.

Ak малын аралап парі,

арда чонын тäкчiläп парі,

ебінӣ чадin Кан Төгдс
аттаң тўсканда 190
езік асты , езён пӑрді,
садағын созёрбіна ам кірді,
от сбна одуруб -ысты .
« Кік полза тӱктуг полаң,
« кiзi полза аттыг солдаң, 198

« но тüн алып помцаңзың ? »

«« Кара Кул'аттың сабын
«« kaiд Асп &зар ?
 — 142 —
«« Кан Тогдстўң сабын
200 «« kaiдi äспӧзӧр ? »
Тудўстў ам пулар,
пу чёр kад'aiланды ,
kapa чӧр kад'ебріді,
kapa чёрдың кӧдөрдү,
208 тегірдің кӧдөр кäliп
чӧргі салды ікі алышты ,
Відў ам ікі алып.
Ak малын сүрдү,
kaлык чонын сүрдү,
210 kapa kул'атka мүндө,
kapa kул'ат сäгірді.
Анаркы чӧргä ok пар-чадыр,
kaja нaрча пilбас пу ,
kырk тегірді ўда-Бонды .
215 Аташшаң аpcak nel чадыр,
ер ашшаң егір пеl чадыр,
сығара чортып карап чадыр.
As-oi пўткüн мал чадыр;
пӧкчӧп піloäс чон чадыр,
10
алтын оргӧ тур- чадыр.
As-oi аттаң кӧігӧн от
чрі сума којўп чадыр,
ak малын аралаб- одыр,
арқа чонын такчiläб-одыр,
228 езік аза язён пӑр-чадыр,
алтын садақын сӧзурбін кірді,
от сбна одуруб-ысты .
Aiран сустўп пӑр-чадыр.
« Кік тӱктуг помраң » тёдір,
230 « кiзi аттыг Помцаң » тäдір,
«но тін алып полдың ? » тідір.
«« Кара кул'аттың сабын
 143

«« ёслüн алып полдырма ?

«« Кан Төгӧстӱң сабын
« « ісин алып пoлдыңма ? 238

«« Кызың сабы раk пардан ,

«« аларда ўчун кälгам »» тідір.

« Кыс чоБул мінің сä пäpäpr & . »

«« Кызыңны мӣ пӑрбазаң
« « kaттыңны аппарарбын. » 240

As - oi аттыг Алтын Моко

тура kонды тарынып ,

ајалап сапты Кан Тüгдстў.
Кара Кул” аттыг Кан Төгс
кӧргӧн kарағын тыплатон- чадыр, 248

аjа табызын äспїн

пу чӧрды чон калмады ,
тобус тамның алтынаң пäpi
аjа табызы ёстilді.
Ікінцізін сапты Алтын Мёко , 200
kapa kул”аттыг Кан Тогос
Алтын Мокӧнө kаб -алып
koлтыkka kызыб - алды ,

пазып сыk чӱрўб-ысты тасkары .

Тегір төбү ташлт төсту, 285

as- oi аттыг Алтын Мӧкӧнүң

арыг тынын сығарыбнысты .

Ak малын тозы сўрўп
тегiрдаң от тїзїрдї,
алтын ӧргӧзўн тозы одундў . 200
Кара Кул'атка мёнүп
анаң ар'ok пар-чадыр.
Кара kya'ат чӱгӱргӑнда
атывы чаткан аiнадаң пірі
одырып естінмін - чадыр 208
ёстугу чаткан чајанняң п pi
 144

одырып естінмін чадыр.

Кырk то5ус тегӯр ўд -қонды ,
анаркы чӧрі кӧр- чадыр,
270
ат ашшаң аpcak пеl,
ер ашшаң егір пеl

сығара чортып . kарап кӧр- чадыр.

Ak маған пўткüн мал чадыр ,
шөгөнү чоk мал чадыр ,
278 пӧкчӧп піlбäс чон - чадыр,

тäңнӑп турған кыр ӧргӧ

ak чазыда тур - чадыр.
Кара кул'аттыг Кан Төгӧс
kырk ӧргӧ -зӑрі карап чадыр,
280 ат палпацаң сарчында
Кырк ат турўр чадыр .
Кара кул'аттыг Кан Төгдс
ak малын аралаб - одыр,

арда чонын тäкчilаб - одыр,

288
kapa kу'аттыг Кан Төгӧс
&ң ёстугў алтын оргӧгӧ
аттаң түзүп кіріп чадыр.
Eбігä кірзä езён пёрді,
еркан алтi мiнда пӑрді.
290 Кырk алып одыр- чадыр,
арағы іш - шадыр кырk алып,
kырk алып чоктап чадыр :
« Чаксы аттың kулдў кäl- тір ,
« чаkсы ердің тölf кäl- тір
298 aiран сусkун сус пӧрчӧң . »
Кан Төгӧскӧ aiран пр- тір,
Кан Төгӧс ізіп чадыр .

Кырk алып чоктап чадыр :

« Кік полза тӱктуг полаң ,
300 « кiзi полза аттыг полицаң ,
 145

« адың сінің кäм полицаң ? »

Кан Төгдс чоктап -чадыр:
« Кара kул аттың сабын Вспін
« kajа чурттазар ? » тадір,
« Кан Твгостўң сабын іспін 305

« kajа чурттазар ? » тадір.

« « Сiн Но алып Полуаң ,

« « піс kaiдаң піlін ?

« « Сан но кqlук полицаң ,
«« піс kaiдаң, niliн ? » 310

« Кыс сабы раk парқан » тадір ,

« алар өзүн к & lгам » тäдір.
«« C& парган kыстың моіныны

«« тас палқап салып

«« талаі тўбўнӣ тастiрбыс ! » 310

Сағаннан кalin сапты Кан Твгос ,

кырk алышты сапты Кан Тогос,
Кырk алыпты тудўс сыкты .
Пу чӧр kaдa aiланлы ,
тегіp kaдa aiланды , 320

kapk алыпты кӧдөрдө,

тегiргi сығара кӧдөрдү,
кара чаргä салыб -ысты ,
тегір төбө таршлі түстў,
кырык алыпты өдөрдө. - 328

Ak малын чуртўн сары сўрдўрді,

арда чонын чуртўн сары сурдўрді ,
kырk aбakaiдың сазын кӧсті ,
чуртўн сар'ok сүрдүрді.
330
Кара Кул'атka мүндө,
анд'ар'ok kaмцы сайты .
Учуk парі тіз
kaнaт caui & стilo & c пoлды ,

чёрмд чугуруп парі тазй

1. 10
 146

333 азактың ташлақы ёстilo & c пoлды .

Ноно чӧргä парі ,
Позы - да пilбін -чадыр.
Погӱня чоk су кесті,
пӧгөнү чоk таг асты ,
340 чäттон тегір ўда- қонды .
Ат ашшаң аpcak пеl чадыр,
ер ашшаң егір пеl чадыр,
сығара чортты Кан Тогос

сызып карап көр- чадыр.

348 Кызыл чагр н мал

чазыда оттап чадыр ,

ен парқан Чон чадыр ,

kaлыk чон паза kаiнап чадыр,
ат паза чаза сыңмін-чадыр,
30 улут алыптар мында чыл-чадыр,
аттың чаkcызы мында чыл - чадыр,
ypyckah aubin ölrön cõry

азыр kaja путкüн чёр- чадыр,

ypyckan kýlýk ölrön corý
380 кўзёр kaja путкан чӧр- чадыр.
Каннаң кызыл чагрён ат тур - чадыр ,

чӧрі сумына kоры којўп чадыр.

Албан чып чаткан чёр- полтыр.

Ak малын аралаб - одыр,

360 арда чонын тäкчilаб -одыр.
Ak астыг kалтар аттыг

алып чорт- кäl -чадыр,

Камчызын сырактап кäl - чадыр.

« Тäк тaбpаk албанын сал ! »

308 « « Пагарінӣ албанын

« « Позым аппарып пӧрін !

« « сё албан прбіссім , » »

Сағаннан к &lin kамрымына сапты ,

 147

Кан Тӧгдсту саб -ысты ,

токус kадым тёмір kyjakты 370

ўтра сапты пу алып .

« Сандігl & pгi саптырар
« кiзi мiн толбамын ! »

Ak астыг kаштар аттыг

Каттаңар Міргінні 378

адының азағынаң капкан,

kapa kул'аттыг Кан Твго
тоБус kады чёр ўтря
Арlік Канның Казанына
кірӣ тастады Кан Тёгёс, 380

Пар- чадыр, аттаң тўстў,

атын ӧргӧгӧ кір- чадыр,
езік азыр езан пӧрді,
еркӑн алтап мінді пірді,
то5ус алып курчала одыр -чадыр 388

Кара Кух'аттыг Кан Тüгдс

от сoнa oдырыб- ысты .

« Чаkсы аттың кулдў кіді,
« чаkсы ердің тilў к & lді,
зво

« aiран суступ пріңёр!

« Кік полза төктүг-полран,
« кiзi полза аттыг пoлцаң ,

« Но тüн алып полдың ? » тäдір.

«« Кара kya'аттың сабын
«« kaiдi iспӧзӧр ? 398

« « Кан Төгдстўң сабын

« « kaiдi Acniзiр ? »
« Чёрдä äспäбic aндыг кiзiнi . »
« « Каја тврдзёр мані аспäда ? » »

Токус алып аіт- чадыр: 400

« Албаныңды са піска ! »
Кан Тогдс aiт - чадыр:
 — 148 -
« Мён албанын пӑрбацыңмін,
« пу алтын ӧргӧнң
400 « Ізi kаізы полуаң ? »
«« Ікі тӧi kаннаң кызыл чäгран аттыг
«« Aiдас, Кёндас ікі карындас
« « Чоннан албан чып чадыр,
« « пу чӧрді пӧктӧп чадырлар.
410 «« Кан Төгӧс, албаныңны сал ! »»
« Мён сä албан пӧрбассім
« Маннӑң пу чӧрдä кӱстг кiзi чоку...»
«« Одөрүңёр Кан Тігӧстў !» тäдір.
Сағаннаң чөс алып чапсынды
418
тудустўлар, кўрёстilip,
пу чӧрда калбїн-чадыр ағыс,
таг су kaлбін-чадыр.
Канча чыл тудўскан
позы -да пilбін - чадыр,
Канча аі ертканін
позы-да пilбін -чадыр.
Oіда парып сок тајанды ,
тўңäp4 парып таг тајанды ,
тегір тәбә таршлап парды ,
425 парчан алып бдөрдү.
Туруп пас сыкты Кан Тёгёс,
алып чуртун талазыб- одырды ,
Aiдас, Кундас чуртўн сары
Кан Тӧкӧс пар- чадыр.
430 Aiдас, Кундас карындас
ебінäң сыва- Бонды ,
алтын саkпа пӧругун
Колтуkka kызып сыкты ,
Пазыр-чадыр ікі карындас :
438 « Oізӧ согубіс пір- Полар,
« тогҚlsa kaныбыс пір полар,
 149

« Нанцы полалар ўзiliң ! »

«« Cläрмä нанцы полбассым !

вдєрӧрмун сlірді !
аа нанды Полбазам чӱргім ! »» 140

Ікі алыпты тудузўп сыкты ,

пу чёр kад'aiланды ,
тегіp kад'ебipilді.
Ai ертканін пilбäс полды ,
чын ерткінін пilбас нохды . 148

Умудар кiзi умутканда

pak чӧрд & тегір төбө таршої түсту.
Oіда парып таг тајан -чадыр,
туңары парып сӧк тајан -чадыр.
Абаkаiдың сазын кӧс - чадыр, 400
малы чонын сўрўр чадыр.
Кара Кул'атка мөн чадыр,
Камчы сапты пудўна ,

kapa kул'ат чоктап чадыр,

чёрдӣ чоkтабан kapa kух'ат: 488

« То5ус чајан чёрдің , тегірдің

« kаn nöl ¢гун алып чаjan чадыр ,
« улуг kЫјал еттің сан ,
« алыпты бдургüнда
« абаkаiлардың сазын 400

« но карак каш- шадырзың ?

« анаң ары токус чајан
а тарын-чадыр сä ,
« сан бдөр саларда
« алыпты чаjап салған . » 408
Кан Төгдс тарын - чадыр:
« Тасты талбаk ма ,

« Но ім - пilgäңзің ?
« icri nok mal ,

« но імя пilgiңЭің ? » ( 70
 — 150 —

««Сн кӧртёнмäзаң, парзаң

« «сағыш кіргі сё !» тадір.
Ат ашшаң аpcak пеl чадыр,
ер ашшаң егір пеl чадыр,
478 сығара чортып карап чадыр,
сасkан тўспäс чазы чадыр,
kyckун тўспäс чазы чадыр,
чазының ортазында
алып кiзi тур-чадыр.
480 Чарi сума kopa кӧі-аадыр,
чёргä kypў курчанчаңа
чӑттp& пат парқан
алып кiзi тур-чадыр.
Кара молат тајakka
483 тајан- салтыр пу алып,
ёс кiзiнiң куча5ы чётп & c.
Еніс тубун ендірӣ пастырыб-одыр,
Кан Төгӧс пастырыб-одыр.
Ол алып чоктап чадыр:
490 «Анаркы чӧрды тобус чајан
« мӑні ноқа чајады ?
« Кара kул'атты но імäзін
«артыk кӧруп чајады ?
« Кан Төгдстў но імёзін
49B « артык кӧруп чајады ? »
Кылыс пазымына езённӑсті,
чыда пазымына езаннäсті,
kapa молат тајакты
тегір зӑрі ам кӧдөрдө,
800 анаң Кан Тüгдстў
кӧдөр каlіп сапты .
Тегір төбө тарши тустў,
чӧр арқазы көрші түстў,
с кiзiнiң кучакы чётпас
 151 .

000
kapa молат тајағы
тобус чӧрдäң ам сынды ,
пу чёр кӧдөрбäді,
пу таjаkтың сынаны
чӑр атына төстү.
Алыпмына тудўстў Кан Тёгёс. 810

Пу чёр kад'aiланды ,
тегіp kад'aiланды ,
аі ерткӑніп піloäс полды ,
чыл ерткüнін пilбäс помды ,
сағынар кiзi сақын чатkaндa 318

pak чард тегір төбў таршыл түстў.

Алып тӧрӧн Кан Төгдс
оіда парып таг тајан- чадыр,
төңарӣ каlіп согу тајан -чадыр.
Kapa kyr'atka kälai, 820

мүндө, камцы сапты ,

анарk'ok чёр зӯрі ойлатты .
Канца таг асканын,
канца су кäскінін ,
Кырk тегірді ўттү. 325

Ат ашшаң аpcak пеl чадыр,

ер ашшаң егір пеl чадыр ,.
сығара чортып карап чадыр,
алтына мөнгён кара кул'ат
чоќтаб - одыр : 330

« Ам парзаң оlързүң » тадір,

« дарқан Чолың пар полар ,
« аіланып нанар чолың чоk полар ,
« чёрдің тазын чыб-алып

« амып чајан- чадыр тобус чајан , 335

« судЎң тазын чыб-альп

« алып чајан-чадыр тонус чајан,

« тон кiзiнiң kучавы что & c ,
 — 152 —

«Чон алыпты чајан-чадыр.

840 « Аны кӧдўрўп тастап полбассың,
« öloӧн позың бlързүң .
«анд'ары парзаң бlӧрзүң. »
Кара Тогӧс тарын- чадыр:
« Тасты талбаk мал , ім nil & pзің ?
38 «істі пok мал, імя іnilaрзің ?
Apcak пеlrä сығара чортып
kарап кӧр- чадыр Кан Тёгдс,
сасkан түспёс чазы чадыр,
kyckун тўспäс чазы чадыр,
880
көрүп тураў Кан Тогос
Ak чазының ортазында
алып чаkсы тур- чадыр,
тасkым тӧзӧ емас
кiзi кӧрӧргӧ kopkыстыг,
5В0 кiзi cilӧргӧ чочыстыг.
Пijäгі алып чоктап чадыр,
Кан Тігӧс істіп парі.
« Кара Кул'атты но імёзін
« артыk кӧргӧн , тобус чајан ?
80 « Кан Тәгӧсту но імёзін
« артыk көргөн, тобус чајан ? »
Пастырыб-одыр анд'ар'ok,
чӑттi кiзiнiң kygады чётпäс
чес таjаkты кӧдөр- чадыр,
360
тегір орта кӧдөр-чадыр,
пулудў кäliп ортача пар-чадыр .
Пу тајакты кӧдургüнда
сағаннаң Кан Төгӧc oiлаб-одыр,
kылыс пазымына езённаш- шадыр,
570
чыда пазымына езённӑш- шадыр,
чес таjаkмына Кан Тогдсту
ам сапты пу алып.
 153

Тегір тӯбу таршиї түстў,

чäттi кiзiнiң kуча5ы чётпäс
373
чес таjаk чатті чёрдäң ам сынды ,
пу чёр кӧдөрбіді пу тајакты ,
тобус kадыл чёрд % оја пар түсту.

Сағаннан к & liп ам тудўстў,

амар ам тудўсканда
880
пу чӧрды чёр калбады ,
ақып чатќан су калбады .
Кара тобpақы төгќнді,
кызыл тoбрakka чaттірді.
Ai iрткінін піl6 & c пoлды ,
чыл ірткЊнін пilбыс полды . 388

Сағынар кiзi сағын чурганды

pak чӧрды тегір түбә таршлар парды ,
анаркы чӧрда тубан тус - парды .
Кан Төгдс oiда парып таг тајан -чар,
кQ0
туңары кäliп сӧк тајан- чар.
Камцыны кӧдөрдө Кан Твгос,

чёрді орта чара сапты ,

то5ус kадыл чар атына
тус- парды Кан Тогдс.
393
Парча аi салбас чӧрга пар- чі ,
парча кун салбас чаргä пар - ЧІ,
kapackы чёрдӣ пар-чадыр,
товус kады чӧр алтына пар -чадыр,
Ат ашшаң аpcak пеl чадыр,
ер ашшаң егір пеl чадыр , 000

сықара чортып карап кӧр- чадыр.

Көк талаi аkkан чёр чадыр ,

алты пулуңнўг алтын тура

тур чатканын кӧр - чалыр.
05
Тубын пардан мал чадыр,
тубан парван чон чадыр.
10 *
 154

Көмүс түктуг кўраң ат

езікті турўп чадыр,

чыттi kулас сынныг ікі адзі

010 езікті чат- чадыр .

Пу ікі адзідың кӧігън от

токус kады чар аштынаң n & p
тоза kopa кojӱр чадыр.

Кара kya'аттыг Кан Тогос

018 ak малын арала б
оды р,
арда чонын тäкчiläб-одыр.
Адаілары уруп чадыр,
алтын турадаң абаkаi кiзi

eығып кäl- чадыр,

020 адаіларын кырыш- шадыр.
Езік асты , езйи шӯрді,
еркён атап мінд % пӧрді,
от сбна одырды Кан Төгсс .
Aiран сусkун пёр чадыр ,
028
іш - шадыр ам Кан Тогос .
Аты пастыг Чабаган
алтын сірід одыр- чадыр,
kырiнда катты одыр - чадыр ,

kopғaрын kapakтыг сiбilді,

630
чес тумчуктўг сiбilg & i
аның kaтты Полған .
Алты пастыг Ч &loäгін чоkтады :

« Кара кул'аттыг Кан Тогдс

« kaiдары пар-чарзың, Кан Тогдс ? »
638 « « Алып ползаң адызарда !
« кўlўк ползаң кўразіргі ! »
Алты пастыг Чабаган
тарынып тура - қоңды .

Пу чёр тозы кымыќтады .

во Кан Тогосту као сапты ;
 — 155 —

алар кälіп тудўстў.

Kan Törőc am Kälin
kapa молат Кыйызын капты ,
кымызын кӧдөрдү кара чӧрдың пӧрі,
аты пазын тоза казй сапты .
Сiбilgаімӣ тудўстў ам Кан Тогбс,
пу чёрда су kaлцаң чову. .
Чын ірткінін піlo& c пoлды ,
ai iрткінін піlo& c пoлды ,
пу чӧрга ас сақын- чадыр Кан Тогос, 680

аркы чёрг & кӧп сақын-чадыр Кан Тогос,

kaлың еді тӱгӱнді,
kaттыг- ла согу kады .
Тегір төбү таршлі тӯст ,
чӧрдің пары таршлт түсті, 038
Кара чӧрдiң сібäдіні
тегір сӧрі къдөрӱп кälin
ақылып сысkа кірӣ тастады,

,
алтын сібalд іді йдёрду.
Ор казын сы тäпті Кан Тогдс , 000

арыг тыны сыk парды .

Тегірдäң от тӱзўр-чадыр,
тоза одундў пу чуртўн.
Кара Кул'ат чоктап чадыр:
« Ер чаkcызын бдөрдүң , 665

«ат чаkcызын аckырдың,

« ам алған каттың чокул.
« Но імя пу малды чып чазың ?
« Алтон часkа чёт- пардың,
« пу малды , чоны кäм азpiр ? 670

«азрян палаң чоk сінің,

« но ім% пу малды чықазың?
« Нан! чуртўңа нян!» тёдір,
« малың, чоның көр! » тадір.
 156

678 Кара кул'аттыг Кан Тогдс :

« Сын Полар чоның , адым ! » тадір,
« нанін, kapa kул’ядым, чуртўна ! »
Kapa kya'atka mynd cäripat,
адының аkсын аіландырды ,
680 пу чёр kaдa aiланды ,
саваннаң kaмцы саб -ысты .
Учуk парі тäза
Канат салі чоБул ,

чӱгӱр парі т & 38

68B ajak салт чоБул.

То5ус kадыл чӧрд & ң сыкты ,

чӧр устунӣ сыk- кälді,
пу чёрді тоза кӧр-чадыр.
Пурун паркан чолы
00 кун азар чёр сӧрі чол ёді.
Ам каlräн чолын кӧрчӧ

күн сыдар чардäң чол Аді.

Камцы сагы kapa kух'атка,
сағаннаң каliп чӱгӱрдў,
098 улуг тагды бда тiп чӱгӱрду,
улуг тасkылды бда тіп,чугурду.
Ат ашшаң аpcak. пеl чадыр,
ер ашшаң егір пеl чадыр,
сығара чортып кälганда
700 карап көрүп турдў Кан Төгдс ,
позының чуртўна чадiп кälді.
Малын, чонын кӧр - турду.
пу чёргі сыңмін пар- тыр,

пурунБЎ тонус тас мында

708 малын, чонын кадар- чадыр,
пурундЎ kырыk ciбilді мында
МАЈын , чонын кадар- чатыр.
Ak малын аралап пари ,
 — 157 —

арқа чонын тäкчilän парт

Алтын оргӧзунё чӑткінці
тонус kонды Кан Тагос .
Ebivå kälzá tamak nåldu,
ебіны каlѕ араға піlін.
- Пазын корунз Кан Тогс
ak koзaн кeптанio пaртыр.
Коббң тӧзӧккб чатты ,
кiс чордан чамынды ,
узудў ам Кан Тогос.
Парынаң сыkkан палазы чору ,
ашқан абаkajы чокул,
чурттап чёpläп чадыр,
чурттап- 8 чада- бёрді ,
алып чургўна кабыс болды ,
позы ары п & pї чурбӣс поды ,
малын пбря чібас болды .

VII. Kar Måprås.

Ak талардың kaзында
аk kула пäilir
Aiдаң Арыг брӧкӧн кiзi поетыр.
Алқан ері чоk по -тыр,
азран палазы чok пол- тыр.
Ала кул'akсырлыг
аты паіlіг малы пол- тыр,
чегрін аkсырлыг
четті п & iliп малы Пом -тыр,
iкil & akcыр малын кадардан
kapa cokyp аттыг
Tapkaн чаізаң кiзi поды .
Анаң пасkа пір- ді чоны човул,
 ----

радан іш ауда
от тать ua та зүгт
vт таны за заш хурд
х : пшала к те адыр .

хараг тарзи од Кан Тасе,

Мын , чи
у чат стая ар- тыр,
FH18

ать дыр, .
ыр
Ai мыр "
 157

арда чонын тäкчilän парт

Алтын оргӧзунё чёткüнца 710

тонус koHды Кан Тогос.

Ебіны кајзі тамаk паlан ,,

ебін & к & lsй араға паlüн..

Пазын кӧрунзя Кан Тогос
ak koзaн кептiнio пaртыр . 718

Коббң тӧзӧккВ чатты ,

кіс ябрдан чамынды ,

узудў ам Кан Тогос.

Парынаң сыkkан палазы човул,

алдан абаkajы чодул, 71

чурттап ч & plän чадыр,

чурттап - 18 чада - бёрд ,
ашып чуртуна к &lt & c пoды ,
позы ары пёрї чурбӣс поды ,
машын пбря чiбic пoды . 725

VІІ. Кан Маргä н .

Ak талабдың kaзында
ak kyja näilir
Aiдаң Арыг брӧкӧн кiзi понтыр.
Алқан ері чоk понтыр,
азран палазы чok по - тыр.
Ала kу'akсырлыг
алты паіlіг малы пол - тыр,
Чегран аkсырлыг
четтi niilir малы Пом - тыр ,
10
ікіlѕ akcыр малын кадардан
ПП зттыг

ң ківі поды .
тір - ді ҷоны чoвул .
 — 158 —
чер пўткӑндä пўткüн Пом - тыр,
чер кiзi кiрбüн пол-тыр.
Ол kapa kон-тыр,
ертüн күн сыkkaндa
кӱн азар чердäң пӧрі
kaннаң кызыл чегрін аттыг
кiзi пар-кеl-тір.
Таркан чаізаң тоқаш- шадыр.
« На кiзiзiң сен ? » тäдір,
« адың сенің кем полпаң? »
Kelräн кiзi cülüп чадыр:
« Сендігір адымны сурза
« адымны сölüп пербссім,
«сенің адың кем полицаң ? »
Tapkaн чаізаң сölün чадыр:
« Сен мӣ адыңны соlоббзбң
амен- д & c & адымны сӧlоббспун.»
« « Кемнің чурту пу ? » тедір.
« Егбя пар! cyp eзiның!»
Kelräн кiзi адын пашқан
езік азып, езан! тüн
.
.

еркін алтан менд % ! тüн

ӧрӧкӧнгӧ парып кості одырған.
Орӧкӧн тарын- чадыр:
« Сен алып ба? сен кыіқаба ?
«ары парыб-одыр! » тüн.
Анаң одырған Тргä четтра
анаң сölüн пу кiзi :
« Сенің ер чоk, менің kaт чоk,
« kaдa koнaң ікіlі ! »
Орӧкӧн оңнабін -одыр:
« Мен чердi парбаспын .»
Kon coloaf ny kizi,
ehir обсмінің ебір ыр

— — —
 159

алтон сбсмінің айландыр одыр ;

Tapkaн чаізаң кір- чадыр.
« Азы , брӧкӧн ! » чӧктап чадыр, 30

« адын солазын сурдўңба ? »

«« Мен ер емiспін », тедір ,
«« епчігä сурарда чарабас ,
« « сен Tapkaн сур ! » » тедір.
« Кізі полза аттыг Полшаң , 38
« Kİк полза тӱктуг подцаң ,
« Но тüн алып пол - одырзың ? »
Kelгін кiзi чоkтап чадыр :

« Четтi kулас сынныг чегрін атып

а 60
Чедір Кан Полабын !

« чері , чуртту ташон чӱрябін,

« сен мӣ пар kaдa koнаң ! » тедір.
Пу ӧрӧкӧн пар - чадыр ,
Чедiр Канны аш - чадыр.
Tapkaн чаізаң сölün чадыр : 08
« Toi едiр кeрӧк ! » тедір.
Тојын тоілан анда ,
тојы тойланда
kapaдa kад ” узуп чадыр.

Ертӑн таң атканда, 10

ертін көн сыkkaндa

Чедір Кан тыќтан -чадыр,
аң аңнірқа тыктанды .
Талаi kaстari kустап парі ,

kустўң семізін алып парі , 78

тасkы kырлап аңнані парі ,

ялбақаның kаразын алып чарі!

Анаң нанып к &lгандӣ
брокбний паз'ok kондан,
ертан раз'ok аңнап пардан , 80

Tрді паз'ok наный кајгай ,

 160

kарада узур чадырлар ікоlің .

Карада сбlӧп чадыр брокӧн :
« Сен саңаі кадёрӣ чат - чадырзың ,
85 « парін тӧзӧң шарыб- ыс !
« мен сені тутпассым » тідір.
Чедар Кан аіт -чадыр:
« Парін тeзiм парыб- ызарбын. »
Пiрдан ары iкi тiп чадыр,
ікід ң ары ёс тап чадыр,
орта kapa kырыш- шадыр,
kapaдa iкізі - д % турўп чадыр,
ікбl ң уруш - шадыр .
Кўн сыkkaндa Чедар Кан
ов тыктан- чадыр парарда ,
езік сірі парi kанда ,

брӧкӧн kаkыр- к & lio тўкўр- чадыр,

ебінің езігі пектäl - чадыр,
ебінің төндгў пектäl -чадыр.
100 Чедър Кан сölüп чадыр"
« Езігіңні пектазің
« тӧрун пектабӣссің сен ! »
Езіктäң турўп чугур-чадыр,
тӧрун ўттра сап
105 сык-пар-чадыр Чедір Кан .
« Азақым парқанына
« пазым паз'ok парзын ! » тедір ,
« Пазым парқанына
« азақым паз'ok парзын ! » тедір,
110 « Паза каттап кірбäспін. »
Каннаң кызыл чёттi kулас
чегрӑн атка мөнфб-алды .
Кун азар чер сырi пардан ,
fc кўнг & четтря
118 kaннаң кызын чегрён адының
 161

туіқаk cokызы естil-чадыр.

Орӧкӧн естіб - одыр,
ылқаб - одыр броков :
« Чедӑр Кан сен тӧрдӧң сыктын,
« мен Айдаң Арыг брокбн 120
« езікт & ң сык-кӧрін ! »
Орӧкӧн тыќтаныб-алған ,
алты азаkты ала кула п &ira
мүнү6 - ашқан брокӧн .
« Азақым парланыма 128
« ам пазым паз'ok парзын!
« пазым пардан черiнi

« азағым паз'ok парзын !

« ері чоk пу чуртка
« Паза каттап кірбӣссім ! » 130
Кӱн азар чер сäpї пардан,
ёс кўнгі чаттра
алты азаkтыг аtа kyлa naiлiң
туіваk cokызы естil-чадыр.
Tapkaн чаізаң естіп чадыр , - 138
ылдап чадыр Таркан чаізаң.
Орд кӧрӧ тегар мўзүк,
тӧбӱн корзд чер чалбаk,
парар кеlip чер чоk,
ылдап чур-чадыр. 140

Тобур туisakтыг ат кälбыс ;

толу містіг ер кібас :

Пір kонқанда, күн сыkkaндa

iкi тӧi kызыл кыр аттыг
iкi алып кel - чадыр. 148
Ен черд & ec ka - тыр,
чазы черд % мал kaл - тыр.
Ікі алып сölоо чадыр :

« Tapkaн чаізаң, так тaбpak

11
 162

10
« пу малды сўр ! » тедір ,
« рістің собышша сўр !

« пу малды сур! » тедір ,

« піс ам kаіда парзабыс
« анд'ар'ok малды сур ! »
188 Tapkaн чаізаң ылғІ , ылы ,
kaiдаң кајган ікі алып
анд'ар'ok сўр- пар - тыр.
« Но тан алып пол - тырзар ? »
« « Ікi тii kызыл кыр аттыг
100 « « Кыр Сург , Oі Сургу
«« iкi kарындас полпаңбыс. »
Черi чурту чok
күн азар чердя
Таркан чаізаң естіn чадыр ,
108
аранцула ат кiстiп чадыр,
четті чегран п & ilir
чегрён аскыр кістёр чадыр.
Tapkaн чаізаң естіп чадыр.

Күн сынар чердä

170 маш чаксы кістёп чадыр,

алты пäiliг ал аскыр

анаң кістäп чадыр.
Tapkaн чаізаң чакыстап
кістüнін естіп чадыр ,
176 дасkа кiзi еспін - ҷадыр .

Күн азар чердäң

Кызыл ӧгӧ учyk - адыр ,

четтi оёiдiң пашшызын

Чегран пӑіді тäп чадыр,
180 кўн азар чергӣ нан - пар- тыр.
Кун сыңар чердің
kapтыда учyk -чадыр,
алты &ідің пашшығын
 163

ала пӑідi kап чадыр ,

кӱн сықызы черга 185

нан-пар-чадыр картыда.
Tapkaн чаізаң кӧр-чадыр,
пасkа кiзi корбін- чадыр.
Алты пkilir a'akcыр чоk ПО -чадыр,
алты пiдiң пашшызы чok По - чадыр,
100

четтi n & iliг чегр н akcыр чоќ по -чадыр,

четті пӑідің пашшызы чok по - чауыр.
Tapkaн чаізаң чалыстан кӧрчадыр.
Чегрін аkсырдың ордында
ўш - шыллыг ала таі полды . 198

ал ' akсырдың ордында

ўш - шыллыг ама таі полды ,
Кыр Сург , дi Сургу
iкi тaiды кӧр - чадыр .
200
Tapkaн чаізаңнаң сур- чадыр:
« Четті пkiliг чегрaн akcыр

« kaiдары паркан ? тедір ,

« ашты пäilir a'akсыр
« kaiдары парлан ? тедір.
« « Четті паіlіг чегрн akcыp olўп 06

« « четтi чы Полды ,

« « алты паilir a'akcыp olyn

«а алты чыл полды .
« Ўш-шыллыг ікі тады

«« алардың ордына сал5ан . » » 210

Ам алар парыб -ыскан .

Ордкённуң чуртўнда
iкil & akcыр чӱруб-ысты ,
Паска кiзi чоk полды .

Ікіl & пашшы п &і чёрду, 218

пасkа кiзi чоk Полды .

Чегран пki ч &lдып чадыр,

 164

аның сонда тўп чадыр,

ёс kyлakтыг чегрён кулун
220 чегран пüі тўп чадыр.
Ала п & і чаlдап чадыр ,

ала пäі тўп чадыр ,

коксё кўмёс, кӧчӱгӱ алтын

пір бл тӧрӧп чадыр.
228 Ікi akcыр аны чачыр - чадыр ,

от чулўп , чулуп чадыр,

пу блдың ёстун4 чап чадыр,
ёстундагi турған

улуг kyдai мыны кӧрӧӧзўн !

230 алтындағы турдан
аіна мыны кӧрӧӧзүн!
Кара тор'аттыг ашып кiзi
кӱн азар чердаң кеlin чадыр.
« Пy kyдai салған кiзi полбас ! А теп чадыр,
236 « алтығы аінаның eымылы полар ! »
Кӱрцäкч оқын тартып ат - чадыр ,
тынмін - чадыр ,
kылысмынаң сап чадыр ,
кылыс тинмін - чадыр.
240 « Кылыгым тынмаза

« тогыс азыр чыда тынар ! »

Тоғыс азыр чыдамынаң састы ,
тоқыс азыр чыда тынмін -чадыр.
Ол блаk емактän oiнап чуруп
248 ол алыпты koлымынаң тудўп аш -чадыр ,
kолын өзӑ тудўп чадыр ,

паза пір азабын тудўп анчадыр ,

пос салып чадыр азабын .

Ол алып тор'атка мөнө6-алып,

280 тезiп чадыр ол алып ,
kaiдаң кегін анд'apok пар - чадыр.
 — 165 —

Ўс тегар ёдўп чадыр,

сынға сығып кӧр-чадыр.
Черi чурту позының,
1, 5
чазы толтра мал пол-тыр,
ak талаіза ендірі
Чоны кӧп ПО -тыр.
Тасkары ебінің езігінд8
пір kыс тур-чадыр, сölüп чыдыр:
« Но керак парқазың сен ?
« менің сӧзумну еспäзäң
«ам пiliндiңмё, туңмам ?»
Topsy пышатka oy kыс
ам ёс хаттап түкўрган.
« Пері кеl, туңмам ! » тегäң.
Кара тор?аттыг Кан Картаға
туңмазын пу пылатмынан
ёс kaттaп саnkан ну Кью.
Сынған kолы чаkcы пол- тыр,
сынған азағы чаkcы пом -тыр.
« Ч & кӧзӧң ! туңмам ! тедір,
«ол блаһтың чуртўня
«сёр малыңны , сёр чоныңны !
« табpаk парып азраң! » тедір,
« ала пäiдiң тӧрӧн бачаk 278

«kацанда керак полар !» тедір.

Позың чонын позы сүрдү,
Позың малын позы сүрдү,
пу kыс ала чорв'ат ту - алды ,
пурнап парі пацäзі.
Пу блаһтың чуртўна четті,
блаk oдырды чазыд'ok,
паркан, Кырiндa oдырған,
блаk аны корбін-чадыр,
аз айлыг час блаk отыр.
 166

Колдаң тарт -чадыр шу kыс,

броконнуң сбїн зёрї блаkты аппар- чадыр,
егба кіргын блаkты азрын .
Олаk пір конза
пір частыг пол -чадыр,
блаk iкi kонза
iкі частыг пол - падыр.
Олаk чёр - чадыр ойнап,
соlоп чадыр блаk :
08
« Пу мам , пу чон кемнің, пед& ? »
«а Пу мал сенің малың, туңмам !
« « Пу чон сенің чоның , туңмам ! »
Ус кулактыг чегрян kyдун
егб % ам к &l - бёр - тір ,
300 ебдің kыртнда тур- чадыр.
блаk пер & colon чадыр :

« Адарға ok пер , пец % !

« аңнап кустап парарда
кезёр чугќн - бер, перй ! »
30 Пеца оk ақыл- чадыр ,

езӑр чугüн ақыл - чадыр,

блаk ебдың сыk- парды ,
чӱгӱруп чуруп чўган cykтў ,
ебiрiп чүрүп езёр салды ,
310 талаi kастап Кустаб- одыр,
таскыл кырлап аңнаб - одыр,

албақаның карызын
окпынаң ат- чадыр ,

талаi kустўң семізін

31 талаi kастап ат- чадыр.

Перёзінӣ нан- чадыр.

Ол kapa koнып чадыр,
ертён кўп сыkkaндa
паз'ok аңнап пар- чадыр ,
 167

Tрдй егбä кеlin чадыр, 320

ол kapa kоныр чадыр ,
ертӑн турўп кelгынды
пец% асмынаң арнап чадыр,
араламынан с & iläп чадыр
блаk арада іспін -чадыр. 32B

« Чоk, туңмам, іс ! » теп чадыр,

«« Чоk, пецам, іспёрыңмін ,
« « араі час кiзiбiн . »
Кан Картада кеlган,
« Іс ! » теп туңмазына перган , 330
« kада піс ізёрбіс ! » теддр.
Ам блаk арақаны істі,
ізіп соlоп чадыр блаk :
« Мен іспадім , тедір,
« четтi kулас сынныг чегрін аттыг 330
« Чедар Кан іш - шёдір.
Ікiнцiзiн паз'ok перді,
iзiп чадыр ам блаk .
« Мен іспідім », тедір ,
« Айдаң Арыг iцём іш - шiдiр. 340
Ўзўнцізін перчадыр,

сölüп чадыр пу блаk :

« Мен іспадім » , тедір ,
« ёс кулактыг kaннаң кызыл
« чегрён адым iзiп чадыр . » 348
Ат кістäп чадыр тасkары ,
пу блаk сығып кӧр- чадыр,
ёс kyлakтыг чегрён аттың кырiңда
аk kyлa kулун турўп чадыр,
аны кӧрўп наныб - ыза - бёрді. 330
Төртүндізін паз'ok пер- чадыр .

« Мен іспідім » тедір,

« ak Кула Кулун іш - шадір. »
 — 168 —
Пезiнцiзiн пецä пер- чадыр.
888 « Ам позым іш - шадырым» тедір,
Анаң ары iскан, іскüн.
« Сенің, туңмам, адың кем ? » теді.
««Ус кулактыг kaннаң кызыл чeгран аттыг
«а малдаң тӧрӧн Кан Мерrінмін .» »
Араға іскӑн, езiрган,
әзріктä полза сölüн:
« Kaiран, kaiран сен! » тедір,
« kapa cokыр аттыг Tapkая чаізаң! »
Анаң ары узан.
388
Ертан таң атканда,
ертüн көн сыkkaндa
турўп кelді Кан Мерган ,
тасkары сығып кӧр- чадыр,
пу чердi ебра кӧр-ҷадыр,
370
пецüзi kад'ok чёр-чадыр,
пірдä немä кӧрунмӑді .
Пецäзі егбä кіргін,
кiргандä нандра сыкты .
« Туңмам , табpаk кеl пӧрі. »
373 Туңмазы кіріп кеlді.
«« Немӑ кӧрдуң, пецä ?» тетi чадыр.
« Кір, туңмам, егб %, позың кӧрӧрзөц !»
Туңмазы ебінä кірді,
ебіндä оттың kaзында
380 koрқажын kapakтыг
koлa тумруктўг
пір сібälді одыр- чадыр
токус kадыл кырла тонныг.
Малдаң тӧрӧн Кан Мергüн
388
kабарда чӱгӱр-чадыр.
« Сен алтынғы чердің аіназы
а кем сурўп пу черга сыkkањң ? »
 - — 169 -

Кан Мерrін едü cіlінді

ебінің езігі азы -чадыр,

MICHIGANTIRRARIES
езіктäң пiр кiзi кiр- кel- тір, 300

талбаk тонныг кiзi болды ,

kаб-алды пу сібülbüіді пу кізі,

UNIVERSITY
сӧзўр сыkkaн тaсkары ,
Кан Мергќн паз'ok сыkkaн,
тудўстў сiбilдӑідімінӑң ол кізі,
кӧп тудўсканда, ас тудўсканда

OF
сібälдäі ол кізіні түзурўп парі.
Кан Мергüн чӱгӱргӑн,
тўскӑн кiзiнi kаб-алып
чара тартып тастады , 100

сiбilg &iмiнё тудўскан,

сібalдіні ақылып тастады ,
тастан чергä паскан,
apkaзынаң kaс тiiгiн,
108
kолын азағын анда палқан.
Андыг чадып калды сiбilg &i,
ебiн-зірі парі Кан Мергќн,
пijäий кiзiнi кӧр-чадыр,
ары ақылakтанған шу кізі,
пері ақылakтанған пу кізі,
ам 'akсыр ол пол -парі.
« Көр, реца ! » тедір Кан Мерган,
« ам ' akсыр полысkан м & ! »
Ал'akcыр мал -зары парды ,
арада іскüн паз'ok.
Кара kонқан ебіндä,
ертüн күн сыkkaн,
тасkары сызып кӧргон,
аның сыkkaнда ікі ады чоңын ,
гастан сібalдічоңынok .
Tiliп, тilso пaрыб-ысты ,
 . — 170 —
аттардың чолын таппӧн.
Az akcúip kelrău ok .
« Мөн мӣ, тедiр, Кан Мергін!
« тіlіп парақ ікülüң! »
Мөнгён блаk аkсырға,
езёр чok чугбн чоk мунд
чёрўб-ыза- берді блаk,
енца , енц% күн, ур чӱргін,
480, кiзi тоқаспас, кiзi кӧрбён.
Ноно черг & пардан
ak талабдың kaзында
пір ебi тур-чадыр,
мал кӧп тур-чадыр,
18 .
чон кӧп тур-чадыр.
Езік азып езüн тедір,
еркüн алтап менді тедір.
Алтон чыл. аскан апчаk пол- тыр,
чёттон чыл асkан брӧкӧн пол -тыр.
Aiран сусkун пер-чадыр.
« Ады солаң кем полуаң ?
« Кік полза тӱктуг полуаң ,
« кiзi полза аттыг полуаң .»
« « Каннаң кызыл чeгран адым
48 «« чіткӑн !»» тедір,
«« кӧрдӑрбӣ адымды ?
« « Пір аk kyлa kулун чіткён
« « кӧрдӑрб & kулдўмдў ? » »
« Чоk! чok! кӧрбідўкі» тедір,
480 « pak парбадым апчаk Полғанда ,
Тасkары пiр кiзi кel-чадыр,
езік азып езін теп ,
еркін атап менді теп,
кіріп к&lді егбя ам .
458 Кан Мергüн сбldo чадыр:
 171

« Адың солаң кем полар ? »

« « Кара пор'аттыг
« « Чаран Чапkaн тёп кiзiбiн,
« пу чаk абом полуан,
«« Алтын Кан ады полуац! » » 400

« Каннаң кызыл чeгран ат чітків,

« ak kyлa kулдўм чіткын ,

« кёрдуңмӣ, нанцым ? » тедір.

«« Көрбөдүм », тедiр Чаран Чапkaн .
« Көргӧн Ползаң сölü ! » тедір, 108

« нанцы піс поларбыс » тедір.

« « Чоk , корбодум, нанцы ! »»

« Коргон ползаң сöld ! » тедір,
« iкi kарындас бскӧс поларбыс. »
170
« « Cilӧзӧм сӧlѕо перiн ! » тедір ,
« « мында пір kыс пар , » » тедір,
« « ox kысты алып перар ползаң
« « адымды сӧlipiм ! » » тедір.
Парған ікӧlsң пy kысkа,
178
ak тасымда кiрдil p,
ak тасkылдың iстiнда
пір еш тур-чадыр,
кіргён пулар егб % .
Алтон частыг апчаk oдыр,
чёттон чacтыг брӧкӧн одыр , 180

пір абаkаi чаkсы kыс одыр .

Кудалап чадыр пy kысkа,

пу kыс парар пол -чадыр.

Чаран Чапkaндa пapаң ! » тедір .
Анаң сыkkан олар , 488

Чаран Чапкан сölüп чадыр:

« Көргөмүн, тедір , адыңны ,
« пір кок пуқалыk Чеlбагiн
« ядынны чедініп парі ,
 172

40 « пір kapa kула пäiliг брдкои

« Соннаң ары камчылап парі.
« Кун сықызы чердя
« iкi тii kap'аттыг
« Кўн Мергӑн, Ai Мергін
19B « iкi kарындастың чуртўнда
« тоі пол- чадыр » , тедір ,
« анд'ары алып парлан олар,
« анд'ары ікülüң парам ! »
Анаң пар - чадыр олар
800
Ai Мергін , Кўн Мергüн чуртўна,
ak тасkылдаң ол чуртту кӧргон,

чегрӑн ат кӧк пуқаның мойнына

палдап салған тінінàң.
Парып егбä кіргüн олар ,
305 алыптар кӧп одыр анда ;
Кан Мергќн кіргäн сölüн :
« Менің кызыл чегрён адымны
« kаідаң алдазар , алыптар ? »
« « Та піс піlбäс ! »» тüн алып .
810 Чебäган сölüн анда :

« Мён ақылқабын », тедір ,

« аттармынаң чарызарға алдым . »
Чеlбäганні Кан МергЊн саnkан,
Чеlбäгüнміна тудўскан ,
315 Чеlбіганні бдургüн.

Ордкӧн kapa kула пігӣ мөнгін,

тескXн ӧрӧкӧн.
Чаран Чапkaн туткан анда ,
ӧрӧкӧнмін & тудўскан,
320 брӧкӧннў ёдёргüн.
« Ч , Кан Мергія нанды , цараң ! »
Каннаң кызын чегрын атка мўнгін,
аk kула Кулун кад'ok пардан ,
 173

Чаран Чаліkан чуртўна четкён,

828
пу kысты Чаран Чапkaнға алып пергін ,
тој полқан алардың ;
Кан Мергќн ёс күн арада іскын,
fc күн ерткüнд % нанған .
Чаран Чапkaн ўдаскан.
чуртуна ҷетіп пејазін тоқасkан , 330

чурттап чадыр Кан Мерган.

VIII . Ai Toызы .

Ak талабдың kaзында
Ak Кан апчаk чурттап чадыр,
алқан аның kaтты
Алтын Сабаk aбakai пол- тыр,
азрян аның палазы
алты частыг блаk по - тыр,
анаң пасkа тӧl чоk пол- тыр.
Чазы толтра маллыг полды ,

ебі толтра естіг полды.

Ak Кан апчаk позы 10

алтон частаң асkан Полды ,

Алтын Сабаk eнaji
четтон часkа четкӑн болды .
Пу алты частыг блаkka
kaт a пeрӧргä 18

Алтып Сабаk тыќтан - чадыр.

Мынаң ары алты таг 8зра
алты чулат кезрӣ ,
ak пор аттыг Адыр Кая апчак
чурттап чадыр анда . 20

Aiдыр Канның кызы

 — 174 —

Ала Кб абаkаi пол - тыр.

Алтын Сабаk aбakai
алты чаізаң алыб-алды ,
Алтын Сабаk ам пар-сыкты .
Ak Кан апчаk чуртўнда
ял кӱндäгil& p чоkташ- шалар:
« Алтын Сабаk кеl & », тедil& p,
« Ала Кo kыс ақылча », тедil & p.
30 Алтын Сабаk aбakai кiдi,
Ала Кo kысты ақылды ;
ебі тік- чадырлар ,
тоі етчäläp.
Тој ертіб- ысты ,
38 пу kapa iзiндü kaдa kонарда
kада чадыбысты орунда .
Пу блаk чыластан- чар,
паг кelдi kaттын-зары ,
чорған аш- шар.
« Сен менің ерім емäссің ! »
kaтты чӧктап чадыр,
« менің ерім пасkа черда ,
« Канаттыг kус ёс пузрап чедір черда ,
« kapcakтыг аң ёс тəllin чед& p черда,
«алцаң ерім анда чадыр.
« Кара пор аттыг
« Каттанулa пoлцаң » тедір,
« C & мен парбассым,
асен ерім. емäссің.»
Азаkмаң тепті блакты ,
орун кырiнда турған блаk
езiк кырiнда пар-төстү.
Паз'ok туруп кälді блаk
паз'ok kаттын -зары пар-чадыр,
паз'ok чорғанын аш- шадыр,
 — 175 —
паз'ok тепті ікінцізін,
езік-ok kырiнда пар- төстү.
Паз'ok тур -кäl- тір,
паз'ok kаттын-зары пар-чадыр,
паз'ok чорғанын аш- шадыр,
ўзўнцізін паз'ok тепті,
езік оk kырiнда пар-тӱстў.
Олаk сыға салды ебінӑң,
абазын- зары ойлап сыкты ,
абазына чоктап чадыр:
« Кат мӣ ақы - пербін- дірзің,
« kара аіна ақыл- пер- дірзің,
« сен менің абам полбассың ,
« мен сенің палам полбассым,
« сенің чуртўңнў тутпассым,
« сенің малыңны мен чібäссім,
« сен соңнан суг іспассім!
« пазым пардан бергі
« азақым ам парзын!
« азақым паркан чергi
« пазым ам парзын! »
Абазы чokтады палазына :
« Палам, нова тешшäзің менн &ң ,
«сыннап парарда сағынзаң
« чала мўнцаң кар'адыма мүн !
« алтын тагдың істінді
« ал-кеl -берін сä ! »
Ak Кан апчаk ai kap' атка парды ,
а -кel-бер- тір адын,
күмүш- шүгüнні суk- тўр.
көмүс езёрні сал- тыр,
« Че, палам, атка мун!» тедiр ;
« парар чepr& пар! » тедір,
« сен мен тутпассын.»
 176

Чібäк тінің ал- берді,

атка мөндөрў6-ысты .
Кӱн сықар черга талаза
адының аkсын аіландра тартты ,

кӧдөр кelin kaмцы сапты .

98 Ai kap'ат чӱгӱр сығып
учyk - парі тезі
Канат салі чоk Полды ,

чӱгӱруп парі тезі

туisak нышлақы чok полды .
100 таң чер өстөнӣ парча ,
таң чер атына парча ,
піloiн - чат kаіда kаіда парча ,

кӧп парланда , ас парванда

одыр сыдап полон ,
10 . сала аңдарылбїн -чар.
Көрўб- одырза блаk
четті аңмар турча,
тозы самактыг по - тыр,

кырыk пулуңнўг
110 кара тура турча ,

kырыk кӧзнӧктут
kара тура турча ,
самактыг -ok пол - тыр.

Паза парар черiн піlінмін,

ат палқараң ала сарчында
аттаң тәстү ам блаk ,
адын сарчынқа палады ,
ол тура -зары пас -парды .
Самақын ада тартты ,
120 езігін ам асты олаk ,

кіріп парды ам тура ,

көрүп турза пір-дӣ кiзi чоқыл ,
kapackы полды турада .
 — 177

Паза пір әзік тур - ча ,

самактыг - ok Пол -тыр, 128

бда тартты самакты ,

кіріб-ok парды езіккі ,
кір- тірза кiзi чоқыл-ok.
Анд'ары пір езік гур - ok - чадыр,
ом езікті асты - ok, 130

пір брокон кiзi oдыр-чар.

« Kaiдары кеlдің, палам ? » тедір.
«« Ak Канның палазымын » » , тедір.
« Зібр черга кеlдің , палам ,
« kapa мakачы kapa саныстыг 138

« kapa тop'атты Каттанууланың

« чурту полор пу .
« Каттанцула аңнап пардан ,
« мені мында пектäп саған ,
« самакты бдып кірдің . 140

« Каттанууда ам кеlза
« сені бдєрар, палам ! » тедір,
« cakпін -ok чедäp Каттанцула . »
Орӧкӧн ылқаб - одырды ,
блаkkа алынып ылқаб - одырды . 14B
Олаkты kаб- алды пу бръкн,2
ciliriб - ысты пу блакты ,

алтын сартыг камцы едіп ,

сундуkka cyk - салды .
Каттанууладаң чазырып 130

адын-зары тӱкўрўб- ысты ,

ölüң полып чалып парды .
Ноно чергä аттың азаюы

нышлап одырғанын естіді,

чон масkаgылап тазылаб-одыр. 183

Каттанула кіlі .
Кыскырыб-одыр Каттануула :
1. 12
 — 178 —

« Ak Канның палазын kaiдар еткізің ?

« Чіктіг сырбаң !» тедір.
180 « «Чоk, палам ээ, тедір брӧкӧн,
«« кеläрін кеlräн парып ысќан,
ва алып кiзiнiң палазы .
« «алып оk помпаспа?
«« мында нова тудўлцаң ? »»
108 « Чоk, сен чіктіг сырбаң !
«сен чазыр-тырзың аны ! » тедір.
Адын пос- тасты ,
кір кäiдi, kымызын сӯрдў,
Колқа тутту брӧкӧнну,
о
сабарда туттў брӧкӧнну.
« Чоkта! сынын чоќта , ӧрӧкӧн!
«чоkтабазаң моідыңны
« мынд°ok кез& cабарым!»
«« Чоk, палам ! » ӧрӧкӧн тӧрі,
«« мында полза чоктап перйр-чікін ! »»
« Чоктацаң ползаң чоќта !
« чоkтабазаң сақам'ok
« моідыңны мен кеш- ш &ңмін.»
Теп тулінаң kаб-алды ,
180 укус äт кelin kылысты моідына
пiр iliгц %-lä четтiрбін токтатты .
Орӧкӧн кыскырыб-ысты :
« Четтон kapa мakачы кiзil & piм,
« пўн кезёр кeрӧксӑр,
л
188
« пяннӑң ерт-парзар
« кӧрӧк чоkcap.»
Четтон kapa мakачы
кеп кeнaттiн кipä алдылар,
Каттаниуланы kаб- амдылар,
190 моідын тӧгіг & артып салдылар ,
моідын кеш- ш & lip.
 — 179 —

«Iqiң, тынымны салт- бар!

« паза андыг полбассым! »
«« Салзам салар-чыкым,
« « пір тіlік тіlізім 198

«а пергідiңмі, палам ? »»
« Чоk, пербіссім! » тедір,
теп чоkтанца Каттанула ,

на
slavмі
« Сыннан пербӧзӧң , палам,
« арыг тынына чедäрім; 200

adll
« моідын кезіңёр! » тедір ,

і
« четтон кара маkачы
« садатпаңар, kapa мakачылар !
« анца маkачы паланы нёмä етчім,
« анаң артыk Ak Канның паазын 20В

« палам едäрім !» тедір.

« Сүттаң аk caқыстыг
« Ak Канның палазы », тедір,
« kapa сaқыстыг Каттануула
« мä кeрӧк чоk ! » тедір. 20

«« Арыг тынымны салт- бäp, iy& ң !»»

мен
« Сазам салар-чыһым,
« пір тіläкті перӑрзіңм ? »
«« Аларзың, igäң !» » Тедір.
Каттанцуланы салыб-ысты , 218

Каттанцула тур-кеlді.
Сундуктақы алтын саптыг
kамрыны алыб- амды ,
тастаб-ысты kамрыны ,
блаk тур- кеlді. 220
« Каттандула kарындазым! »
теп чӣ Каттануула :
« Ікӧldң карындас полған,
« че, туңмам ! » тедір,
« мен аңнап пар- кеlім!
 — 180 —

«мен kустап пар кеlім !

« пу аңмарлар -зары паспассың;
«сыннап ерiнзӑң, туңмам,
« ёстӱнзыркi турдан аңмарды
230 «ас-кӧрӧрзүң, туңмам ! »
Каттанцула атка мүндө,
kамрызы тарши тўскӑн.
Тегіргä сыkkaн тезік чоқыл,
чергä кіргüн сырас човь ,
238 блаk чёр-чатты , ерін-чадыр,
ўстӱнзёркі аңмарка пас-парды ,
самағын бда тартты ,
езігін азып көрдү.
ak мал, арда чон тол-пар-тыр,
20
тӱгӱ піlіспäс мал Полды мында,
тili пiliспäс чон полды мында .
Сыкты , паза пір аңмар пас-парды ,
самағын бд'ok тартты .
Пір kыс одыр-ча анда,
248
езін пердi блаk nу kысkа,
ол kыс езён пербäді.
Олаk чоkтады : « Eэйн перб &эң
« анда-да одыр чат ! » -
езiгiн чаб-ысты .
250 Узунцізі аңмарына пас- тарды ,
самағын бд-ok тартты ,
езігің асты блаk ,
пір kыс полды анда,
езён пердi блаk kicka ,
55
ол kыс езан пербід'ok.
« Сыннап езан пербäзаң
« мында -да одыр-чат! » тедір ,
езiгiн чаб-ok - салды .
Төртүнийэй аңмар- зары
 181

пазыб -ok пар - тыр, 260

самағын бд'ok тартты ,

езігін асты ам блаk ,
абаkаi kыс мында одыр- чадыр.

Ергак частаң ала ер ёс каli,

мындыг kыс кӧрӧӧн полды . 268

Езйн тeдiр кыска,

оu kыс езaн ok тедір.

« Kopykniн пу самакты
« Нова оттың ? » тедір.
блаk тапсапады , 270

че o kыс ам чоктап чадыр:

Пастығы аңмар езігін аckaндa
« но няма коргозён , палам ? »
сур-ча kыс шу блаkтак,
« Ak мал кӧп кӧргом », тедір, 278

« арқа чон кӧп кӧргом », төдiр.

« « Ікінці езікті асkанда
авно немä кӧрдўң анда ? » тедір.
« Пір kыс одыр -чаткан анда ,
« езікті азыр езӑн тём , 280

« езйн пербüн мä ол кыс. »

« Ўзўнці езікті асkанда
«« но нема көрдүң анда ?» тедір.
а
Пір kыс оk oдыр- чаткан анда,
« езан ok пердім езік азып , 288

« езён пербüн мä ол kыс. »

«« Е , палам ! чok чӧктім сї » , тедір,
сапастағы аңмaрдa oдырған kыс
салысkа oдyБЎп одыр-ча,
«« алдаң ері Көкыттаі полпан , 290

« « кара пор'аттыг Каттануула

«« Көкäттäімаң урузўп сыkkaн,
« « Каттандула Көкыттiмiң
 182 —

« « кырк чыл тудўсканнар.

298 « « Кок пор'аттыг Кёкäттіні

«« ддөрўп полбан Каттанцула .

«« Анаң ары аны алып
« « пір аңмaрдa пeктёп салған .
Ўзўнці аңмардағы кыс
300 авсағыcka 'k oдyk-ча.
«« Андағы кыстың алцаң ері
«« a5-ої аттыг Алтын Аіра,
«« as -oi аттыг Алтын Aiрамаң
« « алтон чыл тудузўп Каттандула ,
308 « «ддөр полбан Каттанцула ,
«« Öдөр. полбанда аны албан
«« пір аңмарка пектён. » »
Олаk пу чоkты есканд %
пу аңмардаң сыk - парі.
310 чап салды пу езікті .
Паза пір аңмар-зары пазып - пар - тыр,
самағын бда тартты ,
алып чаkcы одыр - чадыр,

азағында тоБузан Кадыл

318 темір кiзён cyk - сал -тыр,
kолында алтон kaдыл
чес кiзён cyk -сал -тыр.
« Езён блаk ! » алып тедір ,

« мені сығар, блаk ! » тедір

320 «« Мен &lзӧм сыпассар,
« « тіріг чӱрзӑм сықарарым,
«« адың сенің кем полуаң ? » »
Алып чаксы чоктап чар :

« Көк пор'аттыг Кёкäттüібін . »

325 Чап салды езікті ам блаk

Алтынды аңмарқа пас - пар- тыр,

алтынды ақмарды асты ,
 183

көр - турза алып чаkcы одыр- ча ,

ылқаб -одыр алып чаkсы ,
азағына тоқузан Кадын 330

темір кiзён cyk - тўр,

kолына алтон kады

чес кiзiн cyk - тўр.

Пу блаk чоктап ча :
« Каізы тüн алып Полјаңзың , 838

« kyдai палқанма сені ?

« алып палқанма сені ? »
Алып чаkсы чоќтады :

« Кудаі палқабан мені », тедір,

30
« kapa пор'аттыг Каттануула
« Одөр цолбанда палған мені.
« Сыкар мені, блаk ! » теп ч%.
Олаk кӧрӧргё сыдабін -чар:
« Olўп парзам мынд'ok olӧрчӧр!
348
« тірії ползам сығарарбын. »
Сыкты , езігін чап салды .
Кара тура -зары пас-сыкты ,
kара тура кiр- парды .
Орӧкӧн чоктап чадыр:
300
« Ол аңмарлардың самалын
« нова оттың, палам ? » тедір,
« Каттанцула кеlза одбрӑр сені,
« паза алдыңа тур - полбассым.
блаk - ам kopyk -ча.
Каіда kаіда чердäң 300

туisak нышлақы естil-чӣ,

чон масkызаkчылап тазалаб - одыр.
Олаkты kаб - алды брӧкӧн ,
блаkты сіlігіб- ысты брокон ,
iнгi едin пыладына 300

kaзaп салды брокон .

 184

Tackapkы турған аi kap”атты

тӱкӱрёб-ысты ӧрӧкӧн ,
kapa тeзaк ет- салды .
308 Каттанцула kickырыб - одыр:
« Менің пектäп салған аңмарларымны
« ноға талан Ak Канның блқы ? »
Kalді аттаң тўсту Каттанцула,

адын пос - тасті , кір кеlді.

370 « Олаkты , Ak Канның палазын
« kаіда етказің , izäң ? » тедір.
Igäзі чоктап чадыр :

« Ai Канның палазы парыбнысkан ,

kaiдар kaiдар парканын ,
378 « кӧрӧӧн kaлқам, піloiн- чарым.
« Па кіргüн блаk сыkkaндa
« Сонца ok сыктым мен , палам ,
« кӧр турзам таппам », тедір,
« ai kap'аттың туғағынан
880 « сағыны пітрёп kaлғанын кӧргөм . »
Кара пор'аттыг Каттануула :
« Чіктіг сырбаң сың ! » тедір ,
теп чӣ, kылызын сўрўб - алды ,
сабарда кӧр ўр сыкты кымызын,
383 броконнү тулінаң kаб-алды .
Орӧкӧн кыскырыбысты :
« Четтон kapa мakачы кiзil & piм ,
« пян кезӯр кераксёр!
« пӱннӑң ерт -парзар
300 « керак чоkcap ! kысkырды .
Четтон kapa мakачы кізі
кеп кенӑттін кір кеlдilip ,
четтон kapa мakачы
Каттанцуланы kаб- алдылар,
396 моідын төгӣ салдылар ,
 185

kылысмаң кес- турдўлар .

Кара пор'аттыг Каттануула ;
« Іy&ң ! » теп кыскыр- ча,
« тыным салі-бер ! » тедір.
« « Чоk, салбассым ! » » теп чы , 100

« « ölгън озымаң ilбрзүң,

« « кезіңір ! токтатпаңар ! »»
теп кыскыр- ча брокон .
« Арыг тыным салт-бер, igаң !
« чаттра азрТрым сені ! » 105

«« Пір тiliк тilазём перарзiңма ? »

Пeрӧрім » теп чӣ Каттандула.
Салыб-ыстылар Каттанцуданы .
Каттанцула тур- кеlді.
Орӧкӧн інгäзін сўрўб-алды , 410
тастаб - ысты інгіні,
блаk ам тур -кеlді.
« Езан ! » теп тоқаш- шёлар.
Каттандула пу блакты
kaрындазым теп чадыр, 413

пу блаk Каттанууланы
адам теп чалыр.
Ақмардағы малын сыдарды ,
аңмардағы Чонын сығарды ,
егбя толдра ес полды , 120
чаза толдра мал полды ,
Кызыр під & ң кырk пäі соқты ,
тоі сал - Чадыр .
Ak Канның олқының адын

ададарда чон чып чадыр, 428

Чон чылды , кӧп чылды .

Каттанцула чӧктап чадыр :
« Чаkсы ат адан кiзi

« чаќсы ат мундрй перім !

12
 — 186 —

«чаkсы кеп кезря перія!

« чебül ат адан кiзiнi
« моідын тӧгӣ салып
« kылысмаң көзӣ сабарым! »
Пір-дӣ чон ынабін-ча.
« Чаkсы ат адан кiзiг &
«чаkсы ат мөндөрцäң пом -тыр,
« чаkсы кеп кезірцäң пом -тыр,
« чебаl ат адян кiзiнi
« моідын тогä салып
440 « kылысмаң кешшћң пол-тыр;
Фат адабасыс» тедір.
Ўзёрӣ сыбырыншалар.
Каттанцула ам позы адап чадыр:
« Ak Канның палазы
« ai kap'аттыг Аі Толызы пол!»
Чон ам тозы тарады .
Каттанцула аңнап парарда
тeрӧн-чадыр ебін&ң сықып.
Ai Toызы сурап чадыр,
130
kада парарда сурап чадыр.
« Е , туңмам, парма !» тедір,
« кірігзiң, туңмам!» тедір.
« Мен аңнап парбїн-чам ,
« чақа пар-чам ам, туңмам ! »
S Ai Toызы чоктап чадыр:
« Ча5а парзаң када партм !
« Kaiдаркы чергä парізің ? »
«« Мынаң ары күн сықар чердi
«iкi токус тегір чер ўттря Юлар,
100 «« сарыг талаi анда полар,
« « apkы саркы корунмін - чадыр,
«« kaнныг чӣ анда полар ,
с чыс чацаа турар аңда ,
 — 187 —

«« ӯc kаттап чӱргäмін,
«« чалазып чёргам анда »» тедір,
a « Тарбатты Кан чурттап чадыр,
«« Тарбатты Канның кызы
«« Тарбатты Тана абаkаi пол- тыр,
авалцаң кызым ол полар.

ANSTY
SI
IGIE
« « Чаксылап пардан алыпka

ER
CHAR
« « kызын ол пербін-чадыр,

IV
UNBR
« « чeбall & п пардан алып

OF
MI
LI
«« kызын ал полбїн-чадыр.
« « Тарбатты Кан улуг алып,
«апу чаткан чер kaipakанның
«« кӧгӱр турдан тегір алтында
аваны kopykniн чаткан немä чоғыл.
«« Ўстүндä турдан Кудаi kopyk- чадыр,
«« алтында турдан аіна kopyk -чадыр.»
Таңда парарда тестil & p.
Ол kаразын kонарда етч &lip.
Ai Толызын позының чатчан
1

орунўна чаттыр-ча Каттанцула ,

позы чергä чат-чадыр.
Ai Толызы чадып, чалып
узуп полкін-чадыр,
ортынға четтp4 чат-чадыр.
Кӧзнӧктӧ немä тырбактады ,
кӧзнӧкту асты Аі Толызы ,
aбakai чаkсы кір - кäl-тір.
Ai Толызын чаба kygakтанды ,
Ai Толызын аkсынаң okсанды .
Ai Toызы абаkаiды кӧрэд
алдындағы позының чуртўндары
ig & зі ақылқан абаkajы ,
азаkмаң теп чургын Ала Ко,
Позының абаkаi kaтты пом - тыр.
 188

Каб- алды аны Аі Толызы,

азақын тiзiзiнiң кес - тастады ,
300 kолын сығанаќтаң кес - тастады ,
кӧзнӧктӧң сықара тастаб -ысты .
Орунда чадын узудў ам .
Аттыр таң атканда ,
арыг кўн сыkkaндa
300 турўш кеlgi Ai Toызы .
Колын пудўн сырајын
чунўб-ысты Аі Толызы .
Каттанцула турўб-ok кеlді.
Алтын остолқа ас тамаk салдылар ,
B10 алтын оcтoлдa oдырып
яс тамак чіп одырлар .
Каттанцула чоктап чадыр .
« Е, Аі Толызы туңмам », тедір ,
« пун kapaдa нова узубадың ? »
318
«« Узъм, тедір, пўн кара , » »
« Чоk , узубазың пўн кара ,
« kapaдa но немä кӧргӧзүң ?
« чазырбін чоктап пер , туңмам ! »
Ai Толызы чokтап - пер - тір :
820 « Чоkтазам чоkтаб-ok перім !

« тарынма , ацаң ! » тедір.

« Кара узўп чатканда ,
« ортын тустарында
« кӧзнӧктӧ тырбактап чатканда
325 а мен азі пергам ! » тедір,
« kыс кiзi кiр - кel - тір,
« чаба kyzakтанған мені,
aokсанған мені пу kыс.
« Сырајын кӧрчӧм пy kыстың
330
« алтындағы менің чуртумда
« азаkмаң текпiliп чүргін каттым
 189

« Ала Кб абаkаi пол - тыр.

« Ікі азақын тiзiзiның кезіп
тастаб - ыстым кӧзнӧктӧң ,
638
« iкi kолын сығанағынаң кезiiL
« тастаб -ыстым кӧзноктӧң . »
Каттанула каткырыб-ысты :
« Менмäң пірік чӱргüн kaт пoлзан,
« мӣ палқалыб- ысkан ол kaт,
640
« сёр - полотн- чат -чам ,
« анаң ары сені чаттырдам ,
« сен алында текпіlаткан кізі

« Здөрӑр теп салынқан . »

Тыктан - чалар чақа парарда ,
348
kады . kyјағын катті

кес -чёрдflip iкi алып ,

темір kyјақын тергі палдап чуррlip,
чӱгӱр чүрүп чӱr & н cyk -чурулар,
ебір чүрөп езар сал -чӱpflip.
Ўс kockун cykтўлар , 500

ёс koлдақ тарттылар ,
тӧртөнцөзi koлдадын
тӧстўккӧ тарт - салдылар,
аттарына алтандылар,
558
аттарының аkсын аіландра тарттылар,
күн сығар чёрдä талаза
парып соктылар ам .
Ak малды аралі пастыр сыктылар,
арда чонны аралі пастыр сыктылар.
300
Ak малдың тассына сыkkанда ,
арда чонның тассына сыkkaндa

кодўр кelin kaмцы сапты ,

iкi атka тeңа саптылар ,

iкi ат тебiнiп чүргінді ,

888
ат тебін тез чӱгӱргXнда
 190

kapa пaлқac kapa пулут

тегір кӧгун тугмады ,
ат тынызы ала тубан
чер kаразын туқлады .
870 Аранцула аi kap'аттаң
kapa пор'ат сыкпас помды ,
аранцула kара пор'аттаң
ai kap'ат сыкпас полды .
Орта чолқа чедiстilip,
378 карап коруп турзалар
алтын таг чур -чадыр,
ak пулутча kазыр-тур - чадыр.
Камчыларын кӧдуруп
паз'ok кеlіп саптылар ,
880 iкi ат тебiнiп чӱгӱрдў,
iкi kyлak кӧli түстў,,
ала kаpаkтаң час серії тӯстў,
Ўқан kapak кӧргөнцä,
ескäн kyлak сергüнцä
388 ak тасkылда чеді тӱстўl & p.
Сықара чӱгӱртуп пардылар
ak тасkылдың kырына ,
сықып карап кӧр- чäläp,
кӧр - тӱрзäläр чазы чадыр,
390 чазының ортасында
Чыда пазы чыс пом - чадыр,
kaлыk чон kаiнап чадыр,

сарыг тайладың kырiнда .

Каттанцула чоктап чадыр :
B9B « Ai Толызы , туңмам ! » тедір ,
« пу чаны тозы кырцам,
« тозы кырдан сонда
« өс тӧі сар'аттыг ёс алып
« меннің тезіп чугур- ча,
 191

« сарыг таланды кезра 600

« сегіртіп парцаңнар алыштар,
« мен аны сёр- парцам ,
« кезрѣ сегіртіп полбадам. »
Ak тасkылды ендра
чугуртуп ам сыктылар, 608
kaнныг чақа чедіп кеlgil & p,

чақа кірё чӱгӱртфіяр,

ары айланарда
атон алыпты кез саптылар ,
п pi aiланарда 410
пізон алыпты кез саптылар
Ai kap'ат чӱгӱр - чадыр,
okмаң аны атса
тертіп полбiн - чадырлар ,
кылысмаң аны сапса 648
маңнанмІн- чадырлар .

То5ус кўнгä четтра

kaнныг чаны тозы Кырды ,

ёс тӧі сар'аттыг ёс алып

чӱгӱртўп сыкты тезіп. 620
Каттанцула kара пор'ятка kампы сапты ,
ёс алыпты сўрўп сыкты .
Сарыг талайды кезря
сегіртіп пардылар алыптар,
Ai Толызы аi kap'атты 628
аіландра тартып кӧр- тур-чадыр,
kыр Калған kaнныг чазын сары
пір чон кiзi ölгён сӧктӧрдү
ары алып тастап чадыр,
пері алып тастап чадыр , 630
пу чердä ölгӧн алып каны
Кызын суг полып аk -чадыр,
пу чердi оlеби алып согу
 192

kapa таг полып тур- чадыр.

638 « Сӧгө тастан чон алып
« бlrüн кiзiнi тiргiзаргä
« чёр - чаткан Полар ! » тедір.
Адын аіландра тартты ,

ол кізі-зӑрі чӱгӱртөп
во ады пар - чӣ ok кӧзумҳң ,
чед % төст Ai Толызы ,
kaнныг кымызын колқа туттў,

пеlін таршлады , кезä сапты ,

адын аіландра тарт- полбін,
640 пір көн чӱрӑр чергä
ады четтpä чӱгӱргӑнд %
адын аіландра тартты .
Пijäri kылысмаң сапkaн кiзiнi
кӧрӧргӧ ам чӱгӱр- кеlді.
680 Кӧр турза сапkaн кiзiзiн ,
kapa пор'аттыг Каттанууланы
кылысмаң бдургüн по - тыр.
Ачын-чадыр Аі Толызы ,
ылғап чадыр , сыктап чадыр,
668 ем сал- чадыр akсына ,
тіргізіп полбїн -чадыр.
Кандары мен парцаңмын ? » тедір,
ылдап, ылқап аттаң түств,
kылысты kаб-алды колына ,
600 ai kap'аттың моідын
kылысмаң кезä сапты ,

ады кel- тўсту, ӧl- парды.

А. Толызы тоңмарағын

kарбанынаң алыб - алды ,

668 тамағына сазарқа етчӣ
Pаkkа чердi kусkун тапсап чадыр ,

ноно черд & kaрaлып учудўб-одыр.

 193

Ікi kусkун пуруннап кеli ,

ікі пала kусkун сонца кeli .
670
« Мында ча Полған чер по-тыр,
« kaнaдыбыс мajik -парды ,
« мынаң тӱзүn kан іздprA...
Теn yokтады ікі пала .

Igäзі чоkтады аларға :

678
« Чоk , тӱспа мында , палам !

« мајыкса - да тўсп & q & ң ,

« ертӑргä керак , палам ! » тедір,
« чебаl kaннар чаласкан чер полуаң ..
Палазы чokтады igiзiнв :
600
Чоk, іцём , мынаң ертчём чопул,

« Канадыбыс мајыk парды ,

« учyk - парып полбiн - чабыс. »

« « Канадыңар маjаk парза

«« төзаргä тӱзаңёр !
688
« « ўр полбазар , палам , чердä ! »
Ai Толызы Кусkун коруп

ai kap'атка кiр- парды ,

анда карап чат- чатканда
тӱс- кеlді ікі кусkун пала
690
kaн kаkылап чадыр ікі Кусkун.
Пір пала чоктап чадыр :
« Ai kap'аттың чан чір кeрӧк ! »

Ікölüң чорғалаб - одыр,

кеlin чан kаkылады ,
вок
чан kаkылан iкi kусkундў
Ai Toызы тур - кelin kаб -алды ,
iкiзiн - дü kаб- алды .
Орку учуk- чӱргiн iкi kyckyp
аны кӧрүп тус-кеlді.
700
« Ікі паламны салт - бер,
« Ai Толызы ! » терш &lip.
13

І.
 194

Ai Толызы чokтады аларға :

(
Кара пор'аттыг Каттанууланы
« тіргіс перзёр салар- чыктын . »
тов Ылғады , сыктады iкi kусkун :
« Піс чeбal kус кусkун полып
« тіргiзаргä нӧкӧ пiliІн - чёбіс. »
«« Піloäзäр ікі палаңны
«« моідын ёзӣ тартарым » тедiр ;
710 «« пір черд & кiзi тiргiзӑр ем полза
«« аны ал - кезäң пeрӧрім ! »» тедір.
« Парза парыб-ok -кеlаl ікӧӧң ,
а пір кўнга молцak пер піскä ! »
аа Чоk , пербäссім пір кӱнг .»
118 « Чарым кӱн- дӣ пер ! » тіlüн- чülüp.
«« Чоk , чарым кӱндӣ пербäссім !
Кун сықызынаң ала кун бplїнц
«« ақылар ползар парыңар ! »»
Ікi kусkун учуk - парды .
720 Ноно чердü kaнaт табызы естil - ч % ,
көрүп турза Аі Толызы
перкі-зрі кälilap kустар,
ноно черд& kаpаkkа кӧрүндөlip,
учуБўп кelräн iкi kусkуннў
728 ат пазынча ала kусkун текпіlаді
kyckyннўң тугў пурлаб - одыр;
кўрикчä oқын сустўб- алды ,
сазын алды Ai Толызы ,
сҲзын тартып кеlіп позытты ,
730 koстa тaбызы koлі тўсту,

кіріс табызы kартылі түстў,

са табызы сартылі түстў.
Ол okтың табызын еспüн
пу чер устунд % немä калбады ,
738 устундäгі турдан Кудаі ескüн,
 195

алтындағы турған аіна ескiн.

Орб кӧр -турза Аі Толызы
ат пазында ала kусkуннўң

когӱс кӧчӱгі ікі пacka кel- тустў.

Ікi kусkун na'k түстў. 70

Пір kусkуннуң колында

аштын ыстоп по - тыр,

атын ыстоп томдра ем

ақыл - тыр ам kусkун.
Пір kусkуннўң палазын 7
Ai Толызы kаб - ашып

пазын өзі тартыбнысты .

Ылдап сыктап kусkун :
« Ноқа ўзӣ тартыб-ыстың »
« « Cleрдiң ақылқан нӑма 780

се ем полуаңма мен піloiн,

« « нема чебil полџаңма мен піloiн ,
«« niliм теп ўзӣ тарттым ,
«« палаңны тіргіс -көр нурун ,
« « тipils & Каттанула урарбыс.. » 788
Палазына кіріг урдўлар,
палазы тipilio пaрды .
Каттанцула урдўлар,
Каттанцула тiрil - пар- тыр.
Ai kap'атка ам урдўлар, 700 .

ai kap'ат тірі - пар- тыр.

Позыткан iкi kусkун паазын ,
төрт kyckун учуk - пардылар .

Ai Толызы аi kap'ятка мүндө,

Каттанцула kара пор'ятka мүндө, 700

чурттарын талаза
аттарын аіландра тарттылар ,
кодуруп кelin kамры сапты .
Ai Толызы чоктап чыдыр :
 196

770 « Пу туста чӱрбӑн чорыкта

а« kapa пор'атты камчылап

« адыңа ачынма, Каттануула ! »

Кара пор'ат kaідіда чӱгӱрзӣ
ai kap'ат чортыІІ - ла пар -ча .
176 Орто чолза четтiläp,
Ai Толызы чӱгӱртаргӣ

ai kap'аттың көзү чыдады .

Каттанууланы тастап барарда
Полоїн - чадыр Аі Толызы .
780 Ікі тодус тегір черi ўтт °lip,
ат ашшаң сынға сықып
чуртун карап чадырлар .
Кузурyk сӧзөрүп пӧрӧ кірбін - дір ,
кылыс сізуруп алып кірбін - дір ,
788 чабаға пазы чарылбін- дір,
Кулун азағы сынмін-дір ,
малы чоны езён чадыр.
Ak малын тексilї пастыр- кеlgiläp,
арда чонын аралі пастыр- кеlgilар.
790 Ат палғацаң ала сарчында
аттарын палқадылар ,
езік азып егбä кір - кеlgil & p.
Ебд & турдан брӧкӧн
Каттанууланың енàзі,
796 алтын столқа ас тамакты
сал -чёрдў ӧрӧкӧн.
Пу ікӧlsң одырып
тамак чіп чадырлар ,

араға ізіп чадырлар ,

800 iкi алып езіргӑнд %
Каттанула чоктап чадыр :

« Кудалап пар -кеl, туңмам !

« менің өзүн Тарбытты Канда пар!
 197

« пір тіläк мен тiläзäм

« перёзіңмä , Ai Толызы ? 808

« Кудалап ауыл
« Тарбатты Канның кызын,
« Тарбатты Тананы ақыл ! » тедір ,
« kyдaлaзаң перзӣ азыларзын,
« kyдaлaзаң пербäзä нан - кеlрзің. 810

« Тарбатты Канмаң чебül чоќтаба ! »

Ai Толызы чokrail чадыр :
« Чаkсылап перзä чаkсымаң алары ..,
« чаксылап пербäза чeбalмың аларым . »
848
Сыға салды ебiның ,
ai kap'атка мөнфб-амды ,
кодўрўп кelin kaмцы сапты .
Камцы табызын еспüн
пу чердің ёстунда нема калбады .
Атkaн okтаң табраk 820

ai kap'ады чӱгӱрдү,
Ноно чергä парі , позы- да пiloiн - чӣ
улуг тасkылдаң тӱскӧндд
ak чазының ортазында
тӧрт пулуннуг тура тур- ча . 828

Ai Толызы тураны кӧруп

адын сіlігіб -ысты ,
одың ет- салды адыны ,
позы кiр -парды тура .
Пір - дä кiзi човул анда , 830

ciliгiнiб- ысты Аі Толызы ,

сыбырка полып чадыб -ысты ,
чат - чагты , ес - чатса

kаіда -kaiдa kу тапсаб- одыр,

чакын ky естil-чалыр, 838

кӧзнӧктӧң кір- кеді,

iкi ky кір -кеlді,
 198 с

ky кептірін сустӱб- ысты ,

iкi kыс одырыб - ысты .
840 Так чердац алтын столқа
ас тамак чаза - чадыр,

піс атынаң ас сыk- кеlді,

ас кебін сус - тастады ,
ёкка чедӑр четиіс
840 сўрмӧстўг kыс кiзi по -тыр.
« Clep kыстар », пy kыс тедір,
« Но немä пil - чӧзӧр ? » тедір.
О. iкi kыс чоктап чадыр :

« Піс немä оңнабадыбыс . »

880 a « Clap оңнабазар мен пі -чӧрім,
« « алып позыңмаң сыбырkа kубулуп
« « Но черда чат- чазыңма ,
«« Ai Тозызы , чаkсы алып ? »
О. Кыс ед % тёнда
880 Ai Толызы тур- кеlді,

алтын столда одырды ,

улармаң kaдa oдырды .
Ас тамаk ам чiдilip,

ёккä чедёр четпäс сўрмоктуг kыс

800 чоктап чадыр алыпka :
« Чаkсы тӧрӧн Аі Толызы,

« пу чергä но кelräзін ? » тедір .

a« Чоk ! едälä чӱрум » тедір,
«« пасkа керагім чопул ! »» тедір.
886 « Мен пil- чёмін но кelrінін ,

« Тарбатты Канның кызын

« Тарбатты Тананы аш парарда

кеlräзің сен , Ai Toызы ,

« kaiдi yңдамаң аларзың ? »
870 «« Kaiдi алар ундајын,
a« мен чер пilбдім »», тедір .
 199

Ai Толызы теп чоkтанда

« Сен пilбізäң мен nil- чёмін ,

« ініс Тарбатты Танамаң
« kaдa oiнап чӱр-чадырбыс. 878

« Піс ам парарбыс oiнiрда,

« kырыk kыс оiнiрбыс,
« кырыk ол оiнiрбыс,
« ak чазыда оiнiрбыс.
« Сен мынаң парарзың , 880

« таг устумäң парарзың ,

« пістің оінаткан чербіска
« чӱгӱртүп кеliп ат ўстўның
« Тарбатты Тананы кабарзың,
« обурлап ал парарзың. » 888
Ікi kыс тур- кеlді,

ky кептӧрін кесті,
кӧзнӧктӧң сығара

iкi ky Полып учуk- чадыр.

Аккä чедӑр четпäс сўрмостўг kыс 80

ас кебін кезіб - алды ,
пäс алтын сар'ok кiр - парды .
Ai Толызы чалысkан калды ,
Трі полқан туста
ai kap'адына мүнүп сыкты . 898

Таг сары чӱгӱрт- сыкты ,

таг ёстунцä пар-чадыр,
кӧрӧп турзa kырыk kыс
kырыk ол оiнап чадыр .
Чаl чіläп кӧläп -чадыр, 900
Тарбатты Танамаң чарығы
күн чfläп чар- чадыр,
адына kамуы сапты ,

ai kap'ат чӱгӱр- чадыр

Тарбатты Танӣ четті, 03
 200

ат устунаң kаб- алды ,

kaмуы сал чӱгӱртун
парыбысты Аі Толызы ,
пір- да кiзi кӧрӧӧдә,
910 пір- дä кiзi еспаді
Ai Тодызы kап парқанын.

Кырыk kыс, кырыk ол

Тарбатты Кан сары чӱгӱрдә,
Тарбатты Канда чеді
913 чоктап чалар кырk kыс :
« Тарбатты Тана чіт -пардан,
« тегірдің түзүн карчыка kус
Тарбатты Тананы kai парқанын
« піс кӧрӧӧдүбіс », тестilap,
920 « чер алтынаң сығып kapa аіна
« Тарбатты Тананы аппарғанын
« піс көрбөдүбіс » тестilap. »
«« Пасkа кiзiнiң кылығы полбас,
« « улуг алып , улуг кӱlӱк
923 «« Ai Толызы апардан, »
Тарбатты Кан чоkтады :
« Тäк тaбpаk парыңар !
« Ai Толызын сӱрӯзӱңар !
« ёс блқым ! » теп чадыр .
930 « Ўс тӧі сар'аттыг

« cleр сўрўңар Аі Толызын

« ai kap'аттың азағын
« мен тударым ! » тер чоkтады .
Ус тӧі сар” аттыг ёс бл
938 ёс тӧі сар'атка мёнӱзä парлі,
къдєр- кelin kaмцы сапты ,

пулар ўзäläң сыk - парды .

Урба , аспа парқаннар ,
ai kap'аттың чолына четті,
 — 201 —
90
тебiiн парлан чeplipї
тірбüнцi kара кӱl uёт- кал- тыр,
ýc rölrő verrpå nýtuäc
орта чолқа четтilip.
Терік ӱс-пар-тыр,
тегірман чердің орт'ёбёрїна, 943

четтiрiп өс-пар-тыр.
Пу терiктiң пазында
iкi kусkун тапсаб-одыр,
ол тeрӧктӧң ары парлан
чолы чоғыл. 980

Анаң айланып ёс бл
чол таппанда напдылар .
Пу ёс бл парлан сонда
iкi kусkун чергi тәстӱ,
пірзi Ai Толызы пол-тыр, 988

пірзі Тарбатты Тана пол- тыр,

ол тeрӧк андарым-тәстӱ,
ai-kap'ат пол- парды.
Ai kар атка мёнӱб-алды ,
Ai Толызы мӱнӱб-алды , 000

Тарбатты Тананы kyckaзыб- алды ,

кӧдӱр-кelin kaмцы сапты ,
ai kap'атты чӱгӱргун сыкты ,
сары талаіза чедіб -одыр,
сон сары kaja назыі.. . 98

ӱс тӧі сар'ать: ус .
чедiп одыр сонәліні,
сары талаіза четтiliip.
Алып чаксы Аі Толызы
ai kap'arka kaмцы сапты , мо

ai kар ат ол саркына
аза сегірді сырыг талайды ,
kockын колдаг ўзӱlўп
1. 13 +
 202

лі Толызы Тарбатты Тана

978 пу саркында чат - kaлды .

Езірі кӧзӧмäң калды ,

парар черiн пilбін-kaлды .
Ус тӧі сар'аттыг ёс бл ,
чедiп одыр ёс бл ,
980 езӑрін тас едіб-ысты ,
Тарбатты Тана
Ai Толызын пылат едія
kолына тудўпўб - алды ,

ус тӧі сар'аттыг ёс блқа

983 ёс kарындазына удра парі .
Чет -кеlді ёс kарындазына,
kолындағы пылатты
от аразын сары тастаб - ысты ;

ёс kарындазына усkазыб - алды ,

990 парыбыстылар нанып .
ві Толь:зы чат- kaлды ,

атаң -да соk чаза ",

:: стаіц -тӣ чоk kуру .
Парар черiн тиiloiн-чадыр,
998 сарыг таланды кес - омбіі - чії,
Тарбатты Кан-зары пауза
ӧдӱр- сал5андыг полар.
Сарыг талаі чоктады ,
арза kаа суртан чер пол - тыр,
1000 кара мал кӧ. Полды ,
калык он кӧ полды ,

ат палатаі ала сарчында

ai kap'ат тур-чадыр.
Кара пол - парды .
1003 Пір отмаң чакпа .. алачык тур- ча ,
аның кырiна парды ,
езігінäң тіцнàп ч .
 — 203 —
Пір інчаk oдыр- чадыр,
чёс часkа чет-пардан анчаk,
пір ӧрӧкӧн одыр-чадыр, 1010

тоБузон часkа чет- паркан.

Орӧкӧн чоктап чадыр:
« Пән Кара Канның чуртўнда
чтоі полқан, апчаk » тедір.
Ам апчаk чӧктады : 1015

« Кара Канның тојы полқанын

« kацан мен сеннӑң сурабын ? »
«« Езӑ, ачаk! »» тедір ӧрӧкӧі,
«« пӱн мында езёр чok
««чёгённӱг аi kарат 1020

«« чібäк тінін чер сӧзӱргüн

««ізі чоk пу чуртка кеlräн,
«« тоідағы чылған алыiттар
« « ai kap”атты тут-полбан.»
Апчаk тарын- парды ӧрӧкӧнёнӣ : 1025

« Сеннäң мен. kajјан чоk сурам? »

Ағыс алыб-алды ашчаk,
ӧрӧкӧнун камактан ары сапты,
оідас парды ӧрӧкӧн.
Тасkары тур-чаткан Аі Тользы 1030

кӱікӱзӱн тыстан полбін,

чӱгӱрёб-ысты Аі Толызы ,
сағаннан кеlin kickырды ,
ai kap aдын кыскырды .
« Пён кезäц кeрӧк поларзын, 1035
«пӱн кеlбäзäң кeрӧк чоксың.»
Ai kap'ат чӱгӱр-кеlді,
езӧрін ақыл-кеl-тір,
адына мөндө Аі Толызы ,
чібäк тінін kолда тутту, 1040
кӧдӱр-кelin kaмуы сапты ,
 —
204

от талайды кезрі сегірді.

Кара пор'аттыг Каттанцуланың
чуртўна чеді кемді,
108 коруп турзя, тасkылдаң
Каттанцула еб тік- сал- тыр,
тоі ет - са - тыр.
Каттанула удурлаг чадыр .
Каттанцула кӧр- турза
1080 Ai Толызы чақыckaн кelді ,

сағыҫka oдykeў Каттанцула .

Ai Толызы чет - кеlді,

ат палқараң ала сарчыпқа

адын ам палқап салды ,
1085 Каттапнула тоқасты :

« Кудаланда перонхі ?
« Тарбатты Кан пербінмій ?
«« Пербії налазын » теді ).
«« пербüндü kaiдi едäp ,»»
1060 Eбг ам кір - кеlgilip,
ас там.ak чій чадырлар ,

араға іш- шадырлар ,

ікülüң езіргüн туста ,
паз'ok чоктады Каттануула :
1068 « Чол кӧрӧн кiзi , Ai Толызы ,
« паз'ok пар ке! Кудалап. »
« « Парзам парар -оБ -ым.
« « Пір тіläк тiläзім перӧрзіңма ? »»
« Пір тіlіктäң полар
1070 « пес тіlік тä перарбін . »
«« Аныла албанца
«« шу чер ёстўні парбассым , »
Езіргüн туста Ai Толызы
тыктанып оk чёрду.
078 « Кудамірзың », теді Каттанула ,
 205

« Чебiiiмiц албассын ! »
«« Ам паррзам » тäп чоктан чa Ai Голызы ,
«« kyдaлaбaссым, тудузарым ,
« а ол полбаза о5урлiрым ;
«« Ölзӧм ӧliм , менцä кiзi öloiн тiрба ? 1080

«« еккіülbüліцü aiланмассым » »
Тасkары сыкты Ai Толызы ,
адына мўн- ўзä-бірд” ,
кӧдєр - кеlіп kaмцы саты ,
ai kap'ar чӱгӱр -сыкты . 1080
Ат тебiзi kара палқас
тегір кӧгә туглады .
Ai kap'аттыц чеlдінің
от сағын-ча ,
таназынаң тӱдүн нурлан чӣ . 1090
Ӱрба аспа парванда

пурунБЎ тӧрт пулууг

туразына паз'ok четті ,
адын сіlікті, маята ет - салды ,
позы cilкінді , тура кіріп 1093
тaknai полып чадыбнысты .

Урба аспа атканда

ky табызы естil-ча ,

кӧзііӧктӧің кірä учyk -kelді,

ky кептiрiiн сустўб- алды , 1100
iкi kыс одурўб -ысты .

Алтын столда ас тaмak чазалі - чі,

пäс алтынан ас сык- кезді,
ас кебін сӯ1 )-тастадыі ,
ёккі чедüp четиіс сӱрмӧстӱг 1105
kыс кiзi пол- тыр .

« Cläр немi inil-чӧзӧр , kыстар ? » тедір.

«« Імё шiliiii - чüбic »» тедilup.
Cläp nilóäzäp men nil -yām .
 206 –

110 « Алып чаксы позылмаң

в умуcka cer kубулуп
« Но заттың, Аі Толызы ? »
Тур-кеlgi Ai Толызы ,
алтын столда одурдў,
1118 ас тамаk чiдiläp,
#ккä чедӧр четвёс сӱрмӧстӱr kыс
чӧктап чадыр:
« Ai Толызы пaзa но келдің ?
« алар кызыіцны аппарқазыңма ? »
1120 кӱӱк ол kыс чоктап ч ,
Ai Толызы кӱӱб-ok -ча :
« Аппарарын аппарқам,
« сӱмäзін тӱс- kaлқам,
«iкiнуiзiн паз'ok кеl,дім.»
1123 Кыс кӱlўп чӧктан ча:
« Ам kaiдiапарарзың ?
« пізäң пilбäзäң
« мен оk uiläрім.
« Сен атпаң парқазып ,
1130 «ам kycka kубўлўп
« алар кызыіцны аппарзан
« Канадыны тут-полбас.
« Ai kap”аттың аза5ын
« Тарбатты Кан туткан. »
1138 Ам парарда тыќтан-чалар,
iкi kыс kу кебін кезіб-алды ,
кӧзнӧктӧің сығара учуктў,
äккä чедäр чегиäс сӱрмӧстӱг kыс
ас кебін кезіб-алды ,
1100 пёс алтын-зары кіріп парды .
Ai Толызы ер толғанда
ai kap'адына мүнд ,
таг ёстӱнцä пастыр-сыкты ,
 207

kырыk kыс оilан чӣ ,

1143
kырыk блоіналі ча ,
Тарбатты Тана анд'olk чёр чі,

Тарбатты Тананың чарығына

oiнан чӱгӱр -чалар,
kapa-дä полза
1100
кӱн ортазы осkыс.
лі Толызы cilкіпіді,

лачын kycka kубулдӯ ,

ады кӧзумр кубулдў,
тегіргі ӧрӧ учyk-сыкты ,
1138
тӧбӱн тӱзӱб - одур.
Лачын kустўң канат солағын
естüн пу черда
еслин імä калбады ,
тӱс- кеlіп пу черг
1100
Тарбатты Тананы kапты ,
учyk-сыкты тегіргі
Урбі аспа учykkaн ,
сарыг талаіда четті,
ӧн позымаң тәстү,
1103
атты сал етті Аі Толызы ,
ai kap'аттыің kылын тартты ,
то5ус kыл тартыб -алды ,
тобус кiзi етті,
салдың назына турБўстў ,
1170
таланды кес-сыкты .

Ai kap'атка мӱнду,
Каттанцуланып чуртуна таласты ,
ат ашшаң арсыk сынға сыкты .
Кӧр- турза Аі Толызы
1173
ебізін тік - сал- тыр,
тојын ет- сал-тыр ,
kaлыk чон чым- тыр ,
 208

Катганипула удра пастыр,

1180 ебізін четтiрдi ,
kaтты koлка пер -тір.
Алар кат ылған-ча :
« Мында чер одурбассым,
« мен о одуркамца
1188 « абамаң кад-одурамын.
« Алып чаксы Аі Толызы ,

« алар ползаң позып ал !

« албас ползаң аппар- сал !
« kaiдан алқазың апар-сал!
1190
« абамнанц сурап кеläңар!
Каттанцула парзын тезӣ
« Каттанула парам ,
« Ai Толызына парзын тезӣ
« Ai Толызына парам.
1198 « Абамның еспäмдä
« черд одурбассым ! » теді .
Ікі аjақын таришлады сабыцып,
сыктап ча , ылғап ча .
Тарбатты Каліқа парарға
1200 kopyk - чалар алыптар ,
парбасkа тез одурбінча.
Каттанцула чоктан ча !
« Алдында чол кӧргӧн кізі
« сен оk пар , Аі Толызы . »
1208
« а Парзам парім оk » тедір ,
«« пір тіläк тiläзäм
«« перӧрзім , Каттанцуула ?»
« Пір тіlіктäң болар
« нес- тä тiläк пeрӧрім . »
1210 Че, Каттануула еläбіста
«« Ölўп тiрilзім анан кезäм
«« позыңны чуртўңнў
 — 209 —

аакӧзӱмӧи тозы ӧдӱрӯи парам. »

Ai Толызы сыкты ,
ai kap'атka kыскыр кеlіп
ai kap'атка мўпä секірді, 121B

кӧдӱр кelin kaмуы сапты ,

ai kap'ат тебін- кеlin
ӱрбä аспа парды ол.
Сарыг талаina чeтті,
1220
сарыг талаіла кезір сегірді,
Тарбатты Канның чуртуна
Ai Толызы чедіп кеlді.
Ат ашшаң аpcak сынға сыһты ,
Тарбатты Канньщ чуртўн кӧрду,
тӱк піlіспіс мал полды , +228

тil uіlіспäс чон полды ,

kapa тaлai ak-пар-тыр,
ӧн позымаң кірöprü kopyk-ча.
Ai Толызы ciliгiнiбнысты ,
iкi тӧi kаннаң кызыл 1230

чегрі ат польш пар-тыр,

iкi тӧі чаізаң кiзi полыб-алды ,
чурт сары кірӣ пазырыб-одурдў,
ат пал5ацаң ала сарчынға
аттарын палқадылар, 1238

алтын ӧргӧгӧ кірі пастылар,

езік азып езін пердiliip,
еркін алтан міндü пердilip,
Тарбатты Кан тур-кеlді,
пулардан сурап турдў: 1240

« Но kaнның чоны полуанзар ? »

«« Кара пор'аттыг Каттануулацың
« « чаізаңнары полџамыс » »
« Pak чӱрдӑрбä ? чақын чӱрдäрб ?»
«« Pak-та чӱрдўбіс, 1218

14
 210

« « чақын- да чӱрдӱбіс,
« « сä четтрі кеlдібіс ,
«« аткан ok тастаң намас ,
1280 « « ыскан кiзi чоннаң нанмас .
« « Алыг тӧрӧн Аі Толызы
«« кызыңны Тарбатты Тананы
«« ОБурлап аппар - тыр.
« « Тарбатты Тана
1288 «« сеннàң сурадыбысты ;
« « Каттанула парiмма ?
« « Ai Толызына парiмма ? ».
Парарын меннàң сурап парбан ,
« кізӣ парзын , аіна парзын ,
1200 «керігім чok ! » тедір.
Тарбатты Кан тур - кelin
кеlräн ікі чаізацга

kapa салоk ӧдук all - пёрді,

чібäк kyp ап - пёрді ,
1268 ak cilänä апп - пäрді.
с Күз болор кiзi мыны кессін !

« сығыңар , паза керёк чоБул ! »

Ікі чаізаң сыға салдылар ,

аттарына мӱндӱläp,
1270 чурту черläрінä
талаза чортып сыктылар,
ат ашшаң арсыk сынға
iкі чаізаң сыkkaндa
iкі чаізаң сіlігінді ,
1278 Ai Толызы ӧн позымаң

ai kap'атта чортып сыкты .

Урбӣ аспа парғанда

сарыг талаіда четті,

адын сіlігіб -ысты ,
1280 адын сал eдіб -ысты ,
 211

адының kузуруБЎнані
то5ус kыл тартыбалды ,
токус кiзi пар - Ол - тыр,
позы сондағы ескідä турдў,
сондағы ескінің пазында
пары сарыг kycкaцak 1286
тасап чі, чоктап ча,
Ai Толызы аны тiңнiп ч % .
« Кара саппоk öдӱк аппар -чазың ,
« пу здүктө кескӑн кізі
« тіс пашша тас полар . 1290
« Чібäк kyp аппар - чазын ,
« чібäк kурдў курчанқан кізі
« Курчаңаца тас полар !
« ak cilärlä аппар - чазың,
« ak cilänüні кескüн кізі 1298
« Патша пары тас полар !
« аны иiliп чоктан кізі
« кеспüн полза тас полар . »

Алып трӧн Аі Толызы

сарыг талаідаң сысты , 1300
ai kap'атка мӱнфб-ысты ,
чуртўн талаза чӱгӱртўп сыкты .
Урбä аспа парғанда
ат ашшаң арсыk сынға
сығып - кеlіп кӧр - турдў. 1308
Тарбатты Тана сыктап ча,
алып тӧрӧн Аі Толызы
чортып парды чуртўн сары ,
ат палБацаң ала сарчынка
ai kap'адын пал5ады . 1310
Езік аза езён перді,

еркӑн алтап міндä перді.

Тарбатты Тана сӯрап ча :
 212

131B « Каізы кiзӣ парарда ? »

« « Каттанула пар! » » теді,
« « kapa сашоk ӧдёк ызыб -ысты ,
« « чібäк kyp ызыбысты ,
« « alk cilünü ызыб - ысты . »
1320 Катганрула алыб- алды ,
kapa сапноk ӧдӱгӱн кезіргі
азағына cyk -чадир.
Алып тӧрӧн Аі Толызы
kapa са поk ӧдӱктӱ kаб- алды ,
1328 тасkары сыбарын парды,
kылызын алыб-алды ,
кез кезä сан тастады ,

кір- кclді ебг .

Алын Каттауланың
13340 kaрдaiң аk сырајы
kaзaн кӧjäзі кентінді ,
ӱрттäң кызыл сырајы
ölrӧп пары кештüнді.
« Кастым ысkан костышсаны
1338 « оқа кескіlüдің ? » тедір,
« ӧдӱгӱмдӱ кескіläзäң
« чібäк кулу курчаларым .»
Курчаварга алыб- алды ,
Ai Тользы тур- кеlін
1340 суста тартыб-алды kольна ,
кезi кезi cür тастады .

Катталцула kыскыр- ча :
« Чібік курдў кессің- да
« ak ciläuiнi кезiрiм! »
13 13 Alk ciläläni алыб - алды ,

пазына кезöprüцä

сӯр-ok тартты kолынац,

кезä cali тастады .
 213

Каттанцула kыскырды :
« Кастым ысkан імäläрді
« Тозы кескіläдің ! » тедір , 1330

« пу імäläрді кескіну
« мені одӱр-сал ! » тедір .
Кардаң аk сырајы
kaзaн кӧjäзі келтънді ,

ўрттäң кызыл сырајы 1388

ӧігӧн пары кештüнді .

Ai Толызы чоктап чадыр :

« Кара ӧдєктӱ кескӧн ползаң

« тіс пашша тас полар чыксың,
« аны пiliп чоkтанда 1360
« тіс пашша тас полім . »
Тіс пашша тас пол - парды .

« Чібік курдў курчандан ползаң

« Курчаңаца тас позлар чыксың,
« аны пilin yokтан кізі 136B
« мен -ok тас полім » тедір ,

Курчаңаца тас ол-парды .

« Ak cilänüні кескӧн полза

« пӱкӱlä позың тас полар чыксың,

« аны пilin чоктан кізі 1370
« мен -ok тас полім ! » тедір.
Пӱкӱlä позы тас пол- парды .
Тарбатты Тана сыктап ча,
Каттанцуланыц iцüзі
сыктаб -ok - oдурдў . 1373
« ді Толызы тас полқанца

« Каттанцула тас полқан полза

« чаkcы полар-чыk »
Ебда чурттап- чадырдар ,

Ai Толызы сағысkа кірбін -ча , 1380

унтўб -ыстылар.
 — 214 —

Ол ӧрӧкӧн ам-да сыктап ча,

са чok чат- чадыр.
1388 Тарбатты Тана aбakai
блаk таб-алды .
Узўп часта Тарбатты Тана
карада тӱзіп чадыр.
Пу блакты iстiн чарчадыр,
1390 iстiн чарып алғанда
өкпä чӱргін алды Каттанула,
ічӧгізін алды Тарбатты Тана,
тасkары сығарып пар-чалар,
тас полқан Аі Толызын
1398 ёс kaттaп aiландра сап чалар,
Ai Толызы тiрil- ч .
Ертӧн таң атканда,
чарыk кӱн сыkkaндa
тур-кеlді Тарбатты Тана,
1400 сырајын колын чундў,
Каттанцула чоктап чадыр:
« Пӱн kарада узўп
«чебäl тӱс түзäп салдым,
« но імä пoлцаңын uilciii-чарым.»
1408 Катганіпула сурап ча :
« Но імё тӱзäп салдың? »
«« Палабыстың iстiн,
«« тіріг чар-чабыс » тедір.
« « Укпä чӱpäгін сäн ал- чазың,
1410 « «ічiгiзiн мен ал- чарым,
« « тасkары сыk пар-чабыс,
«« тас полқан Аі Толызын
«« ёс айландра съп чабыс,
« « Ai Толызы тіріді. »»
1418 « Ai Толызының узун
« мен паламны ӧдурцäңмä?
 215

« тіріläp! тiрilбас ! »
теп чӧктады Каттануула
Ол ертіс парды ,
ол пала алты часkа четті,
турадағы чат - чаткан брӧкӧн 1420

таjаk тајанып кір- кеlді.

« А ізӣ, кеlдім ! » тедір ,

« но тӱс тӯзадің ? » тедір ,
« чоктап пӧр мä ! » тедір,
« чазырба, чаппа ! » тедір. 1428

«« Чазырбассым , чаппассым,
« « тўсканім сын э» , тедір ,
« апу паламны тіріг

«« iстiн чар-чабыс» , тедір ,

« ўкпӑ, чӱpäгін алып 1430

«« Каттанцула аппарды ,
« « ічäгізін мен аппардым,
« « тас полқан Аі Толызын
са« өс айландра сап чабыс .

«« Ai Толызы тіріді . » 1438

« Іді ет кӧрӧӧрӧңмӧ ? »
Теп сölüду брӧкӧн .
Каттанцула чӧктап ча :

aa Tipiläp, ripilóäc,
« « пу кiзiнiң ёзун 1440

«« kaiдi ӧдӱруӑң паламны . » »

« Ai Толызының ёзун
апір пала ачын-чазың .
« Сыннап іді етпäзäң

« сені ӧдӱрӧр імä табарым . » 1448

Каттанцула сағын-чӑ :
« Eläбäстä паламны ӧдӱрбäзäм
« мені бдөр салғадыг ӧрӧкӧн ! »
Палазын алды , чаттырды ,
 — 216 —
1180 іцäзinü туттўр -салды ,
молат кылыгыш колқа туттў,
палазы ылқап ча :
« Kaiдi едёргі ет-чüзір мені,
«іцёмнйи емчäгін ам алім ölгонцӧ ! »
1488 Пала чоктап ылқап чЯ.
Молат кылысман істің -зäpi
кірä пазыбнысты ,
чара тартыбнысты ,
укпі чӱргін алыб-алды ,
1460 ӱкпä чӱpäгі туБулап ча,
kолына тудўб-алып
Каттанцула тасkары сыкты ,
ічäriläрін тудўб-алып
Тарбатты Тана тасkары сыќты ,
1408 тастын ёс kаттап
аіландра саб-ысты .
Алып тӧрӧн Аі Толызы
тіріlіп пар- кеlді.
Езён теп тоқастылар,
1470 міндä теп тоқастылар,
ебгä кір-кеlдiläp,
ас тамактың тадылiн iстiläp,
арақаның kaттiн iстilip,
езіргüн туста Ai Толызы
1478 чоктан чар аларға :
« Пастағы тiläм тilipбiн,
«кӧк пор”аттыг Кёгӧттімäң
« Алтын Тананы тilipбiн !
«iкiншi тiläм тilipбiн,
1480
« ақ-oi аттыг Алтын Aiрамаң
« Кӱмӱс Тананы тilipбiн,
« ӱзӱнці тіläм тilipбiн,
« Алтын Арыгды аларға позыма.
 217

« лерiрзімі ? » тедір.
«« Перӧрім ! » тедір Каттапчула. 1488

Каттанцула сығып кеlді,

аларды позы позыдыб- ысты .
Абаkаi чаkсы Алтын Арыгды
Ai Толызы ал - чадыр ,

тоі сал - члар . 1490

Кӧкӧтті Мергäн Алтын Тананы ал-ча ,

Алтын Aiры Кӱмөс Тананы ал - ча ,
частаң ала кӯскä сықара
тоі чідiläp.
Тој ертті , 149B

Кӧкӧтті Мергäн kадымаң ,

Алтын Aiры kадымац
тӧрт кiзi нанд'ok .
Каттанууланың облын
Ai Толызы тіргісті. 1800
Ai Толызы адын алады

« Каттануулганың палазы
« kapa пор'аттыг Каттыг Кіріс ползын ! »
Ai Толызы сыk- парды ,

чӱгӱрүп чӱруп чӱгӱн cykтў, 180В

ебір чӱруп cзір салды ,

ёс kockыннап сукты ,
ёс koлдaлқап тартты ,
тӧртөнцӱзун тӧстўк тартты ,

тем тӧрін терн-чӱрдя, 1810

темір kyјағын каттап чёрду,

kaдын алып алды ,

алтын чӱстук едіп суғулўб алды .

« Паза тоқackaнца
« езён міндä пол-чӱрзӧң ! 1818

« cleрдi чён кусkун

парып сölüбӧс !
І. 14 *
 218

« мёнй чӧн kусkун

« cleргä парып сölüбӧс ! »

1320 Ai kap'атка мӱнду ,
Ak Канның чуртуна таласты ,
ai kap'ат тебініп кеlіп ,
чӱгӱрўп, чӱгӱруп парі,
туisak нысрағына
1828 kaлыk чонда уілу чоk полды ,
кізі чӧрї раk kалды ,
Ak Кан адазының чуртў

чақын полып kapakkа кӧрунду,

адазының аңнап чӧрчӧң таяғазы
1830
чақын болып kapakkа кӧрунду,
істі пузугўп ылғаб -одур :
« Мындыг абаның чуртўн тастІ парқан ,

« позым алыг туста парыб -ыckaн. »

Ат ашшаң арсыk сынға
1338 Ai Толызы сығып кеlді .
кӧр - турза чуртўн - сары ,
абазының ақ - oi ады

ат палғацаң ала сарчының тӧзүнді

палқап салған тур- ча .
1840 Чеlді өзүп чергä ўстӱplї төс-тур,
kузуруБў ӧзӱп чергä ўстӱplä тӱс-тур,
пу ат ары пері парбін,
кырк чыл тур - тўр ,
Кулун еді тӱгӱн пар - тыр,
1848 kypyk сӧгӱlü kaл- тыр,
kaлын еді тӱгüн- пар - тыр ,
каттыг сӧгӱli kaл - тыр.

Ала сарчынға адын палқады ,

алтын ӧргӧгӧ кірӣ пасты ,
1880 езік аза езüн перді,
еркüн алтап міндä перді,
 — 219 —
Ak Кан алічаk тӧзӧктӧ чат-ча,
тӧзӧктӧ чатканнаң пері
Кырк чыл пол-тыр.
Абаkаi чаkсы kыс кiзi одур-ча, 1888

aiран сусkу сус перді.

« Азып парђан арам
« аіланцаң-ok-рол-тыр ам.»
Алтын столды тартыб-алды ,
ас тамаk чазап чадыр, 1860

алтын столда одурўп

ас тамакты чіб-одурлар.
Сағаннан кыіва-салды :
« То5ус тас, kыр akcыpлыг
«чылқыдаң чып кеlіп соқыңар! 1868

«kыр akcыpлыг чылқыны

« kырып соқыңар чып кеlia !
« торо akcыpлыг чылқыны
« Тоза чып кеlіп соқыңар !
1870
« оттус канаттыг алтын ӧргӧ
«чӱгӱр кеlіп тігіңір!
«он азактап алтын сірӣ
«чӱгӱр кеlіп сабыңар!»
Тастар ескӑнцälä полды ,
kыр akcыpлыг чылқыны 1878

kыра соғып ал-кеlді,

тор akcыpлыг чылқыны
тоза соғып ал- кеlді .
Оттус канаттыг алтын ӧргӧ
чӱгӱр-кеliа тiктiläp, 1880

он азактап алтын сірӣ

чӱгӱр кеlіп саптылар.
Колдағы алтын чӱстӱгӱн
kолынаң сустўб-алды ,
алтынзары тастаб-ысты , 1888
 — 220 -
aбakai чаkсы Алтын Арыс
ам пол - лар- тыр,
на ебізінӑ кiр-пардылар,
тоі паі ертті,
1890 Ai Толызымаің Алтын Арыг
чурттап чepläп калдылар.

IX. Кара Пар.

Ak талабдың kaзында,
ak тасkылдың едäгіндä
чазы толдра малы кӧп,
ебгӯ толдра езі кӧп ,
ақ- oi аттыг Алтын Аіра
черläп чурттап чатты .
Алтын Аіраның туңмазы
kapa кўрäң аттыг
Кан Мергӑн полды .
Алтын Аіраның kaтты
Алтын Арыг 110лды ,
Кан Мергüнийц kатты
Кан Арыг полды .
Кан Арыгдың пір пала полды ,
пір kыс пала полды ,
Алтын Аіра алыпты
парынаң сыkkан палазы чогул,
iстiuң сыkkaн ӱрін чоқул,
Алтын Арыг абakai
пала тапчан пол-тыр.
Кан Мергін ертін кір-кеlді
Алтын Аіраныңебізіні .
« Аңнап kустап пар кеlüн, аца ! »
«« Чоk, пӱні кӱндä царбассым,
 221

« « алғаным Алтын Арыг, 28

«« нӳнгі кӱндä пала табар,

«« ыспїнца парбассым. » »
Кан Мергäн чоктан ча :
« Параң Алтын Аіра! » тедір,
« пала табарына 30

« ер кiзi но кeрӧк по - тыр ? »

Ул ќаразында kон-чаттылар,
ортын тустарында
Алтын Арыг абakai
Ол бала таг чатты , 38

кӧксу алтын , кӧчӱгӱ кўмёс

ала маңыс блаk тапты .
Чаксы тӧрӧн Алтын Аіра
у блакты алыб - алды ,
сўбрӧккä суллаб - алды . 40

« Улуг kapakтыг мыны кӧрбызўн

« узун кулактыг кiзi еспäзін ! »
Коінына сӯб- алды палазын,

сыға - салды ебінӑң ,

8.5 -oi атка мөнӑ сегірді , 48
ak талаiды чоќтады ,
кӧдўр- кelin kaмцы саты ,
чазы паркан пудўн чара сапты .
kaттыг сӧккӧ урўндра сапты ,

Кара кўрäң аттыг Кан Мергüн 30

kад'ok парі .

Ak талабдың пазына четтiläp,

ai kара чысkа кіріб -одурлар ,
kaлын чыстың аразына кiрдilap,

ақыс тӧзӧндä oдаг тiктilap. 30

Алтын Аіра аңнап парза
Кан Мергüн одагдa ka-тыр,
пу блаkты kaдaрып.
 — 222 —

Кан Мергüн аңнап парза

Алтын Aipa oдaгда кал -тыр,
пу блакты kaдaрып.
Олаk азаkkа пас -чёрду ,
Алтын Аіраны абаң теш чёрду,
Кан Мергüнні іцäң теп чёрд° .
Алты часkа четтi блаk,
алты часkа четкӑндä
Кан Мергäнмäң Алтын Аіра
аттарына мөндӱläp,
аңнап кустап пардылар.
- Олаk чақысkан калды ,
улуг тагда ёс kонды ,
ам-да кеlräн чоБул абазы ,
Казыр чеl кір-кеlді,
kac пoрaн тӱс-кеlді,
тасkартын кiзi kықырды :
« Олаk, тап табpаk сыk !» теді.
Олаk сыk-нарды ,
блаk кӧруп турза
ak пор' arka мӱн- салған,
80
кара тарлыг kaзak кізі
тасkары тур- чадыр.
Пу кiзi чоктап чадыр :
« Алтын Аіра абаң
« алты таг азра
« алты пулан ат- салтыр,
-« адын арт полбiн-ча,
« сенi kықырт-чадыр абац
« артыссын пуланны ! » тедір.
Олаkты усkазыб- алды ,
00
kapa тaрлыг kaзak кізі
адын камчылап салды ;
чӱгӱртӱп сыктылар,
 — 223 —
ашты таг астылар,
Алтын Аіра абазы чоБул
99
аткан октаң табpаk чӱгӱрдә,
учуkkaн kустаң табpаk чӱгӱрду,
алты таг ас парілар.
« Абам kаіда полцаң ? » сурады ,
kapa тaрлыг kaзak тапсабін.
Кӧк талаi-ok пар- тыр, 100
кӧк тасkыл тур-ча,
кӧк талабдың казында,
кӧк тасkылдың тӧзүндӧ
төрт пулуңнўг тура тур-ча.
Ak чазыда сенӑмцälä мал чӱр-чі, 100
ak чазыда сенäмцälä чон чӱр- чӣ ,
ат палғацаң ала сарчын турдў.
Кара тарлыг kaзak кізі
адын балдады, тӱстў,
блакты чедініп кiр- парды . 110
Кара пазы kазыр пардан,
ak тізі сарыг пол- пардан
апчаk kуртуjak oдурдў,
пірзі тӱс- парза
-пірзі кӧдөр-ч%, 118

пірзi төс-парза
пірзі кӧдєр- ч% .
« Кандартын чурзўң, kapa тaрлыг kaзak?»
тäп сурап ча пу апчаk.
« Kaiдартын-да чӱрбäдім, 120

«ідälä чӱр-кеlдім. »
«Пу блаһты мä сат!
« « пардымнаң сыkkан палам чоқул,
««істімнӑң сыkkaн ўрäнім чоБул. » »
« Садар ползам садар-оБ-ым!» 12В

kapa тaрлыг kaзak чоќтады ,

 224

« то5ус кік тeрӧзі перзäң тон едёргä . »

Сала маңзрі апчаk тураў ,
kapa сумду Бўн асты ,
130
тобус кік терӣ ал перді,
адына мүндө, чӱрўб-ысты .
Олаk aзpап чёрдў ру,

ipäзінàц емган аk сӱду

akcышаң арып чёрду,
135 арқа моіды тып чёрду.
Кеп кенäттiн чӣ пашшызы кір- кеlді,
сурап турдў апчактаң :
Чала аппарарға
« сенің чақыс олқыңны
140 « мiчіккä пазарға адын ! »
Адiр ат чоk полды ,
апчаk адiрқа піlбін -чӣ.
Ча пашшы кӧксӧн-ч :

« Ноға адын пilбін - чачыц,

148 « сен адын адап полбазал
« мен адiрбын блаһтың адын ,
« тоқуш - шастыг Кара Пар полјаң ! »
Теп алады ча пашшызы ,
мiчiгiнӣ пас салды .

180 « Ам ёс кӱннӱң пазында

« алып парарда чақа пу блакты . »
Пу апчаk ылқап ча ,
абазының чуртўн- зары
пу блакты нандрарда ет -ч,
188 kырk fш - шыллыг татлар
шу апчаk чып кеді,
молат тоңмараk алыб - алды ,
пір тады чіткӧзінӑң їрі састы ,
ул тai olyn парды ,
160 оттус тобус табларды
 — 225 -
тозы чіткäзінӑң ірі састы ,
пір-la тai kaлды .
Ол таіды састы чіткізінӑң Ҳрі,
молат тоңмарағы тынмады ,
тӧзуна чӑттра kазырыл- парды . 168
« Сенің парцаң адың пу подар! »
теп чоктап ча пу апчаk.
Чугур чуруп күмөс чугӧн cykтў,
ебір чуруп кўмёс езӑр салды ,
ýc kockyHuan cyktỹ, 170
fc koлдaқын тартты ,
тӧртөнцөзін тӧстук тартты ,
блаkты тыктандырды ,
пір молат топмаpаk перді,
ергäк пазында аk iмё перді. 178
« Астазаң ул аk iмані часқазан
а тос парарзың » тедір,
« мынан ары парарзың,
« көн аckaндa , kapackы полғанда
«сені аткылтрлар, 180

аkылысмаң саkпылтрлар ,
« адыңның аkсын тартпассың,
« улам кўстän kамцылірзың.»
Теп сölüдў апчаk,
блаkты атка мүндөрдө. t88

« Паза товасkанца
везан міндä » тестil p.
« Кацанда полза менің чуртумны
« тастабассың, палам ! » теді.
Кызыл кыр атка мёндә, 190
аксын айландра тартты ,
кбдур- кelin kамры сапты ,
аткан октан табраk чӱгӱрдў,
учуkkан Кустаң түргөн чӱгӱрдў. Б
 226

198 Кӱн ас парды , kapackы пол -парды ,

кiзilip kыскырыш- шалар :
« Адыцар! сабыңарт »
ak табызы сырт -сарт тӱш- ші ,

кызыл кыр ат улам кӯстап чӱгӱрдў,

200 aм ok табызы естilбін -ч ,
kaлыk- тастап чӱгӱр - чаткан ,
кызыл кыр ат кel - тӱстў,
аттаң тӱзi kонды блаk,
чібäк тінінң тут кӧрзо
20В Кызыл кыр ат öl- пар- тыр,

ёкпä чӱрігі кӧксўнàц ӳтрӑ кӧрөн -чё .

Кӱмөс езӑрін аттаң алды ,

пір ақысkа il - салды ,

кӱмус чӱгонун сустў,
210 пу ақысk'ok il - салды .
Чазаг пас сыкты ,
әрбі, аспа парича ,
kapackы пар- пoлды паз'ok,
чысkа кіріб - одур,
218 kaнныг чӣ чыс чiläп кӧзў6 -одур,
кірöp чері табылмады ,
блаk kopy5ўп ча.
Пір тӧгі чат -ча ,
iстi koi тӧгä пол - тыр,
220 а кiр -парды блаk ,
аның iстiндä чат - батты .
Пајағы кӧргӧн kaнныг ча
кеliп чоќташ - шалар :
« Пу тӧгӑнің kырiнда төзäргä керак,
228 « пу тӧгä oдунарға керӑк. »
Пірӯзі чоkчаш - ша :
« Ортаk парарға керак. »
Ерттilip пу тӧгідäң,
 227

анда тӱстуlip.
Одуң анчаткан улус , 230

малта табызы нашлап ча,

пу блаk чаткан тӧгі

малта табызы нашлі тўсту,

iкi кiзi тор - ча ,

ўз тбр - тастадылар , 238

сақаннаң kaм opтa пolўгөн

тор тастадылар kада
Мата паз'ok наши тўст “,
саңаі пу блактың тър - ча ,
кӧксунуң тузўнаң тор- ча , 240

пір малта кӧксўнӑ тыңды ,

блаһтың кӧксу ачі түстя.

Пірзй чӧктап ча : « Полар » теді,
«« Ам -да торарда керак » тeдi пiрзі.
« Чоk , полар » теп ч%. 248

Ол тордан торспалын
алып пардылар .
Кара полқан туста
блаk кор- чатса

оттары ўс-пар- тыр. 250

Сыкты ру блаk тӧгідä ,

ул сары ўмактäп пар - ча ,

блаk кӧр - турза

тобус азыр темір тыт тур -ча ,

у тытка токус ат па5а - тыр , 238
саңаi алып аттары ,
аны ебрӑ узуп чалар ,
тоБус алып чат -батты .
мактап пар - ча уларға ,
улардың кiзi kыімактаза 260
блаk чадыб-ыш- ша ,
kaiдi полза четтi аттарға ,
 228

анча аттың арасында

ақ- астыг kapa kaлтыр ат полды ,
268 аның кырiнда ақ-oi ат турдў,
ақ -оі аттың кырiнда
Кызыл кыр ат турдў ,

пу ӱс аттан артыk ат
пу тытта чоk полды .
270 Анда турған ақ-oi атты
макпајағының тузўнаң
молат тоцмараkпаң
чон сірін kыја састы ,
kapa kaлтыр атты
278 мakпајағының тузўнаң
молат тоцмараkпаң
-ЧОн сірін kыj'ok cасты ,
Кызыл kыр атка мён- өзä перді.
Кодӱр - кelin kaмцы сапты ,
280 чонын аза сегіртіп парды ,
тебін кеliп чӱгӱрдә,
kашкан кызыл кыр атты

"iкi кiзi сонца сўрўб-одур,

пірзiнiң ады
288
ақ- астыг kapa kaлтыр ат ,
пірзiнiң ады аs -oi ат ,
iкi кiзi чедіб - одур

тоБуш- шастыг Кара Парна .

Таг чоғары чӱгӱрдү ,
290 сондағы кеlräн ікі ат
макпајактарын kaзpa
пазыбныстылар,

чадып калдылар,
ӱрба аспа парғанда
298 кӧруб -одурза
Алтын Аіраның
 — 229 —

аццацац черiнё чедіб- одурдў.

Ak талаi ақып чі,
ak таланды кӧруп
ылғаб- одурдў блаk. 300
Ak талаі чоќтап пастыр парі,
пурунда kан чуртан чер пол- тыр,
казалар тур-ча.
көрүп турза өлak
Алтын Аіраның чурту осkыс пу, зов

блаk ыллаб-ысты ,
парар черiн піlінмäді.
Аспаk азра пастыр парі,
блаk ам кӧр-турза
тўк піlіспäс мал чадыр, 310
тil піlіспäс чон чадыр,
ат палқараң ала сарчында
kapa кўрӑң ат тур-ча,
абазының ады чоБул мында.
Пір алтын ӧрг - тур-ча, 318

kaлыk чон чыл-ча ебдä.

Ak малды аралi парт,
арда чонны тексilі парі,
адын палқады сарчынға ,
алтын ӧргӧгӧ кірді. 320

Алып чаксы чадып ча,

ölўп пар-тыр ру алып,
көрүп турза ацазы пол-тыр,
алып чаксы Кан Мергüн пол-тыр.
« Kaiдi ölгӧн ?» теп суран-ча, 323
«ала чајанаң ölўп пардыба ? »
Кӧруп турдў мыны пу,
пазынаң ала азағына четтр ,
азағынаң ала пазына четтрӣ.
Ала пырысkа полып кубулуп 330
 230

тас koтyБўна ўт - пар-тыр,

kaзынын чер алтына кiр- пар- тыр.
Сыкты тоқуш - шастыг Кара Пар,
Кызыл кыр атты салыбнысты ,
338 кызыл кыр ат с аиандра пасты ,
тоБуш - шастыг Кара Пар
ёс kaттап ақыланды ,
чуртка парыбысты ,
kapa кўрäң атka мунду.
340 Тоқуш - шастыг Кара Пар
Чылдан чонқа чоkтады :
« Мен кеlгӑнцä Кан Мерган адамны
ачыкбассар ! » теп чоkтады .
Кӧдєр - кelin kaмцы сапты ,
343 кӱн сықар черда талаза чёрду ,
ёкӱс едії чӱгӱрдү ,
енці тасkыл аскан пібас полды ,
енді талаі кескiн пiloäс полды ,
чаі пол - парканын
330 чарды ізӑнінäң піді ,
kыс пол- парканын

сырајы кызара тоңгонынаң пilді.

Алдынаң пері
ат табаны тaзрі тӱсту ,
368 as - oi атка мөнгäн кізі
чӱгӱргү6-одур,
ерттpä чӱгӱртуб-ысты.
« Чадаң чарыл-чёрӱм ,
« пӧрӧдӧң пӧlўa чӱрум,
380 « ара турі пер ! »
Тоқуш- шастыг Кар Пар
пастырыб- одурдў,
алдынаң перi аранцула
аттың чаkcызы кel -чадыр,
 231

тӧрт туisak нызрағы 308

kyлakka тун - чадыр ,

алыптың ilgipбi kyjak

kыгдрағы саkпаді естil - чӣ
Apkы capkының тагдаң асты
Кызыл кыр атка мән - салған ,
370
пазы тас палтыр kодур
альш чаkсы кel- чадыр.
Кызыл кыр аттаң кӧігӧн от
тегір чалбаk текшірӣ
Кызара кӧі-чадыр. 87В
Pakтаң -ok kысkырыб -одур :
« Сӱр пар еган кiзiмнi
« kaiдар сен еттің ? » тедір.
Тоқуш- шастыг Кар Пар чokтады :
« Сенің сур чўргäн кiзiңн 380
« мен кадаркамынма ? » тедір.
Чӱгӱртүп кеlді ,
Кызыл Кыр аттыг алып

тоБуш - шастыг Кара Парды

нактаң ары сапты . 388
Aја табызын еспӧн
el -дӣ пукqi kалбады .
Ат пазынаң чачрас кеlіп
тугустўлар ікäläң
четтi күнгä четтра ,
390
четтi көннуң пазында
kapa чердäң кӧдөр-сыкты ,
kaн тегіргä сығара туттў ,

аіландыр- кеlіп тӱзүрдө,

черг & тўскüнц 398
яс орkазын четті чердüң
Кара Пар ўз & тепті .
Кызыл кыр атты
 232

kаб-алды kузруБўнаң ,
400 чалбаk тасkа чапсыра сапты .

« Чаксы алып koiлақызы чok

« Ölбӧзун ! » теп чоќтады .
Кара кўрäң атka мyнду,
кун сықар черга талаза
408 чортып сык - парды .
Урб % аспа парқанда

ат ашшаң аpcak сынға сыкты ,

көрүп турза Кара Пар
то5ус аi kap'ат тур -ча ,
410
тобус пулуцнўг kapa тураның
езiгiнiц кырiнда.

Кара тураның езігі азылды ,

четті сырқалыг ,
четтi kулактыг
418 брӧкӧн кiзi сыk - кеlді.
То5ус аi kараттың тінін
пір колқа туттў ,
то5ус аi kap'аттың арkазын
пір ырkа тартып мүндө,
420
ak чазыца чӱгӱртүп чурду,
нандра кеlіп аттарын
ат палқарац ала сарчынға пал5ады .
ТоБуш- шастыг Кара Пар
адын камцылады ,
428
чӱгӱртўп сыкты .
Орӧкӧн kopyБўп
чергä паттырды ,
тоБуш-шастыг Кара Пар
четтi kулағынаң kаб - алды ӧрӧкӧннү,
430
сықпара тартыб-алды .
Тудўстўлар ікäläң,
чер алтын- зары кірӣ тарт - парды ,
 233

Кара Парды брӧкӧі тарт- парды .

Четтi kадыл чер алтында

тудус -чадырлар , 438

четтi көн тудўстўлар,
черга төзўр - полбады ,

то5ус кун тудўстўлар,

тобраkkа төзўр- полбады .
Тоқуш - шыл5а четтilip, 440

пулар тудўсканнаң пері

as-oi аттыг блқан кiзi кеді ,
кізі сёр чӱргін блаk пол - тыр,
тӯзӣ kонды блаk ,

ақ -oi атпаң азағынаң kапты , 448

тӱзўрўб - алдылар .
Орӧкӧннуң істің чардылар ,
ічäгізін сыһар тастадылар ,

ам - да тіріг полды брӧкӧӧн .

« Алтын Аіраны kaiдар еткäзің ? 480
« Кан Мергäннің тынын kaiдар еткäзің ? »
сурап турдў Кара Пар.
« Мен албам » тедір ӧрӧкӧн.

« « Сен албIн, kaiзi алған ?» тедір.

« Алтын Аіраны кара кӱJ & p 438
« Казанға пыс -парқан » , тедір,
« Кан Мергüнің тыны
« kapa сундуктўң істінді
« алтын егіг едin cyk - салдым. »
«« Сенің арыг тынын kаіда Полтаң? »» 460
« Одӱгӱмнөң ултiның аразында
« четті пастыг сыр чылан Полар . »
As-oi аттыг блаk
молат кылызын алыб -алды,

ултiн сокту, 468

четті пастыг сыр чыланны алды ,
L 15*
 234

четтi пазын кезä сапты ,

ӧрӧкӧин ўң арыг тыны ўзбіду.

Кырk пулуңнўг кара тура тур- ча ,
470 андары пас - тардылар ,
kара тура кiрдilap .
Талқы табызы ыбрап турдў,
кiзi kыскыр- ча : « Je kолымаі ! »
кiзi kыскыр- ча : « је пеlімі ! »
478 Кӧр турзалар
кырк кiзi талқы пап- ша,
uipäзінің пеliн ўз наш- ша,
піразінің kолын сы паш- ша ,
кiзi сӧіў тагылап ёш - шӣ,
480 анаң ерттil & p.
Пір езік астылар ,
кӧрӱк табызы кӧlӧп ч%,
масkа табызы таршап ча ,

пір алыпты талтап чалар,

688 анаң ерттilip.
Ilip eзiк астылар,
четтi kулактыг,
четті сырқалыг
кыс кiзi чат- ча ;
490 с kыс платмаң чебiп чӣ,
в kыс пазының пiт кӧр- ч %,
ёс kыс табанын чалқап ча.

Тоқуш- шастыг Кара Пар

кылызын сӯрдў .
498 пеlін таршлады , кезä сапты ,
кӧгӱс кӧчӱк ікі пасkа пар- тәстў,
анаң пірігіб - алды ,
кӧгӱс кӧчёк аілан - кеlді.

Тоқуш- шастыг Кара Пармаң

300 пу kыс ам тудўстў.
 235

Урбӣ аспа тудўсканнар,

кара чердäң кӧдөрдү,
кӧдєр - кеlіп салды чергä,
орта мӱнӑ одурдў,
iстiн чарды , iчiгiзiн сықар - тастады , 308
пу kыс сölüп - ч :

« Під & epäläнці бдӱр сал ! »

«« Арыг тының kaiда ? » » тедір.
« Менің арыг тыным
« Палғацаң ала сарчынның iстiнд B10
« четті пастыг сыр чылан полар . »
А5 -oi аттыг блаk
ала сарчын талаза чӱгӱрд “,
ала сарчынны чара туттў ,
четті пастыг сыр чыланны 818
kаб -алып четтi пазын кезä сапты ,

четтi kyлakтыг kыстың ,

четті сырқалыг kыстың
арыг тыны ўзўідў.
Пас кеlgil& p ікäläң , 320

kapa сундукту талі тарттылар,

алтын егiгдi алыб -алдылар.
Паза пір езік астылар ,
кӯläp kазан kаiнап чадыр,
пір пас сығара kаiнады , 328

kарағы сусkун пар-тыр ,

Алтын Аіраның пазы пол - тыр,

мінӑ тіргіс полар емäс.

Нандра сығара пастылар ,
кӧрӧк пасkан чергä четтil& p , 330

кiзi кӱlбӱк kалбыk едіп сығарға облады .

Тоқуш- шастыг Кара Пар
сӱр- сыкты ул кiзiнi,
тудўб-алды ул кiзiнi ,
 236

333 чара тартарқа етсі

тарт - олбас йолды ,

ӯзӣ тартарда етсä

өзі тарт полбас Полды .
Азаkkа турўп ул кiзi тудўстў ,
340 ергäк частаң ала ёр ёскӑнц
мындыг каттыг koлға кірбüн полды .
Туткан чердäң тудамца
ет ал тастап чӱрдә,
kaknaн чердаң карышша
348 ет ал тастап чӱрдў
Урба аспа тудўстўлар,
тобус частыг kыр аба
чорт келіп kapa кiзiнй чара тартты ,
тудўс сыктылар паз'ok,
380 кыр аба тeзiп чӱгӱрду.
Тоқуш- шастыг Кара Пар
kapa кiзiнi паз'ok kаб - алды ,

kapa чердан кӧдєрдї,

ӧрӧ сыларды тегірг ,
838 аіландыр кеlіп тастады ,
черді оја тастады ,
чер алтына кiр - парды ,
сарылап турдў чер атына :
« Кацанда полза ,
360 « тоқуш - uастыг Кара Пар,
« меннаң успассы , Кара Пар,
« мен -ok ӧдәрём сені !
« kapa тop'аттыг Каттыг Moлaт пoлцам . »
Тоқуш- шастыг Кара Пар нанды ,
368 ақ - oi аттыг блаk kад'ok парі .
Чер ўстунӣ сықыб- одурдўлар ,
чер устунӣ сык- кеlді.
« Мындыг аінаның чуртуна
 237

« Позымнаң полар паламды урунмазын. »

Кара кӱрің атка четгі, 370

kара кўралц атка мөндү,

kapa кўрäң ат кӧдӱр - нолбады .
Чеl тӱстў , чазаг пас -сыкты ,
алты талаі кес-сыктылар ,
ашты тасkыл астылар , 378
атында тагылап
імä kaрaл - тур- ча ,
абдың күннуң чарығын
туБулап тур- ча .

Чақын парып кӧрзд 380

ai kap'ат тур - ча ,
ai kap'аттың кӧігӧн от
тегір чалбаk тексi kазара кӧі -чӑ,
кўмөс чӱгін суБу - пардан ,
көмӱс езар салыл - пардан, 888

темір kyjak тергäда полды ,

андары пас - парды .

Чібак тінінӑң kаб - алды ,

езӑр kaмағында
сабыра мiчiк пас- тыр, 390

ол мiчiктi kықыр- турду .

« Тоқуш - шастыг Кара Пардын

« мпцäң ады пом-тыр . »
Чібäк тінін тудўб-алып

мүн сегiрдi Кара Пар. Вов

Сағаннан кеlіп туБулап сыкты ;

kaiдары kaiдары парканын
nilбäс полды Кара Пар ,

kарағына немä кӧрӧнмäс полды .

Ai kap'ат тура -тӱсту, 600

тоқуш - шастыг Кара Пар кӧрчӧ

чер кiнiн чес көзі тур - ча .
 238

Пу чес кӱзüнi koдра тарт кӧрӧрго

чылцаң пол-тыр алып кӱlєктёр,
608 koдра тарт полбiн турўлар .
As -oi аттыг блаk мыңд'ok кel - тір .
Тоқуш- шастыг Кара Пар чоктап ч% :

зу кӱзäгä четкӑндä
« ат чоk кiзiнiң адын адацаң ,
610 « сенің адың парба? » теп
ақ-oi атгыг блактаң сурап ч % .
« Адым чоқул ! » тедір.
«« Адың чоk полза
« « мен адап перім ! » тедір.
618 «« АБ-oi аттыг Алып Салаі пол !

«тӱзўп пу кўзні kодўр кеl ! » »

Алып Салаі тӱсту,
iкi пiläгі чыкчанды ,
iкi едäгін kaiрастанды ,
620 ол кўзгä чапсынды .
Сағаннан кеlіп тартканда
пу чер алтынаң пері,
пу чер ёстўнӑң пері
нызрап чадыр ,
623
кӧдӱрӯп полябін салды .
Ікiншiзiн паз'ok kапты ,
паз'ok тартты Алып Салаі,
полбiн -ok -салды Алын Салаі.
Ўзўнцізін чапсынд'ok кӱзäгі,
630
сағаннан кеlіп тартканда
черi kalicыра кӧдурӯl-ч %,
тіс пасkа четира кӧдөрўідў,
сура тарт- полбін салыб - ысты .

Тоқуш - шастыг Кара Пар

638
аттаң тӱзä kонды,
iкiнiн чыкчанды ,
 239

iкi едiгiн kaiрастанды ,

oiлап парып чапсынды .

Чес кӱзüг сағаннан кеlіп

чес көзіні кӧдєрдї, 640

kapa чeрдi kапсыра кӧдөрдү,

тіс пасkа четтра кӧдёрду,
сўра тарт -полбін салыб-ысты .
Ікінцізін чес кўзённі паз'ok kапты ,
чері кӧзумің кӧдурӯ1-ча, 648

kyp kурчаңа кӧдәрдә,

сўра тарт - полон салыб - ысты .
Ўзўнцiзiп чапсынды ,

сағаннан кеlіп кӧдӱрдў,

kapa черi kада кӧдуруду, 680

Іңмäң пасkа сығара кӧдөрдү ,

чес көзüні сўра тартты .
Черi нандра тӱс- парды ,
чӱc kулашка чергä чўктан -парды ,
нандра ал- кеlіп анд'ok тур-салды 688
Пу кўзäгä мiчiк паш - ша :

« Пуруннаң ала
« Кыімактатпан пу кӧзӧні,
« тоқуш- шастыг Кара Пар
« сӯра тартты пу кӱзüні , 660
« мынаң соңы тül
« чыл кезін кӧрӧргӧ
« сўра тарт поларба ?
« сўра тарт полбаспа ?
« пу улуг чес көзüні 668
« сура тарткан алып
« менмäң тудўзарға кеlѕін ! »
Ікäläң аттарына мөндөlip,
чурту черläрінè талаза
pakпа, чақынма пардылар , 070
 — 240 —

позы пilбäc пoлдылар,

ат ашшац арсыk сынға сыk-кеlіп
чуртўн карап турдўлар.
Кузурyk сӧзӯрўп пӧрӧ кірбін-дір,
678 kылыс сӧзӱруп алып кірбіп-дір .
Алтын бргонуң езік алында
пурун чон kaiдi чылған
амды едiг чыл-ча .
Ат палғацаң ала сарчында
080 кызыл кыр ат тур-ча,
Кызыл кыр аттаң кӧігӧн от
тегір чалбаk тексi kызара кӧі- чі ,
ат палғацаң ала сарчыннан
цас арқазы мӧзӱк полды .
68B Aь малды аралап парды ,
арқа чонны тексiläп парды ,
ат палғацаң ала сарчында
аттарын палқадылар.
Пу ікі алып аттарын кӧр-турлар,
600 кызыл кыр атпаң
ai kap'ат тең полды ,
алыні Салайдың мєнгüн ады
орта kабырғада полды .
Алтын ӧргӧгі кірӣ пас-парды ,
095 езік аза езён пердiläp,
еркüн алтан міндä пердiläp ,
алтон сӱрмäзі арқазына чајылған,
elir сӱрмäзi iңнiнӑ чајылған
aбakai чаксы кыс кiзi одур-ча,
700 ала kаpаk оттыг полды .
Мындыг сыллыг кӧрӧӧн полдылар.
« Ады солаң kaiзы полџаң ?»
kыс кiзi теп сураб-одурдў.
« Тоқуш- шастыг Кара Пар подцам .
 241

« ебімä наныш кеlräм ,

« Кызыл кыр атка мєнгін kыс,
« ады солаң kaiзы полуаң ? »
« « Кызыл kыр аттыг

« «кыр Чодаі Мергӑннің кызымын,

« « kызыл кыр аттыг 710

«« Кӱмӱс Тана мен полицаңмын . »

« Pak партзыңма ? ча5ын парiзыңма ? »
«« Pak - та парбадым ,
«« чақын -да парбадым.
a « Абамны чалап парван 716

«« аk kop аттыг Ал Корыі Пег,

«« aiлaн кel- тір кызыл кыр ат .
«« Но кiзi aiландырды ?

«« теп сурам адымны .

« « Тоқуш- шастыг Кара Пар 720

«а мені аіландырды , теді,

«« сё тоңазар ўзүн кеlräм ,

«а тоБуш - шастыг Кара Пар ! » »
Алды кiзi iс - тоспас

ала kop сара 728

алыб- алды ол кыс,
арақа flipгä ет- чӣ.
Тоқуш- шастыг Кара Пар сölüдв:
« Кыс кі.sii cü чарабас,

« араға flipгä чарабас , 730

« Алып Салаіла пер !

« арала fläп -перзiн ! »
Алып Салаi алыб-алды ,

ала kop capa тoлдра урдў,

тоБуш - шастыг Кара Парға пер-ч . 738

« Уläп чаткан кiзi сен пурун іс ! »

теп сölüп чӣ Кара Пар .
Алып Салаi iзi6 -ысты ,
п, 16
 - 242 —

ала kop capa тoлдра урдў,

740 тоБуш- шастыг Кара Парға перді,
ізіб- ысты Кара Пар.
Іді одурдан туста
ат нышлап кеlді,
кiзi к¢lбӱк калбыk етті,
ЧАК алтын калкыны азыб-ысты ,
алып чаксы кір- кеlді,
езік азып езён перді,
еркӑн алтап міндä перді,
алтын сірärä парыб-одурдў.
780 Тоқуш- шастыг Кара Пар сағын-ча:
« Kaiдi мeннӑң kopykniн,
« піді парыб-одурдў? »
Ады солазын сурап турдў:
« Кік полза тӱктӱг пoлцаң,
738 « кiзi полза аттыг пoлцаң,
ано кiзi полуаңзың? » теді.
«« Кара кўрäң аттыг
«« Кан Сылаңар полуаңмын,
« « Кан Мергüн абам пoлцаң;
760 «« clep но алып пoлцаңзар ? »»
«Аранцўла ақ-oi аттыг
« Алтын Аіраның палазы
< ai kap'аттыг тоБуш- шастыг
« Кара Пар пoлцаңмын.»
760 « « Четті сырқалыг,
«« четтi kулактыг
a« ӧрӧкӧннуң чуртўнда
«« тоқуш- шастыг kыр аба
« « кізімäң тудўсkанма ? » »
770 теп сураб-одурдў.
« Ја тудўсkан » тедір.
« « Пу kыр аба мен полвам, ».
 243

Ўзqläң араға ізіб - одурдўлар,

көнүн піloiн- чадырлар,
778
kаразын пilбін -чадырлар,
кызыл кыр аттыг Кӱмус Тана
ебінӑ нан - парды ,

пулар арав'ok iзіб - одурдўлар.

Тоқуш - шастыг Кара Пар
алтын егіг сурўб - алды , 780

Кан Мергённі гіргісті,

тӧртäläң араға істilap.
Іді араға іскüндä
ат табызы естil- ч ,
185
ер табызы естil- чӣ ,
пiр кiзi kысkырыбнысты :
« Ai kap'ат пагдаба ?
аkара салыстыг kapa мakацы
а тоқуш - шастыг Кара Пар ебдаба ? »
Тоқуш- шастыг Кара Пар 790

тасkары сыk- парды .

көрүп туруп кеlѕя
Чыда пазы чыс пол- кеl - тір,
kaлыk чон kаiнап кel- тір ,
kaнныг чӣ тур - чадыр. 798

Нандра кір - кеlді ебінӑ ,

as - oi аттыг Алып салады
пу чала ызыбнысты :
« Но алып чӣ пастап кеlді ?
« сурап кel , Алып Салаі ! р» 800

АБ- oi атка мёндў Алып Салаі ,

адын Камчылады ,
ча -зары чӱгӱрттў.
« Ча пашшызы kаіда пораң ? »
Кезік тегі пазында 808

ёс алып аттарын kaзaл салған ,

 244

пір ат аk kop aт пoлды ,

пір ат kара тор ат болды ,
пір ат kya'aт пoлды .
810 Ікі алып кызын сығанаќтап чат-ча ,
пірзi турўп чоќташ - ша .
Алып Салаi сурады :

« Но тüн алып полуаңзар ? »

Пірзі чоктады :
818 « Ak kop аттыг Ал Корыі Пегдiң
« адын еспӑн kаіда чӱргузäp ? »
Пірзі чӧктады :
« Кыдат черi kызыл kумнўң
« ул саркында чурттўг
820 « kум кул'аттыг Саі Мерган
« тüн алып мен пoлцаңмын . »

Пірзі чоќтады :
« Кара тор аттыг Каттыг Мозатоын. »
Адын айландра тартты ,
82 алтын оргөнү талаза парды .
Тоқуш- пастыг Кара Пар
ai kap'атka мyнду ,
Кан Сылаңар тüн алып
kapa тoр атка мундў,
830 ақ - ої аттыг Алып Салат
ақ -oi адына мүндү.
Кӧдөр кelin kaмцы салдылар ,
kaнныг чӣ-зары чӱгӱрттўlap,
kaнныг чақа кiрдilip ,
838 kылыстарын сӯрдўлар ;
ары парып сыkkaндa
алтон кiзiнi kырдылар ,
пері кеlіп аіланарда
четтон кiзiнi kырдылар,
840 kaнныг чаны тозы kырдылар,
 245

fc-lä алып калды .

As-oi аттыг Алып Салат
пу алып сары чӱгӱрття,
kум kул'аттыг Саi Mepгiнг &
чапсынып кеlіп тудўстў . 84B

Кара кўраң аттыг Кан Сылаңар

ak kop аттыг А. Корыі Пета
чапсынып кеlіп тудўстў.
Ai kap'аттыг Кара Пар
кара тор аттыг Катты Молатka 80

чапсынып кеlіп тудўстў.

Урба аспа тудўсканда
Кара пар кӧр - чёрзä
Алыш Салайдың ақ -oi ады

кўмӯс езӯрін өкка салып 888

чабак тінін чер сӧзӧрүп чӱгӱр- парі,

алып тӧрӧн Алып Салаi öl - ka - тыр.

Тоқуш- шастыг Кара Пар
Каттыг Молатты kаб - алды ,

кара чердäң кӧдурдў, 800

kaн тегіргä сығара туттў ,

аіландыр -кеliп чергä тўскüнц %
четті чердаң ас opkaзын кезі -тепті,
Каттыг Молат ӧ -kaлды .

Oілаш парды Кара Пар , 888

Cai Мергангä чапсынды ,
өрб % аспа тудўстўлар,
Cai Мергянні кӧдєрдї,
кара чердің köдөрдү ,
kaн тегiргi сығара туттў, 870

аіландыр - кеlіп салды ,

ас орkазын алты чердің кезй тепті,
Cai МергЊн &l -kaлды .
Кара Пар кӧрүп турза
 246

873 kapa кӱpäң ат

кӱмөс әзірін ёккä салып
чібäк тінін чер созӱруп
oiлап сығып чӱгӱрдў,
Кан Сылаңар öl - kaл - тыр.
880 Тоқуш- шастыг Кара Пар
Ал Корыі Пег -зарі облаш парі ,
А. Корыі Пегдi kапты ,

тудўс -сыктылар ікäläң,

тобус кўнгä сықара
888
тудўстўлар ікäläң ,
тобус кўннуң пазында
тоБуш - шастыг Кара Парды
Ал Корыі Пег kаб-алып
kapa чердäң кӧдєрдї,
890 kaн тегiргi сығара туттў,
аіландыр- кеlіп тӱзүрдү,
ас орkазын алты чердäң кезӑ тепті .
Ai kap'aт oiлап сыкты,
кўмӱс езірін өккä салды ,
898 чібäк тінін сӧзўр - алды ,

тоБуш - шастыг Кара Пар бl - kaлды .

Но нo pak черда

kaмцы табызы таршат -тўсту.

ат табаны тазрт түсту,
900
ат сомныг азыр пулут областы ,
ат тебін тезä

kapa палқас тегiр кӧгун турады ,

ат апшаң арсыk сындаң
ат аза kоныб-алды ,
908 кызыл кыр атка мөнгüн
kыс кiзi чугуртуп кelді.
Ал Корыі ПегдЇ
ајамаң тазлатты ,
 — 247

kара черга тузра сапты ,

аттаң сегріб-ысты ,
Ал Корыі Пегга чапсынды ,
сақаннан кеlin ciliкканда
Ал Корыі Пегдiң азағы
тір черг & теп чадыр,
теңмäс чергä теппін- ч ,
fc aiландра сіlікті,
kapa чердäң къдөрдө,
kaн тегiрга сығара туттў,
аіландыр-кеlіп ас орkазын
аты чердäң кез & тепті,
Ал Корыі Пеr öl-kaлды .
Тоқуш- шастыр Кара Парды ,
ақ-oi аттыг Алып салады ,
kapa кӱрӑң аттыг Кан Сылаңарды ,
ўзaliңнi kыс тіргісті,
ам кыр атка мунёг:
наныб-ысты ебінё.
Ўс алып турўп кelді,
алтын ӧргӧгä парды ,
езік азып кірдіläp.
Кан Арыг ӧрӧкӧн
ас тамактың тадымін
алтын столқа салды ,
арақаның kaттін
алтын столқа салды .
Ас тамакты чіді ёс алып.
араланың karTIя істі,
астаны тосты ,
арқаны семірді.
Тоқуш- шастыг Кара Пар
тасkары ойлап сыкты ,
ai-kap'ятка мунд ,
 248

kaн тегір черга талаза парі.

Урба аспа парқанда
948 тобус тегір ўт- парды ;
езäp ojы пеlrä сыкты ,
aндaркы чергä карап турдЎ.
ікі алтын оргӧ тур-ча ,
тук піlіспäс мал полды ,
900 тil пilicnäс чон полды ,

ak малды аралі пастыр-парі ,

арда чонны тексilі пастыр- парі,
ат пал5ацаң ала сарчында
ai kap'адын палқады ,
950 езік аза езён перді,
еркан алтi мiнд перді.
Ікi kыс одур-ча.
« Езан мінді Алтын Тана !
« езан мінді Кумус Тана ! »
900
« « Eзан тоқуш - шастыг Кара Пар! »»
Колтуктаң kаптылар,
koлдаң чӧl66 - алдылар ,
алтын сір & rä oдурттўлар.
« Pakпа, чақынба партзың ? »
983
« Pak - та , чақын - да парбадым,
« Кызыл кік көрүнзі
« okka kыстып адарға ,
« kыс кiзi кӧрӱнз
« аларға мен кеlдім » тедір
970
Кудалап турдў Кара Пар:
« Тагга сыксаң тајағың полім !
« суға кірзäң чölüгуң полім !
« сыk тезäң адајың полім !
« одунзаң турунуң полім ! »
ив Алтын Тана чokтады :

« Сендiг кiзӣ вербёнда

 249

« тегijiндi мəстўг ,
« текчäгінд & kapakтыг,
« андыг кiза перарбісп & ? »
Кӱмөс Тана туңмазын 980

Кара Парға періо- одўрдў.

Toi едiр чонны чыгдылар ,
тоі ертіскандä
Кӱмөс Тананы алыб -алды ,
І туттў kaттын , 986

алтын чўстук едіб - алды ,

kолына суыўб- алды .
« Паза тобусkанца
« абаkаi чаkсы Алтын Тана
« езан міндä пол ! » теді . 990

Ai kap'атka мүндө,
чурту черiн талаза ўкус етті .
Калыk тастап чӱгӱрдў аi kap'ат.
Урб% аспа парқанда
ат ашшаң арсыk сынға сыкты , 998

чурту черiн таласты .

Оттус канаттап алтын бргӧ тікті,
он азактап алтын сірӣ сатты ,
тор akcыpлыг чылқыны тoзa cokты,
1000
kыр akcыpлыг чылқыны кыра соkты ,
улуг тоі ет-салды ,
кўстäң ала тоі етті,
часkа сығара той етті , ,
Тостағы сылқан ет тозылды ,
тозы чон тарады , 1005

Казандағы салқан ет kақылды ,

kaлык чон тарады .

Ai kap'аттыг Кара Пар

ары пері парбады ,
п. 16+
 — 250

1010 Кумус Тана kаттымаң

чурттап черlап чат- kaды .

х. Тарба. Кінці .

Ak талабдың kaзында

арқа јонныг пол - тыр

ak маллыг пол - тыр,

Талаi Кан јурттап -Јадыр.

Тарба Кінці бллыг ,
олғы алты jacтыг пол - тыр ,

ijäзі Тебüн& Ко пол-тыр,

Тебан Арыг кыстыг пол-тыр.
Apcak сынның өстөнд
10 алты блаk kазыk ат- јадылар,
Тарба Кінці блаk

алты өлak- сары парт.

Тоқас- јадыр, езённ & c -jадыр.
« Када оінаңар казыk » тедір.
10 «« Oінір ползаң казыk aнкeli

« себiн - зäрі парып ал-кеl !»

Олаk ебiн -зарі парі,

егбä парып јајазынаң

kaзыk тilän јадыр,
20 јајазы казыk перцік.
Арқалыг сынға kаттап парі,
oiнан блаkkа jетчік ,
aм oiлап јадылар - kaзыk ,
алты блаһтың kaзығын
28 Тозы удўп алдык .
Алты блаk бдўскi тiliп јадыр
улара kазығын пербін- јадыр.
« Қамаkkа сертіп оінаң ! »
 251

Алты блаk атылар ,

kaмakkа сертіп салды , 30

пiрэјн сертіб - ысты ,

пазын өзä сертіб -ыс тыр,
iкінцізін сертіб -ысты ,
назын өзä - ok -сертіб -ыс -тыр,
ўзўнцізін сертіб -ok ысты , 38

пазын өзa - ok сертіб-ысты .

Ўзу корупўп jokтап јадылар :
« Пісті ідi- ok бдурӑр! »
Eбі -зäp'ам ойлап парілар ,
абазына jokтап јадыр улар : 40

Ус кiзiнiң пазын өзћ сертіб - ысты ,

« Тарба Кінці ул сертäці,
« арқалыг сында улар 81 kалчыk - тыр,
« піс анаң ойлап кеlдiбic . »
дігӧн палаларының абалары
ертӑн кезiндi парды ,
Талаi Канда пазып јадыр,
Талаi Кан аnjak
олқын kыіқыртып јадыр.
« Ўс блаһтың пазын 30

« нода ўзä серткӧзің ,

« сен јонымда јон артыспассын ! »
Јонына почka пӱдөртүп јадыр,
почkaны пӱдүрүп салдылар ,

темір Курчаг пӱдүрүп салдылар , 38

почканы Канға ақылдылар.

Талаi Кан jokтап јадыр :
« Олқымны аппарыңар ! » тедір ,
«оқымны почka cyБЎңар ! »
Тарба Кіндіні почka cyБЎп во

темір Курчак сап сачыќтар.

« Пу почканы алып
 — 252 —

« талаіла салыб-ызыңар!
« сугмынаң аk парзын!»
Почканы joн алды ,
талаіза аны аппардылар ,
ak талаіза салдылар,
ak талаімынаң аk-парып
kaн тaлaiha кiр- пар-тыр,
kaн тaлaiмыпаң аk-парып
kapa тaлaiѕа кiр-пар-тыр,
kapa тaлaiмынаң аk-парып
чер алтын-сары кiр- пар- тыр,
чер алтынмынаң аk-парып
Ерлік Канның суг алцаңнан
почka cуг сығара сабысkан.
Ертüн Ерlік Канның собакчізі
сугга парза почka кӧр-јадыр.
Ерlік Канға сіlіргä кеlіп
еркüн алтан -аk ундўб -ысkан,
чоkтірқа ундўб -ыскан.
Ертён паз'ok пар-јадыр шу сібäкчі
парза пijä турған почка
aндa-ok тур -јадыр.
Сун сузўб - алып
кедёнчікті пазып
ебінä кel-jадыр сібäкчі,
тескӑр учуп парды сібäкчі,
пазы jарылып парды .
Ебінä кіргіндü kaн ak-jадыр,
Ерlік Кан jokтап -Јадыр:
« Пазың kaiдi jарылып парқан ?»
«« Суг алцаң јердä почка тур-јадыр,
«« c & cilipгä ундўб -ысkабын,
«« ам сӧliргi кедёнчiктiп парып
« « Назым бдылып паркан .» »
 253

Ерlік Кан jokтаи јадыр:

« Почканы мä кӧзут » тедір.
Ерlік Кан парып кӧрзо
алтын почka тур - јадыр. 100

Ерlік Кан јонын јып јадыр.

Jылған јоны тартып

сыБарып полбiн -јадыр.

Ерlік Канның алыбы пар - поды ,
kaннаң кызыл позpаk аттыг 108
дебäтті Мергüн полды ,
ал кеlѕік ам kыіқыртып.

« Імёдың kыіқырттың ? » тедір.

«« Тоныбыс пу почканы
«« сығарып полбIн-јадыр.» » 110

Јебiттi Мерган пу почканы

сарсыk koлмынаң сығара тастаб - ысты .
фонына сölün jap Eplік Кан :
« Почканың темір Курчан
« ігäгмін ң ігäңёр ! » 118
фон ігäг салғанда
почkaзы саібыл -пар-тыр .

Кӧрчӧ почкада блаk одур-јадыр.

Ерlік Кан jokтап јадыр :
« фімцäк ет таб -алдым јтрга. » 120

Ерlік Кан блакты

ебiн - зарi jeттiр - парі.
јсбäтті Мергüн сölüдӱ :

« Кӧп чаксы еткäбін сä,

« пір тіläг тiliм ! » тедір. 128

«« Імё тilipзің ? »» теn јадыр Ерlік Кан .

Пу блаkты мä пер ! » тедір .
Ерlік Кан блаkты пер -јадыр,
дебüтті Мергüнг & перчік ,
дебüтті Мергüн блакты 130
 254

усkастырыб- алыш нан - парт.

Орта jолға јетчік ,
ады тура парчык,
ат тilаn jадыр алыптар :
138 « Пу блаһты тӱзӱр !
аnеlім сы пас - парт » тедір.
Олаkты т “ зўр- јадыр јергќ.
« Абаң igäң јуртън
а тап полазыцма ?
140 « тап полмазаң мында kам ! »

Парып сыкты дебäтті Мерган,

ул блаk чазап парі ,

табанның кызыл еді,

таста kал- парі,
148 jодазының калың еді
joлдa kaл - парі,
kapaқынаң јазы аk-jадыр,
пуруннаң сӯ ak-jадыр,
ылыі сыктІ пар- јадыр.
130 Сыкті андыг пар- турза

јер алтымынаң кеlі пу блаk,

кӱннӱң чарығына талас -парі,
јердің тӱндӱгӱні кеl јадыр ,
анан сыk - полкін ылғап тыр.
188 Іді ылқап турғанда
аттың незiртi естil-oдур ,
чет- кеlчік пір алып jakсы ,
тор аттыг торку тонныг кiзi.
« Тороба ! » теп јадыр ул кізі,
160 « kaiдан jӱргüн блаkсың ? » тедір.
« « Талаi Канның олқы
«« Тарба Кінцібін ! » » тедір,
Каідаң мында кеlräзің

« кўнЎ jok jер алтына ? »

 255

Ірік полiмма ? » тедір, 168

«« абам мені сугга салыб-ыckaн » » тедір.

Олаk алыптаң сур-јадыр:
«« Сен адың солаң кем Полды ? » »
« Кара тор аттыг
« Картаға Мергӑнмін ! » тедір. 170

« « Kaiдa jӱр- кеlдің ? »» теn јадыр.

Куќат туңмамны обурлап пардан ,
« Куќатты здөрдүм,
« туңмамны koiныма cyk - саллам. »
178
Туңмазын koiңынаң сўрўб- ал - тыр,
блаkkа кӧзўт-јадыр.
Нандр'ok cyk салғанда

Тарба Кінці сölüп-Јадыр:

« Алып jakcызы Картаға Мерган,
« сығарып пар менi јер үстүні !» 180
Усkазыб -алды ам блакты ,

кӧдөрүп кelin kaмцы салды .

Сегіріп сыкты кара тор ат ,
јарымқа јеттра сыкчыk,
јер алтын- зары нандр'ok . 188

Кара тор ат jokean-jадыр

« Пеlім сы пас - парі ,

« ул блаkты тїзїр ! » тедір .

Картаға Мергäн сölün јадыр:
« Менің карындазым пар , 10

« kaннаң кызыл позpаk аттыг

« Кан Мергüн пол-тыр .
« Аның адын ызарбын,
« ул ат сені сықарар.
« Jelнінӣ азыk тӱlўк палБірбын ; 198

« езін пол паза тоқackaнца !

« мінд пол паза торасkанца ! »
Пад полқанда
 256

ат незiртi естil-jадыр,
200 јер устунiң пері естil - jадыр,
пајағы позpаk ат јетчік,
јер алтын- зары түссўк.
« Алтан мага ! » теп јадыр,
« аңдарылып парба ! » тедір,
20В « jelнімнаң koлың орі тудўб- ам ! »
Олаk атка мунчук,
ат кеlіп өкөс салык ,

ам јер устӱна сыk -кеlgiк .

Олаk күннуң чарығын кӧруп
210 аттаң аңдарылып тӱссўк.
Анда алтын кӧl полтыр,

аға јунўп јадыр блаk,

ербüн от полтыр ,

ербüн отмынаң аластан - адыр,

218 аіна јызы сыk-jадыр,
күннүг jызы кір-јадыр,
jelнінң азык тӱlўк ал- јадыр,
азықын jiп одур- јадыр.
Позраk атка алтанцыk ,
220 кӧдөрүп кelin kaмцы салды ,
ёкӱс едіп сык- парі.
Пір там тегір јерін
тобра jӱгӱруб-ысты ,
позpаk ат тӧрт аjақын к¢lä пазып
225
турўб-ысты позpаk ат .
« Пеlім сы пас- парі ыссаң ,

« ам төс блаk меннàң ! » тедір.

блаk jeргі тӱс- парт.
« Езён міндä блаk ! » тедір ,
230
aam kap’at cärä keläp. »
Позраk ат jӱгӱрўб-ысты ,
Јуртўн тaлaзa jӱгӱрдў.
 267

Пада полван туста

ат незiртi естіді,
kap at jerjik õjakka,
аттың јеlніна
азык тўlўк палқап -ыс - тыр,

азықын jiп алчыk,

kap'ятка мўнуўк,
Камцы салып ўкус салуыk. 240

Пір там тегір јерін jӱгӱрчук ,

kap'ат турўб-ыссыk паз'ok .
« Тёс табраk ! » теп јадыр,
« паза сені кoдpаргä ат јоду ,
« езан Пол ? » тeп нанд'ok kap'ат. 240

ЫлБІ ылдап јадыр блаk ,

kapak jазы kaн полып,
пурун сӯ пус полып
чазап парып парыб- ысты .
Пір Алтаі сын јадыр, 20"

Алтаі сынға сығып туруп ,

ебра . кӧр- тір длak ,
kapaқына пір імі көрүни & qік,
Алтаі сында одурдў,

ылқаб -одур одуруп, 2Вь

ылдап ылқап узуб-ыссыk,

узуп парып усkун -јадыр,
pak jердäң ат незiртi естil - jадыр.
Јер арқазы текс & Jaika -jадыр,
блаk тура - қонып кӧрўп тўр, 200

аk jазыда ат jӱгӱрдә,
кўмёс езёр ур - сал - тыр,

көмүс jӱган cykkaн кeli,

jiбяк тіні сбзўрўёб - одур.
Паjа ат јед тус кeljiк. 285
« Езін міндk i & м к ¢lfх!
. 17
 258 .

«дер устун јетті айландра

« jӱгӱрӯб-ыстым », теп јадыр,
« сені тапniн полдым,
270 « ам тапчыкпын сені , ім. »
Кадыл kyјағы тергiläн-сал -тыр,
арыс пӧрӧг садақын артын - салтыр.
Олаk jӱгӱруп кеlіп
адының моінын кучактап аш - тыр.
76 Кады . kyјақын тергідäң сестіп
кес-јадыр блаk ,
kадыл kyјақын кескӑнда
јер сӧзӧруп пол-јадыр,
адына алтанцыk,2
280 kaмцы салып ӱкөс салык ,
ады ӱкөс салғанда

јер арқазы тексi jaikaл -јадыр.

Товуш там тегір јерін
пір кӱн тoбрa jӱгӱрдў,
288 абазының kapaцаң
арқалык сынға сығарып kонцык.
Јуртў јерін көрүп турдў ,
кадарқан малын казырып пар - тыр,
kаптақы езін jӱктӑн -пар- тыр.
290 « Катран абам іум ! » теп ылғады ,
« kaiран чоным ! kaiран малым !
« kaiран езім ! » ылқап турдў.
Кодӱр -кelin kaмцы сал- јадыр,
малын сӱрузуп парі,
298 kapa јер јaikaлып парт.
Ус
с там тегір јерін тобыр-сыкчык ,
арқалыk сынға сығып кӧр- тур-јадыр,
карап кӧр- тур- јадыр,
iкi јерд % от кӧi-jадыр,
300 от кӧi -Јаткан јергä јет- кеlчік ,
 259

блаk кӧр турза

адазы kaзaлып пар - тыр темір тытка ,

адазы тіріг тур- јадыр,
iкi јерд от којўn -jатканы
300
адазының ікі карады пол -тыр
« Kaiдi мында казал - парқазың ? »
« « Арыг кўзүм албанда
ва мында kaзaнaлцыкпын,
авiкi kарындас , ікі алып
« « Тас дурак, Темір дӯрік 310
аменi kaзaп салдылар . » »

Адазынын созун естіп

къдөр кelin kaмцы салды ,
укус етті ады ,
јаның ізін істäп пар- тыр. 310

Ўс там тегір јерін тобырчык ,

арқалык сынға сыk -кеlgiк ,

көрүп турза Тарба Кінці
kадарқан малын анда сўр- парт ,
kаптағы езін анда ал- парі . 320

Ам кelin kысkыр - јадыр :

« Адам тузўнда мал ысkызарба ?

віцём тузўнда ес чыскызарба ? »
Ікі алып каткырыс пар-јадыр.
Тарба Kiнцi kыскырып 820

садаk kарбап оk сустўп јадыр ,

kурлуk kарбап ја сустўп јадыр,
тартып јадыр, ат -јадыр,
оқын позытканда
Јер арқазы тексi jaika -jадыр , 880 .

Тас дәрікті адып јадыр,

koлтызынаң Вттра адып јадыр,

аттың сол сартнаң аңдарым- јадыр .
Тас дүрік ól -kaШ -тыр.
 260

838 Тарба Kiнцi kaмцы салып

Темір дуракка јет -кеlgiк,
jыдамынаң сазызып јадылар,
jыдалар тыныспін-Јадылар ,
kылыс сурўп сабыс- јадылар,
340 . кылыстар тыныспін-јадылар.
Аттаң тӯзүп ойлап кеlgil& p ,
ас педäң kабыс-јадылар ,
јетті кўн кӱрастil & p,
јерг& төспін јадылар,
348 тобус кӱн кўрастil& p,
тобраkkа тўспін- јадылар .
Ўc jылда јеттра
тудузўп кӱрас- јадылар,
ёс jылдың пазында
300 алып тӧрӧн Темір Түрік
азаkмынаң ас пас- јадыр,
koлмынаң кӧп тајан-јадыр.
Кара јердäң kап сығарчык,
ал кеl теп тастап јадыр.
388 Пеlін алты јердäң кезä тепті,
Темір Јуракті өдӱрчук.
Ады jiбäк тінін јер сізўрўo
кӱмӱс езӑрін ёккä алып.
Кадарқан малын аіландыр- јадыр,
360 kaлыk jонын айландыр-јадыр,
іцäзін тоқазып азаkkа тӱс-јадыр,
јајазының азағына тӱс-јадыр.
Камцы салып сёр- парі,
ёс там тегір јері тобыр- кelin
368 арқалыk сынға сыкчык,
сыннаң кӧр-турза
Тас дурыктің Темір дәрiктiң
езі, малы , ебі анаң көрүн-јадыр.
 — 261 —
Тарба Кінці кӧр- турза
ат палқараң алтын столбада 370

аранцула ікі ат тур- јадыр.

Темір Түріктің кӧк пор'яды
ірзi аk cap'ат тур- Јадыр,
арқалык сыннаң кыскырјадыр:
«Ak cap'аттыг Аі Маңыс, 3778

«ak cap'атка мёнуп

«арқалыk cында сыk! » тедір.
Ai Маңыс атka атанып
арқалык сынға јортып сыкчык.
Езён мінді теп јадырлар. 380

« Тарба Кінці, нанцы полаң !»

Тарба Кінці сбlӧп јадыр:
« Менің черiм чуртума
«ноқа талатказың, Аі Маңьс ?
« малымды , чонымды 388

«ноқа сүрдөрдүң , Аі Маңыс?

«« Johapkы турдан јајачы
авікі нанцы поларға салған! »»
« Кудаі піс нанды салған полза
«iкi kарындасты ноға тыспазың ? 390

«сенмӑң нанцы полбассым.»

« « Нанцы -да полбазаң
« « ебімä кiр- пас-кеl !
ааастың таттылің Jтрг ,
a«арақаның kaттiн iзёрг&. 398
« Астап jӱрёп ползам- да
« ас тамағыңны jiбäссім !»
Hakkа сап јадыр Аі Маңысты ,
аттаң аңдары сап тыр,
аттан туз& koндылар, 400
9с пеlінàң тудўс-јадылар,
јетті кӱв тудўстўлар
 262

јергä түспін -jaдылар,

тобус кўн тозы тудўстўлар,

408 тобраkkа түспim - jадылар.
Ус jылға јеттрі тудўстўлар,
fc jылдың пазында
Ai Маңыc jokтап јадыр :
« Арыг тынымны сал ! »
10 «« Салбаспын »» теп јадыр.

« Кудайдан сурарқа » тедір.

«« Кудайдаң сурбаспын ддөрӧргб. »»
Товары кӧдөр -парі ,
ал -кеlіп тастарыk ,
118 ас пеlінäң алты Јердäң
кез тепті Тарба Кінці,
Ai Маңыстың ады ылдап тыр ,
адының мойның kылыспынан
кезä сабыс- јадыр.
420 . Тарба Кінці алдын алтанд'ам
арқалыk сыннаң ен - тўс- парі,
алға јет-јадыр,
kадарқан малын казыр- јадыр,
kaлыќ јонын сўр- јадыр,
42 езін арт-шадыр атка ,

анда турқан арқалыk сынын

алты jоллап пар-јадыр,
аk jазы тобра сўрӯб -одур,
он ікі там тегір јерін тобыр- кеlgil & p ,
430 јеріна јет - кel - тір.
Пурун kаіда одурдан

анда оk одурдў абазы ,

ak талайдың kaзында,
Алтаі сынның алтында .
438 Малын машқа koc - jадыр,

онын јонда koc- jадыр,

—
 — 263 —
езін ескi koc-jадыр,
адын пашњацыk алтын столбада ,
ak ебінӑ кіріп кеlgiк.
Езік азып езан пер- јадыр,
еркан алтап мінді пер- јадыр,
адазына азаkkа пазыр- јадыр,
Адазы палазының мойнын
kygakтап ылдап јадыр;
іцäзінӣ азаkkа пазыр-јадыр,
алты азаkтыг алтын сірär& одурду,
јајазы тамак салды алтын столда,
астан kaрын тос-јадыр,
арқан позы семір-јадыр.
Тарба Kiнцi jыластанцык,
алтын сірігä јадыбыссыk,
узўп јадыр тобус кўнгä јеттря.
Адазы кӧр-јадыр палазын,
olfп пардан тезӣ тіріг осkыс,
тіріг тезä ölfп пaрдaн ockыс,
тасkары сыk парза адын кӧрзд
kул ады столбақа jölüнуп узўп тур.
Арқа черiнӑң алтон алыпты
адазы кыр-јадыр.
Черi пасkа чердан четтон ашып
адазы кыр-јадыр.
Алыптар тозы jылцыk,
ебінӑ тозы кір-јадыр,
алыптар сölüп јадыр.
« Нова kыртказың иісті? »
«« Олқымны усkуртарға ! »»
Алтон алып чакын кеlді,
усkypўп бомбін-jaдылар
Алтон алыштың пазы
kacka краң аттыг
 с 264

Каттыk Кіріс сölün јадыр:

« Ус там тегiрнiң озарында
« алтын kaja пaр .
« Езіктіг алтын kaja ,
478 « аның істінді енàі пар ,
« аны кыдыр кеliңар ! »
Ікі алып атка мёнд ,
ёс там тегiрнiң озарына парып
пу ен & іді ақыл -Јадырлар.
480 Ақылқан ен&і езӑн теn јадыр,
ені сölüп јадыр :

« Пу алыптар сығыңар ! »
Ул алыптар сыk -парды ,
енӑі чақыстан калып
488 ені сықыр- јадыр.
Пу ен & і сықырғанда
пір азаk nip koлы кымырап јадыр,
iкінцізін сықырчык,
пук'l & позы kымырап јадыр,
10 учунцізін сықырыбнысты ,
тур-кеlgiк Тарба Кінці.
« Адамның ! сен сықырғанда
« алты кыр асkaлakта усkунуўkoын . »

Алыптарын кыбыр-Јадыр,
19B тозы егбä кірчіктёр.
а« Каіда пар - кеlдің » теп јадырлар ,

«« узўп мен төзäп јадып

кўннуң тӱзўны пардабын,
«« анда төзіп парзам
300 « « Тёстёк тӑн kaн полтыр,
aakудалап аның палазын алдым,
«« Төстүк Канның кызының ады
Төзімір Арыг пол -тыр .
« « Алты кырдың озарында
 265

аа алты чаізаңмынаң kaдa кeli , 305

« « кўнн ң арыг, аідаң сыллыг ,

« менің kaттым пол - тыр.
«« Удра парыңар ! ақылыңар!
« « артыќтарыңар
B10
«« аттаң аңдар тўзёр ,
«« арамзарларыңар тал түзiр ! »
Алтон алып атка аўндріар,
арқалыk сыннан ас- кеlgilip,
кўн сыkac јерд %
кун сыkkaн ockыс, 315

ai сыкпас јерд &

ai сыkkaн ockыс .

Алда јетжанды
ak ебіні кір- јадылар .

Тарба Кінці Јонына сölün јадыр: 320

« Тордумынаң еб тігіңір!
тор ackырлыг jылқыны
« тозы соқып салыңар !.
« кыр асkырлыг jылқыны
аkыра соғып салыңар ! » 628
Ас тамактың таттылін

алыптарда сІлап јадыр,

арапанның kaттін

алыптарға сİлап јадыр,

јетті кӱн , јетті түн 330

јері сілап парі,

токус кун, то5ус тун
тоза сІлап парт.

Казандағы еді
kakтал - адыр, 330

Тостағы еді
тозы - јадыр.
деттон амыш тарап јадыр ,
17 .
 266

езён , міндä пол ! теn јадыр.

010 Ол kаразын Кара Кінці
ебіндa koнцык,
ертан сірід & ң турчўk,
мөнёр адын езӑрlаді,
адына алтанып пас - тыр -сыкчыk.
348 Ak тасkылға сығара пар -јадыр,
kарағына - аң, kус кӧрӧнмін -јадыр;
ak тасkылдаң аіланыб -одур ,
пір- д % аң kус атпін ,
арқалык сынға сығып кеlіп,
500 Позының јуртўн кӧр- јадыр.
Іді көрүн- турза ебін
ат палпацаң алтын столбада
iкi ат тур- јадыр,
пірзi kыр ат Пом - тыр,
668 пірзi аs- oi aт пoл - тыр.

Арқалыk сынынаң еніб- одур ебіна,

адын палдацыk, ебінӑ кірців,
езік азып езӑн пер-јадыр,
еркан алтап міндä пер-јадыр.
360 Ікі алып кiзi оду - јадыр,
пірзi jетті пастыг jelбаган,
пірзі алты пастыг jelбаган.
Тарба Кінці сур- јадыр :
( Kaiдар парізар ? »
360 « « Сäгä парып кеlgiкпіс,
«« сен тобус кўн тоі едіп
« « пiстi kығыртпазың . »
« Тоіка паркан ползаңар,
« ам - да соk пeрӧрбін. »
870 Ікi пiнi cokтыр-јадыр,
тобус jыл тубан пі
iкi kaзaндa kаінат-јадыр,
 267

уларға пірӑр Казан пер-јадыр.

Ікі пінің едінің

тодрамцы калбацыk. 578

Kelrån iki Jeloärä :
аттарына атанып
чортып сык -парілар,
арқалыk cынын ас - партлар ,
ak чазыны тoбрa пaрлaр. 880
Алты пастаг jelбагён:
« Токта ! токта ! » тедір ,
« детті пастыг jelбаган !

« Тарба Кінцінің kул'адын окурарбыс !

« ат о5урлан кеlайбіс 388
« kaлың kyјақын о5урлiбыс !
« ok јазын оқурлјбыс !
« аны оқурап кels & oic
а чазаг jӱрганда аткылібіс !
« Тарба Кінці одбрзабіс ВЮ
« kaттын сен аларзың ,

« малын чонын мен аларбын. »

Карада нан - кеlgilip,
ak ебінӣ јет - кеlза

kya' aды алтын столбада јодул. 395

Tilån, Tilån jýpašläp,

ak тасkылдың ўстундӣ
оттап jӱр- јадыр kул” ат.
Ку'ат уларды көрүп
пыскыр тарт-јадыр, 600

ak тасkылдаң ендрä oiлап кеlgiк,

ak талаinа jеттpä oiлап кеlgiк ,
ak талаідың пулуңа

атты кыс- кеlrінді

ak талаіза сегіріп 808
кезіn јадыр kya'ат.
 268

Таң јарып одур .

« Кул'адын тут полбоцыкпыс,
« ебдiгi kyјақын оБурлiр керак.»
010 Егбä једіп кеlgiктӧр,
аттарын kaзaп салуыk,
ебінӑ пас - кеlin

ебін kылыспынаң кескіlän јадыр,

kaтты jатиннàң усkун парды .
618 « Но кiзi ебiбiстi кескіlän јадыр ? »
Ерін усkypўп јадыр,
коксўнӑң арі саб-алыk,
ері : « Імё - дір ? » теп јадыр.
« « Eбiбic кiзi кескіlän јадыр .»
820 Тура салды Тарба Кінці,
ok чазын каб алып
сыға kонды Тарба Кінці,
тасkар сызып корзӧ
алты пастыг Jeloäгüн,
020 јетті пастыг jelбаган

атка алтанып jӱгӱртӱа мрілар.

Ok чазын тартыб- алды ,
ok салып адып јадыр,
iкi алыптың пазын
630 тоза кес- адыбысты .
У. kapa тӱнän kон -јадыр,
сарғалып таң ат-јадыр,
кбстӧl кеlіп кӱн сыk-jадыр,
ертӑн Кул'адын кыскыр-јадыр,
630 Кул'ады детчік.
Көмөс jӱгінін cyk-jадыр,
кўмӱс езӑрін ур- јадыр,
ak ебін & кір - кеlрік,
алтын столда одурчўk ,
640 ашқан катты ақылып
 269

тамак салып азраіn јадыр .

« Кайда барарда јадырзың ?»
«« Каіда ам мен партм ?
апаты пастыг Jelбаганні,
648
« « детті пастыг дебягінні
«« кӧрӧргӧ парып јадым. »
« Aiнa пoлцаң , но немä кӧрчӧң ?
« бlrylüн ады позымынаң . »
Тєндєктің керім уліна
алтын пічік тӱссўк. 600

Каб- алып аны Тарба Кінці

пу пічiктi kықырды .

Јајацы Кудаілар: « Тарба Кінці

« табpаk jетсін піска ! » тедір.
Тарба Кінці кӧруп 688

kopyk - jадыр кудаідаң,

kaттына езан ! мінд & ! теп
сығып адына аштан-јадыр.
Арқалыk cьшқа сыk-парі ,
арқалыk сын устунi сыk -кеlіп,
kул'адының ікі котінаң
Канат бс- пар - тыр.

Кодўр- кеliп, камуы салью

kaн тегірзёр сыk -парі ,
өс тегірді бдўп парчык, 668

јајан јерін & jет- кеlgiк;

арқалыk сыннан кӧр- турза
арқа јон kаpыл-јадыр.
Ертüн кескüн кебі
Тргä јеттpä ураг төс- јадыр. 670

Улуг алып Тарба Кінці кeli,

арқалыk сынның өстүнді тур,
ардамыk сынның ёстўнäң
ядынаң түзўр јазаг једін - тір,
 270

078 пӧрӱгӱн kолтiнa kыстып тыр,

јајанның ебіна јет- кel - тір,
алтын столба адын палпацыk,
езік азып ебінӑ кір -јадыр.
Езік азып езён пер- јадыр,
880 еркӧн атап міндä пер-јадыр,
То5ус јајан одур - јадыр,
аіланмiн одур -јадыр,

ертӑн кеlräн Тарба Кінці

Тргä јеттрӣ пазыр-јадыр,
688 јајан ам кel кӧр -јадылар.
« Улуг алып Тарба Кінці,
« ам јеттіңмä ? » тес- јадыр,
« алыпсыңма?» тес- јадылар.
«« Алыб-ok- нын! »» јазырбін сӧӧп тір.
600 « Ak cap'аттыг Аі Маңысты
« Нова ӧдӱргäзің ? » тестiläp.
« « Кўзүм алғанда нова одӱрбаспін ?
сенмінàң ікі нанцы едi jаjабыс .»
« « Ідi jаjанда аның карындастары
698 «« менің јуртум ноға таман ?
« « анаңар тарынқабын ,
«ааны ӧдўргäбін » » тедір.
Јајаннар сölün јадыр :
« Одёргäң іма јоқул.
700 « Cakлат ет салцыкпыс ,
« Тарба Кінці сені
« мен кірік јајан салдыkoын,
« кўраң аттыг Кӱчӱк Мікону
« улуг јајан салыk.
708 « Кӱчӱк Мӧкӧнө тастазаң
« ебінè сен нанарзың ,
тастап полбазаң
« адыңны ат сомнап
—
 271 .

« тас ет - саларда ,
« Позыңны ер сомнап 710

« тас ет - саларға ,
« сенің мунар кул'адыңмынаң
« kyдai kузун чарыстpарда ,
akhpk там тегрі јерінä
« сбр & јарыстырарда .» 713

Тарба Кінцінің kул'адымнан

kyдai kузў чарыс парчык ,
парып өс кон парі .
Калыk јан Алтаі сынға сыќты ,

кӧр-тўрlар ул аттың кеláрін , 720

pak jердä ат нàзірті естil- тір,

kул'ат арқалык сыннан азыб- одур,
kул'аттың соннан
iкi арқамцы сынынца
kaлыб- одурлар кудаi kустар. 723

Тарба Кінці сölün јадыр:

« Кул'адым ам сыkkaндa
а мендӣ кўрізіп кӧрім ! »
Калың kyјағын сустўп алдылар,
kапчакаі кебін кес -јадылар , 730

jiбäк курларын курчан- jaдылар,

ам көзадin kабыс-јадылар.
јетті кӱн јері кўрс- парілар ,
јерг төспiн партлар ,
тобус кўн тозы кӱpäс - партлар, 735

тобраkkа тӱспін парілар,

fc jылда јеттра кӱpäc -jaдылар ,
калың еттёр тӱгüн- јадыр ,
kaттыг сӧктӧр кал- јадыр,
Кызыл еттёр төгüн- Јадыр, 740

kыіван сӧктӧр ka -jадыр.

Алып тӧрӧн курук Мікі
 272

азакпынаң ас пас- јадыр,

ајамынаң кӧп пас- јадыр,
748 ам кеlіп кӧдөр сыk-jыk.
Къдөр кеlгапда јајацылар :
« Одәрбӣ ! » теп јадылар.
дергі обда тастарыk ,

koлдаң турдуза тартыб -алды .

700 Тарба Кінці : « Мен астым ! » тедір.
Улуг јајанны кіріг јајанны ет- чік ,
кіріг јајанны улуг јајануы ет - чік .
Јајаннар сölüп јадыр:
« Алып тӧрӧн Тарба Кінці
738 « ölбӧс мӧк сен пол !

« тёгѓібäс толы сен пол ! »

Јајаннары азағына пазыр- јадыр.
Тарба Кінці сыk - парды ,
kул'адына алтанцык ,
700 « Езан пох тоқасkанца !
« мінд% пол тоқасkанца ! »
Јајаннар jokтап јадылар:
« Обал kјал етпä !
« кізіні сен ӧдӱрбä ! »
708 Тегірдäң тӱзуб-одур,
с тегiрдi одӱп кеlgiк.
Алтаі сынға түс- кеlgiк,
Алтаі сыннаң ен - кеlіп ,
алтын столбаға адын пашпады .
770 Езік азып езён перді ,
еркüн алтан міндä перді ,
kaтты аны азрап јадыр,

арван позы семірді,

астан карын тос- јадыр.
78 Тасkары парып kyz'адын самрык,
kyr'ат тасkылда от оттады ,
 278

ak ебіна кір - кеlді.

Мының јуртўна алыш сыkca
кіріргä тідінмін -јадыр.
Кадарқан малына 780

kузурyk cüзөрүп kу пору кірон-Јадыр,

Кыін јаттырарда
аіна тідінмін - јадыр.
јалбаја семір- јадыр,
јада jin јадыр, 788
jakсы ам jурттап јадыр.
Алар анда калды ,
мен пері нан - кеlдім .

XI. Алтын Мергk н.

Пулуң јерін jepläп јадыр,

пулуң сўн jin јадыр,
ak талабдың kaзында ,

арқалыk сынның алтында ;

тфң јергä ебін туттў , 3
тӧс јерді малын kaдарды ,
алты jacтыг а5-ої аттыг
јеттi jacтыг Алтын Мергён ,
Алтын Арыг kaттыг полпан .
Opjаk малыг пол-тыр, 10
opjаk jонныг пол- тыр.

АБ-oi адына кеliа алтан -Јадыр,

аңнап kустап парі ,
таг јадалі аңнап парі ,
талајын kаcтi kустап парі . 13

Таг јағалі аңнап парчык,

тагда 8ң таппады ,
таларын kаcтi kустап парт ,
п.
18
 274

kaзында kус таппады .

20 Саны jok су кеcкан,

пӧгөн jok таг асkан,

едa пaрып jатса
ak тасkыл турўп јадыр,

ak тасkылға сыk -кеlјiк,

ak тасkының озарында
сарыг јазы јадыр,
сарыг јазыда пулан сын кӧп јўр - јадыр.
Ak тасkылның ўстунда туруп
садағынаң јазын алды ,
30
Курлувўнаң УБун сусјўk,
кіріскі кеlіп салып тыр ,
кербіті кеl тартып тыр,
тарткан УБЎн токтадып тыр.
« Есіма ајланып нанім !
33 « алған каттымнаң сурім !

« атјаң немаб пу ?
« атпајаң немабä пу ? »
јазын нандра cyk -салды ,
адының аkсын аіландра тартты ,
40 ak тасkылнаң ендр & јорт -сыкты ,
јерінӑ сӯна јетік.
Арқалыk сынын каралып кӧрўп тур,
јерін сўн каралып коруп тур,
ебіндäгi kaтты тасkар сыкты ,
43 алтын столбаның тозунді сағып тыр .
Алтын столба јеттря јорт- кеlді,
as -oi адынаң тӯзӣ - koнды ,
ақ - ебінё кіріп кеllік.
Алған катты кеlіп
30 атын столқа тамак самды ,
Алтын Мерганн азраб- одур ;
kaрынын кelin тозыб -одур,
—
—
 275

алған каттынаң сурўб - одур :

« Ak тасkылның озарында
« пулан сын кӧрўп јадыр,
« атјаң немёба пу ?
« атпајаң немаб пу ?
« сурарда кедім ебімі ,
Катты кelin jokтап јадыр:
« Кан Кудаi jаjан аңын 60 "

« адарға јајан kyдai,

« атпасkа kyдai jajaбaн . »
Ол kаразын, кон-јадыр ебінда ,
аттыр таң атќанда,

06
арыk кўн сыkkaндa
Алтын Мергін сыңа кейп
as- oi aдын алтанды ,
ak тасkылның талаза јортты ,
ak тасkылға сағып кеlјiк,
kaрaлып кеlіп көрүп тур. 70

Keliп турза аk тасkында

рулан сын ед'ok jӱр - јадыр.
Садағынаң јазын алды ,
kypлуыўнаң УБун алды ,
јазын тартып турдў , 78

Позыдып адыб -ыс-jak,

ја табызы тазылт төсту,
kypayk табызы kолт төст .
Пір јазыда jӱргён булан сынны
пір ykka тізі атты . 80

Ak тасkылның пазынан
Алтын Мергќн кыіқалауыk:
« Аттыг кiзi артынып нанзын !
« jaзar кiзi jӱктініп нянзын ! »
Аткан рудан сынны 86

позь - шірді немі албады ,

 — 276 -

аттыг улус артынып нан)ык,

јазаг улус jӱктніп нандык,
Алтын Мергüн аіланып нандыk.
Алтын Мергüн јеріна јетрік,
DAVRANITVAT

арқалыk сын каралып Тыр,

TIBDARKO
MINUIRAN

алқан катты аk ебін & ң сыkiн-Јадыр,

алтын столба јеттра јортўп кelді,
албатты зоны ойлас кеlді,
kapakтың јазыбынаң кеді,
пуруннўң субынаң кеді,
jokтап јадыр Алтын мергüнг :
« Алқан каттың
« Канаттыг kус полып
100
«ујуБўп полқанын кӧрбодўбус ,
« kapcakтыг аң полып
« оілані парканын кӧрбөдүбіс.»
Алтын Мергќн тӱза конзык,
ak ебіня кіра пас-jak,
108 ak ебінä кіріп кејзй
алған катты jоқул,
сыннап кеlіп кӧрўп тўр,
kанаттыг kус полқанын
УЈykkaнын пilбін - дір ,
10
kapcakтыг аң полқанын
oiлап парқанын пilбін-дір.
Тасkар сыkjыk ебінӑң ,
ақ- ої адына кеlді,
an-oi аттаң сурўп тур:
18
« Алқан каттымның
« Канаттыг kус полқанын,
«ақ-oi адым , кӧрдуңма ?
akapcakтыг аң болғанын,
«as- oi адым , кӧрдөңма ? »
120 « « Канаттыг kус Помпанын
 — 277. —

««јер-дӣ кӧрбөдүм, ім !
««kapcakтыг аң полқаның
«ејср-дӣ кӧрӧӧдум, Ім! »
Адына кеliп атанды ,
аіландра кеlіп тартып тыр.
« Алдан каттымның kаpақын
« kарағымынаң кӧрӧӧндд
« пір тепк& q & ет jiбäспін,
« пір сомнakча мiн iсц€спін.»
Арқалыk cынын талаза
оілан jӱгӱртўп сыкты ,
саны jok су кесті,
пӧгүнө jok таг асты,
јетті там тегір јерін
Алтын Мергӑн тобырды .
Гетті там теrip јердің
озарына сыk кезі
јеттi kарындас jурт тап тыр,
јетті карындас јетт'абызы
пір ебга кір-кеl -тiрlёр,
арајан ijin јадырлар.
Алтын Мергін кіріп кеlді,
пӧрӱгӱн kолтығына kысуыk,
пазырып кеlўп сурўп тур :
« Алқан каттымның
« kaнaттыг kус полып
« УЈУЋуп парланын кӧрдарбі?
« kapcakтыг аң полып
« оілаn jӱргќнін кӧрдäрбӣ? »
«« Јер кӧрбөдүбўс », тедір,
«« алып кiзi сензің ! » ь тедір.
«akaдaрған малын јідіріп,
«Фарғыстан сурадылап ]їp jаkаi?
«памдан каттын јідіріп
 278

100 та арқыстаң арынмін

«« kaiдi сурадымаn jӱpjäң ? » »
Алтын Мерган тарыңдыk,
ойлап кеlјiк јетті карындасkа ,
јеттiзiбiнàң јаңадан карбалык,
100 јеттiзiбiнäң ебідäң сығара сӧзӧруук.
Іскäр турдан јалым kaja
аға кеlіn ақылды ,
јалым kajа jапсыра
kaзaп салды jеттізін .
168 « дер өстўнàң kaттап алып кезі
« серӑні сустўп полбозын !
« дер алтынаң аіна кезі
« серйнi koдурўп полбозын . »
Aiланып кеlіп адын мүндө,
170 кӱн кiрiзiн талаза
oiлап сыкты Алтын Мерган.
Паза jетті там тегір јерін
ӧдўп сыкты Алтын Мергüн,
јетті там тегір јерінäң озарында
178 јеттi kулас сынныг
јеттi jacтыг позpаk аттыг
дебатті Мергін

ak талаiның kaзында ,
ak тасkымның алтында
180 Зурт салған пол - тыр.
Једäp Jejäк каттыг пол-тыр .
Алтын Мергüн аға јетjiк,
ања једік кіріп кеlјiк,
пӧрөгүнү kолтығына кысыk,
188 Пазырып тыр Алтын Мергüн :
« Ak ебімн & ң сыk - kelin
« алты kондым ,
« алған каттымны jiдiрiп
 279

« деттi koндым ,
« Канаттыr kус полып 10

« ЈУprintiн суудагуби ?
rekapunkroll' AJ 110.00.101
mlýplatu ccrruilp011? »
Am 1.06111 Khal centro un prinin ,
mil.ngan kartun Jinipini
awappn jonuin.nl yjnrufil
«« kniдi әутзыла Ј9 нови ?
«« kaдaрдaн мaльпы Јідіріп
ап арқа јотац ујатин
пn kaiдi сурарымпir JЎртуң ?» » 10

Tпризгі Алгын Мені

ада олії коlj'к ,,
нактан ары сапыk.
јсбаттi Meprint тура kojik,
Јазы паста kарбады , 90

rackup compone rnpric-jøpayinp,

с едіlің кеlҮіт плъстылар,
аризалык сынын Уryni
сырара курlle:-партлар,
kapa joplir kаэт пастылар, 210

арқалыk сынның ўступі сыктылар.

Арқалык сыннын устунда
Aprill Meprilu Jökrani 'ruip .
* 1.01.111 Topón Joantri

« кунун тузу јед10 - одура 248

« iкi koлышы пек тударзың,

в ікі азағыңны пек тударсың ,

« кўп түзүпllip crrutска
« kyдai самнан соnt. »
220
Куннц төзү једіп кеlјiк,
азакпынаң ас пacjak ,
ајабынан кӧп тајанды ,
 — 280 —
оңар наннап оңды алады,
тескар наннап тег& aiлады ,
238 kapa јердäң ам кӧдөрдө,
кӧдөр кеlіп тастаб- ысты ,
ac opkaзын кезӑ тепті,
алты јердäң кез & тепті,
oloiннiң біду.
230 Алтын Мерган ойлап кеlді,
ақ-oi атка алтанды ,
күн кiрiзiн талаза
ойлап сўр-jӱруб-ысты.
Арқалыk сынның өстөн8 сыkkaндa
Једяр Јејќк сённаң кыіқа- салды :
« Алып тӧрӧн Алтын Мергiн
« аілан мақа ! » тедір ,
« пір jokтір Јовым пар! »
Aiлaн кeljiк Алтын Мергін,
240 Алтын Мерган аілан - кelin
кӱгӱpiläп кӱзрӑр төр,
парыc jылап састрап тыр:
« Jokтір јоқың пар полғанда
« пајадаң ноқа jokтабадың ?»
200
«« Алып тӧрӧн Алтын Мергiн
«« алған каттыңның
aa kaнaттыг kус полқанын
ae kaiдa jӱргüнін кӧрбөдүм,
«« kapcakтыг аң полқанын,
«a kaiдa jӱргінін еспäдім .
« « Мынаң ар пар!»» тедір,
«« kанаттыг kус учуБўп
«« ёс пузрао јетпäс јердi,
« « kapcakтыг аң ойлап
288
«« төрт күlіп јетпёс јерды,
«a kapk там тегір јерінің озарында ,

- - - - - - - - -- -
 281

аа аk талабдың kaзында ,
«« аk тасkылның алтында
«« аk cokyp аттыг , улуг јурттўг
« « Ai Jылтыc jурт салған-Јер. 200

« « Ai Jылтыстың катты
a « Күн былтыc aбakai,
« « kанаттыг kус ёс пузрап
« ајетпäс јерінӑ тозы піlіб - одур,
ackapcakтыг аң торт тӱlän 265

«ајетпäс јерін тозы піlібнодур.

« « Алып тӧрӧн Алтын Мерг & н ,
аса сен кеl једёрзің ,
ва аннаң сен сурарзың ,
«aou cülüп пeрӧр сада . » 10
Алып тӧрӧн Алтын Мергін
адының аkсын аіландра тартыk,
андарќы јерін талаза
укус едin oiлап сыкты .

Толқап тарткан тобуpjyk 278

кӧдөрүп кelin kaмцы салды ,

kaлын пудўн japa сапты ,
kaттыг аkсын јара тартты .

Аранјула аs-oi ат
kapa јерін јара тäп ойлап сыkjыk , 280

таг талалып калды ,

талаі салқылап калды ,
kырыk там тегір јеріна
kырыk kaлыkka сeнa jӱгӱрдў,
kырыk там тегір јерінің озарында 288

Ai Jылтыстың kaтты ,
Кўн былтыc aбakai
алқан ерiбiнiң
Ai Jытыспынаң

атын стоява одурўп 290

18+
1.
 282

8с тамак jiб - одур .

Кўн былтыc jokтап јадыр:
« Ai Jылтыс ашқаным,
« пір jok jokтап перім !
9 « естірзіңма јоқымны ? »
Ai Jылтыс ашқан ері :

« Калаk , кўн былгыс ашқаным ,

« jастаң сен алғаным,
« јајанымның kockaным,
900 « сенің јоқыңны еспüнда
« кемнің јонын есјаңмін ? »
Алдан катты jokтады :
« Естäp ползаң сölüп перім !
« Раk jерді ер тӧрӧп тур,
308 « алты jacтыг аn-oi аттыг
« деттi jacтыг Алтын Мергін
« алған каттын јідіріп
« rilån kälīp ny jeprå,
« ка /за табрағынја соlon перім ,
310 . « көн кіріс јерінӣ талас - kelrін ,
« дігӧнј8 таппас kaттын,
« күн сығыс јер сары
« паркан Полза Алтын Мерти,
« pak емёстäң табардык.
318 « Аңнап кустап парванда
« аның сонда ёс јастыг

« Кула піліг Кӯkaт

« Алтын Мергённің ебіні
« оттың орыннаң сығып кеlді.
820 « Алтын Мергӑннің kaттын
« Алтын Арыгны аппарыб -ьсkан.

« Күн сығыс јерда

« ўс там тегірдің озарында
« темір сын тур- адыр,
 283 »

« темір сынның оғарыда

« Торус талаiның пеlтірі,
« теңіс талаі пар,
« тексi jaiлып аkkан .
« Теңіс талаiның kaзында
iкi аk Kic eп по - тыр ,

« ak jазыда kадардан

« Мамары jодул,
« ak талаiның kастаді

« арға јоны Јовул ,

« алтына мөнгын ады форум , 338

« iкi jер алыбы .

« Улуг алып , улуг кўlўк,
« ölopгo тыны jодул,
« анда Кӯkaт аппарқан .
« Алтын Арыгны аларға перган, 300
« Алтын Мергќн тaбpаk кеlаk
« ада сölün перім. »
Алып тӧрӧн Аі ылтыс
kaттына күн Былтыcka ciloyўк:
« Pak jepxãą kelrån 3400
« алып к lўк кізі
« астаң астан Полар,
« судаң суkсан полар,
« пір тепкéjà ет jiбёнды ,
« пір сомнakја мөн іспанда 300
« сен с ld60, алғаным!!
« ас iспüнд & cildади
« мойныңны кезёрбін ! » Федір.
Ai Jылтыс турЈўk ,

аі молат кылырын ашуыk , 300

паранда joloo сауыk.

« Аны кelin соlоэфң

« пір тепквј8 ет jiбiнда ,

 284

« пір сомнakја мөн іспüнда

800 acilip позаң , алданым ,
« аі молат кылыспынан
« моіныңны кезёрбін ! »
Ед % одурғанда таг талашкан ,
талаі салқылан ,
308 ат табаны тазылі тўскін,
тана табызы koлі түскӑн ,
алтын столбаның тӧзўна
алып jakсы jеда тўскӑн.
Аранјула а5-oi адын
370 узун тінінӑң палқабан,
тујуk тінінң kaзaбaн,
ak eбга кіра kонқан.
Поругун kолтыkka kызып

пазыр- тыр Алтын Мергüн,

87В алып тӧрӧн Алтын Мергüн
пазыр кеlіп сурўп тур :
« Ak ебімнӑң сығып
« он пір kондым,
« алған каттымны jiдiрiп
380 « он екі kондым.
« Канаттыг kус полып
« УЈУБўп jӱрганін кӧрдуңарба ?
akapcakтыг аң полып
« oiлап jӱргӑнін естіңäрбӣ ?
388 а
« јазырбацар ! cülüп періңёр !
« Dejalapiм ! kарындастарым !
« јер јазырбаңар ! јаппаңар !
« маға сölüп перзаңäp
« алтыңарға ат поларбын,
390 « iңнiңiргi кеп поларбын . »
Абаkаi jakсы кун дылтыс
сбlipгi сағына - дыр,
 285

Ai Jылтыcтаң коруда -дыр,

сӧlipгa полза Ai Jылтыс

пір кӧрӧ -дур каттын сары , 395

пір кӧрӧ -дүр кылыЈын сары .

Абаkаi jakсы Күн Тыытыс
анаң kоруда - дыр,
пір табыс тапсi joвул .
Ертан пазырған Алтын Мергін 100

Тргi jeттра пазырыб- ok - тыр,

УБала сыдап полбады ,
ўкӱс салуыk Ai Jылысты ,
јада пастаң kарбады ,
сыңара кеlіп созўрјўк. 400

Алып тӧрӧн Аі былтыс

удра кеlin kаpбaсдык,

ak ебін тус јердың талып сыктылар,
арқалыk cында jеттра ,
парбас партлар. 110

Таг талалып kaлған ,

талаб кelin сaқылып kaлған ,
арқалык сынның ўстунда
алып тӧрӧн Алтын Мергüн
сölko пaрi Ai jылтыcka : 41B

« Куннуң төзү једіб - одурза

« iкi koлың пек тударзың ,
« ікі азағыңны пек тударсың ,
« күн тӱзүнүң ертпіска
« kyдai салған сені, 420

« күн тӱзўн & ң ертіп парзан

« позым мен бlорбун .»
Күннүң түзу једібнодур ,
азакпынаң ас пacjak
ајабынаң кӧп тајанды , 425

оңар наннап оңды вiлануыk ,

 286

тескӑр наннап тек алануыk,

kapa јердäң квдөрүп
kaн тегірг & jеттра ,
430 каря јергі тўскаlакті
ас орkазын алты јердя
кез & тепjiк Алтын Мерган.
Aiлaн кeliп алда кўнго,

алға кір'oiлiк кеlік,

136 kaттануызын кіріп кеlјiк ,

пӧрӱгӱн kолтығына кызып

пазырып тур Алтын Мерган .
« Пејќң ! » тедір, « Јајаң » тедір,

« алған каттымны Алтън Арыгны

140 « kаіда полқанын сölüп пердäк ! »
« « Сӧlipiм ! » » тедір Кун дыштыс,
«а менің пір сӧзумну естър позаң
«acasa colӧп пeрӧрбін,
ва менің сөзөмнө есп & заң
148 « « бігонумја сölüбäспін,
« « менің сӧзум естр ползаң
«« ам- ok colӧп пeрӧрбін . »
Алтын Мерган сölün јадыр :
Сенің сӧзӧң ноқа еспäjäңмін ,
180 « kaiдар ыссаң анда парарбын. »
«« Ары перг сені ыспаспын,
«« алып тӧрӧн Алтын Мергін ,
«« пір тепкäја ет jiзäң,
«апір сомнakја мөн іссаң
100 «« анаң сӧӧп пeрӧрбін, » »
Алтын Мергӑн сölün јадыр:
« Пір тепкéjà ет jiбйск ,
« пір сомнakја мөн іспäскі ,
« kyдaija сос пергäбін. »
300
Абаkаi jakсы Кун Тыштыс:
 287

« Алтын Мерган kopykna ! » тедір .

Пір текпäjä етті ал перлік,
амып тӧрӧн Алтын Мергын
пір тепкéjà ет jijiк;
Dip coмнakја мөн сус - пердік , 08

аны кelin icjiк Алтын Мергія

Абаkаi jakсы Күн Тыныс
ам сölüдў алыпka :
« Күн кiрiзi јер сары
« сен кеlіп ысказың, 470

« көн сығыс јерг & парзан

« pak eмaстäң табардыксын:
« Сенің Јерінӑң ары ,
« өс там тегір јерінің озарында
« темір сын пар ; 178

« темір сынның озарында

« тобус талаiның певтірі,
« теңіс талаiның kaзында
viкi аk КІс еб пар,
« iкi аk кiс ебді 180

« iкi jер алыбы ,

тулуг алып улуг кўlук,
« алтына мүнјдң аттары Јокул,
« ak jазыда kадардан малы josya ,
180
« Қc kyлас сынныг
« kула піліг Кӯkaт
« сенің алған каттыңны
« абаkаi jakсы Алтын Арыгны
« iкi jер алыбына аппар пергXн ,
10
« аранјула а5- ої аттыг маан
« анац једір ямарзың . »
Аны есті6 - алқан Алтын Мертва ,
ебінёд тасkар сыдык,
Адын сары пастыр кеlган,
 288

190
толғап тарткан тобурдувЎН
тудўнўп алуыk kолына ,
арқалык сын сары пастыр- сыкты
бlўп пардан Ai Jылтыcka,
Ai Былтыстың кырiнда токтајык,
300 толғап тарткан тобурдувўн
Közýpýn kelin kapa jeprä kaai canjhık ,
Тобуруктўң пір пазы
өс там јер алтына
Ўзўт Канда јетрік .
308 Ўзёт Кан kopkўп јадыр.

« Аранјула аs- oi аттыг

« алып тӧрӧн Алтын Мерган
« пу јерга јется
« ölбӧн позыбыс ölѕрббс,
B10 « табрада Ai Jылгыстың сўнізін

« күннєг јергі сығарыңар ! »

Алын тӧрӧн Алтын Мерган
анда көрүп турза
Ai Jылыстың арыг сўнӧзін
315 Кырiндa jӱр-јадыр.
Алтын Мергӑн арыг сунёзін
тудўп алдыk, Ai Jылысты

емін салып емнän јадыр.

Olўп турған Ai Jылтыс
320 азағына турўп кeljiк,
езін ! теп езіннас - тір,

менді! теп мендiläс- тір ,

ko jeдiнiзiп алдылар ,
ал сары кіріп Партлар ,
325 алға јет-пардылар,
ak eбгi кiр - кеlgilар.
Абаkаi jakсы Кун Былтыс
Колдаң köп тыр ерін ,
 289

колтыктаң ј018п тур,

300
атын сіряда одурттў ,
алтын столда ас тамак салды .
Ікі алып ас тамаќты jiдilip,
арајын kopajын iстilip,
пір күн істilip ,
300
ікі күн істilip -ok,

езiрiк пoлдылар ,
езiрiп ырын сарынға кірів-одур.
Алып тӧрӧн Алтын Мергӑн

тасkар сығара пастырды ,

as-oi атka алтанды ,
алтаныб- алып айландра тартыk,
аіландра тартып kaмуы салды .

Аранјула аs- oi ат
kapa јерін јара тёп
348
ойлап сықыб-ысты .
Таг талашып калды ,

талаі салқылап калды ,

ўр пар -јадыр пу ,
ас пар -јадыр пу ,
300
саны jok су кескін,
пörїну jok таг асkан ,,
kырыk там тегір јеріні
кырыk kaлыќта сегip jӱгӱрган,
пурунБЎ позының јуртўна јетті .
505
Арқа јонына једіп,
езін менді періп тір.
Арда фонын кыдырыб -алған,
ас тамактың татылін jiдilip,
арајанның kaттiн iстilap.
00
Пір конза kонјЫk -ok,
iкi kонза коңуыk -ok ,
Ўзүңдү кунунда 19
п.
 290

as -oi атка алтанды ,

аіландра тартып тыр,
00
кун сықызын талаза
јортып сыкты Алтын Мерган.
Ўс там тегір јерінӣ ёттў,
fc kaлыкта сегiр -jӱгӱргын,
өс там тегір јерінің озарыңды
070 тегірг & сыkkан темір сын,
темір сынға сыkjik,
kaрaлып көрүп тур,
тобус талаiның певтіріндӣ ,
теңіс талаiның kaзында
375 iкi аk кiс еб поды .

Ak кiс ебінің тастында

алтын столба јодул ,

аранјула ат јодул,
аk jазыда kадырған малы фокул.
880 Алып тӧрӧн Алтын Мергін

темір сынны ендра обла -тўсту,

kырыk kyxac jыдазын
кызыл koлдa тудўндў ,
устөн сарkы аk кiс ебіні
888 түннүгўнің kаб- алды ,
теңіс талаі кіра тастады ,
ар -оі аттың аkсын
аіландра тартып кеlді,
kырыk kyлac jыдазын
300 Кызыл Колқа тудў0 - ашқан ,
наннап јадыр јер алыпты .
Јер алыбының Кырiңда
аравјула а5 -ої ат
Tokті түсту ..
390 Алып тӧрӧн Алтын Мергін
kырыk kyлac jыдабынан
 291 —
kaзi cacjik jер алыпты ,
Jыда пазыны Јовар кӧдөрдү,
аранјула ал- oi ат
kapa jeprä ka31
пазып турўп јадыр.
Алып, к¢lўк јер алыбы
молат jыданың пазында
јоғары толқап турдў,
јетті көн јеттря турдЎ,
kырыk kyлас јьдазы
кызара iзijiк,
вры кеlin &liп тур,
пері кеlin толқал- тур.
Јетті күннуң пазында
алып к¢lук јер ашыбының
арыг тыны ўзїді.
Ав- оі аттың аkсын паз'ok
аіландра тартыk Алтын Мергін,
kaлқaн ak кiс ебіні
туннуктäң kаб- алып
теңіс талаі кірй тастауыk.
Аранјула ал- oi ат
алып кӯlуктуң кырiнда тура түстў.
Алып тӧрӧн Алтын Мерган
jыдабынаң јајып тур.
Аранјула ар-оі ат
kapa jeprä ka31
пазып туруб- ысты ;
јоғары кӧдөр- сыкты ,
jыданың пазында
јер алыбы толқаш- тур,
јетті күнгi jеттри турдў,
јетті күннуң пазында
кырыk kудас јыдазы
 292

кызара кеlin iзілік,

& пазып түсту,
kapa јергі азаk ўстун
турўб -ысты jер алыбы.
630 Алып, кӱl ¢ к Алтын Мергӑнні
аттаң кеlіп андра тартты ,
ас педäң ам кelin kаб - ысты ,
јетті көнну јері кўрасті ,
то5ус кўння торт кӱрасті ,
640 тобус кўннуң пазында
алып тӧрӧн Алтын Мергін
азакпынаң ас пасты ,

ајабынаң кӧп тајанды ,

алып к ¢ lўк јер алыбы
648 Алтын Мергӑнні тудўп
kapa јердäң кӧдєр- сыкты ,
аіландрып кеlіп ам тастады ,
ac opkaзын азра тäп полбады .
Алып тӧрӧн Алтын Мерган
600 төңдäpa кel - төсту,
јерда јадып калды ,
алып тӧрӧн јер алыбы
устунё одрa кel- төстү.
Јер алыбы кӧксўн пасса
688 кӧчӱгӱ тур- кel-jадыр,
јер алыбы кӧчӱгӱн пасса
кӧксу тур- кel-jадыр,
јетті күннуң пазында
јеттра аны eläп јадыр,
000 ӧдєрарга цолбİн јадыр.
јетті күннуң пазында

алып тӧрӧн Алтын Мерг & H

ёс kaттi kыіқа салды :
« Зајан Кудалар ! » тедір ,
 — 293 —

«астан астадым ам !
« судан cykсадым ам !
« Калың едім ам ўзӱду,
аkаттыг сӧгум калды .»
Алып тӧрӧн Алтын Мерган
андыг kыіѕа салғанда
akсына ас кіргін осkаc пoлды ,
akсына су кіргӑн осkаc полды ,
сыkkaн aрыг кўјЎ
тола түскЊн осkаc пoлды .
Алып кӱlўк јер алыбын
кӧдөрөп кеlіп ам турдў,
каттап кеlin kабыстылар ,
kaттап кеlіп кӱрастilip;
јетті күнгä јеттiläp.
детті күннүң пазында
алып тӧрӧн јер алыбы
азакпынаң ас пасты ,
ајабынаң кӧп тајанды ,
kapa јердäң kап парды ,
кӧдөр сыкты дер алыбын,
ас орkазын алты jeрдың
кезӣ тäпті Алтын Мерг€н.
Алып тӧрӧн Алтын Мергüн
аіланып кеlјiк ебга.
Алқан катты Алтын Арыг 690

ён jуртта одур- јадыр.

Езӑн тен езённастіläp,
мінд & теп міндäläстil & p .
Ебінä сүруп парарда
kадарқан малы jok подды ;
атка артыныб-аларда
јер алыбының езі jok полды .
Алдан каттын алды ,
 294

аіланып ам нанды .

700 Арқалыk сынны азып парт ,

ақын сўнў кejiп парі ,
јер јутўна једin парды ,
kaлыk jонына езан перді.

Адынаң тӱcjӱк Алтын Мергын

700 тоі ет - јадыр ебінда ,
јазаг jӱргӑн јонны
jakсы ат мӱндөрт -јадыр ,
јалас jӱргüн јонны
jakсы кеп кезірт -Јадыр.
710 Астаны тосты Алтын Мергін,
ардан Позы семірді.
Тасkар сығара пастырды ,
адына кеlіп алтанды ,
арқалык сынға сығара јортты ,
718 арқалыk сынның ўстўнің
kaрaлып кӧрўп тур .
Ус јастыг Кула пiгi мiнгiн

Кӯkaт ырлап пар -јадыр.

Кӯkaт kыіқа салды :
720 « Аранјула аs-oi ат,
•jӱгӱрөк ползаң , аң - oi ат ,
« kула піга јетсін !» тедір ,
« алып кӱlӱк Алтын Мергüн,
« алып ползаң тутсўң мені ! »
725 Алып тӧрӧн Алтын Мергüн
Курлу5ўнаң УБўн алған ,
садағынаң јазын алған ,
тартып кеlіп адыб - ысты .
Ус јастыг kула пі
730 укус салып ойлап сыkkaн,
алып тӧрӧн Алтын Мергüн
kapa јернi kaзi адып салған .
 295

Аранјула аs -oi атка

кӧдөр кelin kaмуы салған .
Ak јазыда kajырзып парі , 735
fc kырны азра сўрган,
fc oiны кезра сўрган .
Ўс оның озарында ,

турдан јес обаның кырiнда

јетті астыг јер түмнүгү. 710
Кула піліг Кӯkaт
Јер тёмнөгөнà кіра сегірдік .
Алып тӧрӧн Алтын Мергйн
аның -ok -собының
андары кіря сегірдік. 768
с kады . јер атында

kула пiнi jеттpa jӱгӱрдік .

Алтын Мерган кбрўп паріза
јетті пулуңнўг тас тура тур-јадыр.
Ўc kyлас сынныг kула пі 700
кӧзнӧктің кіра сегірдік .
Алып тӧрӧн Алтын Мергüн
кознӧктiң кipa -ok сегірдік,
аранЈула ад -ої ат
тасkар туруп калды . 730
Кӧзнӧктӧң кір- кеlгінд %
Алтын Мергін кӧруб -ысса
алып кiзi тур- јадыр,

пу алып jokтап јадыр:

« Ебінің езігінàң кірјќң, 760
« кӧзнӧктаң кірб &јаң ! »
Алтын Мерган jokeaІІ јадыр :
« Кула піlіг Кӯkaт
« kaiдаң ебіна кіргüн
« мен анаң оk кіргібін . » 766

Пу алып сур- јадыр:

 296

« Адың солаң кем Полјаң ? »

«« Алты jacтыг аs -oi аттыг
«« јеттi jacтыг Алтын Мергін подјаңмын ;
170
«« сен кем полјаң , наным ? »»
нандра сур- јадыр.
« Мен кырыk kyлас сынныг
« Кызыл kop аттыг

« Кыіван Јејак полјаңмын !

778 « as-oi аттыг Алтын Мерган
« менің туңмам сен Полјаңзың ,
« мен сенің kaрындазың полјаңмын .
« Ерті пурун ораi јас туста
« тобус kyлас көруп kackaн,
780 « сені анда суБЎп кеlriбiн .
« Пістің адабыс полван

« ақ - ої аттыг Ak Кан аnjak ,

« улуг алып болған ,
аулуг кqlӱк полқан.
788 « Аны кеlіп јајалан ,
« арыг кўЈў албан,

« ады позы lyn kaлғaн.

« Мен ёс jacтiмда
«дер алтына кіргäбін,
790 « мында одур- јатkабын. »
Алтын Мергüн jokтап јадыр:
« Кула піlіг Кӯkaтты
« kаіда етказің ? » тедір.
Алып тӧрӧн Кыіқан Jejäк
798 пір сарыны koiнын kодурдў ,
kула пiнi koiнынаң ал- перді,
нір сарыны қоінын kодурдў,
Куќатты koiнынаң а -перді.
« Алтын Мергын тунмам ,
800 « kaiдi одўрарэің мыны ? »
 297

«« дер ўстўна аппарарбын,

« « отка орттӧп бдєрарбін.» »
« jok, Алтын Мергüн туңмам,
а еді бдурбäjäң аны . »
Кула піні тудўб - алды , 80в

орта пеliн ўзä тартыk,

кӧзнӧктӧң сығара тастаб- ысты .
Кӯkaтты kаб- амды ,
орта пеlін өзӑ тартты ,
кознӧктӧң сығара тастыб- ысты . 810

Кыіван Лејк jokтал јадыр:

« Aiланып нанал !
« паралым оk kада . »
Аттарына алтанды ,

јортып сык - пардылар , 843

тас туразы jaдa kaлды .

детті астыг јер түмнүгүня
ам једіп кеlдil & p,
јер өстүні сыктылар,
јер јстўны сыkkaндa 820

Кыіқан Јејќк сölüп јадыр:

« Алқан каттыңны Јідіріп
« ајыгдa jӱргäзің,
«детті там тегiрнiң озарында
« детті. kарындасты ӧдёрг & зің. 828

« Анаң ары пардың ,

• јетті тегірдің озарында
вјеттi kулас сынныг
« kaн позpаk аттыг
« дебатті Мергӑнні бдургізің. 830

« Аның каттынаң ба төрөн,

« деттi kулас сынныг
« kaн позpаk аттыг Кан Мергін.

« Пір муң серіг jыгтан

ІІ. 19*
 — 298

830 «дабынаң ам кel- тір,

« детті бдургін алыптан
« деттi бл тӧрӧн,
« детті б ам бскӧнді
« детті муң серіг jыгган.
840 « Сегіс алып пірігіп кеlio
« сегіс муң серігбінäң
а« kaнныг јабынаң сырып

« сенің јерің & кеnläp.

а
Кун сықызы јерді
848
« тобус талаiның певтірінді
« теңіс талаiның kaзында
«iкi jер алыбын бдург & зің ,
« iкi jер алыбының кўіўн & ң
« iкi бл ам тӧрӧн ,
880 « ölӧргӧ тыны jовул,
« улуг алып , улуг кӱlўк.
« Амды сен , Алтын Мергќн,
« сегіс муң серіггä удра пар !
« мен iкi jер алыбына парiм.»
800
Алып тӧрӧн Кыіқан Јејќк
адының аkсын аіландра тартты ,

кун сықызын талаза пар-јадыр,

алып тӧрӧн Алтын Мергён,
адының аkсын аіландра тартфыk,
800
көн кiрiзiн талаза пар- јадыр.
Едä кеlin пар- јатса
арқалыk сын турўп јадыр,
арқалыk сынға сығара
Јортып кеlді Алтын Мергüн.
800
Арқалыk сынның ўстунан
kaрaлып кеlіп кӧр- тур,
арқалыk сынның астында
аk jазынын оргазында
 — 299 —

сегіс алып сегіс муң серігбін& ң

езартіп салған кеl-jадыр.
Алып тӧрӧн Алтын Мерган
кегін алыпka kыіва салған :
« Аі молат кылыс керакпя ?
«сырлап еткан сыр јебя керёки& ? »
Tiгiдi турған сегіс алып
kыівалазып јадырлар:
« Аі молат кылыстаң kopykпаспыс!
«сырлап еткXн сыр јебёд& ң kopykпаспью! »
Алып тӧрӧн Алтын Мергüн
КурлуБўнаң УБўн алды ,
садағынаң јазын сустў,
тартып кеlіп алып јадыр.
Сырыk табызы сыстап јадыр,
koстa тaбызы koлa jадыр.
АранЈула камактап даралды ,
Алып к¢lўк орта јаралды ,
сегіс алыпты сегiзiбiн & ң
ады позыбынаң пыраізын
кезӣ адып сығарды .
Калдан арткан јоны ,
сегіс муң серіг
аттарынан түстfläp,
пӧрӧктӧрін kолтығына кыстылар,
пазырызып јадырлар:
« Алып тӧрӧн Алтын Мергiн,
« пісті ӧдөрба , kаныбыс!
« обалыбыс пістің јоқул,
аіланып наналың ! »
ав Калған сегіс муң серіг,
«« clep aiланып наныңар!
« «айланып нянмазаңар
сабјбӧн ползаңар &lързбр. »
 — 300 —

Калқан сегіс муң серіг

аттарына алтануыk,
08
аіланып ам нандылар .
Алып тӧрӧн Алтын Мерган
дуртўн талаза ам нанды .
Арқалыk сынны азыб- одур,
1АМ рава

ақын сўнў кейб-одур,

940 јерінӣ сӯна једіб-одур.
Каралып кеlіп көрүп тур,
Б

kaiдi kaлғaн jуртў

ед'ok oдур јадырлар.
Мамға мал kозыл- тыр,
918 езіны ес kозыл- тыр.
Арқалыќ сыннаң ендра јортты ;
алтын столба јеттpä јортты ,
адынан тўсјук,
адын палдап салды ,
920 ak ебінä кіріп кеlді,
. turntР

алтын сірäг одурдў.

Абаkаi jakсы Алтын Арыг
Т;iha

ас тамағын салып тур,

астаны тозыныk,
925
ардан позы семірлік,
астың тамызын fіб - одур,
арајанның kaттiн ijiб-одур.
Ед% кеlіп одурза
арқалык сынның ёстӱнд%
Про
ат табаны тази тўсту,
тана табызы koлі төст
Аранјула кызыл kop ат
арқалык сыннаң ендра Јортты .
Алып тӧрӧн Кыіван Лејк
936
Калың елі туган - тір,
kaттыг сöry kaлы тыр,
 — 301 —

кызыл еді тӱгін- тір,

kыisaнak сӧгү калып тыр.
Алтын столба јеттра
940
алып jakсы jeдiп кеlді.
Алып тӧрӧн Алтын Мергын
сығып кеlјiк ебінӑң,
аранјула кызыл kop атты
jiбäк тінінӑң алып тыр,
алтын столба палқазыk, 945
алып тӧрӧн Кыі ejiктi
адынаң т зўруб-алды .
Ak елгі кіріп кеlді,
астың кеlіп талызын салды ,
900
зрајанның kaттін салды .
Алып тӧрӧн Кыіван Лејќк
астан позы тозындыk,
ардан позы семірді.
Алып тӧрӧн Кыдан берік
980
kолынаң koлы jӱстўк сӯр- тартты ,
kapa јергä тастауыk.
Алтан сўрбäс арқазына јаілқан,
elir сўрбäc iңнiзiнa jaiлған
абаkаi jakсы kыс кізі
980
турўб-ысты амнында.
Арыг ады адышқан
Алтын Пёpjӱк полып тыр.
Алып тӧрӧн Кыіван Лејќк
сығара kонјыk тасkары ,
965
алтын арјӯл ақылы
koiнынаң сустўб- алды ,
оңар тескäp jeljäл тур,
ak талаіны kaстajык,
&ы көнү кӧп полуыk,
Ио
аk jазын томдра
 — 302 —
kадарқан малы кӧп полуых.
Арқа јонына
јарды jakйн пер-јадыр:
« Кадардан малды jыңар
978
«аk талаiның kaзына! »
Ak пытадын јергä тастады ,
ak eбi пудуп парды ,
ak торқубынаң кызыл торду
kaттi jaбыла парды еп.
980
Арқа јоны кадарқан малын
ak талабдың kaзында jып кеlді,
то5ус тог пi ölməруук,
тој паi тӯзўр-јадыр,
арқа јонны jыл-јадыр,
980 јетті көн јеттра тоілады .
Јетті көннуң пазында
тој тозылуыk,
тоіsa jылған јон тарқауыk.
Алып тӧрбн Алтын Мергін,
90
алып тӧрӧн Кыіван Јејак
аттарынаң езӑрін ал -јадыр,
jӱганів сустўп јадыр,
iкi аранјула аттары
арқалык сынға сығара јортты ,
998
арқалыk сынның озарында
kaлың брунӣ kозылды .
Алып тӧрӧн Алтын мергiн
ak ебінд % одурўп
ojығы jok кеп кескін.
1000
Кыскырып кelap ja jокул,
кыін јадарға ақыры доку ,
jурттап јадыр каттыбынаң
 — 303 —

XII. Сугуу1 Мерг & н.

Пулуң јерін jeplän јадыр,

пулуң сўн ijin јадыр,
тбе јерг& ебін туттў,
тӧң јерды мал kaдарды ,
арқылыk сынның алтында,
ak талаiның kaзында
iкi тӧі сар' аттыг
Садаi Кан јурт сал - јадыр,
Сануы Ko kaттыг Полуыk.
Anjаk алтон аскан полды ,
енči jеттон jacka jеткён,
парынаң сыkkан палазы josya,
iстiн ң сыkkaн ўрӑні докум.
Ол kаразын Коныр јадыр.
Аттыр таң кel-аткан,
арык көн кel-сыkkaн ,
ap jacтыг Садаi Кан
сығара kонјыk ебін ң,
ебiрiп јөрүп езіpläді,
jӱгӱруп jspўп jӱган cykтў,
ak ебіня аіланып кірді,
тем тӧрін терініб-алды ,
темір kyјақын kaттaныб-алды ,
арыг пўрукј & садағын
азра тартып куранды ,
тасkар сығара konjak,
аранјула сар'ятка алтанды .
Ak талаіны kастады ,
Камуы салып јортып сыкты ,
ш көнүн арамі,
 — 304 —
арқа јонын тäксili,
арқа јонына сölüп парі :
« Астаң астабаңар !
« судаң суkcабаңар! »
30
Ak талаінын пептiрiнӣ јетрік,
адының аkсын айландра тартдык,
арқалык сынға сығара јортты .
Ak малын аралi jортты ,
ертан парлан Садаi Кан
ебінć jerjiк Трді .
Адынаң төзä- қонды ,
алтый столба палқап салды ,
ak ебінӣ кіріп кеlді,
алтын сірӣг & одура-төстү .
Абаkаi jakсы Саңjы Ко
ас тамағын салып тыр,
астанын аc jiдi,
cykсанын суг істі,
астан позы тозындыk,
арван позы семірдік.
Алқан каттына jokтаб - одур:
« Бастаң менің алғаным,
« абаkаi jakсы Сануы Ко,
« пір jok jokтап перім ,
« естӑрзіңм ? еспäссіңм & ? »
«« Ар јастыг Садаi Кан,
« « сенің јоқыңны еспüнда
«« кемнің јоғын есјќңмін . »»
« Ус там тегір јерінің озарында
« јазы јердä мал jӧр -јадыр,
айн јерді ес јадыр,
« јазы јердüгі малыны
« сўрўп ақыларбын,
« Ха јердігі есті
 305

00
« артынып ақыларбын. »
Абаkаi jakсы СанЈы Ко :
« Алқаным Садаi Кан ,
« akсыңа јтргі ас јетпідіб8 ?
« iңнiңа кезіргі кеп јетпідіб % ?
ајазы Јерд % мал емас, 70

« ан јерда ес емас,
« улуг алып , улуг кўтуктун
« мамы езі пу Полјаң .
« Ўc kyлakтыг кӧк аттыг
78
« Кусkун Алыштың јері полјаң.
а
Когўртüн тегір алтында
« кӧlбдігӧн јер өстүнді
« fc kyлakтыг кӧк аттың
« амына кірӣ jӱгӱрӑр ат јоқул,
80
« кӧк аттыг Кусkун Алыптың
« өстүні сықар ер јодул ! »
Ар јастыг Садаi Кан

еспäjiк ол јоқын .
Ол kаразын уiну узубін -јадыр,
ол kаразын тыстанмiн -јадыр, 88

аттыр таңның алнында ,

арыг кўннуң аянында
тем тӧрін терінгӑн ,
темір kyјақын кезінган,
алтын садағын ас пеlін& 90

азра тартып kypјанған,

ak ебін & ң сықар'ok -kондан,
алтын столбаның тозуна
пастырып кегін Caдai Кан .
Ak cap'адын алтанған , 98

аіландра адын тартып тыр ,

арналыk сынына талаза
јортып сыкты Садаi Кан .
20
 — 306 -

Аркалык сынға сып кеlді,

100
арқа ендігін kaрaлып кelin
аның ары kaмуы салык,
өс там тегір јерін&
талаза ойлап сыкты .
Саны jok су кескӑн,
108
nörýný jok tar ackan,
аранјула аk сар'ят
kapa јернi japa тa jӱгӱруб- одур.
Көруб- одурза Caдai Кан
ат азi аpcak nel
10
алдында тур-јадыр.
Apcak пеlга сығара
jӱгӱртуп кelді Садаi Кан,
apcak velrä сbigbin kelin
андарызын каралып кӧруп тӱр.
4 .
Еді кӧруп турғанда
алнынаң пері
ат табаны тазылаб- одур,
тана табызы koлаб-одур,
аранјуланың тепкüн тебізін&
120
kapa јернің kapa тoбpағы
тегір јабылыб- одур.
Ол тозуннуң аразында
кӧрўб-oдypзa Caдai Кан
ёс кулактыг кӧк аттыг
128
Кусkун Алып кel -jадыр.
Аттаң артыk aт пoл-тыр,
ердäң артыk ер пол- тыр.
Алып тӧрӧн Садаi Кан
Кусkун Алыпты кӧруп
130 kopykпан полза kopyБўб-одур,
адынаң түзi kонјыk,
пöpfrун kолтығына kысты ,
 307

адын једіндік Садаi Кан,

Кусkун Алыпсары пазыр-кеlbiк .
Алып тӧрӧн Кусkун Алып 136

Садаi Канның кыртнда тура тўст .

Алып тӧрӧн Кусkун Алып
jokтап јадыр Садаi Канда :
« Алып тӧрӧн Садаi Кан,
1410
« pak, јадын парібызын ? »
« « E38 Кусkун Алып нанды ,
«« сенің сары парибын ,
« « Баста пербäи ўрінні
ва керӣ тустян пердi kyдai.
« « фазым ам једіп пардан , 148

« « сенің сары кӧзӧрго

ва сурарда мен ам парбын.
a « Сенің kыртнда одурўп
«« ёс паламны азраб -оларбын,ә »
130
« E38 полза , Садаi Кан,
« ӱс күннуң пазында
« сенің јерің & једарбін ,
« анда кӧјўрӑрбін сені . »
Турбіннаң kaмуы салдан,
100
калың пудўa japa сапты .
kaттыг аkсын јара тартты .

Ус кулактыг кӧк ат
oiлап кеlіп сыkkанда ,

ала тубан тӱзуп калған.

Алып тӧрӧн Садаi Кан 160

ала тубанның аразында

азып јат-калды ,
јапсыбан позы jaпcып тыр .
« Адаңмынаң ат ползын
« ёс кулактыг кок ат ! » 168

Алып торби. Садаi Кан

 308

ak cap'ядына аттанған ,
адының аkсын діляндра тартып .
јерін сўн талаза
170
јортып сыһыk Сад і Кан .
Ai парарына алты kонды ,
jыл парарына јеттi kонды ,
јер јуртўна једiзiп турду .
Apcak nelгі сығып тыр,
170
kaрaлып кеlіп кӧруп тур,
малына мал kозыл - тыр,
езін & ec kозыл- тыр.

Еді кӧрӧп турза тыннап турва

ебіндä јас пала ылдауыk .
180
Аранјула аk cap'ат
төрт ёстӱна кel тўств,
алып тӧрӧн Садаi Кан
ak cap'ат ўстун ң
јер тајанып бдӧlӧп тур.
188 Алып тӧрӧн Садаi Кан
аіда пазыр -јадыр,
кўнгі пазыр- јадыр,
kaмјы салып јортып сыкты ,
алтын столба једіп кеlді,
190 төзі- kонқан адынаң .
Ak ебінä кірй пacjak,

алған катты Санды Коның

пір сарында ікі пезік
абыдыб- одурўп тур-јадыр,
198
пір сарында пір пезік
абыдыб - одурўп тур -јадыр.
Санды Кб сурўп тўр:
« Алып тӧрӧн Садаi Кан ,
« Тазы јердäгі малыны
200
« сурўш кеlдiңма ебің ?
 309

« ан јердäгі есті
« артып ақылдыңма ебің ? »
Ылғап jokтады Садаi Кан :
« Алдан каттым Саңы Ко,
200
« ус кўннуң пазында
« алып тӧрӧн Кусkун Алып
« пістің јеріліскі кеlip,
« kaдaрдaн малыбынан ,
« ебдiгi eзiбiның
« jуртума квјбр полуыk . » 210

Абаkаi jakсы Санды Ко

атын сірід ң тура kондан,
темір кӧзӧстi kаб-ады ,
пазын јара салдыk.
218
« joiланма, Caдai Кан !
« Ёс күннуң пазында
« Кусkун Алып кеlр Полза

« kaдaрдaн мaлыңны ,
« kaлыk арқа јоныңны
220
« сўрўп парар jуртўна ,
« алып тӧрӧн позыңны
« Здәрўп парар Кусkун Алып. »
Алып тӧрӧн Садаi Кан
пазынаң kaн ақын,
225
атын сірг& тың
перi jадып узўб -ысты .
Ak јазыда јӧруп јаткан
аранјула кіріг сар'ят
ykkaнынаң пilin jӧр..
230
Аранјула кіріг сар'ят :
« Таңда қўяді ру јергі
• fc kyлakтыг кок аттыг
« Кусkун Алып кеl & pгi jdp,
« Сядзі Канны бдурфn
 310

235
« kaдaрдaн малын сўрўп
« парарда jӧр Кусkун Алып .
« Eбдäri eзiн артып

« парарда jӧр Кусkун Альп..

Аранјула кіріг сар'ат
240 kapackы Трді ойлап кeljin,
Садаi Канның ебінӣ
когӱcjä елгі кіра kонды ,
кiзi тiliбiнӑң jokтап тыр

аранјула кіріг сар'ат:

24B « Абаkаi jakсы Саңды Ко,
« ёс палаңны jep ajынма !
« мä пер, Санды Ко !
« тескара едроін . »
Абаkаi jakсы Санды Ко
200 ёс палазын ақылып ,
ak cap” аттың алнына са -перді.
Аранјула аk cap'ат
ёс паланы таназына
кіра тартып тыр.
2BB Тасkары сығара пастырды ,

арқалыk сынға сығара јортты ,

арқалык сынның ёстүні

тоkТІ төстү аk cap'ат ..
Eбра кӧруп сақын тур ,
280
са5ынып турза піlіп - төр.
« Ус там тегiрнiң озарында
« пар ергäп тір
« алты азыр сарыг сӧт,
« алтын калkaлыг пол - тыр ,
208 « алтын пүрlуг пол -тыр,
« күмөс kаcтыpаkтыг по -тыр,
« ала kаpаkтыг кiзi
« аны кърбвјӧң пом - тыр ,
 — 311 —

« тезіп парқан јас палалар

« алтын сарыг сӧткӧ кірэй
«ала kаpаkтыг кiзi
«палаларны кӧрӧӧзӧң по -тыр.
« Па

« Јас палалар анда Вссуа!

« сарыг сӧттўң iстiнда босўн!»
Аранјула аk cap'ат
сарыг сӧттү талаза
аіланып оiлап сыkjыk.
Аранјула аk cap'аттың
табанының табызы jокул,
таназының тынызы зоқул . 80

Jeljilin jelkip-jадыр,
Кујунџылап Кубас-јадыр,
аранјула аk cap'атты
ала kаpаkтыг кӧрӧр јодул,
ві кулактыг естäp јоқул.
Аранјула аk сар'ят
ӱе там тегірні бдўп сыkjыk,
кӧруб-одурза анында
арқалыk сынның алтында
аk jазының ортазында
алтын пӱрlуг, кўмёс kаcтыpаkтыг,
алты азыр сарыг сӧт тур-јадыр.
Аранјула аk cap'ат једір тір.
Аранјула аk сар'ят
алты азыр сарыг сӧття 0 ,

с ебра оілајыk.
« Адам болған сарыг сӧт!
« енём полқан сарыг сот !
«јадаң дарылдым,
«јас палаларны алып кал ! » 1 .

Алты азыр сарыг соттың

атын kаkазы ауыла түсту,
 312

аранјула аk cap'ат
сарыг сотт ° ң езігіні
308 кірі пыркырды ам ,
танӑзындағы ёс пала
сарыг сёттуң iстiнi кiрдilap,
алты азыр сарыг соттун
атын kauka eзir
310 тазады дабылды .
Аранјула аk cap'ат
јер јуртўна айланды,
ала kаpаkтыг кӧрбојўк,
ai kyлakтыг еспäjiк.
15 Аттыр таңның анында
аранЈула аk cap'ат
јер јуртўна јет -кеlді,
kaлын брўня козылды .
Аттыр таң атканда ,
320 арыг кўн сыkkaндa
Садаi Канның јеріндӣ

ардалыk Алтаі сында

ус кулактыг кӧк аттыг
Кусkун Алып кыіқалал јадыр:
326 « Аранјула аk cap'ат пагдаба ?
« алып Caдai Кан темдібä ?,

Алып тӧрӧн Садаi Кан

алтын сірӯдаң тура kондан
твздк алтына кiр - парды .
330 Алып тӧрӧн Кусkун Алып
арқалыk сынны ендiря јортты ,
алтын столбаның төзүнді
адынаң тӱза kонды ,
ak eбг & кір8 салды .
330 Кіра конып кӧруп тур,
Алып тӧрӧн Садыі Кан
-
 — 313 -
ебіндa jok полды .
Ар аіланын кӧруп jӧр,
тӧзӧк алтына кіргінін
кӧрүп салды Кусkун Алып. 300
Садаi Канны азағынан тудўб-ады ,
тасkары сығара
аі молат кылырын
сустўп тартты Кусkун Алып,
ас пеlін кезі салты . 348

Алып тӧрӧн Садаi Кан

ам бlўп парды.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
iкiрiзiн ебгӣ кірді,
абаkаi jakсы Санды Коны 800

iкi тулінаң kаб-алды ,

тасkары сыпара созїрдї.
тобурјУБўн kаб-алыг
абаkаi jakсы Санры Коны
сојып парі Кусkун Алып. 368
« Абаkаi jakсы Саны Ко
« ус палаңны kaiдар етказің ?
« табpаk cülü, Санды Ко,
«арыг тыныңны ўзёрбін!»
Сануы Ko jokтап јадыр: 300

« Јаста пербüн паланы

« кeрӧн туста kаідаң алјаңмын? »
Кусkун Алып Санды Коны
тобуpjykoынаң сапты ,
арыг тынын өзй сапты . 308

Алып тӧрӧн Кусkун Алып

ak ебіня аілаң-кеlді.
Ўc kyiakтыг кок атka атанды ,
арқалыk сынны талаза
јортып сык-көlд . 50

ор
 314

Арқалыk сынның ёстўның

kaрaлып кӧрӧп тӱр.
Ak јазының ортазында

аранјула аk cap'ат тур- јадыр.

37 Ak cap'аттың kыртна
јортып кеlді Кусkун Алып ,
јеттi jiбiк арқамрыбынаң
моіnын палқап салды ,

koc азыр темір тыттың төзүня

380 сар'атты пайдап салды ,
koc азыр темір тыттың төзүн
тобус kaңa oдун тартты ,
аранјула аk cap”атты
отпынаң ӧрттӧii салды .
388 Аранјула аk cap'аттың
тӱгӱ тозы кӧіду,
тeрӧзі тозы кӧіду.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
ak cap'аттан сурўб -одур :
390 « Садаi Канның ёс палазын

« kaiдар етказің, сар'ат ? »

Аранјула аk cap'ат
кiзi тiliбiнӑң jokтал јадыр :
« Садаi Канның палазын
398 «дер көрбідум, Кусkун Алып. »
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
оттаң кыбын сықарбін
ӧрттӧп јадыр сар'атты .
Аранјула аk cap'аттың
400 арыг тыны ўзӱідў,
lўп парды аk cap'ат.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып

ykkaнынаң піlіп түр.

« Пар ергіп тір мынаң ары ,
 — 315 —

« ўс там тегір јерінің озарында

« алтын пӱрlуг кўмс kаcтыpаkтыг
« алты азыр сарыг свт,
«аранјула аk сар'ят
« Садаi Канның ёс палазын
« сарыг соткӧ аппар-сал- тыр;
« kapa јер каттыг полар,
« тегір мӧзӱк полар.»
Ус кулактыг кӧк адының
akсын аіландра тартып тыр,
Камуы салып ойлап сыkjыk.
Аранјула кӧк аттың
табанынаң табызы зовул,
таназынаң тыны jодул.
с там тегір јеріні,
бдўп сыkjik Кусkун Алып,
ёс там тегір јерінің-озарында
алтын пүрlуг кўмөс kаcтыpаkтыг
алты азыр сарыг сӧт тур-јадыр.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
сарыг соттӱ кӧргондӧ
садағынац јазын сустў,
kypyБўнаң УБун алды ,
кӧскӧ салып јадыр,
тартып кеlіп сал-турдў,
алты азыр сарыг сӧттӱ 30

твзунан кеlіп кезі атты .

Садаi Канның ёс палазы
сарыг сӧттүң тӧзӧнда
ымқаспіннӑң кel-төстӱläp.
Садаi Канның kыс палазы 130

fc jacka jеткін пол-тыр.

Ала најын kycka kубўлуб-алды ,
постўг паша УЈУкўп сыкты ,
 — 316 –
kaн тегiрнiң кырiнда,
kapa пулуттўң аразында.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
табылқы jаjағын алды ,
тал соданын алды ,
kырысkа салып тыр,
kaн тегiрнiң кырiнда,
kapa пулуттўң аразында
ЈУБўп парі ала најын kустў
тартып кеlіп алып тыр,
Кан тегiрнiң кыртнда паріван
ама најын kустў
оң канаттаң кез& атты ,
ама најын кус
аілактанып төзб- одур.
Jokтаб - одур постўг пала :
« E3% , туңмам, ала најын kycka kубўл !
«ар јалқыс туңмаңны
« тескіріп пар! » тедір .
Туңмазы постўг пала
пејќнің сӧзӧбінàң
400
ала најын kycka kубўлдў,
ap jалғыс туңмазын
Канадының алдына алды ,
kapa пулут аралт
УЈУБЎп сыкты најын кус.
ов Пастап аткан најын кус
аілактанып тӱзуб- одур,
алып тӧрӧн Кусkун Алып
kӯстў тудўб - алуыk,
kылыспынаң к &эй саты ,
едін еткä кесік,
съгөн сӧкко кестік ,
паза јардызының ондајын таппауыk.
 317

Алып тӧрӧн Кусkун Алып

картыка kycka kубўлған,
тегiргi сығара УЈЎБЎп сыkkaн. 478
Тегiрнiң кырiнда көрүп варіза
kapa пулуттўң аразында

ала најын kус УЈЎБўп парт.

Картыңа kус аны көрүп тапjak,
ам сўрўи сыkjыk , 180

kартыза ала најын kycka jетік,

ала најын kустў тудўб -алды ,
kapa јерга төзубнодур.
Кара јергi тузуп кеlгынд %
kохындағы ала најын кус 188
Постўг паша полып турубнысты ,
kapak jазын kан ет - тір,
пурун сўн пус ет- тір,
алып тӧрӧн Кусkун Алып
аі молат кылыЈын суста - тартты , 10
көдөрүп кеlіп сабар -jӱр .
Ус kyлakтыг кок ат
кiзi joвыбынаң jokтап тыр :
« Алып тӧрӧн Кусkун Алып ,
« ac aiлыг јас паланы 198
« ak jазыда бдурб % !
« ak ебіні аілан -алып
« ak ебіндӣ бдурӑрзің ;
« ak jазыда бдөрзың
« kyдaiдаң обал Полар. » 800
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
аның јоқын естіб -ауыk,
iкi јас палајакты
kypayБўна сувўб- алды ,
кок адына атануыk , 300
јер јуртун талаза .
 — 318 —
аіландырын нандыk.
Еді парып jатса
ат ӱстунда Кусkун Алып
10 узуп партр .
Ўс кулактыг кӧк ат
сағыныш парір :
« Кулуктақы ікі пала
« kурлуктўң тӱбун& ң
318 « јергä төзүп казын! »
Аттың сӧзубін & ң
Курлуктақы ікі палаjak
Курлуктаң јергä тӱзуп калды .
Кусkун Алып узуп партр,
320 пір немä пilбас болды .
Төзүп пардан јас пaлajak
kapтas'ok kycka kубўлдан,
kaн тегiрнiң kырын талаза
УЈУЋуп сыkkaн.
328 Ӱс там тегір јерiна бдўп сыkkaн,
kaн тегiрнiң кырынаң кбрӱб- одурза
kapa јернің ўстунда
амтын кӧl пол-тыр,
амтын кӧінӱң kaзында
630 ak торБу еп тур,
ak торқу ебінің тастында
атын столба палқап салған,
аты kyлас сынныг аs- oi ат
палқап салан турўп јадыр.
338 Јоғары кӧрчӧ kартыға
kaн тегiрнiң kapa пулудў
кызара којўп ертіп тір
ат kарағының одына.
Картықa kaн тегiрнiң кырынан
540
kapa jeргі тўскäи,
 — 319 -

сын позын сығарған,

ёкка jеткён сўрбастiг
Постўг пала пол-пар-тыр.
Ak торку ебг& кіріп кеlјiк,
648
ak торқу әбд алтын сіріді
алып кiзi одур-јадыр.
Пу алып кiзi тур- кеlјiк,
кіріп кеlräн јас паланы
kолынаң тудўб-алуыk,
ВО
Кырiна одуртўб -амды ,
сурўб-одур јас паланы :
« Карақы jacтыг пол-тыр,
«пурўнў сугаўг пол-тыр,
Но тüн кiзiнiң палазы Полјаңзың?»
Јас палаjаk сӧлӧп јадыр: 408

« Ікі тӧі сар'аттыг

« Садаi Канның палазыбын
« Jйдаң дарыл jӱрбун,
« адамны бдургüн алып
600
абдурарга сўр-јадыр,
« арыг тыныма
«ара кіріп поларзыңма ?»
«« Ізi јас пaлajak,
да бдурӑргä kауырзып
a «но алып кӱӱк полјаң ?» » 808
« Но алып олзын ?
« ёс кулактыг кўк аттыг
« Кусkун Алып полјаң.»
« « Јас палаjаk, ма езёнм !
« « Мынаң ары тобус там 870
категір јерінің озарінда,
aaak талаiның kaзында,
ва аk Tackылның алтында
as fc kyлас сынныг nозраk аттыг
 320

378 « ёс јастыг Кан Олаk jурт салдав.

« Улуг алып , улуг кўзён ,
« аның сары пар, палам !
« ӧксӳскä полысјаң
« алып тӧрӧн Кан блаk . »
В80 Ас аілыг јас пала
астан позын тозынқан ,

арван позын тозындан ,

тасkары сыпара пасјыk.
Картыға kycka kубўлқан,
B88 kaн тегiрнiң кырын талаза
УЈУВўп сыk-паркан.
Алып кӱӱк Алтын Кус
сығып кеlган ебінің ,
аранјула а5 - oi.атты
30 lýrýptn jýpýn jýrån cykkan,
ебipin jӱруп езäplüн,
тонус koллаk тарткан,,
тобус kockун cykkaн,,
аіланып кеlган Алтын Кус,
398 ak ебін кіргќн ,

темтӑрін тeрӧнгäя,
темір kyјағын kаттанған ,
алтын садағын ас пеlін&
азра тартып kypјанған.
800 Алып кӱӱк Алтын Кус
сығара kонқан ебінаң ,
ақ -oi атка алтанған ,
аіландра тартабас
арқалыk сынға сығып тыр.
800 Арқалыk сынның ўстун & ң
kaрaлып коруп кеlіп тір.
Арқалыk сынның озарында,
8k јазының ортазында
 - 321 -

Кусkун Алып кelin јадыр.

Каідаң кӧруп анаң оk Relin kьнідан:
« Алып тӧрӧн Алтын Кус,
«арыг тынын аjазаң
« ары тур, Алтын Кус !
«арыгʻтынын аjабазар
«анымда тур, Алтын Кусі»
Уk јазын кера тарткан ,
ја табызы таслі тўскін,
koстa тaбызы kоut тўскін,
as-oi аттыг Алтын Кустў
ады позыбынаң кезӣ аткан.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
къдөрүп кеlіп kaмуы самған ,
olўп пардан Алтын Кустўң
Кырiнаң ертіп парip.
Ус кулактыг кӧк аттың
kузурЎБЎнаң kаб- алып
но нема одурта кера тарттык.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
анаң сби kajа пақып кӧрўп тур,
алып тӧрӧн Алтын Кус 630

кӧк аттың kузурЎБўнаң

тудўб- ашқан турўп јадыр.
Алып тӧрӧн Кусkун Алыпты
агтаң аңдара тартты .
Ас пеlдың kaбызып кўрістilip,
ўр кеlіп көрäсканнӑр,
ас кеlіп кўрасканн p,
алты күннуң пазына jetilap.
Алты күннЎң пазында
алып тӧрӧн Алтын Кус
азаkйынаң ас пасты ,
ајабынаң кво тајанды.
1.
 322

Кара јерд & ң kап сыкты ,

kaн тегiргi öpläтті,
648 квдөр кеlіп тастаб- ысты ,

ас орkазын алты јердäң кезй теті .

Алып тӧрӧн Кусkун Алып
вілан кеlio aдын ” алтанды ,

адын алтанып аіландра тартты ,

600 кӧдөр кelin kaмуы салды .
Аранјула fc kyлakтыг кок ат
укус салып оiлiрда
аранЈула кӧк атты
kузурў5ўнаң нема одурта
688 кера тартып турдў.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
kaja коруп турза

бlўп паркан Алтын Кус

iкiндiзiн тiрilган..
660 Алып тӧрӧн Кусkун Алыгы
аттаң аңдара тартып тыр.
Ас педың kaбызып көрiстilip,
јетті күння јерi көрiстilip,

то5ус кўння търі кўрiстil & p,

668 Тонус кӱннуң пазында
kaлын еттёр төгüнган ,
kaттыг сӧктӧр kaлған ,
kызыл еттёр тӱгüнгüн ,
kypyk сӧктӧр kaлғaн.
670 Алып тӧрӧн Алтын Кус
азакпынаң ас пасkан ,
ајабынаң кӧп тајанған,
kapak jазын кан еткан ,

пурун сўн пус еткін.

878
Кара јерд & ң кабыс-сыкты ,
kapa jepгi jеткіlікті
 323

ас оказын алты јердäң кез теrt.

Алып тӧрӧн Кусkун Алып
кӧк адына алтанған ,

аіландра тартып kaмуы салды . 680

Аранјула ёс кулактыг кёк ат

ёкӱс салып ойлап сыkkaн,
kapa jepгi тiпкынд %
kapa тoбpаk сыk-Kelin
kaн тегір јабыла тўск # ; 088

таг кеlіп талашқан ,

талаі кеlіп салынған ,

өс kyлakтыг кӧк аттың

табанының табызыны
еспüн jурт jok полды , 000

таназының тыңызыны
еспін jурт jok полқан.

Ai парар јеріні
алты конып парыбодур,
jыл парар јеріні 098

јеттi kонып парыб- одур.

Едä кеlіп парыб - одурза

Торус там тегір јернің озарында

јас палаjаk кӧрнуб- одур
kaн тегiрнiң кырынан, 700

kapa пулуттуң аразынаң.

Ak тасkыл турўп јадыр,
ak тасkымның алтында
ak талаi аk -пар- тыр,

ak талаiның kaзында 700

ал кун одур -јадыр.

Ол алының пазында
кызыл торду еп тур- јадыр,
кызыл торку ебінің тастында
атын столба палдап салған 710
 324

ёс kyлас сынныг kaн позpаk ат.

Кан позpаk аттың kаразының одына
kaн тегiрнiң kapa пулудў
кызара којўп ертіп тір,
713
тобӱн кӧрчӧ Кусkун Алып
kapa јернің оды којўп тыр,
kaн позpаk аттың
kapa тер түзүп бар- тыр ,
kaлын еді түrüн пар - тыр ,
720 kaттыг сöry kaлып тыр ,
кызыл еді тўган пар- тыр,

kypyk сбгү калып тыр.

Кан тегiрнiң кырынан
картыңа kycka kубўлдан
726 kajып jӱргын јас пaмajak
кара јерга ам тўсту.
Сын позын ам сығарды ,

ёкк & jеткін сөрбäстіг

постўг пала пол - тыр .
730
Кызыл торду ебгі кіріп кеlді,
кіріп кеlѕ аттын сірӑд &
блаk кiзi одур- јадыр.
Калын еді төгӑн пар - тыр ,
kaттыг сёгу калып тыр ,
138 Кызыл еді тӱган пар - тыр ,

kypyk сӧғq kaлып тыр.

« Акка jеткüн сўрбäстіг

« Постўг пала , но пол - тыр ?

« kapak jазың kaн ет - тір,
840
« пурнўң сӯң пус ет- тір. »
Одур јаткан Кан Олak,
сірідің турўп кeljiк

постуг паланы kості одуртјўk.

Алып тӧрӧн Кан Олak
 325

сöl86 -одур сібіңдінг : 78

Aiран cykсун сузўп бердäк !

« адын солазын сурар - дыкпын! »
Сібіңдін тур- кеlді,
kapa jырја аіран сузўп
ақыл пердік сібäкін. 700

Постўг пама алып ішіп -ысты .

Аның сонда Кан Олak

постўг маладан сурўб - одур :

« Карағың јастыг пол -тыр,
« kaрығың суглуг пол - тыр, 738

« kaiзы пірнің палазы Полдың ? »

«« Алып тӧрӧн Кан Олak,
« « Jaдaн дарылдым,
« « алып кӱlуктаң тeзin jӱроун ,
«« арыг тыныма ара кіріг. 780

«« алып kaлдak, Кан Олak ! »

Алып тӧрӧн Кан Олak
сурўб - одур постўг паладан :
« Кајырзып jӱргӧн- алыбың
« но тан кiзi полјаң ? » 768

Постўг пала сölüбнодур :

« Улуг алып улуг кўЈөн
« ёс кулактыг кӧк аттыг
« Кусkун Алып kajырыб-одур. »
Алып тӧрӧн Кан Олak 770
jokтаб- одур пала :
« Аккa jeткан сўрбістіг постўг пала,

« одурбіннаң мынаң ар'ok

« fc kады , јер алтына кірӑрзің,
« fc kадым јер ялтына барып jатсан 778

«далғыс азаk jол полар,

«Јақыс алаk jолбынаң парарзың,
« еді парыб- одурзан
 326

« kаіда kаіда кiзi сыктаб - одурар.

780 « Естіп турзаң, көрүп турган
« алнынаң перi jaзaг кiзi
« сӣ ам кelin једäp.
« Ылқап көрүп турзаң
« ертӣ пурун сарыг соттўң твзўнді
786 « ӧlyn kaлқан пејаңнің
« арыг сўнàзі ол пол - тыр.
а
Мынаң ар парарзар пy jолбынаң
« парып jатсаңар ам
« јетгі азыр јом полар .
70 « детті азыр јошқа кіріп парараар ,
чјетті там јер алтына
« јетті кўнгӧ једарзӣp.
« детті там јер алтында ,
« ak jазының ортазында
798 « алтын тeрӧк , көмөс терік
« алтын пӱрlуг, кўмөс kаcтыpаkтыг
« анда турўп јадыр.
« Алтын тераккä јетсäңыр
« алтын тeрӧк адам теп ,
800 « алтын тeрӧк ijaм теп ,
« ӱс ебipä jӱрӯзър,
« ёс ебipa jӱрзаңар
« алтын тeрӧктің kaka езігі

« ajыла төзар.
808 « Алтын тераккä кірзäңёр
« алтын істі пу јердäгі осkыс
« aiлыг кўннүг јер полар .
« Алтын тeрӧктiң iстiнда
« тобус кулактыг кӱl& p kазан
810 аkаінамі турар ;

« вілыг кўннүг јерінің

« ас тамағы пу полар »
 327

« Алтын табаk flräрда туруп јадыр.

« Ол табаќты алабас,
« ас тамактаң сығарып 810
« астан позыңарны азранарзар.
« Карыңар тозынза
« туңмаңны koiнына суБЎб -амып
акырын јадып узірзар.
« Узуп јадып , усkун jатсаң 820

« алтон сөрбäji арқазына јаілқан,

« elir cəрбäji iңнiнa jaiлған,
« абаkаi jakсы kыс кiзi одурар ,
« пазыңнаң піт кӧруб-одурар.
« Турўп кеlрзің көрў6- ыссан 898

« ол kыс кiзi jok- пол парар.

« Турўб- алып алтын тeрӧктӧн

« сығара пастырып сықарзың .
« Elän jӱргӧн позыма
« ерlік аіна kаідаң тоқасты ? 330

« андi jok jokтазаң

« ол соннаң абаkаi jakсы kыс кізі
« туңмаңны jeдiнiб - алып
« сыБып ларар са.
« Туңмаларымны еркälтрім , 838

« аіланыңар , kopykiаңар !
« теп jokтір пy kыс,
« aiлыг кўннуг кiзi полјаңмын,
« Постўг пaлa aiлaн кel !
« Алтын тераккä нандра 840

« 4 кеlіп кірӑрзар,
« алтын терiктiн езігі
« тазылада јабылар .
« Ар јағыс туңмаң
аер саніна једі кеlай , 800

кадазының Јуртўна јетј4ң полза

 — 328 —

« ада туста ӧстім тезі,

« Кусkун Алыптың јерін парјаң полза,
« Кусkун Алыпты одврзӣ
800
« ёс кулактыг кӧк адын өдөрбüзін!
a kajан-да полза
и Ҷс кулактыг кӧк аттаң
« tripap jok естӧрчӧр.
« Кусkун Алыптың кызы пар,
85
:5
«пу кызын бдурбäзін !
« kajан-да полза
« пірар керік Полар сірӑргä.»
Пајања постўг пала
одурбіннаң јер алтына кірді,
880
ёс там јер алтына јетсі
Јалғыс азаќ јом јадыр.
Ол jолбынаң пар-јадыр,
едä кеlіп парып атса
kаіда kаіда сыт табызы естіді.
848
Ертä пурунБу сарыг сӧттӱң тӧзөндӣ
ölqn kaлған пејзінің
арыг сўнёзі сыктап кеlip.
« Туцмаларым, kopykпаңар !
« мынаң ар пар- јадырбын,
870
« Узёт Канның кызына ,
« Ўзäң Арыгга пар-јадырбын.
« Кајан полза јалқыс туңмам
чер сенінӑ јет-кеlаk
«толуп алар мені,
878
« ат лазында алтынмынан ,
« koi пазына көмӱспінің,
«амды сірар парыңар !
«амды парып jатсар
« детті азыр јом полар,
880 « уетті азыр. jолбынаң парарзар ,
 - 329 —

« детті там јер алтына једараар,

«детті там јергалтында
aak jазының ортасында
«алтын терак, кўмөс терiк,
888
«пу теракка једёрзёр.»
Паjа kыстың сўнёзі
jok по -парды ам.
Акка jеткӑн сўрбёстіг
постўл пала парыг јадыр,
јетті азыр јом јадыр, 890

јетті азыр jолбынан

оілаб-одур постўг пала,
јетті там јер алтына
Итына

једіп кеlді.
Јетті там јер алтын 896

кӧруп паріза
алтын тeрӧк , кўмөс терак
аk jазыда тур- јадыр,
алтын оёрlуг, алтын kаcтыpаkтыг.
900
Постўг пала једіп кеllік,
алтын терак, кўмөс теракка
өс ебipa oiлап јадыр.
« Алтын тeрӧк адам ! » тедір,
«көмүс тeрӧк ijäм! » тедір,
03
«јадаң дарылдым.
« алып jakсы kajыр-јадыр,
«Полыс ма, алтын терак! »
Алтын тeрӧктің езігі
ауыла төс-кel- тір,
910
постўг пала кіріп кеlјiк,
кіріп кеlіп кӧруп турза
амтын терiктiң iстi
вілыг кўннүг јер пол - тыр.
Паза коруп турза
 — 330 —
918 токус кулактыг кў1& p kазан
kаiнап тур-јадыр.
Aiлыг кўннүг јерінің
тамағы пу пол -тыр.
Јовар кӧрчӧ постўг пала
KO
N

9
амтын flгар тур-јадыр,
rn
IRA
AGI

амтын flг&pнің ўстунд

T; V su

атын табаk турўп јадыр.

NOV
TID
Mi
AT

Алтын табаќты алыб- алды ,

ас тамактаң сығарыб- алды ,
астан позы тозыб-одур,
арван Позы семірібнодур .
Алтын табадын jiп салды ,
туңмазын koiнына суБЎб- алып,
kyjakтанып јадыб-ысты ,
90 постўг пала узўп јадыр.
Усkун кеlді постўг пала,
усkун jатса, кӧруб-іссі
амтон сўрбiji арқазына jaiлдан,
eliг сўрбäji iңнiнi jaiлған,
kыс кiзi одур-јадыр пазында,
постўг паланың пазынаң
піт кӧрўп одур-јадыр.
Постўг пала турўп кeljiк,
туруп кеlіп кӧрӱб-іссі
40 пір-дü kыс jok полды .
Постўг пaлa jokтап јадыр:
« El& п јўргін позыма
«ерlік аіна тоқастыба?
« kыс кiзi кӧргӧм тeзiм
948 « пір- д & kыс jok полды ! »
Туңмазын колдаң каты ,
туңмазын једінб-вып
теракт& ң сыкты постут ряла.
 — — — — — — — — .

— 331 —
Еді парып сыkkaндa
абаkаi jakсы kыс кізі
амтын терiктiң iстiндi
езігінің кырiнда тур-јадыр.
Істінаң кыіқалап јадыр:
« Постўг пала , kopykпа менн& ң ,
« eplік аіна мен еміспін.
« Aiлыг кўнняг кiзi подјаңмын. »
Постўг пала аны есік,

.
aiлaн кeljiк, кіріп кеllік ,
кірік кеlганда алтын теракка
алтын езігі тазлады ам јабылды . 00

Пулар ўjäläң алтын терактің

iстiндi jурттап јадыр.

.
Кан Олаһтың јерінді
ама тубан тузуп пардан,
сыс тубан јаілып пардан,
пір немä кӧрунё јоқул,
ала тубанның аразында

.
таг кеlір талаш -Јадыр,
талаі кеlіп салқыма-Јадыр.
10
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
Кан Олakтынаң кўріс- јадыр
Ai алысkаңја ,
.

jыл jылысkанја,
kapaқызына пila jоқуллар,
kapa јер квдөрўп сыдан полбады
iкi кўрёскін алыпты .
Кара јер ӧттря пазып
.

јер атына ам төстfl & p ,

пір там јер атында
980
пір кўн көрiстil& p,
iкi там јер астында
ікі күн көрiстilsp;
.
 332

ёс там јер алтына түст 18р,

988 өс там јер алтында ,
Узут Канның езігінда
ус кӱн кӱрастilap .
Калын еттёрi төгüн пардан ,
каттыг согу јадып камдан,
090 Кызыл еттёрi туган пардан ,
kypyk cüгу јадып калған.
Узут Канның јерінді
ус кўн кelin кўрӑскüн ,
Узут Канның јері
995 кӧдүрүп сыдап полбады ,
kapa јерін оттра пазып
јетті там јер астына
ам тўсту ікі алып.
Јетті там јер алтында
1000 јетті Ерlік Канның езігінда
јетті күння јері кўрастil & p ,

тобус кўння торт кўрастilip

Алып тӧрӧн Кан Олаһтың

арыг кўЈў аябін јадыр,

100 азакпынаң ас пасты ,

ајабынаң кӧп тајанды ,

алып тӧрӧн Кан Олak
Кусkун Алыпka jokталі тыр :

« Алып тӧрӧн Кусkун Алып ,

1010
« пір jok jokтап перім ! естӧрзіңма ? »
« « E3%, Кан Олak нанды ,
« « сенің јбдың ноқа еспäjäцийн ?
« ајбkта jokтір јоқыңны ! »»
Кан блаk jokтап парт :
To18
« Арыг кўјўң артыќ полды ,
ваіхыг јердің кеlгын кiзiнi
« аіна јерінд % ддөрүп салзан
 333 —

« улуг kудаідаң обал Полар сада,

« јајан kyдaiдың јазыk полар,
« кӱннər јерг & kаттап кеliu
« сырып кӧрӧlўң! 1020

« бдура ползаң күннүг јерді

«јер јуртўмда бдөрӑрзің . »
«« Eза, Кан Олak, нанды !
«« сенің јоқың естӑрбін,
ач кӱннєг јергі сықып кӧрӧlўн! » » 1025

Курас jӱргін постарын тоkтадылар,

ko jeдiнiзiп алдылар ,
Күннүг јергі ам сыктылар ,
јеттi kадым јер алтын
тобурўб -одурлар, 1030

күннүг јергі сықыб- одурлар.

Арқалыk сынға ам сыктылар,
арқалыk сынның ўстунд
оілас кеlin aм kабыстылар.

Кара јері ексі - адыр, 1030

kaн тегpi jaiқал -Јадыр.

Ікі алып кўрскӑндӣ
таг талалып калған,
талаі салқылап kaлғaн.
Алып тӧрӧн Кан Олаһтың 1040
kaлын еді тӱгӑн парқан ,

kaттыг согу јат- kaлған,

Кызыл еді тӱгін пардан,

kypyk cüгө јат - kaлғaн.

Ала кӧгөстäң сағыс сыkkaн, 1048
ала kаpаkтың оды јазынқан.
Алып тӧрӧн Кан Олak
азакпынан ас пас-јадыр,
ајабынан көп пас-јадыр,
арыг кўјў албiн парі , 1030
 334

алса јетпін парі ,

алып тӧрӧн Кусkун Алып
кӧдөрүп сыkkaн кара јерд & ң ,
kaн тегiрнiң алтыбынан ,
1080 kapa пулуттўң аразыбынаң
кӧдӱруп кеlіп ам тастады ;
kapa јергä тўскäläкті
ас орkазын алты јердäң
кезд тепті Кусkун Алып .
1000 Алып тӧрӧн Кан Олak
дібіннің ам ӧlду.
Кусkун Алып аілан кеlјiк ,
ёс кулактыг кӧк атка атанды ,
толғап тарткан тобурчуБўн
1080 Кызыл Колға ам тудўндў .
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
jokтап јадыр ам :
« Кара јер каттыг Полар,
« kaн тегір мӧзӧк полар ! »
1070 Кара јернiң атына
тузӑргä-jӱр Кусkун Алып.
Ус
с кулактыг кӧк ат
сölüп јадыр Кусkун Алыпka :
Ам кӱliм алып кӱӱк,
1MB « мен өс кулактыг кӧк атпын,
« кӧк тегiрнiң ызықыбын,
« ертä пурун пір kaтті
«дер алтында jеттi kады .
«дер алтында піс кірдібіс ,
1080 «дер алтынаң сығып одурданда
« ненуі пар тӱгӱм тозы тўскін ,
« амды кірзüң јер атына
« пазя Каттап пу јерг
« сыңарым јоқул !
 — 335 —
« Альи кӱl¢к Кусkун Алыбым. 1088

«аіланып нанал!
«јер јуртўбысkа парал !
« Садаi Канның олқы
« kajан-да полза аіланып кеlrai,
«ер сенiнi jeткында 1090
а адазының тузўнда аkтім тез&
«аіланып кеlrai!
« ijäзінің тузўнда бcтiм тез
@ aiланып кеlr&і.»
Алып тӧрӧн Кусkун Алып 1093

jokтады кӧк адына :

« Eэй, fc kyлakтыг кӧк ат,
« аіланза аіланял -ok !
« Нанза наня - ok ! »
Аттың аkсын аіландра тартты , 1100

толғап тарткан тобурчін

kaн тегiргi сығара кӧдуруп
kaмуы салды Кусkун Алып,
ус кулактыг кӧк аттың
kaлын пудўн japa сапты , 1106

kaттыг аkсын-Јара тартты . .

Ус кулактыг кӧк ат
өкөс салып ойлап сыкты .
Кара јер катті аілан-kaлған
kaн тегір екс&l kaлған, 110

ала тубан јаілып kаған,

улуғ тубан түзүп камдан
пу јердің ўстуны,
алып тӧрӧн Kyckyң Алып
наныб-ысты jуртўна . 18

бетті там јер атында

алтын терактiгi јас билak
јеттi jacka jeттра ер ізба түр.
 — 336 —

Јеттi jacтыг блаk cülün тӱр:

1120 « Езä, пејќң, ез & јајаң,
« адабыстың јуртуна
« аіланып нанал!
« Гетті там јер алтында
ајетті Ерlік Канның јерінді
баатар1

1123 « деттi jacka jeттра

«ер бcјукпун!
« ijäбістің јуртуна
«ебipiliп нананың ! »
Пејќзі сölün јадыр:
Ak

1130 « E3% , туңмам, но полды ?

Төitu

« нанарыбыс kai парадыр,

ivial

« akсыңның суду арызын!

au
ii

«арға моіның kaтсын !»

« јеттi jacтыг блаk полып
1138 « kаіда сен парарзың? »
Беттi jacтыг блаk jokтап јадыр:
« Алып полар ползам
« алыптың kолындa jӱруп
« akсымның суду анда артр;
1140 «кӱӱк полар ползам
« кqlєктӱң kолында јерзім
« арға моіным анда кадар;
«адаі полар ползам
« алып кӱӱктўң kолынан
1145 «анда бlўп каларбын.
« Адабыстың јуртўна ,
«аіланып нананың!
«адам Полған алтын тeрӧк,
« ijäм полқан көмүс терак,
1130 « детті Ерlік Канның јерінд&
ајетті там јердің алтында
« турўп казыь, алтын терак!
 — 337 —
« Кајан полза аілыг јерда
« алыппынан алыссам ,
1168
« кqlўкпін & ң кўрассам, .
« kapa јер кӧдөрүп сыдап полбаза
« Кара јерні оттра пазып төзарбін !
«деттi kады јер алтына
«детті Ерlік Канның јеріні
1100
« түзүп кезäм
аарыг кўЈўм азын турзўн ! »
Сығара kондылар алтын терактаң ,
көмүс терактің Ўjäläң,
koл тудўнзўб-алдылар,
1165
езін тeп езённастilip,
мінд& теп міндäläстilip,
алтын теракті , кўмӱс тeрӧкті
ёс ебра ойлап турдўлар.
« Адам болған алтын терак,
1170
« ijäм полқан көмөс тeрӧк,
« детті Ерlік Канның јерінд&
« jakсы турўп калыңар !»
Езі сölüп турза
алтын терактің , көмүс терактің
1178
алтын kaka езігі
тазылап ам јабылды .
деттi jacтыг блаk пејзібінің
кара јерга јада -тўсту,
kартыңа kycka kубўлдўлар ,
1180
яјастап кеlіп УЈУБўп сыктылар ,
јеттi kадым јерін &
күннүг јергі бдўп сыктылар.
Кённыг јергі сыkkанда ,
kaн тегiрнiң kырын тарта
1185
kapa пулуттў арал
УЈУВў6-одур с картына кус.
 — 338 —

Алтын терактің , көмүс терактің

iстiндi пуларбынаң kaдa jӱргін
kыс кiзi cülüп парт
1100 јеттi jacтыг блқа :
«Кајан полза јерің &
«jуртўңа јетсаң& p
« ak талаi аkkан болар,
баатар

« ak тасkыл пар - Полар,

1195 «ak талаiның kaзында,
« ak тасkымның алтында
« улуг јурт пар-полар,
аергi jурт пар- полар,
AkТө

« kaдaрған мал jok полар,

tuist

120
« арға јон jok полар.
in
du

« Кан тегірдäң тӱзёрзӯр

a:

jуртка,
« абаңарының ijäңäрінің
«турдан јурту пу полар.
« Ол jуртка тӱзўп
1200
«деттi jacтыг блаk
«ak талаіны ендра парзын!
« pak емäс јердä аk тасkыл
aak тасkылның алтындa kajа полар,
« ол kajаның алтында
1210
« деттi пут јес тоkuаk jадыр.
« Бес тоknakты тудўб- аларзың,
«јетті пут јес тоkoak jергі кіргін,
« сабы јер өстөнё кӧруп јадыр,
«jес тоkaakты сабынаң тудўб- аларзың,
1218
« kapa јердäң сығара тартыб- аларзың,
aiңнiн & сығара кӧдөр- алып
асабарзың jылым kajаны .
« Jылым kajаның езігі азыла төзвр,
аяның iстiның kaдaрдaн мал сынар,
1220 « kара күнірті төгінміс,
 — 839 -

« детті күнг & jеттря

« пу маш тӱгӱнмёс,
« јетті күннӑң ертіп бараа
« токус кўнг& једёр.
128
« Кадарқан маш тозы сыkca
« малдаң ең сонда
« күмөстүr jӱгінніг ,
« kypälir ezäplir
« jiбäк тінін јер сбзўрг &н
1230
« тоңус kyлас сынныг
« kaн позpаk ат анда полар.
« Сығып кеlай тудўб-аларзың,
« jiбäк тінінӑң тударзың,
«пурунду абаңның ат палдајаң .
1238
« Анда турған алтын столбазына
« паклірзың кан позpаk атты ,
« аттың алың тергідä
« алтын садаk палқап салған,
«кезің тергід & темтäpi
1240
« темір kyјағы палқаш самдан.
«Ak ебін тудўб-алып
« ak тасkылды азып
«аңнап парi jадырзың,
« ak талаіны kастап
1248
« kустап парып јадырзың
« Ат jok полқап блакты
« ар адын адап перім !
« суктаныстыг позpаk аттыг
« Сугуул Мергüн адың позын !
1200
« менi kајан полза танiзёр.
« Сарыk cüттың тозунд
« ilqn kашқан јајаңарың,
« Ai Aрыг ады пох-тыр.
« Када јўргін јајаңының
 340

1280 « ады Кун Арыг пол- тыр .

Сугуул Мерган кајан полза ,
« Кусkун Алыптың јерінӣ парза ,
«арыг кўјў асјаң полза,
« Кусkун алыпты өдөрзä
1200 « fc kyлakтыг кӧк ады бдурб &зін !
« Кусkун алыптың ебінд %
« Кӱмөс Арыг kызы пар ,
« аны бдәрбiзiн, kајан полза
в немёнің оңдајын анаң естірзёр!
1268 тамды јерің & pr & парыңар !
« мен сірӑрдäң јарылып парім ! »
Картыңа kус јалыскан
пасkа jер-сёр УЈУБЎп сыкты ,
јеттi jacтыг бл , постўг пала
1270 ікбliң мынаң сығып
Зурту јерiн - сёр УЈykjўk.
Парып jатса , кӧруб- одураа
kaн тегiрнiң kырынан
kapa пулуттўң аразынан
1278 pak jерді көрүп јадыр.
Ak талаi ағып пар - тыр ,

ak талабдың kaзында
ak тасkыл тур - јадыр.
деттi jacтыг бл аны кбрзо
1280
УЈУБўп партр й.
Ak талаіда јетдік,
ak талаiның kaзына,
ak тасkылның алтына

ён jуртка ам тӱстўлар:
1288 Ан jуртка түзүп кеlаk
kашыk jон јодул,

kaдaрдaн мал јогу .

Күн Арыг пејзі
 341

ан јуртта калып тур,

јеттi jacтыг блаk 1290
Садаi Канның kaлған олны
сын позын сызарған,
ak талаіны ендра ойлап сыкты .
Парып jатса аk тасkыл турўп јадыр,
ak тасkылның алтында 1298
jылым kajа турўп јадыр,
jылым kajаның кыртында
јетті пут јес тоknak
јердя падып пардан .
деттi jacтыг Сугуул Мерган 1300
сабынаң тудў6 - алык,
kapa јерд q koдра тартыk ,
& нгі сыңара кӧдөрјўк,
Jылым kajаны
къдөрүп кеlіп ам сапты . 1308
Jылым kajаның алтын kaka
езігі ашыла түсту .
Ауылғанда аның iстiнӑң
kaдaрдaн мал анаң сыкты ,
арқа јон анаң сыкты , 1310

kаразын кўніртізін тӱгінміді.

јетті күнгi jeдin јадыр,
јетті күннӑң ертіп јадыр,
тобус кўнг & једіn јадыр,
токус кўннуң пазында 1318

кадардан малы тоза сыкты ,

kaлыk jоны праi сыкты .
Кадарқан малының собынаң
көмүс југоннүг,
көр & lir jakсы ез & plir,, 1320

тонус kyлас сынныг

суктаныстыг позpаk ат,
 342

jiбäк тінін јер сӧзўрган

jылым kajанаң сығып кеlді.
1328 деттi jacтыг блаk
суктаныстыг позpаk аттың
jiбäк тінін тудўб - алды ,
адазының ат полвајаң
алтын столбазына ақылып
1330 суктаныстыг позpаk атты
jiбäк тінімäң палқапі салды .
Позраk аттың алың тергід %
садаk Полқап салған,
Позраk аттың кезің тергiда
1338 темтäpi kyјағы палқап салған.
Јеттi jacтыг олқының
ады адан пардан ,

суктаныстыг позpаk аттыг

Сугуул Мергaн полды .
1340 Алып тӧрӧн Сугуул Мерг & н
кезің тергідён темтӧрін ,
темір kадыл kyјақын
сестiб - алып кeзіб - алды ,

алын тергідäң алтын садағын

1348 kурлуБЎбынаң сестiб -алды .
Ас пеlінä салі тартып

алтын садаkты ам kypjанды ,

ak ебін тудўп јадыр,

алтын ӧргӧзӧн пӱдўп јадыр.

1380 Cykтаныстыг позpаk атка
ам алтанды Сугјул Мерган,
таг јағалі аңнап парі ,
талајын kаcтi kустап парт ,
таг јақат аң атјыk,
1338 талаi kаcтi kус атыk,

аңның семізін адып кеlді,

 343

kустўң семізін алып кеlді,

едін артынып кеlіп ,

јер јуртўна једiп турду.

1360
Арқа јонын кырыб-ашды ,
арға јонына fläп пӧрді,
jakсы кiзӣ кӧп пербäді ,
јабал кiзӣ ас пербäді,
артканын азаk позына
1366
ak ебінӣ кіріп јадыр,
Кӱн Арыг пејäзінè періп јадыр.

Алтын сірӣг & одра түсту,

абаkаi jakсы Кун Арыг
ас тамағын ақылып
алтын столқа салып турдў. 1370

Алып тӧрӧн Сугуул Мергін

астанына ас јіб- одур,
астан розы тозыб - одур ,
арқан позы семіріб- одур.
1378
О. kаразын конып јадыр,
аттыр таң адып јадыр,
арыг кўн сығып јадыр.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергын
пејќзіна Кун Арыгга сölün јадыр:
1380
« Ізй пејм јајам ! » тедір,
« aдa туста аkTIм паруыk,
« ij & туста бcтiм паруыk,
« ам мен пара -дырбын
а« Кусkун Алыптың јерінa jуртўна ,
а« Кусkун Алыпты бдөрӑрбін , 1388

« ak малын сўрўб -аларбын,

« арқа јонын ақыларбын. »
Абаkаi jakсы Кун Арыг
сölü6- одур туңмазына :
« Ей, туңмам Сугуул Мерган, 1390
 344

«akcың сӱдө арызын !

« арға мојның kaтсындаk !
« парваізын kajан -да полза . »
Алып тӧрӧн Сугуул Мерган
1398 сölüб - одур пејäзін * :
« Алып колындa jӱруп
• яkcым сўдф арқаіны !
« арда моіным karkаіны ! »
Алып тӧрӧн Сугуул Мерган
100 ебін & ң сығара kонјЫk,
алтын столбаның тозунд & турдан
суктаныстыг позpаk аттың
kыртна кeljiк.
jӱгӱрўп jӱрўп jӱгон cykтў,,
1408 ебiрiп ]ўрўп езёр урду ,
тонус koллаг тартып турдў,
тобус kockун суБЎп турдў .
Алып тӧрӧн Сугуул Мергын
аіланып кеlіп ебіні кірді,

1410 темтäрін теран -јадыр,

темір kyјақын кезін- јадыр,
ak ебінӑң сығара пасты ,
суктаныстыг позpаk аттың
jiбiк тiнiн сестіп ,
1418 алтанып турдў амды .
Алтан кеlin позpаk атка
аіландра ам тартып тыр ,

kaмуы салып јортып сыкты ,

арқалыk сынына талаза .
1420 Позраk ат јортып сыkkaндa
таг кеlіп талаш - Јадыр,
талаі салқым -јадыр,
кара јер аілан -јадыр,
kaн тегіp jaiga -jадыр.
 — 345 —

Арқалык сынның ўстунё 1428

сығып кеlräн Сугуул Мерган,

Каттануызын кӧдөр kelin
kaмуы салды позpаk атка.
Камуызының табызы
тегір ўстунда јајаннарда 1430

естil & тўскён,

дердің алтында Ерlік Канқа
естil & түскüн.
Суктаныстыг позpаk artың
табанының табызы , 188
танӯзының тыны
тоқус там јер алтында
Ерlік Канва естild - jадыр.
Суктаныстыг позpаk ат
укус салып jӱгӱprän , 1440

өс там тегір јеріні

ёс сегріп бдўп сыkkaн,
өс там тегiрнiң озарында
арқалыk сынның өстүні сыќты .
Apkы јазыны каралып
кеlіп көрүп турғанда
Кӧк талаi аkkан јадыр,
кӧк тасkымның алтыбынаң
кӧо јон jурт салып тыр,
саны jok маш jӱр-јадыр, 1430

пӧгөнү jok jурт jурттап јядыр.

Ол амның аразында
кӧк торбу ер тур- јадыр,
кӧк торду ебінің тастында
атын столба палдап салған 1408

fc kyлakтыг кок ат тур-јадыр.

Алып тӧрӧн Сугуул Мерган
аны
п.
коруп кына салды .
 — 346

Кыіқазына таг талашқан,

100 талаі кеlіп салқылан ,

доғары турдан јајаннарда

естil-Јадыр kыівазы ,
тобун јаткан Ерlік Канда
естil -Јадыр кыіқазы .
100
« Аранјула fc kyлakтыг
« кок ат рагдаба біна ?
« алып тӧрӧн Кусkун Алып
« ебінд & темдіба біна ? »
Кусkун Алып кыіқалады :
1470
« Ўc kyzakтыг кӧк адым
« нова пагда полбајаң ?
« алып тӧрӧн Кусkун Алып
« нова темдa пoлбајаң ? »
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
178
ak eбiның сығып кеlді,
Jỹrypyn jýpšo jfrån cyktý,
ебipin jӱруп езір сады ,
ak ебіна кіріп келді ,
теран кеlіп темнап кеlіп,
180
темір kyјағын кезіб - алып,
адына атанып кelin
арқа сынына талаза
јортып сыкты .

Кара јер ам јаїқалды ,

1488 kaн тегiр ам екс& lді,

арқалык сынға сығып кеlді ,

Сугуул Мергінгі езін перді,
Сугуул Мергiнгi менді перді.
Аттарын каз1 салды ,
100
аш постары аттаң түстў.
Укус едіп кеl868c ,
ас пеlgаn tабызып ,
 — 347 —
јада пастаң kaбызып,
кўрас- kaлды ікі алып
119
Кара јер ам јаідалды ,
kaн тегiр ам екс & lді,
ала тубан ам түзүп калды ,
улуг тубан ам јајынды ,
паналыг kaт
памазынаң азып јадыр, 1800
Кулуннўг шI
Кулуннаң азып јадыр.
Ол тубанның аразында
кўрёзір сыќты ікі алып,
Колбынаң тартызып 1800

јетті күн једin турўзар,

јетті күннуң пазыңда
алып тӧрӧн Кусkун Алыптың
kaлын еді ам тугӯнді,
1810
каттыг согу ам калды ,
Кызыл еді ам түгінді,
kypyk сӧгү ам kaмды ,
Уја түз& кўрӯс парі.
Алып тӧрӧн Кусkун Алып
1015
kapak jазы kaн полды ,
пурун сӯ пус полды .
То5ус кўннуң пазына јетті,
то5ус кўннуң пазында
азакпынаң ас пасты ,
1880
ајабынан кӧп тајанды .
Кара јерд& ң ам квдүрд
алып тӧрӧн Сугуул Мергін,
kaн тегiрнiң атыбынан,
kapa јернің ўстонд
1026
къдөр кelin тастап турду.
Кара) ерга тўскаlакте
 348

ас орkазын алты јердің

кез тепті Сугјул Мергüн ,
& lбјнның бlўп јадыр,
1030 алып тӧрӧн Кусkун Алып.
Алып тврди Сугуул Мергӑн
kыіва салды арқалыk сынның :
« Арткан Калған алып парба ? »
Кусkун Алыптың јеріндӣ
1335 арткан, камдан алып јогул,
Сугуул Мерган аіланып
суктаныстыг позpаk атка
ам кеlіп алтанды ,
fc kyлakтыг кок ат
1840 ол соннаң kогдурўб -алды ,
арқалыk сыннан ендра
Јортып кеlіп тӱсту.
Кусkун Алыптың кызы
абаkаi jakсы Көмӱс Арыг
1846 алтын столбаның тізўнды
салыб - одурўп тур- јадыр.
Aiдаң арыг абakai,
кўннаң сыллыг абakai,
kыстың jakcызы Кўмёс Арыг.
1880 Алып тӧрӧн Сугуул Мергін
алтын столба ам једісті.
Абаkаi jakсы Кӱмөс Арыг
oiлап кеlіп позpаk атты
jiбäк тінін ң алып турдў
1886 Алып кӱl¢к Сугуул Мерган
адынан түзi - koнды ,
езін тезіп езінністі ,
менді тезіп мендil & сті,
ak ебіна кіра пасты ,
1860 алтын сірігі ам одуртту
 349

Алып кӱӱк Cyrjyl Mepгaнгі

астың тадылін салды ,
арајанның kaттін салды ,
арақылаб -одур , слаб - одур .
Алып тӧрӧн Сугуул Мергін 1800

астан kарынын тозыб - одур ,

ардан позын семіріб -одур.
Кўмөс Арыгдаң сурўб- одур :
« Пеј & ң јајаң көмус Арыг,
« көннӑң сыллыг абakai, 1870

« адаң јерінд & jурт салбазар ,

« адан Јерінд % одурбазан ,
« менің јеріма кӧjӱрбазің ! »
Абаkаi jakсы Кӯмөс Арыг
сбl66 -одур Сугуул Мергінгі : 1878

« Адам jуртўнда ар јалыскан

« Нова мен jурттајаңмын,
аkaдaрдaн мaлымны дыр кeрӧк ,

« kaмыk jонымны піріктёргі керак ,

«јер јуртўңа кӧЈўрўп пар ! » 1580

Алып тӧрӧн Сугуул Мергін

сығара kонјыk, kыіва салды :
« Кусkун Алыптың арда фоны
« kадарқан малын јыңар! 1888

« kaмыk jонын јыңар !

« пір јерг& jыңар ! »
Кусkун Алыптың kaмыk фоны
kaдaрған малыны
кӧк талаiның kaзына ,
кбк тасkылның алтына 150

тоза јыгрыктар.
Алып тӧрӧн Сугуул Мерг & ң

саны jоk kадардан малын

погүнө jоk kамыk jоңын
 — 350 —
1098 тоза кӧрўп сыкты .
Ебдäгі саны jok eзiн
атka артанып сыкты .
Ai парар јеріні
ашты конып ертіб-одур,
1000 Jыл парар јеріні
418V1ILAN
CIES

јеттi kонып ертіб-одур.

Арқалык сыннаң ам азырды ,
!:TDA

ақылқан кадарқан малын

AT
NM

малына kозып турдў,

1600 сўрўп пардан камыk jонын
јонына kозып турдў,
саны jоk kадардан малы
аk jазя сыңмін јадыр,
пӧгөнө jоk kамыk jоны
1010 ak талаiның kaзына сыңмін јадыр.
Алып тӧрӧн Сугуул Мерг€н
алтын столба ам јетті,
Кусkун Алыптың кызыбынаң,
араңјула fc kyлakтыг кӧк ат
1018
анд°ok jeдiп кеlді.
Адынаң тӱзä- koндылар,
jiбiк тiнiбiн&ң аттарын
атын столба палқап салдылар.
Абаkаi jakсы Көмөс Арыг
100
kолындағы аk пыладын
kapa јергä тастап турдў,
kapa јерг & тастанда
ak торқу еб-турўб-ысты .
Алып тӧрӧн Сугуул Мергън
162 )
ak ебіна ам кірді,
астанына ас діді,
cykсанына суг істі.
Ол kаразын конып јадылар,
 — 351 —

аттыр таң адып јадыр,

1630
арыг кўн сығып јадыр.
Абаkаi jakсы Кўмёс Арыг
Кыдыр-јадыр Сугуул Мергінні.
Сугуул Мергін сығара kонды ,
Көмүс Арыгга кіріп кеlді.
« Еза пеј& ң, еза јајаң, 1000

«но керактаң кыдыртыб-алдың?»

Абаkаi jakсы Кумус Арыг
сölüб-одур Сугуул Мергiнгi :
« Мынан ары раk jерда
« ёс там тегір јерінің озарында
«ak jазының ортазында
«алты азыр сарыг сӧт
«алтын пүрlуг пол- тыр,
«көмүс kаcтыpаkтыг пол-тыр,
«аның тбзундä ölуп калған 100

« Ai Aрыг пејан Полған,

« аның kaттыг сёгун аларзың,
«аны алыб-алып парарзың.
« бетті там тегiрнiң озарында,
« алтын кӧІнүң казында, 1680

«ak jазының ортазында

«Гурттўг полқан алып к¢lўк
«аранјула алты kyлас сынныг
«ақ-oi аттыг Алтын Кус.
« Арқалыk сынның ўстўнды 1050

« Кусkун Алып Алтын Кустў

« сенің ЎЈўн бдургüн,
« бігӧн сёгун тіргiзiрзің.
« Алтын Кустў тіргісканда
« аны kада кыдырарзың. 1000

« Анаң ары парванда

« Тонус там тегір Терінің озарында
 352

« ak талаi ағып паркан ,

1068 « ak талаiның kaзында
« ak тасkыл турўп јадыр,
« ak тасымның алтында ,
« ak талаiның kaзында
a fc kyлас сынныг kан Позраk аттыг
1070 а
а ёс јастыг Кан Олak olyn kашқан .
« Аның бlгон сёгун тіргізёрзің .
« Мен Кумус Арыг одурбіннан
« Јер алтынаң јеттi kадын
« Кан Ерlіктің јеріні
1078 « төзӑргä ам јўрарбін ;
« kаіда kаіда јўрўn jатсам ,
« арыг кўЈўм абін jӱрза
« мен сенi kыіғалірбын ,
« сен kаіда - да јўрзäң ,
680 « kулағына естiläp kыівым ,
« kaiда кеlin сен ессäң

« анаң ар'ok сен парарзың ,

« ер атына кірӑрзің ,
« детті там јер алтында
1685 « јетті Ерlік Канның јерінд %
« анда кӧрўзарбіс ! » тедір.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергüн
ak eбiнiң сығара kopjыk,
алтын столба пастыр кеді,
1000 1ӱгӱрўп ]ўруп jӱгüн cykтў,
ебiрiп jӱруп езёр салды ,
aiлaн кeljiк аk ебінӑ кірдік,
темтäрін теранді,
темір kyјағын каттанды ,
169B алтын садағын ас пеlінӣ kypjанды .
Алып тӧрӧн Сугуул Мерган
сыңара kонјЫk аk ебінің ,
 — 353

алдына кеlіn алтанды ,

аіландра тартып тыр,
толқап тарткан тобурун
къдөр кelin kaмуы салды , 1700

kaлын пудўн japa canjak ,

kaттыг аkсын јара тартты .

Суктаныстыг позpаk ат
ёкус салып оiлап сыкты

kapa јерні Јара терті , 1700

ала тубан түзүп калды .
Салы jok cуг кескüн,
nöryny jok tar ackan.
Еда парыб - одурза
алнынаң парі саркынаң 1710
ат табаны тазылыб- одур,

тана табызы koлаб- одур ,

ала тубан тӱзуб- одур,

тубанның аразында

Сугуул Мергін кӧрӧб-одур ; 1718

Сугуул Мергін көрэй

ak ебіндігі алтын столбаның
тозунда турўп kашқан

fc kyлakтыг кӧк ат
удур кelin oiлаб- одур, 1720

Кыртнаң јетотның тура түстў,

fc kyлakтыг кӧк ат jokтады :
« Алып тӧрӧн Сугуул Мергін,
« аі молат кылыЈың ал !
ав менің мойнымны кезі сані ! 1723
« менің пазымның iстiнда
« ат пазында алтын пар,
« koi пазында көмүс пар. »
Сугуул Мерган jokтап јадыр:
ajok , fe kysaktbit RÖKST ! 1780
23
 354

сенің мойныңны ноға кесјаңмін ?

« сенің моінын кезiрiн
« суктаныстыг позpаk аттың
« моінын мен кезірбін .
1730
« Сенің пазындағы
« ат пазында алтыныңны ,
« koi пазынја кўмўсўңні
« ноға мен алаңмын ? » тедір,
« адам полқан кӧк адым,
170
« аіланып нан јер-јуртка ! »
Алып тӧрӧн Сугуул Мергін
ёкус етік анаң ар'ok ,
fc kyлakтыг кок ат
турўп калуыk пу јерді.
1748
Суктаныстыг Позраk ат
kapa јернi japa тäп ойлап сыкты ,
анаңары парып jaтся
анынаң перi oiлаб - одур
ёс кулактыг кӧк ат .
170
Алып тӧрӧн Сугуул Мергіннің

кырiнда ам турўп тўств.

Ус кулактыг кӧк ат сölüдв:
« Алып тӧрӧи Сугуул Мерган
« ерті пурунБЎ Кусkун Алып ём
1768
«дер алтындa jӱруп јадыр,
« аттаң јазаг jӱруп јадыр,
« табрада моінымны

« kылыспынаң кезä -can ! »

A cülüп јадыр Сугуул Мерган :
1760
« Адам Полған кӧк адым ,
« ijäм полқан кӧк адым ,
« алыг долба ! aiланып нан !
•јер јуртўңа нанып пар ! »
Аравјула ёс кулактыг кок ат :
 355

« Алып тӧрӧн Сугуул Мергüн, 1700

« еркам , палам , аттаң тӱстік!

« iкi kулағымның аразында

« саңмојымда јајақымның алтында
« kaзpаjа kара піт казал - пардан
« kaмaмa ; аны алып бдөрдік ! » 170

Алып тӧрӧн Сугуул Мергін

адынаң түзд- koнды ,
кӧк аттың јајағын ауып кӧрэй
kaзpаjа kара піт казанпар- тыр;
Сугуул Мергüн кара пітті 178

алыб- алуыk, бдурў6 -ысты ,

Аранјула ўс кулактыг кок ат
kaбpагалі кеlіп түсту,
oliннiң ilўп јадыр.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергiн 1780

kapak jазы kaн полды ,

пурун сӯ пус полды,
ылдап јадыр, сыктап јадыр .
Турўп кeljiк Сугуул Мерган ,
ві молат кылыуын алды , 1788

көк аттың пазын јара сапты ,

пазының істін кӧрўп турза
МІзінің аразында
ат пазыңја алтын анда јадыр,
koi пазынја кўмөс анда јадыр 170
Алып тӧрӧн Сугуул Мергін

атын көмөсү алыб- алды ,

Курлykkа кіра тастаб -ысты ,
адына атанып аіландра тартты ,
Позраk ады ўкус етті. 1796

Парып jатса, кўрў6-одурза

аk jазының ортазында

алты азыр сарыг свт тур-јадыр,

 — 356 —
алтын пәрlуг , кўмёс kаcтыpаkтыг.
1800
Једіп кеlді сарып сӧткӧ,
једіп кеlsй ертӣ пурунвЎ
Ai Aрыгның сӧгү мында јадыр.
Адынаң түзі kонды ,
kaттыг сбгән терiб -алды ,
18ОВ kурлуБЎна суяўб -алды .
Суктаныстыг Позраk атka
ам алтанды Сугуул МергXн,
аіландра тартып турдў ,
кӧдӱруп кelin kaмуы салды ,
1810
аранјула позpаk ат
ёк°с салып оiлап сыкты .
Кара јернi japa тепкiн ,
kaттыг ақасты сыі тепкан.
аранјула ат ойлап парі,
1848
ала тубан тузуп калған,
улуг тубан јаілып калған.
Анаң ары парыб- одур ,
парыб- одурза , кӧруб- одурза
арқалыk сын турўш јадыр,
1820
арқалык сынның ёстӱня сыкты ,
арқалыk сынның ёстӱнда
аранјула ат тур-јадыр,
алты kyлас сынныг аң- oi ат,
алып тӧрӧн Алтын Кус
1826
ölfп пардан мында јадыр.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергӑн
адынаң тӱзü kондан,
Алтын Кусту ем салып емні јадыр
Алтын Кус турўп кelді,
1830
езін тесті езнаёсті ,
менді тесті мeндilасті .
Анаң ар'ok аттарына аштандылар ,
 357

аіландра тартыш јортыс сыктылар.

Еда парып jатсалар
kаіда kаіда Кумус Арыгның kыівызы 1830

Сугуул Мергіннің кулағына естіді.

Алып тӧрӧн Сугуул Мергiн
адынаң түзі kондан,
Кулуктақы Аі Арыгның
kaттыг сёгун алып 1840

Алтын Кусkа алып перді.

Сугуул Мерган сölün јадыр :
« Алтын Кус нанды ,
« мынаң ары то5ус там
« тегір јернің озарында 1848

aak талаi алып пардан ,

« аk талабдың kaзында аk тасkыл,
« ak тасkымның алтында

« алып к ¢lєктуң јурт салған ,

« fc kyлас сынныг kaн позpаk атгыг, 1880

« ёс јастыг Кан Олаk jурт салған.

« Кан Олаһтың јерін тaбpаk пар !
« Мен јеттi kады . јер алтына
« төзі -дірбiн ам ! » тедір.
Алып тӧрӧн Алтын Кус 1888

Кан Олаһтың јерін таласјык,

алып тӧрӧн Сугуул Мергüн
аі молат кылыспынан
kapa јернi japa сапты ,
јеттi kады , јер алтына 1860

төзуб-одурдў Сугуул Мергüн.

јетті там јер алтында

парып jатса, крў6-одурза

aбakai Jakсы Көмүс Арыг
алтон амыппынаң тудўс-Јадыр. 1808

Абаkаi jakсы Кумбс Арыг

 — 358 —

Сугуул Мергінгі сölün јадыр:

« Езі, Сугуул Мерган,
« Мындарќызын позың uil & pзің ,
1870 « Ai Aрыгның арыг сўнізін алқабын,
« Кан Олаһтың арыг сўнӑзін ашқан-ok-пын.»
Абаkаi jakсы Кўмёс Арыг
картаға kycka aм кубулған,
kaн тегiрнiң кырын тарта
178 УЈУБЎп сыkkaн.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергќн
аі молат кылышын колына ашқан,
пір kолына јадазын ашқан ,
kaмуы салып өкөс еткан,
1880 алтон алыптың аразына
ам кіріп турдў,
кылыспынаң кезіп парі,
jыдабынаң јајып парт,
ар'ертіп алтон алыпты кез сапты .
1888 Aiланып кеlіп кӧрӧр теза
пір-дä кiзi артпІн - дыр,
aiлaн кeljiк , ертäгі пурун
алтын терiк көмүс терак
мында турлар.
1890 Анаң ары joртып сыкты ,
кӱннүг јерг & ам таласты .
Көннөг јергä сығып кеlіп
Кан Олаһтың јуртўн 'ам таласты .
Јед & кеlді Кан Олаһтың јерiнi ,
1896 Алып тӧрӧн Алтын Кус
Кан Олakты тіргiзiб- ам-тыр.
Абаkаi jakсы Кумус Арыг
Ai Aрыгны тiргiзiб -ам -тыр,
Абаkаi jakсы Аі Арыг
1900 јер јуртўна айланып тыр.
 — 359 —
Алып тӧрӧн Сугуул Мергüн
Кан Олаһтың столбазына
ам једіп кеlді,
Кан Олаk удура сығып кеlді
ak ебінін езігін & ң , 1908
суктаныстыг позpаk атты
jiбäк тінінің алып турдў
Алып тӧрӧн Сугуул Мергін
езüн теп езаннäсті,
менді теп мендіlісті. 1010
Ak ебін & ам кiрдilip,
алтын сіріг одурдўлар ,
ас тамактың тадылін салды ,
арајанның kaттін салды ,
астаннары тозыб-одур, 1918
арван Постары семіріб -одур.
Пір конза мынд'ok kонды ,
iкi kонза мынд'ok kонды ,
алып тӧрӧн ёс алып
алуыб-одур, кӧljӱб -одур, 1920
kapaқызын ерткӑнін
олар пila jоқуллар,
кўнёртäзін ертканін
олар пila jоқуллар.
Јетті күнн°ң пазына 1928

јеттра одуруб-iстilip,
Алтын Кус ам турдў,
ak ебін & ң сығара kонјыk.
алтын столба пастырып кеlді,
ak oi атка ам алтанды , 1930
јерін jуртўн ам таласты ,
кбдуро кelin kaмуы салдан,
kapa jep aiлан - kaлған ,
каи теrip eкcal - kaлдан ,
 — 360 —
1938
ала тубан тузуп калған,
улуг тубан Jaiлып камдан.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергін
kықырыб- одур Кан блакты ,
јерінć jуртўна kықырды .
1940 Алып тӧрӧн Кан Олak
сығара kонјуыk аk ебінàң,
алтын столба сар jӱгӱрдя,
аранјула ўс: kyлас сынныг
kaн позpаk ядына
1948 jӱгӱруп јўрўп jӱгін cykтў,
ебiрiп jӱруп езiрlіді,
аілан-кеlin as ебіна кір-кеlді,
темтӧрін теран-турдў,
темір kyјағын каттап турдЎ,
1930
алтын садаk ас пеlіна
салі тартып ам kypjанды .
Ікі алып аk ебінàң
сығара ам пастылар,
аттарына алтанып кelin
1988 аіландра тартып турлар ,
ар” аяланып јортыс-сыкты
арқалыk сынына талаза.
Арқалыk eынның өстөнä сызып
кӧдуруп кelin kaмуы салған ,
1980
kaлын пудўн japa саrkан,
каттыг аkсын јара тарткан,
kapa jepi jaiқал - kaлған ,
kaн тегір ексäl- kaлған ,
ала тубан төзүп калған .
1985
Пу јердä ікі аранјула
kості -кеlin jӱгӱр- јадыр,
табаннарының табызына,
таназының тынызына
 — 361 —

jel jeli jelтіріп јадыр,

kyјун jеll ам kyбackaн. 1970

То5ус там тегір јеріні

тобырып кеlгін ікі алып,
арқалык сынға ам сыктылар,
карачып кеlіп кӧрүп турлар.
Ікі алып кӧрёп турза 1978

Сугуул Мергіннің јер јуртўнда

ak талаiның kaзында
арқа јоны кӧп пол- тыр,
аk jазыда kадардан малы
аk jаза сыңмін -јадыр, 1980

kaлын таіда тарап пардан.

Сугуул Мерган, Кан Олak
kaдaрдaн малын тексiläп пардан,
камыќ јонын аралап пардан.
1988
Алының кӱнүнәң аразында
вс аk бргӧ турўп јадыр,
ол ёс бргөнүң тастында,
алтын столбаның kырiнда
абаkаi jakсы fc aбakai
сығыб-алған турўп јадыр. 1990
Алып тӧрӧн Кан Олak
абаkаiны кӧрчӧ јапсып турдў.
Арқалык сыннаң ендрä пасты ,
аk jазыны тобыра пасты ,
ат палқајаң алтын столба 1995

ам једіп кеlді ікі алып.

Ўс абаkаi oiлас кеlіп
аранјула позpаk атты
jiбäк тінін&ң алып турўлар,
алтын столба палдап салып 2000

аман кеlіп ебг& кірді.

Кір- кеlің алтын сір& r &
23 .
 362

koстi кcliп одура тўсту.

Алт' aзakтыг алтын сірі
2008 алты јердäng & liii турдў
Ус абаkаi jӱгӱр - кelin

астың тамызын салды ,

арајанның kaттін салды .
астаннары тозыб - одур,
2010
арқаннары семіріб-одур,
араға іліп анылыб- одур.

Ур Полғанда , ас Полғанда
алып тӧрӧн Кан Олak

Кудалаб- одур Кўмёс Арыгга.

2018 Тура kонқан Кан Олak.

kaмјат пӧругун суста тарткан ,

koлтуБЎна кызыб -алған,
Пазырып тыр Кан Олаk :
а Сугуу
л Мергüн нанды ,
2020 « тагга сыксаң таjаk полім !
« сугга кірзан jäläк Полім !
« сыксарыбыссаң турун полім !
« сыk тезäң адајың полім ! »
пазырып тыр Кан Олak.
2020
Алып тӧрбн Сугуул Мерган
сölüб- одур Кан Олakka :
4
Езä, нанды Кан Олak,
а
мөнгüн адың kaн позpаk ат
« jakсы мамның kулуну,
2030
« ал позың Кан флаk
« jakсы кiзiнiң намазызың .
« Са пербüнді кемгi перјаң ?
« тојың тоіла, Кан блаk !
« пајың паіла, Кан блаk ! »
2038 Алып тӧрӧн Кан бааk

сығара kонды , Кыіва салды :

 363

« Алты jaiзаң , kаіда пардыңар ?

« табрада kадарқан махны
« ak талаiның, пулуң јергi jыңар!
« арткан kaлдaн камыk jон 2040

« kaдaрдaн мaлны тудўп кelin соғыдар ?

« улуг тооны тойлацар!
« улуг паіны паілаңар ! »
Алты jaiзаң kaдaрдaн мaлны

пулуң јерг & jып кеlgilip, 2018

ak талаiның пулуң јергі
Кызып турлар ,

арткан kaлғaн aрдa jон

арқамдызын тудўлўб -алып,
kадардан мамны тудўб -алып, 2000

ақылa jӱрі солуп јадыр,

улуг тоіны ам толады ,
улуг паіны ам паілады .
детті күння јері тойладылар ,

тодус кўння торі паіладылар. 2008

Еда кеlіп одур-јатса

ақ- oi аттыг Алтын Кус

ak ебінӣ кіріп кеlјiк,
кір - кеlіп пӧрӱгӱн суста тартты ,

koлтуБЎна кызыб-алып , 2000

Пазырып тыр Сугуул Мергінг & :
« Алып к ¢lўк Сугуул Мергüн ,

« тагга сыксаң тајаң полім !

« сугга кірзӑң jäläк полім !
« сыkcaрыб -ыссаң турунўң полім ! 2008
« сыk тезің адајың полім ! »
Алып тӧрӧн Сугуул Мергін
сölüб-одур Алтын Куска :
« E3 % , наны Алтын Кус,
« мянган адың аз- oi ат 2070
 364

« Jakсы Ініц Кулун полқан ,

« ш озып, Алтын Кус,
« jakсы кiзiнiң палазызың ,
« тојың тоіла, Алтын Кус !
« пајың паіла , Алтын Кус ! »
Алып торбн Алтын Кус

сығара kонды аk ебінаң ,

kaдaрған малдаң мал тудўп

соқып јадыр Алтын Кус ;

2000) kaлын ордон 1 тудўп ,

сонўп јадыр Алтын Кус,

Улуг тојын ам толады ,

улуг пајын ам паілады .

детті күннуң пазында
тојы кеlіп ам тозылды ,
тоза јоны цанып јадыр.
Ол kаразын kон- Јадырлар,
аттыр таң адып јадыр,
арыг кун сығып јадыр,
200 Алтын Кус сығара koHды ,
ak oi arka ам алтанды ,

таг јағалі аңнап парі,

талары kаcтi kусталь парі ,
аңның семiзiн атты ,
2008 албақаның kаразын атты ,
Канаттыг kустўң пузурўн алды .

Ертiн парлан Алтын Кус

тр туста eбiрlіп кеlді,
аңны kустў артып кеlіп ,
2100
Сугуул Мергіннің еn kырiнда
аңдара тастады air kузўн .
Аланып кеlіn алтын столба

an - oi адын палқап салды ,

ak ебіня кіріп кеlді,
 365

езіп тесті езапністі , 2108

менді тесті мендіlісті,

алтын сірäга одурўб - алды .
Ас тамағын сала - берді,
астаны тозынды ,

арқан позы семірді. 2110

Алып тӧрӧн Алтын Кус

сölüб - одур каттына :
« Ей, Аі Арыг амдан каттым,
« пардаk Сугуул Мерган туңмаңа ,
« сурўп кelдäк туңмаңнан , 2018

« jepliг кiзi јерім % нанім ,

« суглўг кiзi сўма нанім ,
« ысјаң міна ыспајаң мін&? »
Абаkаi jakсы Аі Арыг
облап сыкты туңмазына , 2120
туҢмазының аk ебіна

кіріп кеlді, сölün јадыр :

« Езӑ, туңмам Сугуул Мерган,
« алған ерім Алтын Кус,

« jepliг кiзi јерін сағынды , 2128

« jурттўг кiзi jуртўн сағынды ,

« суглўг кiзi сӯн сағынды ,
« ысјаң мiзаң , ыспајаң мiзiң ? »
Сугјул Мергüн сölüб - одур
пäjäзін & Ai Aрыгга : 2130
« Еза пејäм! езд јајам !
ананыңар! jӱрўңар ! »
Абаkаi jakсы Аі Арыг
сығара kонјЫk аk ебiнан,
арқа јонда сölün јадыр : 2438
« Алтон аскыр jылғыдан
« талап кеlіп ам тудўңар ! »
Алты даізаң аттарына
 366

алтандылар , парыбыстылар,
21 40 ат jakcызын алып кеlді.
Абаkаi jakсы Аі Арыг
көмүс jӱгінін су Бўп jӱрд ,
көріlіг езäр урўп турдў ,
ат jakcызын алтын столба
3146 палқап салды Ai Aрыг.
Aiлaн кeljiк, аk ебіна
кірё: пасты , сӧӧп јадыр
алып тӧрӧн Алтын Kycka :
« Алып тӧрӧн алғаным,
3130 « kaдaрдaн малдаң мал аламың!
« kaлын естің ес алалың ! »
Алтын Кус сölоп јадыр:
« Кадарқаннаң мал кeрӧк jok ,
« kaлын естäң ес керак jok . »
2188 Сығара кеlіп пастырдылар ,
аттарына алтандылар
Алтын Кус ер еnji.
Kau Õlak ep enj'ok
амды кеlіп, ебдäң сығып
2160 аттарының аkсын айландра тартты ,
kaмуы салып јортып сыкты
Алып тӧрӧн Сугуул Мергін
суктаныстыг позpаk атка
алтаныб-алып kaдa пaрip.
2168 Кан Олakiпынаң када партр ,
аі парарын алты kонды,
jыл парарын јеттi kонды ,
едa пaрыб-одурза
аk jазының ортазында
2170 аранЈула аттарын
токтада тартып тырлар ,
аттарынаң ам тўст lap.
 367

Алып тӧрӧн Сугуул Мерган

сурўб -одур Кумөс Арыгдаң :
« Езй , јајаң Көмүс Арыг, 2178

е менің алар кiзiм kаіда полјаң ?

a cülün пер, јајам Кумбс Арыг. »
Кӱмөс Арыг јајазы
сölüб-одур, jokтаб -одур :
2180
« Сугјул Мерrін туңмаң ,
@ aiланып нан аk ебің4 ,
« ak ебіңд & kaлғaн Кун Арыг
а пејаңнӑң сен сурарзың ,
« пејäң пilip, мен пiliп Поибоспын. »

Турдўлар, аттарына алтандылар, 2183

Kan Õuak ep enji

деріна сӯна аіландылар.

Алып тӧрӧн Сугуул Мерган
адының аkсын аіландра тартты ,
толқап тарткан тобурін 3190

кӧдөр кеliп камуы салды ,

kaлын пудун japa сапты ,
kaттыг аkсын јара тартты .

Аранјула позpаk ат
ёкӱс едiп ойлап сыкты . 2190

Кара јердäң тепкӑн kapa тoбрak

kaн тегiрга јабылды ,
таг талалып калған ,
талаі салқылап kasak..
2200
Ур пар- Јадыр, ас пар-јадыр,
арқалык сынға сығара kонды ,
јерін kaрaлып коруп тӱр ,
јер јуртўндағы малына
мал kозыл- тыр,
јер јуртўндағы фонына 2200

јон kозыл - тыр.

 368

Арқалыk сынынаң ендрӣ

јортып тӱстӱ Сугуул Мерг € н.
Алтын столба једin кelді,
2210
адынаң тӱза kонды ,
jiбак тінінаң палқап салды ,
ak ебіна кіра- басты ,
алтын сірӣг & одра тӱстў.
Абаkаi jakсы Кӱн Арыг
2213 алтын столда ас тамағын салды ,
ас тамағын јібнодурдў,
астаны тозыныб-одур,

арқан позы семіріб -одур.

Күн Арыг јајазынаң
2220
сурўб- одур Сугуул Мергüн:
« Eза, јајаң, езі , пејаң ,

« алар кызым kаіда полјаң ?

« алар кызымны сölüп пердак!
« сен пilбӑн нем& јодул
2028 «јер устунда, тегір алтында . »
«« E3%, туңмам Сугуул Мерган,
«« пар сенің алар кызың,
« « тегір өстүндä јајан јерінді
« « толус јајанның палазы ,
2230
« « Толаi Пуркан, аны аларзың .
«« Анаң пасkа jер өстүнді
«а алар кызың jok полар. » »
Ол kаразын конып јадыр,

аттар таң адып јадыр,

2236
арыг кўн сығып јадыр,
алып тӧрӧн Сугуул Мерган
темтёрiн ам терiндi ;
темір kyjаk ам каттанды ,
алтын садан ас пеlїны ам kypjанды ,
2200
сыңарып кояды , адына мүндө,
 369

ak тасkылның пазына
сығып кеlіп кӧрӧп тур.
Толқап тарткан тобурудўн
къдөрүп кеlіп kaмуы салды ,
apanyyла суктаныстыг - 2200
Позраk ат анаң кelin
канаттыг полып уЈУБЎп сыкты ,
kaн тегiрнiң кырына једіп кеlді,
јајан јеріна једiп турдў
јајан јерінa jeдa -jӱрт , 2230
адынаң тӱза kонды ,
kapa kaмјат пӧрӱгӱн
суста тартты , kолтуБўна
Кызыб-ады , кіріп кеlді,

тодус јајанка, Пуркан јајанда 2288

кіріп кейп пазырып тур .
Алып тӧрӧн Сугуул Мергӑнга
Пуркан јајајы aiлaн кelді,
аілан кеlіп сурўп јадыр :

« Алып к ¢lўк Сугуул Мерган , 2200

« но немä сурўп кelдің ? »
«« Јајанпардан , Кудаілардан
авно сураk сурўп кеlім ?
«« алар кiзiм сурўп кelгібін,
« јајаннарым сӧlӧп перйцäp ! » 2288
Jajajылар, Пуркан јајајы сölüп тур:
« Алып кqlўк Сугуул Мергüн,
« алар кызың мында полјац ,
« тобус јајанның палазы
« Толаi Пуркан сын абаkai 270
« о. Полјаң алар каттың .»
Пуран јајан сӧӧп јадыр:
« Ей, тонус jajajы ,
« Толаi Пуркан пацаңарны
. 24
 370

218 « алып к ¢lўкка ақылыңар!

аСугуу Мергüнга перiңар ! »
л
Тонус jajajы , Толаi Пуркан
Палазын ағылып пер јадылар.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергќн
2280 Толаi Пурканы амды алды ,

сығара кеlіп једінді,

алтын столбаның тозуна кеді,
Толаi Пурканны kаб -алуыk,
kapa јергä тастаб -ыcjak.
186 дустўк полып јадыб- ысты ,

ол јўстукту алабас
kолына суБулуб - алды ,
aiaн кelin aдына атанды ,

аіландра тартып јортып сыкты .

3190 Кан тегiрнiң бүкijӱн
одўп сыкты Сугуул Мергын ,
kaн тегiрнiң алтында
ёкус едin jортыб -ысты .
Аравјула суктаныстыг позpаk ат
2290 кара јергä тӱзуб-одур,
арқалык сынның ўстунда
ам кеlіп тӱсту,
арқалыk сыннаң ендра
јортыб- ысты позpаk ат,
2300
алтын столбазына јет - кеlді.
Адынаң төзі kонды ,
адын кеlіп палдап салды ,
ak ебінӑ кіра - koнды ,
алтын сіргä ам одурўп
2308 kолындағы jӱстӱгӱн
кара јергä тастап салды ,
ябakai jakсы Toлai Пуркан
азаk ўстўнд тура төстү.
 371

Абаkаi jakсы Кўн Арыг

koлдaн кelin kаб -алды , 2310
атын сірӣгi koстi кelin

iкi kыс одура түств,

одура тўскiн iкi kыс

астанына ас jiдilip,
cykсанына суг iстilip, 2318

астан карыннан тосты ,

арқаннары семірді.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергін
сықара kонјыk аk ебінің ,

тасkары кыівылап јадыр: 2320

« Езӑ, алты jaiзаң , табрада

« алтон аскыр jылқыны
« ak талаiның kaзында ,
« ak тасkылның алтында
« пулун јергi jыңар ! » 2323

Алты jaiзаң аттарына

алтанып јбртып сыкты ,

kaдaрдaн малын дыб -ақылдылар,

арқа јоны ам кelin

арқамуызын тудўнўп 2330

алтон аскыр jылқыдан

тобус туг ІІ тудўб- алдылар.
То5ус туг пї ақылып
Сугуул Мергüннің езігінда
соқып јадылар. 2338

Улуг тојын тоілап јадылар ,

улуг пајын паілап јадылар,
јетті күннө јері толады ,
тонус кўниб торт паілады .
2040
Токус кўннўң пазында
тојы тозылды ,
тоiga jылдан јоны тарап јадыр,
 — 372 —
пајы кеlіп тӱгінді,
наіда jылған јоны тарап јадыр.
2348
Ол kаразын конып јадыр
алып тӧрӧн Сугуул Мерган,
орта kара тӯзўнда
усkунўп jатса
алтын столбада турдан
2300 суктанысгыг Позраk ат
маңрады , кістанді.
Алып тӧрӧн Сугуул Мерган
сығара kонјЫk ебінің,
пастыр кеlіп аттың кыртна
2388 Позраk аттаң сурЈЎk:
« Алтыма мунгӑн
« суктаныстыг позpаk ат,
Но неманi uilдің ?
« Но немані естің ?»
2300
« « Но неман піlім ,
«« мынаң ары тобус там
« « тегір јерінің озарында
«« Кан Олаһтың јерінд %
« « kaнныг ја төзӱо јадыр,
2368
««алып тӧрӧн Кан Олak
« «арып тӱрäп парқан
автабрада, ём Сугуул Мергӑн,
«« темтарін тeрӧн !»»
Алып тӧрӧн Сугуул Мергӑн
2370
адына кеlіu алтанды ,
аіланып кelin ӱкӱс етік,
толқап тарткан тобурфін
кӧдӱрӱп кelin kaмды салған,
таг полза ташалып kашқан ,
2378 талаі полза салынып kашқан,
суктаныстыг позpаk ат
 — 373 —

kapa јернi japa тäп ойлап сыkkaн,

аі парар јерін алты конып,
jыл парар јерін јеттi kонып
ертіб-одур Сугуул Мерган. 2380
То5ус там теrip јерні
токус kaлыктаң бдөп кегін,
арқалыk сынға јед % тўскан.
Арқалыk сынның үстүнд %
kaмыk jон kаiнас пардан, 2388
алып тӧрӧн Кан Олakтың
яды кеlіп арып тыр,
8лып jakсы позы сыллап пар-тыр.
Алып тӧрӧн Сугуул Мерган
kaнныг јада ям кірді, 2390
алты күння аэра јалас- парі,
јетті күн ертканја јамас -парі,
јетті күння ертіп парды,
тоқус кўнго јетрік,
тобус кўннуң пазында 2300
тобус муң серігдiң
тоза кеlio oдөрдік.
Айланып кеlіп кӧр турза
адар сабар нема јоқул.
Aiланып кelin joртып кеlді, 2400
алтын столба ам тўстў,
аіланып кеlіп аk eбгӣ кірді,
алтын сірӑгä одура тўсту.
Абаkаi jakсы Көмс Арыг
ас тамағын салып тыр, 2408
астаны кelin тозынды ,
араны кelin семірді.
Алып тӧрӧн Сугуул Мергён
сывара kонјыk, aдына атанды ,
јортыб- одур jуртўна. 2410
Кодўрүп кelin kaмуы салдан,
 — 374 —

kaлын пудўн japa сankaн,

kaттыг аkсын јара тарткан,
ала тубан төзүп калған,
9416 улуг тубан jaiлап kaлқан,
тобус там тегір јерні,
тобус kaлыk ертіп салған.
Арқалык сынға сығып турдў,
kaрaлып кеlіп кӧрӧп тур,
2420 kaдaрдaн малына мал kозыл- тыр,
камыk jонына јон kозыл-тыр.
Алтын столбазына једiп турдў,
тӯзӣ kонды адынаң,
аранјула позpаk атты
jiбäк тінінӑң палқап салды ,
ak ебіна кірді Сугуул Мерган.
Абаkаi jakсы Toлai Пуркан
ас тамағын салып тыр,
Сугуул Мерган ас тамағын јіб-одур,
2430 астан позы тозыб- одур,
аран позы семіріб- одур.
Карыны полза тосkанда
сығара kонјыk ебінӑң .
Столбада турған адының
2438 кўрilir eзӧрін алды ,
көмустӱr jӱгнін сустў,
суктаныстыг позpаk ат
арқалыk cынын талаза Тортыб- ысты ,
арқалыk сынның озарында
20 аk jазыда kалын брўнi kозылды .
Алып тӧрӧн Сугуул Мерган
gk ебінді одур-јадыр,
kыскырып кеlip ja jодул ,
kыін јадарда ақрыk jодул,
ak ебінда јадып калды .
 375

XIII . Супу Матты р.

Пу Јерда Кырқыстың пазын пilin јаткан Коңыр Тарға тін

юг пю -тыр. Пу Коңыр Тарда Алтаi јерінд & јаткан Коңдануы

ти канда албан ап пір - тір. Пу тустя akja jok полқанда , підік

milodraлдa перган албаны темірбіның kapa kус пол -тыр. Мындағы
Кырқыстар Коңыр Тарқаның аnjаkтың сөзүн еспін , піс ноқа
Кoндaijыға албан перipoic теп , канда албан пербін -јадырлар.
Ус jылда јеттра Контаізыға албан пербіндa fc jӱс серігбінӑң
козд Пег Коңдaijыдаң сыk -пар- тыр. Ол ус jӱс серігбінаң пеr
пу Јерга јеткандӣ пу јердäri Кырқыстар тоза пӱдөн јадыр. Коңыр
Пегт јеттil & p. « Албаныңны ноға јеттiрбін јазың ? » теп ; Коңыр
Пеr аітты : « Пу јаткан јон менің сӧзумнө ecniн јадыр, Позым
кері пардым , тіlум јоқул » теді . Кӧзӧ Пег анда jылдан јоннаң
сурўп тур : « Ноқа срар пегнiң сөзүн ноға еспін , албан пербір

Јазар? » тедiр . Кӧзӧ Пегий тудўб- алдылар, jыдабынаң јајып бдөр

діар, серін тоза kырдылар ; пір немй підірбäзін , шір нема кӧр
дәрбiзiн теп , kаіда kаіда Ігон кiзilipнің сёгун јерг & јазыр ka
аЫі тыктап салған.
Ол пегні бдургандӣ Коңыр Тарға айтты : « Менің сөзөмну
ноқа еспінӑр ? Мен бурун ескäбін аk kазың адас осс & Ak Кан
тврди полар, ол . Ak Канқа піс албан пeрӧрбіс. Ам аk kазың
Остў, Ak Кан ам тӧрӧн полар , kајан полза срар албан аппа
рарзар. »
Коңдaijы пір jыл полқанда ысkан пег нанманда паза пір Ка
заk Пурут тан пacka aiмakтың пір муң серін пу јергі ысkан.
Олар пу јергi кез& Кырқыстар тоза пӱдөн-Јадыр. « llу јерга
Коза Пег кеlганба ? » теп сур- јадырлар. Кырқыстар сölüду : « Пу

јерга яндыг кiзi кебён, піс еспӧн јадырбыс » теп јадылар . Коңыр
Тарқаның ебга јется Коңыр Тарға öl- паркан , андағы jоннаң
сурза пу јергӣ кеlойн теn јадырлар. Анаң кеlіг олар бігон се
рінің сӧгөн тіlіп јадырлар. Тіlіп , тіlіп пір јердя Козӧ Пегнiң
Каттап соkkан тордумынаң етқан kypayБЎн таб -алдылар. « Kai
 376

даң кегін пу ? » теп јадырлар. Олар айттылар : « Піс аны бдўр

бён, Кузуjak тüн алып кiзi Кӧзӧ Пегні бдӱрган » тедilaр. Сіріг
нің пї зіткан : « Ол кiзiн тап ақылыңар ! » тапда олар сбlодбlар:
« Ол кiзiнi тап kaiдаң ақылјаңмыс ? » Серігнiң тi aiтты : « Ол кі
зiнi таппазаңар сірар Коңдaijының јеріні кбјўңар! » теп кеlraн
пег пір немä артысбін тоза јонны сўрўб -ыза- берді.
Кырқыстарны тозы сўрганда пу јерд & јазылып Кырқыстан
iкi kарындас Калған, Тргіттäң паза пiр кiзi kашқан, Сақамдан ус
карындас Кал -тыр, додадаң пір- li кiзi kaл - тыр.
Ол туста Коңдарының олқы jеттi jacтыг Суну Маттыp по
ды ; ол туста Коңдарының јуртўна пaрыс тан аң кір- тір , аны
өдӯрарга керак тün kан јон jып кеlді . Јон jылып кеlio пaрды .
деттi jacтыг Суну : « Мен када парім , пабам ! » тедір. Пабазы :
« Парба, палам, кiлiксiн! » тедiр . Ол јон парданд . пала kyckajak
атарға палыk атарда пар- тыр, пір соған ад -тыр . Ол арыгга кір
парі, алында нема јадыр. Парыс тüн аң uy полар теп kopyўп
тур пала , « Aiланзам менi jin cалар » теп темiрlir okoылаң атыб
ыс- тыр, атканда , kамағын кіра аткан , камақы ікі пасkа jары

лып пар -тыр. « Кырқыстар мені Јабам савынар » теп ш парысты

ақастың kаcтыpаkпынаң сарып палқап салған , ебiн- зарі нан
bickah .

Кырқыстар парысты тіlап парза бдурган парысты тап jыk

тар, нандра кеlіп Кондaijыла піс вдөрдөбіс теп jokтап јадырлар.
Коңдaijы : « Кем парысты аткан ? » теп сурқанда аткан кiзiнi тап
ПІн -Јадырлар. Пір постуг пaлa jokтан : « Суну Маттыр пу парыс
ты одўрган, мен кордум ! » танд % ол јон ам Суну Маттырдаң ko
pyБЎп ол тіріг Полза піска јабал полар теп koп етӧргі керак »
тедiрlар.
а
Пірзi менiң кызымның koiнына кіргӑн , теп аіт ! орзi менің
kaттымның koiнына кірг € н теп аіт ! пабазына паралың! » тедiрlip.
Коңдајуыда олар кеlin koп етіп пу сбcтврў joiлап jokтап пер
дilap.
Кoндaijы олқын алдыртып кеlјiк. « Но кірјаңзің олардың koi
нына ? » тедір . « Мен ноқа кіруіңмін ? мен кірбібн !» теп - јадыр.
 — 377

Кыстарды , kаттарды алдыртып кеді . Олар сын тeдiр , ыстан

нарды кiзут-јадыр, « kарада Суну Маттыр пістің ысталарымысты
өзі тарткылап салған көспiнiц koiнымысkа кіргін » тедilaр. Суну
Маттыp jokтады : « Паба , пулар кертінм ! мен кірбім koiнына ! »
телір. Пабазы олқының сөзүн кертінмін, Јонға кертін - Јадыр.
Коңдaijы joндa cülüп јадыр: « Паламны тудўңар , палқаңар,

iкi koын зарылып сёгун амыңар ! Јарының кедірін алыңар, те

різіп созыб-алып, kолын сыртына палқап салыңар ! jеттi kулас
кўрӯn kазып анда тастаб-ызыңар ! » тедiр. Суну айтты : « Пабам,
kаіда парарзың ? мені вдөрўп Јуртўң kypyk полар » тедір. « Кудай
аспі са ноқа перді ? » Пабазы аның созун укпін-јадыр, « табызын
секірбіңір ма ! » тедір. Палазы айтты : « Пабам, менің табызын
еспазің сонда естірзің ! » тедір. Палазын алып парып , тастаб
ым пердilap.
Усјыл јатканда Молјерінің пір ја кel -тір, « Коцдајуының Јур
тўпда пу јаны тартып атар кiзi парба ? тартып атар кiзi jok пол
қанда мі албан салзын » теді. Кондаізы фонын дыб- алып , тарткан
кiзi јер јоk Полды , көдөрӑр кiзi - да jok Полды , алты кiзi ол јаны
кодӱруб- алды . Коңдануы аітты : « Палам Сунум пар -полза ол кӧ
дўрар еді. » Ыллаб-одур Кондаізы , « Парып кӧрўңёр! ол ам бl
гонба , тірігба ? » Парған полза тіріг полды , ал кеlgilip палазын.
Кіска салып кӧдөр кеlgilap. Позы kаn kаpа полып kaлған, сі
маттанмінӑң јӯп јадырлар, jiliңмінң азрап јадырлар. Пір айға
Jeтканда сақызы анда кiрiзiб -одур. « Мені ӧдўрган јерінң ноқа
ақылдың ?» тедір. « Мол јерінӑң ја ақылқан-атсын!» теп. Алты кізі
аны кодӱруп ебга кір-јадырлар. Ол јаны ақылы ноға мені ақыл
дырдың ? » тедір. « Пу јаны сен тартып Поларзыцма? » теп јадыр
мар. Палазы сölüдв: « А пабам , колымны кескіläп јадырзың , ам
Јарнымда кўјум јодуль тeдiр. « Кўјўң-д & jok полза тартып кӧр ,

палам ! » тедір. Алгы кiзi кодўрўп јазын алына сала - берді. « Ja

куруп kaқан сірӑр kajakoынаң сўртуңар , il ползын ! » Сўрт
канда Суну Маттыp kолына азык , тартыб- oдypзa cыі тартып
тыр. « Сен Молға аны аппар ! о ја јарабін јадыр , мындыс кіріг
авы мен тартпассым . »
 378

Кондарының катты пала тӧрӧдў, ады Амыр Саран полды .

« Ak Кан менің тајым полқан, ijäм Ak Канның туған полкали , пу

Јуртта мен jӱрбäспін , Ak Kaн тajыма парабын » теn Суну па

рыб- ыckaн.

Амыр Саран кул'ат тудўп кал -тыр, темтарін терініn kyja

қын кес - а -тыр, kypyБўн kypјан- ал -тыр. Сарыг kap јап тыр, ебінар
тең јап тыр. Адына алтаныб -алып jӱрі- бҳр -тір. Амыр Саран
јарын аi jӱруп нан- кel - тір , јон аның парып кеlгін јолын пilбір
јадыр. « Іјаң! пабаң ! мені азраңар! Јарын аi мен тамаk jiбъя,
аттаң тӱспін jӱрўп јўкпін . Ја пабам , мен пу Кырқыс јонына
Јурттап кеlјiкпін .» Коңдајуы сölüдў: « Каіда палам ? сен но ке
рік мä сölüбӧн-јазың ? Позың јуртўца јабаш сағындың. Менная
нема сурба . »

Амыр Саран Кырқысты сўрўб- ыckaн, пір аі сўр - тўр, пір ві

парып олар пір талаija jeттiläp ; Амыр Саран оларны анда тас
талі кеlјiк « мында jурттаңар! пacka jeprä парбаңар ! »
Амыр Саран абазына нанды . « Мен амды Мол Канға кірар
бiн » тедi . Aiткан соң Мб. јуртўнa jӱрўб - ыза -берді. Мол Канка
јетті, Мол Кан сурдў : « Кайдаң кеlдің ? » теп, « Мен Коңдaijының
олқы Амыр Саран, Коңдaijының јуртўнаң кеlдім. » Молдўң капы
jokтап јадыр : « Менің кызым ал ! » Амыр Саран : « Алзам алар
бын, Mã муҢ кізі пер! мен Аk Канны jäлазып сä ақыларбын » те

дір. Мол Кан пір муң серіг пер -тір. Пір муң серігні Амыр Са
ран тоза Кыр- тыр. Пiр кiзi kaлған , ол кiзiнi Молның канына
нандырды . Канның кызын албаспын ! » тедір. « Ak Kaн тajыма па
рібын . » Ak Канға парып јет- тір . Молдаң Ak Kaндa niчiк кel- тір:
« Ak Kaн ыссын Амыр Саранны , ол кызымны аларбын тüн, муң
кiзi серiмнi kырған ; мен мекäläп салған , » Амыр Саран Ak Канда
aiт-тыр: « Менi ölrӧн теп пічiк ыс ! » тедір. Ak Kaн тajы пічiк ыс
тыр. Молдың kaны пічiк ысты : « Зігӧн полза сӧгўн көссөн ыс
kaн кiзӣ , анда кертінЌрбін.» Кізі ыс - тыр, Ak Канда кеl- тір. « Olrӧн
согў kaja кӧрім ? » тедір. Амыр Саран кенјадыр тоБазарда : « А»
olӧргi jӱроўн » теn јадыр. Мы Канның ысkан кiзi Амыр Саран
ны кор- түр.
 379

Амыр Саран сölüіп тӱр : « Фізӧм тазым менің сӧгӱмдў тыктап

салархзып , адымны ӧдӱруп kості" k caлaрзыц , kyјағымны ўсгӱмі
тастIузың , ok садақымны kості суқарзың , ёс кўнняц пазында ӧl

гби сбгўяну парып кӧрӧрзүң.» Одурбіннаң бlўп ыс-тыр.

Комды етіп Амыр Саранның сёгун алып парып тыктап тыр ,

kyјақының өстөнд јаба тастап оk садақын іні kабырқазына сал

ран. Адын одӱргін kості комгон. Кан ебін кеlгüн. Мб . Канда
нская кiзiнi наныб- ыза- берді. Ўс күнүң пазында аны кор -тур
Ak Кан, јодул, парыб - ыза пер - тір Амыр Саран.

ХІV . Ai Мерган Алтын Кустынаң.

Пулуң јерін jeplän јадыр,

пулуң сўн ijin јадыр,
тӧс јергі еп тут- јадыр,
тфң јердi ма kадыр- јадыр.
Амдығы тӧІнфң анында,
пуруняў тӧІнфң сонда ,
еңіс талаі ендра ,
ellir jонныг пол - тыр,
ербӑнийг јаза
сырмас маллыг Пол-тыр, 10

јеттi jacтыг kaт алған

Ak Кан пол - тыр.
деттi jacтыг kaт алған
ақ - ої аттыг Ak Кан
18
јеттоu jacka jет -паркан.
Алты jacтыг ерга пардан
Ақылаң Ко kaтты полқан ,
алты jacka eргі паркан катты
алтон jacka jет- пардан.
Заттон jacka jerkiн Ak Канда 20

ўрані іодул ,
јеттон jacka jеткін Ak Кан
 — 380 —

ýpän gjyn eltilän Jöp,

алтон jacka jеткӑн Ақылаң Ко
пала ўjӱн маkылап jӱр.
Јазы jеткін Ak Кан
јајанға ылқаб-одур :
« Јазы толдра малы нова пердің,
« јазы толдра мал пергüнја
80 « ӱрӑн мӣ пергüн ползын! »
Ақылаң Ко ылқаб-одур:
« Ебі толдра есті
« нода мӣ пердің, kyдai ?
«еп толдра ес мä пергіңја
« пала перган ползын мӣ !»
«јазы толдра менің малым
« Балап сўр-парар», тедір,
«тölум jokта сёр-парар,
аебі толдра езім еді полқai,
« палам jokта еlут полқai.»
Ылғанын естäбäc elї јоны
kад'ok ылқаза - дырлар,
арқа јоны jokтап јадыр:
« Јајан, jakсының абазы
« Јас урённі пер- салјаң,
« Јазыда jеткüндä пер салјаң,
« kajаннаң путкӑн kaiран.
« Ал-оі атың kaiдi-eзiрlip jоқулзўң ?
«kамыk jоныңның санын
« kaiдi алар јоқулзўң ,
«ak jазы толдра малыңның
«пӧгөнүн kaiдi алар јодулзўң,
« kapa кун-ӧртü kapak ciскыңjä
« Ноқа ыл51-дырзың.»
Аны ескüн Ak Кан :
« Камыk joным нова едI cilоду ?
 381

« kaмыk joным сӧӧнда

« kaн kyдai iстi ajiр полбазын ! »
Јер турбüн Ak Кан турa - kopjыk,
jӱгӱр-jӧр jӱгüн cyknан 60

as- oi атka jӱгін cyk -jӧр,

ебір -oiлап jӧр езёр урбан
ag-oi arka ezäp yp - jöp.
Көмүс jӱгüнін cykkaндa
elї јонына көндіlіп көрў -тўр; 68

алтын езёрiн ад-ої аттың

арқазына урғанда
арқа јонына aijылап корун -тўр.
Ар јазы jеткін Ak Кан
kaлын kyјақын кескында 10
арқа јонына алты jастыг
блЈылап кӧрун -тўр.
Алтанып ары аіланып
јортып парip Ak Кан.
Арқа јоны көрүп тур :
« Адаң сенің алтына мөнгын
« ақ- oi aдың алты jастыг
« ат Јылап кӧрӱнўп парip !,
Камыk jонының пӧгунун
ал - партр Ak Кан, 80

kaдaрдaн малын саннап

санын ал - партр Ak Кан .

Ak тасkылға сыкты ,
сарыг сӧl јадыр,
ak Кан аны кор тур, 80
ackырлыг алты jӱс пilir

as-oi ackырның jылдызы зор.

Аны кӧр- тур Ak Кан ,

тас полқан істі талалып тыр ,

арадула ар- oi ackыр
 382

ajiн тартып кiстап тур .

јеттi jӱс інӑк пазын пilräя
јеттон азыр мстўг пука
јеттон інігің јеттi jылдаң пері
98 јетті пӱprä јер пербін- дір .
Аны көрүп Ak Кан сölüдв:
« Кадарқан менің малым
« ал Позым ар јазына јессёд %
« kадарқан малымны гудам
100 « јер пербäјаң пол- тыр.
Анаң туруп кеlіп
as -oi адына kамуы пас)ык,
таг јағалі аңнаб - одур,
kapcak пӱгӱп оiлiр аңны
108 Ak Кан корбін - Одур ;
талаi kаcтi kycтaбoдур ,
kaнaт can УЈУЋap kустў
Ak Кан кӧрбін - одур .

« Нумak пазым јадар полдыба ?

110 « kapcakтыг аң kаіда парқан ?
« нумурт kарам сблар юлдыба ?
« Канаттыг kус kаіда уЈykkaн ? »
Адынаң аkсын аіландра тартдыk,
ақ- оргӧзуна аіланып кеlјiк ,
118
ат палқајаң алтын столба тӱcjӱк,
алтын столба адын пашқајЫk.
Ав -ебінің тастында
kaмыk jоны kаiнап јадыр,
ap jacтыг Ak Кан
120 ебінà кіра kонды ,
кіріп кеliп коруп тур,
ашқан катты Ақылаң Коның
ама карады дарып јадыр,
алтынныг тiгi сестilin јадыр,
 - 383 -

кӧксу күмәс полған,

кijӱгӱ ала мацыс Полған
блаkты тӧрӧдўп ал - тыр.
Камыk jоны каттыг адас
kаклап јадырлар,
лезік ет-јадырлар. 130

Алқан катты Ақылаң Ко

алтын торђу јыртып
јөргӧк ет -Јадыр.
Ар јастыг алып Ak Кан
ары аіланыk
sk jаjанда алты каттап пазырлы ,
пері аілануыk Ak Кан
јеттi jаjанда jетті пазыр-јадыр,
eli jонын ебінӑң сықаруыk,
ол кара тумтугун jаn jадыр.
« Кан Кудаiның пергінін
« kapa jалғызымны
«Канаттыг kус кӧрбӧзун! »
Езікті ам пектän јадыр.
« Езіктäң іт кӧрӧӧзун ! »
Ол kapa kaдaрып кон јадыр,
атар таң атып јадыр,
арыг кўн сығып јадыр,
сыk-kонјЫk Ak Кан,
арқа јонда jаkан пер-јадыр,
улуг тој едёргä јадыр.
Арқа јоны узун jela caп јадыр,
улуг кулун тудўп- јадыр,
сап аіран ат-јадыр.
Атар таң атканда
арағы тігіn јадыр.
Тоза јоныч jып кеlio
тоі едіn јадыр,
 – 384 —
токус күн тої етканда,
100 тозылқанда улуг тој
тоза јон тарап јадыр.
Ол kapa Ak Кан
тун кара түнän јадыр,
орта тўннєң тузўнда
турўп кeljiк Ak Кан.
« Алқаным Ақылаң Ко,
«kopkыстыг тӱс түзіп салдым!»
«« Но немі тузадің ?»»
Ақылаң Кб сур-јадыр.
170
« Атар таң јерімдӑ ат-Јадыр,
«арқалыk сын стунд
« ajiн кеlіп кыіқа сығып јадыр:
« «Аранјула а5- oi ат пагдаба ?
«« артыk jakсы адат јаткан
178
« « Ak Кан ебдаба ? »»
«Ал позым ас кiс тоным
«јақабастаң каб алып
« сықа kонып кӧр-турбун.
« Сыға kонып кӧр-турзам
180
«дыда сабы jыс пол-кеl- тір,
« кiзi мiзi ӧрт пол-кеl- тір,
Ол

«kapa пор'ат мөнүп салған

калып кiзi kырыk пiстiг
« молат jыдазын јергä молтрыk-jадыр,
185
« kара јергä kaзi jajып тыр,
« сабының тӧзунё тірäп
« с тоқып кelin kыіқа сал-тыр.» .

Ak Kan anjak
пу kаразын kон- Јадыр,
100
атар таң атканда,
арыг кўн сыkkaндa
арқалыk сынның ўстўнаң
 — 385 —

кiзi табызы сcтil-jадыр.

Ас кiс тоймышаң јабылып
сықа kонјыk Ak Кан, 198

сыңа конып кӧрчӧ

дыда сабы jыс пол-кел- тір,
кiзi мiзi брт пол-кеl- тір,
kapa пор'аттыг алып кiзi
арқалык сынның өстөнд % 200
Кыіқа салып тур -Јадыр.
Ak Кан аны кӧр-тур,
погда јўр&rt портылап тыр,
покана kабырғазы кiртiliп тір,
аранјула ад- ojына 200

oiлап јөрүп југіннӑп тір,

ебiрiп jӧрўп езiрlіп тір,
ебінё кіра конып
kyјағын катті пӳкті кезіп тір.
As- oi адына ам атанды , 210.

алып jakсы кiзi jортыб-одур.

Кылыс тудўп езінніс-турлар,
дыда тудўп мендіlіс-турлар,
Ak Кан адjak сурўп тур :
« Ар адың кем Полған ? » 218

Кара пор'аттыг алып сölüдв :

« Ўс там јердің олзары jуртўг
a kapa пор'аттыг
« артыk тӧрӧн Солбан Мерган менмін »
авKaiдар партзың, Солбан Мергін ? » » 220
« Ан јерді мал јадыр,
« аны сурўп парарда кеlјiкпін,
«тек Јерді ес јадыр,
«аны jӱктiп аларға кеlјiкпін. »
«« Ан јазыдады малды 228

««адаң kajан кадар сайдан ?

11 .
 386

«« тек јазыдағы есті

« ijäң kајан Јып салған ? »
Miзiнi тукуруӱк,
230 нағынаң ары сабыстылар,
аттаң түзi koндылар,
ас пеlr & jaпcыныстылар ,
& пут тартыстылар ,
емніг Кулунні сырластылар ,
3 . kaзpа пуг & тудўстўлар,
kазыр торбактi орластышар ,
оцар наннап оң коллaстылар,
тескір наннап тегäiliстil & p .
Jerri kýhrů jerrpä
200
јергі түспін јадырлар ,
тобус кўнга јеттря
тобраkkа түспін јадырлар.
Ар јастыг Ak Кан
азаkмынаң ас пасты ,
20
ајамынаң кӧп тајанды ,
карданадаң kабындырбін партр,
kapa јердäң кӧдөрүп партр .
Ар јастыг Ak Кан
kaak kokai салып партр :
250 « Ал позымны өдөрзаң - да
« ak kyдai пергüн јалқызымны
« бдурбäзаң , Солбан Мерган,
« а -дбруп арғыс етіб - а !
а Кудаі перган пу јалқызымны
200
« koiныңа cyБЎи јөрүп
« кiзi етiб- а , Солбан Мерган ! »
Ескіргінін еспін -јадыр,
кбдурўп кelin kapa јерга
наңJI јадыk Ak Канны ,
00
Ak Канның арыг тыны ўзғlyfk
 387

Алып тӧрӧн Солбан Мерган.

kapa пор'атка алтандык,
алға кіра јортып кеlік ,
ат полқајаң алтын столбаның тозунда
адын палқазыk, 00

толқап тарткан тобурİyБЎн

тудунўп аk бргӧкӧ кіра kоңдык ,
от сонда тура түзүп кбр -тур,
алтын пезiк iстiнд %
ала маңыс блаk jадыр. 270

Укус салыk Солбан Мерган ,

алтын пезiктi јаткан Паланы
kаб-алуыk Солбан Мерган,
толқап тарткан тобуpjykoынаң
coi - jӧр ол палаjаkты , 373

создан пашаjаk ам ылғІ - дыр.

јазі Ақылаң Ко ўкус- салуыk.
« Јазыk ется јазы jеткXн Ak Кан еттіні
« Јајан пергќи јас паламны ноға соідың ?
« азыр колыма пір азрап перім . » 280

Абаkаi jakсы Ақылаң Ко

тil & n јадыр јас паланы ,
пербін -јадыр Солбан Мергін.
Ақылаң Кбны пір колыбынаң
азыр тултнаң каб - алдык, 288

сығара сөзӯрјўк,
аранјула кара пор'аттың тергiзiня
ac aiлыг јас палајакты
тескӑр тартып палқазыk.
Абаkаi jakсы Ақылаң Коны 0

kapa kaзыря kузурувўна

тескыр тартып палдауыk.
Ам kaдaрдaн малын кадыр - тыр,
Катыг езін атка артып тыр,
 388

298 тебi jӱкті тір,

kaмыk jонны сўрүп тур.
Камыk jонны kajырып парі ,

кадарқан малын сўрўп парі,

kаптыг езін jӱктап парі ,
300 алтына мөнгён кара пор'ядын
ас. kaмдылап парі,

тергід % памдан ас айлыг

јас паланы кӧп сап парі,

тергід % памдан ас айлыг

300 јас пала ылқап пар :
« Алып тӧрӧн Солбан Мергӑн,
« ас вілыг јас мен но јазыk еткабін ?
« Нода кӧп сап парзың мені ?
« kajанда полза јајаннан јазыk полар,
310
«Јас мен јазыk етпäбін,
« јазы jеткін пабам јазыk ол еттіні ,
« Нодан ары сојып парiзың мені ..
Солбан Мергüн jokтап парі :
« Ан јердärі малды ал парібын,
318 « kaiдi етӧрдікпін ?
« тек јердäгі есті ал парібын ,
« kaiдi етäpjiкпін ? »
Јас пала сӧlоб - одур :
« Ан јазыдағы малды ал - парданың
320 « kyдai пilräі! » тедір,
« арлыг jурт ён парбас,
« jakсы јајанның јаны ащыза
« jakсы jурт орнўнд'ok полар,
« jakсы kудаiның iстi ajыза
32B « сенің Јуртўңнў менда сўрарбін . »
Ус там јерді тобырыб -одурлар,

ат азарда сын јадыр,

ат азарда сында сығып кеlјiк ,
 — 389 —
Солбан Мергіннің јуртў анда ,
kaдaрдaн аның малына 330

jiргi от jетпін-Јадыр,
kaмыk jонына јурттiрда
jурт јетпін-јадыр.
Ak Каннан сўрган малын
kaдaрдaн малына koc -jадыр, 836

Ak Канның јонын
арқа јонына koc- jадыр.
Кара пор'адына kамуы салдыk,
ат палқајаң алтын столба Аккäljiк,
ала маңыc ac aiлыг јас паланы 840
тергідäң сестiп тур.
Арқа јонын кыіқылап тыр,
арқа јоны ойлас кеlјiк.
« Нӧдаргä пiстi kырдың ? » теддр.
«« Ac aiлыг пу јас паланы 348

«« ат палқајаң столбаның төзүні

«« детті темір өргӧнмінаң
«« kaзaңap kара јергä!»»
Арқа јоны азыр колына алЈыктар,
јетті оргӧнмінаң kapa јергä 800

kaзi сап kaзaп турўлар.

«Беттон пут јес тоknakпынан
« бізўн теп мыны соғыңар!»
деттi кiзi jес токпакты
јергä төзөрбін соғып турлар. 368

« Ікі ергактiг тiзilir fc kyлас сынныг,

«iкi kор пўрў, кадарыңар!
« пу пала Кубулқат болып
« kapakkа кӧрўнмін парып ыспассын !,
Ас аалыг јас блаk астанып 360

тiliнiп ылдаб-одур:
«А позымны нова ераlаn јазың?
 390

(1
Здөрар ползаң ӧдөр сал !
« ал позымны ерäläба ! »
308 Jaлтрап аткан пу блаk

јајанны тартын-Јадыр:
« Бајан Јајачым, а kyдail
« мені нова јазыдып јазың ? »
Еда јадып коруп јадыр,
370 kaн тегірдің алтында ,
kapa пулуттўң өстүнді
ікі алтын ky yjyk -jӧр,
kapakтарының јазы
наңмырдылап јап јадыр.
37В Алтын кӯнў пала кӧр- јасса
ікі алтын ky kyбyлўп

iкi аранјула Кулун пол -Јадыр,

азаі тӱгӱ енӧзінің на тӧрӧн
Куралаk jöpfläp ..
880 Ол блаk аранјула ікі адын

ала kаpаkkа ам кӧрдя,

ajiн кеlіп ылдап јадыр:
« Алтыма мунjäң ікі адым

« арыг тынымны ўстурб &ңар !

880 « мені алып парыңар ! »
Орта түннөң тузўнда
соқыр јаткан јетті алып
уіву алдырды ,

kaдaрыб -одурдан ікі пуру

30
астандыктар , jiр нем8 тiliп
јортыс партлар .
Уjyk jӧргён ікі Кулун пырқырдык,
сыс тубан тўсјўк,
kaн тегiрнiң кырынан
305
iкi Кулун ам келіп түстфір,
түзібас айн kаn jыктар ,
 391

јетті оргӧн kодра тартдыктар,

ізін алып уЈУБўп сыктылар.
Алып тӧрӧн Солбан Мергќн
сыңа kонјЫk аk ебінің 400
kapa пор'атына мүңјўк.
« Ікi fc kyлас ікі кӧк оfpf kаідаяар ?
« ададаң бетімні

« iкi Кулун ал парып ысык,

« iкi ўс Кулас ікі кӧк пүрө 400

« iкi Кулуннў тудўп jiңар! »

Ікі кӧк пур сўр-сыk)ык,
Солбан Мергін коруп турза
iкi Кулун уjyk -парі,
Куршувун kan ok cyc - тўр , 110
садаk kаn jа сус- тўр ,
кӧскӧ салып тыр ,

кербітѣ тартып тыр,

iкi Кулуннўң улуг аk kулун
оң канатын кезӣ атып тӯзўрјўк, 18
кijiк аk kулун и блакты
akcыбынаң ызырыб- алуыk.
Oілаб - ok парi кijiк аk kулун,
оң канатын кез аттырдан аk kулун
алтын пүрlуг паi kазың 120

Полып турўб-ысдык.
« Артыk jakсы кijiк аk kулун !
« менің пар јок кујби тоза сыkсын !
« тубан полып арыг кўЈўм
« ak kулуннўң аkсына кірзiнi » 428

Парып јаткан кijiк аk kулуннўң

кўјунё кўc kозылды ,
улам тың jӱгӱр -парі.
Алып тӧрӧн Соцбан Мерган
араңјула kара пор'атының 190
 392

kaлышныг пудўн согӧ сапты ,

kaттыг аkсын јара тартты ,

ізінӑң iстiзiп сёрф -одур,

iкi кӧк пӱрө алына кiрган
138 сўрўб -ok пардылар .
« Бугурган ікі кӧк пӱруд& ң
« Канаттыг полып кус ползаң

« ујуБЎп ос полбассың !
« kapcakтыг полып аң ползаң
440 « kaлыk салып ос Полбассың ! »
Арқалыk сынға сығып кеlјiк ,
Солбан Мергüн карап тыр,

сасkан тобра ујук Полбас

сарыг сöl јадыр алдында .
448
Аның орта пурунда
kyckун kapsa jылып

kapa нaмырт польш јадырлар ;

нем & jin јадырлар jылып.
Солбан Мергін тӱзi - kopjpk,
480
kyдaiңа пазыруыk .
« Ікі кӧк пүрөм аk kулуннў
« тутўп мында jin јадырлар »
Атына ам алтандыk.
« Ас аіхыг јас паланың адын
486 « тут јќнда ікі пүрө
« паланы kaiдар еттіні ? »
Једа јортып кезі
аравјула аk kулун
iкi кӧк пӱрөнүң кӧксёlipiн
400 кезі тäп парыб- ыстыр.

Кусkун kapsa a jыл-јаттыр.

« Аданың aji! тедір ,
« інѣнің kokajы ! » тедір.
АранЈула kара пор'атка
 393

Солбан Морган камуы салып , 408

iзiнiң iстап сӱруб -одур.

Akcына от jiбüн аk kулун арыб- одур,
ijäзінӑң емдігін еммін аk kулун
ен &liб - одур ,
аса албІнодур , 170
албын кўз јетпін- одур.
« Ak kулунда једіп
« атпін салзам koлым курузўн !
аkара порам једћ јгүрбазä
« төрт азағы сынып түссўн ! »
kaрқалыб- одур Солбан Мерг & я.
Алында партқан аk Кулун :
a C& jеттiрзам, Солбан Мерган ,
« төрт азағым kypўп төссөн ! »
kaрдaлыб- одур аk kулун. 480

Едi паріза аk kулун

Eplik Канның јуртуна
урунЈўk аk kулун,
алдың тастыңја ертіп партр ,
ертіп парып арқалыk сында 488

сырын кеlјiк аk kулун.

Арқалыk сынның өстүнд %
торт тор?атка мёнган
тврт кiзi тур- јадыр ;
аранјула аk kулуннў туттўлар. 40

« Пу турдан тӧрт алып,

« Ноқа туттар мені ? »
«« Алып тӧрӧн Солбан Мергін
автокасса аk kулуннў тутарайр! » » тан.
Ала kараның јазы 498

kара надмыр полып аk - тыр,

ала kараның јазын
корул подбін төрт алып
26.
 394

ajынып салып ысыктар.

300 Ak kулун анаң-ар'ok
ойлап партр .
Солбан Мергін төрт алыпka јетрів.
« Каjа аk kулун ? » теп тір .
« « Ала kараның јазын
300 «апіс көр - полбiн -јадырбыс,
авајынып салып ысыкпыс. »
Ai молат Калыын сусјўк ,
кодўр кеlіп тӧрт алыпты
kылыспынаң кез сапты .
10 Алтына мүнган пор'аты
пора kозанЈылап kашқан
кезӑк тасkылја Солбан Мергін
jықaнakja kaлқaн.
Атының аkсын аіландра тарты ,
Вив Eplik Канда кеlјiк Кан Мерган .
Кара пор'атынаң түсјўk,
Ерlік Канға кір- кеlјiк.
Поругун сусјўk, koтyБЎна kbждык,
пазыр- тур Солбан Мерган,
30 Казар Пазар iкi kара адаіны
тіlіп - тір Солбан Мерган.
« Ak kулунға салім ! » Тедір ,
« аны тутўп jiзiнн & p ! »
Ерlік Кан темір кіндіда турван
035 iкi адаіны сестiп пердік.
Солбан Мергін ікі адаіны
пор'аттың ікі capkы тергiзiнi
палқап салып атка атаңый,
ak Кулуннўң ізін & кel -jiк.
680 Ам ікі адаіны сестiб - алып
ak Кулуннўң ізінӣ салдык..
« Ak kулуннў тутўu jipt
 — 395 —

« akсында партқан ас аілыг јас. Паланың

«којўк кӧгӱс еді бдӱрўп
« өзі тартазар ікі адаі.»
Казар Пазар ікі кар'aдai
укус етіп iзiнiң iстап
сўруп перip ak kулуниў
Бугуруп пардан аk kулун
арқалык сынны азыб- одур,
ербӑнийг сбlда тобpa jӱгӱруб- одур,
адаі табызы japkылап естіljiк.
Аранјула аk kулун
аіланып кеliп коруп тур,
арқалык сыннаң Казар Пазар
iki kap'ajai kyckyhJbijan
сўрүп кеlіп азыбнодур.
Ak kулун аны кӧр- тап)ык,
аk kулун ары аіланып
тезіп jӱгӱруб-одур.
« Јас партқан позыма
« Јајан jakcының істі
« kaiдi ajынбiн-Јадыр?
« јалтарап партқан позыма
« Єдўргӑн kударым
« kaiдi полыспін -јадыр?»
Казар Пазар iкi kap' aдai
аk kулунда једа-тусјуктёр,
једіn аk kулуннўң ікі сарінаң
туткулаб-одурлар.
Ak kулун кар'aдaisa jokтады :
« Казар Пазар iкi kap'ядні
« мені тутон позытсар
« akсымда јөргби ёмні арқылы етіп
« арқама,мундўрайм
« улуг jakсы етіроіс! »
 396

Казар Пазар ікі кар'aдai:

« Арқаңа мөндөрар аңнің

« jakcызын kajан кӧрӧрофс ? »
370 «« Менің ёмнің jakcызын
«« кӧрббс ползар менің jakсымны
« « ам срар көрүңір !» тедір,
арајула аk kулун
ёс пӱктіlіп тапфік,
378 Казар Пазар ікі кар'aдai
53ğl-jatkan kazjbık.
Ak kулун алса ўзўл -бардан,
ak талаiды ендра Јортыб - одур,

парар јерi jok полыб- одур.

880 Еді кеlірза
ak талабдың kaзында
jӱрік сені еп тур,
Jylўнја ыс пурлап јадыр.
Аранјула аk kулун астаныб- одур,
580 тiläніб - одур :

a Ak jаjанның iстi ajыза

« ал партқан ас аілыг јазымны
« aзpапта перјаң немӑні.

« Ал позымның flӱзўм полза

390 « арқыста етіп алқабын,
« аладыk ебдӑ одурдан
« аіна полза мынд'ok азыр салқai. »
Алып партқан ас аілыг јазын
ақас тӧзуна салды ,
398 ölüң отты өзүб -алды ,
паланың өстүнд јапты ,
аладыk ебізӑр парыбнодур .
Пазып кеlіп езіктің паkтылап тур ,
пактылап көрүп турга
800 алтон сўрбајї арқазына јаіныб - одур ,
 — 397 —

јеттон сӱрбäji iнций jaiлыб- одур,

абаkаi jakсы постуг пала,
ала kараның јазы
кЗнӧктуг сугылап ылқаб-одур.
« Aјам пардан аk kулун, 600

« ölугбiнi аk kулун ?
« тірігбiнi аk kулун?
«akсында алып барған
« ac aiлыг јас паланы
«ала kарақым кӧрӧр- бiнiм ? » 810

Абаkаi jakсы ыллаб-одур,

аранјула аk kулун
аны ескӑнда кістаб- ысдык.
Абаkаi jakсы постуг пала
тура-kонјыk ылқабіннан 618

моіннаң kyjakтап аk kулуннў,

сыктап тыр постуг пала :
« Ајан парқан аk kулун,
«ал jӧргӧн ала маңыс блаk
« kaiда -дыр, аk kулун? На

« lўгбä ? тірігба ? »
«« Ўзülbüн тыны jeтiк-тур,
«« сынман сыны jетjiк- тур,
« « мен аластың тозунда
«« ölüң от јулқабын, 628

« « ёстуна jakпабын. »
« Пастадak менi аk kулун!»
Ak kулун пастап јортыб-одур.
Абаkаi jakсы постуг пала
818ң отты ўзёбёс, 630

Јордан етіп өстөнà јап салған

sláң отын аjып ысык,
алса ёзув пардан
аласылап каттап парван
 — 398 --
035 ала маңыс блакты
постуг пала kаб- алуык,
koiнына суkjyk ,
КолтуБЎна пacjak ,
аладыk ебга кіра облаб-одур,
640 аладыk ебга кіріп кеlјiк,
алтын абдара алуыk,
akсын аjып ысык,
алты kyлaс умју алуыk,
умја томдра сут ур- кеlгін
64B умјулап јадыр баланы ,
астан карыны тозып јадыр,
ама kарақы japajылап јадыр.
Коінына суБЎп
koлқазына пазьно јадыр,
680 ол kapa koiнына сувўп Конрыk
Кајан jӱгӱргін аk kулуңjak
akсына от jiбён,
ам оттап jӧр аk kулун;
ijäзінӑң сыk kaт
688 емјак еммѣн ас вілыг јас пала,
амды кеliп умју еп јадыр,
kaрыныјағы тос-јадыр,
kабырғаны кӧрбäi-jадыр.
дi kара тўн n kонды .
660 Кӧгӧруп таң атыk,
кӧстölўп кўн сыkjыk,
сарғалып таң атзык,
сағылып кун сыkjыk.
Сабылып парқан ас айлыг jacka
000 салыс кір- јадыр,
кӧгөрүп таң атканда
јер көрбон аша kарады
вмды кеliп корду.
 399

Коіныпa cyk - Јаткан постуг бала ,

670
kyjakтап јаткан постуг пала ,
ky jakтанып туруп кeljiк ,
алып кеlrін азығын
азыр kолына туттўруп
амды кеlіп азраб - одур.
јаза сыkkaн аk kулунjak 075

оімаk jерд & ң су ijin тір,

олуг јердӑң от оттап тыр,
Кумдус түгө түктӑн- jӧр,
Кулун сақырлан-jӧр,
тугалilаn jалын бств 880

төң ° pjäкчiläл толдра jаr Всту.

Ас аілыг пу јас блаһтың
akсы тili aм сыкты ,
ақас тајанып азаkkа пас-јбр.
Абаkаi jakсы постуг пала 680

ak Кулунда совп тур :

« Артыk jakсы аk kулунум,
« артыk jakсы ідні
« ам арқыс етіб - ал !
« арлыг jуртума аіланып 690

и парарда ман jӧроўн. »

Аранјула аk kулун :
« Алдарап партқан позыма
« азылған kaiзi пiрдiң тilўның
«akсы тіlіңмін ң сölüв пер ! 89B
« есті6 - kaлзам атыңны ,

« артыk jakсы ім кўliмнi

« арғыс етіб -азам ,
« алтын езірді ўстумя урза ,
« Позыма көмүс јган cykca 700

« аралығ jуртуңа једароін !

атороткан адаң но кiзin ?
 400

« емiскiн ijäң но кізіні ? »

« « Тӧрӧткӧн менің адам
708 «« ёс там јердің озаріндa
« « ўс судў кезіра
автеlі түктөг кок аттыг
« « Тебана Кан поп -тыр ,
« « Тебана Кo ijäм пол - тыр ,
10 аа ер јалғыс позымның адым
«« Ала Маңныk пол - тыр.
« « Кајан Полза , аk kулун,
« « арқа сенін jecc & ң
«« арлыг jуртума једӑрзің. »
718 Абаkаi jakсы Ала Маңныk
алтын kу кеп кес- тір ,
алтын кунўң јарығына
аранјула аk kулуннўң
ала kарағы jалтап тыр.
720 Канат сап оң kанаты
оттус тaknak ырлап партр .
Канат сап сол канаты

јеттон кӧг когда парip .

Когіӧп парiқан конуня
720 канаттыг kус кülüнүп
ky сўрўп канат туд-алған
турўп јат kон -Јадырлар,
јер устундäгi kapcakтыг ан
ырлап партқан ырына
730 кӧlонўп ылқап ka - jадыр.
УЈулуб- ысkан алтын ky
fc kaттaп сабынып
ёс сынны ас- парт,
јеттi kaттaп сабынып
738 јеттi kырды ас- парт .
Ебінд % jam - kaмдaн бak
 401

тасkары сығын ам пас-jӧр,

аіланып кelin ебіні кір- јадыр.
Абаkаi jakсы Ала Маңныk
тӱганмäc jakсы азыk 710

пӱдыр- пер -паркан,

iңнiнà кезӑргі уранмас
кеп пӱдөр- пер- паркан.
Ас аілыг јас блаk
kacтыpakoынаң jӱгӑн ет- суkтў 748
kakпаспынаң езӑр ет урдў ,
алтанып пас - тыр jӧрӧ-дўр,
пастыр jӧруп сур- јадыр:
«Тӧрӧтkӧн менің
адам kаіда Полјаң ?
« еміскӑн менiң ijäм kаіда полјаң ? » 780

«« Алып jӧргӧн ам кfliм,

«« akсыңа емган сүтүв
«« akсыңнаң арызын !
« «анда мен сlірбін,
«а арқа тема Полып 758

аварда моіның касса

«« анда мен сӧlipбiн ! » »
« Akcыңа сулар jӱгӑнің jokna ?
« арқаңа урјаң езрің jokпа ?
« Аранјула аk kулун 700

а Ноқа ам парбаспын ? »
«« Akcыма cykkaн jӱгӱнім
kacтыpakoынаң еткӑн ,
«« арқама урјаң езӑрім
« « kakпаспынаң ет- салған , 168

«ам кӱliм , пy jӱгӑнбiның,

ва ём к liм, пу взӯрбін ң
апарарда полбаспын ! »»
Ас авілыг јас блаk
kacтыpаkпынаң еткін jӱгання 70
10. 26
 402

сустўп салып ысык,

kakпаспынаң еткӑн езёрді

сустўб -алып ал тастады ,

ебінӣ кіріп нiн дастанды ,
778 Фjáрін тӧзӧнўп узўп ысык,
узуп парып усkунўп
kapaқы кӧрўб -ысыk.
Таңа пастырбан пу блаk
таң атканја узуб -ыстыр,
780 кўнгä пастырбан пу блаk,
күн сыkkаnjа узуб- ыстыр.
Kopykjak тура kоңдыk,
тонын јағазынаң азык .
кезіб -алып пу тонын ,
783 тасkар сыkjak пу блаk.
Сығып кеlіп кӧрүп тур,
күн сығара узабын теп ,
јарыk күн тӑні,
аранјула аk атka
190 алтын езарі урўз парван,
тур-јаткан аk ат по -тыр .
Кўнг пастырдым теп
јарыk күн тын
аранјула аk атка
790 кумус jӱгін судуп пардан
тур -јаткан аk aт пoлды .
Калынныг kyјағы
кезін тергäда палқалқан ,
аі молат кылыуы
800 амын тергада палқалған ,
тобус тазынның тeрӧзіміның
палқап тарткан тобуpjyБЎ
алтын ilipбiзiмiнiң
езар казына іlіп салған ;
 403

турўп јадыр аk ат . 80 )

Oiлап кеlіп пу блаk

jiбäк тінінӑң тудўп тўр,
аk аtkа атанарда

ат ар таңа јетікпін- дір.

840
Сарвалын ам таң атып тыр,
саңылып күн сығып тыр ,
кӧгөрүп кеlіп таң атып тыр,
костölfп кеlіп күн сығып тыр.
Кезін тергід палқашқан

kaлынныг kyјақын сестіп тір, 818

алып арқазына кезіп тір.

Кара парлыг алтын kурлуБЎн
ас пеlінé kypјан - тыр,

тобус тäкоälік алтын ортakjын

азыр колына алып ам тут- тур , 820
аранЈўла аk атка

ам атандыќ јас блаk.

Алтанабас арқалыk сынына
кӧрӧргӧ ам jopjўк,
аk ат јортып сыkkaндa 825

на јао јаткан кӧбук карда

кір паспін јортып парі,
на бс јаткан јас отты
јабыра паспін јортып парі.
Арқалык сында сығып кеlѕѕ 830

алтын пурlуг, күмөс тостыг

паi kaзың тур- јадыр,
аның пазына кӧрўп турза
алты elic ak jазын пijiк
пазында iliп салған . 838

Ас аілыг јас блаk

аттаң тай kонјЫk,
iкi едiгiн kaipa kысыk,
 404

аk kазыңа oiлап кеlјiк,

840 сала kап тартынып паkпаруыk,
алты elic јазын пijiк
анаң түзүп кеlјiк.
Јас блаk аны алып

ағып кыбыр-јадыр,
808
јоғары турған јеттi jаjан
пазып тӱзўр-тур пу пijiктi.
« Алып тӧрӧн аs-oi аттыг ,
« ар јалғыс Аі Мергін
« сен јас блаk ползын !
880
« Кудалар сенi адап тырлар .
« Балтырап jӧргӧн јонда
kajанда істің ауызын !
« алып jakсының алтына
« дер тӱспäзін Ai Мергн!
88B
« аттың jakсының kузуруктаң
« јер калбазын аs-oi ат !
« ённiг кiзä пастырбазын !
аергäктіг кiзä cléтпӧзун?
« ӧксӱс кiзӣ азын-jӧрзўн!
800
«jaзaг кілä ат по -jӧр !
« далас кiза , кеп пол-јбр!
« jakсы jӧрчӧң, Аі Мергін ,
« јазың узаk полар ,
« јајаннаң пӧзук поларзың .
888
« Адаңның јаткан јуртў
а алты там јердің озартнда ,
« ak талабдың kaзында,
« ak тасkылның алтында .
« Адаңның ар аты
870
« ақ -oi аттыг Ak Кан Полған,
« емiскiн ijäң абаkаi jakсы
« Ақылаң Ко полқан.
 — 405 —

« Артыk jakсы алып кiзi

« алып тӧрӧн Солбан Мергüн
« ол адацны бдургӑн, 879

« ол ij&ңні бдёргін,
«фонын малын сўр- паркан.
« Албын кўјЎң јетсä
«арлыг jуртуңнў аіландрыб- au !
« ер сенінӑ ам јетjiксiң , 880
«алқыс піс пердікпіс.»
Кудаі салқан ол nijiк
еді пазылған пол- тыр,
nijiгiн пуг & тудўп
ақ-oi аттыг Аі МергXн 888

iзiбiнa cyk-сам -тыр.

КамЈы пазып ам јортты ,
аранјула ар- оі аттың
јазы пардан пудў
ам кelin japa сапты , 890

jap Полған јабајызын

ам кelin јара тартты .
Алты kaлыкты етіп
алты там јерді тобырыб- одур,
јеттi kaлыкты етіп 896

јетті талаіны ке б -одур,

ас полқанда, Ўр полқанда
алнында ат арқазы пеl јадыр
Асығып кеlräнда
атының аkсын тартып 900

аркы capiн карап көрүп тур.

Тегірбін& ң тең аkkан
теңіс талаi jадыр,
І талаiды kастады
08
ертӣ пурўн улуг јурт пол -тыр,
кыстаб-одурдан јерінды
 406

kыіқан пастыг от сыk- пар - тыр,

јаілані јаткан јеріндä
ербüн от ӧс пар - тыр.
910 Ат палқајаң алтын столба
пу јерд тyp- ka - тыр,
алтын столбаның тозунды
тісја от ӧс- пар - тыр.
Аны коруп јортыб- одур,
943 ат палқајаңа јетіп кеlјiк ,
аттаң ам тўсјўк,
тузуп кӧрӧп турза
ат палқајаңның тӧзӧня
пijiк пазылып пар- тыр .
920 Ол пijiктi kықыр- тыр,
ijäзі Ақылаң Ко
пу пijiктi пазып тыр .
« Кајан полза , палам ,
« kaрaмның оты kapa jалғызым,
92B « kајан полза тіріг Полып
« пу јерга јетјаң ползаң
« пісті істäп сӱрөспiзiн !
« пiстi сүруп парқан кізі

« kapa пор'аттыг Солбан Мерган.

930 « Тугӱрўп пор'аттың алына

« пу јерд % ат јоқул,
« Солбан Мергӑнні бдурар

« пу јерда ер јодул,
« кызарып азар kaны jоқул
988 « кырылып ölӧр тыны jодул.»
Анда одурлан Аі Мергӑн
ала kарағының јазы
cipliп төзуб-одур.
« Тӧрӧткӧн менің абам Ak Кан
940 « ер - бк полдын !
 407

« Ақылаң Кб менің јам

« kaт -ok Полдын . »

Ijäзінің uijiгiн кыдырд'ok :

« Одурқанда кӱдә kaсkабын
« кӱдўң орта шурунда 948

« Ёс кулактыг кӱlap kазан

« детті ірікті соқып
« етпінӑң толдра салып

« пызырып анда салқабын.

« Ўс темір kaknak етіп 980
« тулдап салқабын,
жпалам кels & аны ал jiзiн ! »
Алып тӧрӧн Ai Мергін
тура калып kaзыб -ыcjak ,
Казыб -ысса Ai Мергін 968

темір kaknak jап сантыр ,

сыңарыб-алып азыб-ысдык ,
ўзб ус kaрыс сығара kаiнап пардан ,
аны алып jiб - одур.
Астан карыны тозыб - одур, 900

арқан позы семіріб - одур.

Астаны тосканда ,
арқаны семіргінді
as- oi атына ам алтанды .
Кајырып пардан кадардан малдың 968
ізінӑ ам кel- кірді,
сўрўп пардан камыk jонны
амды кеlіп сўруб-одур.
ýc
с там јерді тобыр- одур,
едi jӱгӱруп паріза мо
ат арқазы Алтаі сын јадыр,
8 сығып кelin apkы сарів
карап көрүп турза
Кусkун тобра уЈyk - полбас
 — 408 —
978
Куба јазы анда јадыр,
сасkан тобра уjyk полбас
сарыг јазы анда јадыр.
Kapak jeдäp јер
кӧгӧруп кӧрӧн-Јадыр,
980 kapak jernac jepi
кӧстоlўп корун-Јадыр.
Алтаі сыннан кӧруп тураа
ат тозыны кӧрӧндә,
алты jӱс птіг
985
as- oi ackырлыг jылқы kajыб- одур.
Ai Мергӑн аны кӧрчӧ
атын таkылыг төктүг
аk jaбaқa kубулдўрды ,
позы пазы тас блқа КубулЈўк,
90
ол малды кӧрӧ јортўб-бдур.
Kelin јаткан алты jӱс піlіг
as- oi ackыр піläрін пасті,
пу блактаң тезіп тоқур облады ,
токур ойлап парып кӧруп кістып-тур,
995
аранјула а5- oi ат
ауін тартып кістäjiк.
Ajiн кеlіп кістӑнды
as oi ackыр брун тасті
јортып кеlјiк ақ- oi атка .
1000
Ak kулуннўң тӧрӧкӧн ijäзі
оі-ала пi joртып кеlјiк,
оі-ала пінің ырығына
ікі емј& гі сыңмас полып
самуып пар- тыр.
1000 « Elän парқан менің, палаи
« аk ат ам јеттіңмя ?»
Oiлап кеlіn аk атпынан
кіңраді, кiстiс-турлар,
 — 409 —
ақ- oi ат емјäгін еп тур.
Адазы аз- ої аскыр 1010
аk аттың терін јалқап тур.
Устунда турдан Ai Мергін
коруп туруп ывап тур:
« Akcы тilijоk kадарқан маш
«танысјаң- пол- тыр, 1018
«Ыстыг тillir ijiм пабам
« мынаң оk ылғl-цырні ?»
Ам кӧр- турўп Ai Мерган
сыктап тыр, ылғап тыр,
in аk ат тосканда 1020
Ai Мерган камуы салып
андар'ok joртып парі.
As- oi ackырлыг jылқызы
аk аттың тескӑр ізіна кіріп
парып ысыктар. 102B
Камуы пазып Тортыб-одур,
кӧруб-одурза алына,
удра кiзi кеlip,
јетіп кеlай пазы kодур
палтыры kагданныг 1030
тас бл кel-jадыр.
« Тороба, нaijы , kаіда парізің ?»
«a Kaiдар парiм, нaijы ?
««as- oi ackырлыг jылды
« « kара кӱн бртӧ kajып 1038
ва маңтыс пербін- јадыр ма.
«« Сен kаідаң кеlräн кiзiзiң ? »
ам јердің озаріннан кеlräн
« Кара Канның албатывы полјаңмын. »
«« Eэй, нaijы , пос јоргон кiзi 1040
«верті пурун ас вілыг јао блакты
на аk kулун алып
 410

«« ac aiлыг јас баламынан тес - парван

««« пірӑр јерд % естім?»»

« Ас аілыг јас о пала

« но неманiң полқан ? » тедір .
« « Канназа менің kaным
«« Ak Кан Полған ,
« a Ak Кан & lгонд
1000 « « аk kулунуаk аның паазын
« akсына алып тес - пардав.
« « анымынаң айланып кеlза

ааашдaрali jӧргон пiстi

«« aiландырта парар теп
1080 «« сағына - дырбыс ! » тедір.
« Ескабін ! » тедір Аі Мерган.
«« Каіда ескӧзің ? » » сур -јадыр.
« детті Јердің озаріндa
•јер пасkа jергä сабығып јаткан
1000 « теl & түктуг кӧк аттыг
« Тебёна Кан јурттап јадыр,
Тебёнӣ Канның јуртўнда
« аранјула аk kулуннў
« Казар Пазар ікі кар'aдai
1000 « аранЈула аk kулуннў
« тудўп јќн теп ескiбiн .
« Ас аілыг јас блакты
« којўк кӧгус ўзä тартып
ajin турдўлар kap'aдai
10 а едä мен ескäбін » тедір.
Аны ескінді тас длak
ўн салып сыктап тыр :

« Кайранда о јақырым
« аіланар піск & теп сағынып
1м . « kaдaрдaн малын кадардабын,
« ар јадыЈы ам 81- пар - тыр,
 — 4 —

« Ak Канныц арлыг jуртў

«ам ўзӱl-пар-тыр.
« Амды мен-дä öl- парзам !
1080
« kyдai пергXн улуг јуртў
« fr& парзын амды !»
Орлап турған ол блаk
аттаң ойда кеl-түсту,
ajiн сыдабін ол блаk
пазында турдан талбаk пдругун 1088

јара тарткылып jiрт -јадыр,

аттаң аңдарылып јаткан.
Ол блаkты кӧргӧндӧ
алып тӧрӧн Ai Мергін
1000
түз& kондыk аk аттан,
koлдаң kanjak турқаза тартты ,
ылдап турдан тас блдың
яма kарағының јазын көрүп Полбады .
« Ak kулуннўң аkсында jӧргон
« Јас блаk мен полқабын. » 1098
Аны кӧруп Ai Мергüн ылдап тыр:
« Албатты фоным менні ползаң
«адам Ak Канның арлыг jуртўна
« аіланып нан-пар ам!
« артыk jakсы kapa пор'аттыг 1100

« Солбан Мергӑннің јуртўна

« мен парібын Аі Мергüн.»
Тас бл наныб- ыcjak,
алып тӧрӧн Ai Мергüн парыб-ok Јадыр,
кадарқан малдың ізін сўруб-одур, 1408

јетті там јерді тобырыб-одур,

јетті талаі кейб- одур.
Еді парып јасса егір сын јадыр,
сынып кеliп коруп тур,
1110
ak Tackылдың атында,
 412

ағып јаткан сугдуң казында

ар јазы jеткӑн аnjak кізі
kараның ырi kaзaндa пoлып парван ,
ap - oi atka mýhrän
1113 jӱс koi kадар - салған.
Алып тӧрӧн Ai Мергін
аны кӧрӧ јортыб- одур,
атороба » теп тоқасты .
Anjakka eзiн тегёнда
1120 « Езанім » ертіп барған

« јајан пергüн јас ёрынім бодум. »

Ai Мерган турўп кӧрчӧ
пурун Солбан Мергӑн
одўрган пабазы пy anjak пол - тыр.
1128 Артыk тӧрӧн Солбан Мергüннің
малын kaдaрып jӧр-јадыр.
Пабазын кӧрў6 - турза

Ai Мерган ылқап јадыр.

Anjak ылғанын кӧрчӧ
1130 « Кайдаң кеlräн палам інт ? » тедір.
«« Кайдаң кеlім ? » Ai Мерган сölüдў,
«« ёс јердäң озартнда jурттўг
« « Кара Канның албаттызыбын . » »
« Кӧрӧр kapak kысkа полјаң .
1135 « естёр kулаk узун полјаң ,
« Ертä пурўн аk kулуңjak
аас айлыг јас паламны
« akcыбынаң ызырып
« Солбан Мергіннӑң тес - пардан,
1140 « аранјула аk kулуннўң
« сабын сен естің тüні. »
аа Сынма т імба ?

«а ескан сӧзумі кертіна јоБулбын . »

« Сында полза сөзүң,
 413

« тіміді полза сӧзун 1100

« cülüп пер ма блаk .»

«« Беттi јердің озаріндa
«атеl & түктөг кӧк аттыг
« Тебна Канның јуртўнда
a « Казар Пазар ікі кар'aдai 1100
«« аранЈула аk kулуннў
« « алып тӧрӧн олқыңны
«« тудўo jüн теп ескiбiн !
«« Тебёна Канның катты
« « Тебён Ко теп ескабін , 1100

« « kараның оты , карнының kypјузў,

авар јалғыс аның кызының аты
«« Ала Маңныk теп ескäбін; » »
Ар јастыг Ak Кан аnjak
турўп кеlіп сыктап тыр : 1100
« Аjымнаң ам астым ,
« күнүмн&ң ам калдым,
«jfc koi jӱс іріктің пазын пilriң
« деттi jacтыг kapa ciläкXні

« аны мен ам соқарбын, 1100

« отка аны ортiрбін,

« ölўп пардан залқыдыма

« apkы јерді азыk ползын ! »
Алып тӧрӧн Ai Мергüн
as- oi атына kамуы пазып 1170

ақ -oi ат јортып партр ;

ала kаpағы jетіспе
АК Кан аіланып кelin

сарап jыланып көрүп тур

ajiн кelin khiңынаjаk :: 117В

« Пу партқан блаk,
« ар адың но кiзiнi cülon пер !

хатыңа мөнгXн аk ojың

 — 414

« меніц ротым ӧскӧс маш пар.

1180 У стӱңді мәнгін ің
« менің ротым ӧскӧс ер пар . »
Ai Мерган аілан кеlјiк,
ap jacтыг Ak Канны
аттаң тӱзўрўб-алуыk.
1188 « Парыңнаң сыkkaн јачкыдың
« мен полјаңмын ! »
Ар јастыг Ak Кан
« Менің паламзың ! » теп
кеl kyjakтас-јадырлар.
1190 « Езёнмä , абам ! » Тедір .
« « ала kаpамның оты палам !
« « пу јерг & aiланып амды jеттің,
«« артыk тӧрӧн Солбан Мергќннің
«« пір олқы тӧрӧн ,
1195 «« kaiзы кундä ол тӧрӧн

«ол оk кўнда Солбан Мергін

« « детті тегірдің озаріндa
« ејетті алып најызы пар,
«« тӧрӧн палазын оларға ыскан
1200 «« азрадарға ысkан,
« « Палам аны ес ! тедір . » »
« Та, пабам , сен нан ерг & !
« kaнныг јаға кірӑрг & jӧрбун,
« таңда а јетЊрбін.
1205 « Мен кеlräнiмнi кiзä сölüбо !
« ертан атар таң атса ,
« ертüн арыг кӱн сыkca

« артыk тӧрӧн Мергӑннан

« анда парып сурарбын! »
1210 Ak Кан нан -ыза -перді,

алып тӧрӧн Ai Мергüн

аk jазыда оu kара төніп kонјуыk.
 415

Сарғалып таң атты ,

саңылып кун сыкты ,
кгруп таң атты , 1313

кӧстölўп күн сыкты .

Аранјула аs-oi ат кістäjiк,
akсы тili jоk аk ат сбlѕо тур::
« А» кӯliм Ai Мергін,
« ak jазыда ноқа узўп јбрзүң ? 1220

« узубас керак, йм к ¢liм ,

« артыk тӧрӧн Солбан Мергінгі
« сен талатказың,
« ak малыңны сургӱргізің
« арыг езіңні артындырғазың. » 1328

Узуп јаткан Аі МергXн

аны ескандä тура kонјЫk,
as-oi атына мүнүп
арқалыk сынға сығып кеlді ,
арлыг jуртту карап кӧр- түр. 1230

Аранјула kара пор'ат

алтын ат Полғајаң столбада
палдап салған тур -јадыр.
Ai Mepгaн ajiн кыіқылады :
« Аранјула kара пор'ат пагдаба ? 1238

« алып тӧрӧн Солбан Мертан ебдабӣ ? »

«« Eбдä ! »» тедір Солбан МергXн.
Аранјула kара пор'атын
jӱгӱр-jӧрӧп jӱгённän јадыр,
ебір-jӧрӧп езäpläп јадыр, 1240
kaлынныг темір kyјағын
арқазына кезіб - алды ,
kapa пaрлыг алтын ортakшын
пеliнi kypjанды ,
kapa пор'атка ам атанды , 148

ардалык сынны коро јортыб-одур,

 — 416 —

алып тӧрӧн Ai Мергінгі

удра кеlіп тоқасты .
Кылыс пазынаң езаннӑстilip,
1950 jыда пазынаң мендiliстilip,
артыk тӧрӧн Ai Мергӑн
kыівылап сӧӧп тӱр:
« Алып тӧрӧн Солбан Мергќн ,
« ада тузўнда оjӱң полканма ?
1268
«арлыг jуртўмнў ноқа сүрдүң?
«енӑ тузўлда јаң полқанма ?
«арлыг jуртўмнў нова алдың ? »
«« Ада тузўнда бc jok полқан полза
« « амды бе ползын!
1200 алена тузўнда jа jok Полған полза
«« ам піс Jaлaзaл ! »
Алып тӧрӧн Ai Мергäя,
Полјамја пос тегігä сыкты ,
удур кӧрӧзүп кыіқыльстылар.
1200 Алып тӧрӧн Солбан МергXн:
« Алып тӧрӧн Ai Мергüн
« мені ат okпынаң !
« оқыңнаң kopykпассым !»
Ai Мерган сölün јадыр:
1270 « Сен ат окпынаң! »
Солбан Мергён Хурлуk kapoi,
ok сустўп тўр kурлуБЎнаң ,
Солбан Мергüн садаk kаpої,
ја сустўп тур садаkтаң,
127В Кӧскӧ салып тыр оқып,
кербіта тартып тыр,
кўнгі салып тыр,
ізäң& cipäп тір,
ертён тарткан јазын
1280 Tрда ам позытты ,
 417 -

ја табызы тазылі- тўстя,

јердің алтында јаткан
јетті Ерlік Канда jiңili пардык ,
кіріс табызы тазылі -түст ,
јердің өстөнд јаткан 1288

јеттi jаjанда тазылап естіlі.

Сырыk jakcы сыстІ төстү.
Атkaн oқы удубўп
алып тӧрӧн Ai Мергӑннің
kaзызының: kaрыс кірӣ атты , 1290
kаб -алды Ai Мерган ,
оқын сы тутјўk , celiб -ыcjak,
Ai Mepгaн кыіқылап тыр :
« Солбан Мерган, мені аттың,
« менің оғымны саңыб- ал 1 » 1298

Курлуk kаpбi Ai Мерган ,

ok сустўб - алды ,
садаk kаpбi Ai Мерган,
ја сустўб - алды ,
кўнг тўскӧ салып тыр ; 1300
кӧскӧ тартып тыр ,
керб &ітä тартып тыр,
тартып кеlіп ам позытты ,
okтың табызы kaмыk jонда
kaнныг кӱгӱртjiläп естіді. 1300

Аты jалбаk тасkа урундў,

аты позымынаң ойдасkа пар- тўств ,
өскөрүп тын алынды ,
сықырып сағыс алынды .
Тур- кеlјiк азағына , 1810

аттаң ікölüң тӱстfläp,

kaлынныг kyјан сустўлар,

ат ўстун артып тастадылар,

укус етіп ас педаң
п. 27
 — 418 —

1818 ам кelin kабыстылар,

kaзpа пӱгü kабыстылар,
kазыр торбактi орлaстылар,
ебгä тартыб-ыстылар;
емніг кулунні сырластылар,
130 оңар наннап оң коллaстылар,
тескар наннап тer&iläстilap,
азакпынаң сірністilip,
ak таҫkылдың kajазын
аңдарып тарттылар,
12 iкi jakсы көрёскӑнді
егiр сынны ендiрi пастылар.
Алып jakсы ікülüң кўрӣскüнда
канаттыг kycka тызы jоқул,
kapcakтыг аңа тызы зодух,
1330 kара пастыг кiзiläргі
кара, күнартä yihy jok полды .
Јоғары турған kyдaiлар
Ai Мергäнгä істі аjан:
«Јајаннар Аі Мергüнн& ң артыk jоқу- ,
1338 « ар салыстыг Солбан Мергiн алдырзын! »
Кабысkанда еттӧрін
kapбakпынаң каб-алып,
ўза тартызып сеlіс- турўлар.
Артыk тӧрӧн Солбан Мергüн
1340 азакпынаң ас пасты ,
ајабынаң кӧп тајанды ,
kapБанадаң kабындырбады ,
табылқыдаң тартындырбады ,
оңар наннап оң коллaды ,
138 тескӧр наннар тегiilаді,
тегiргi сығара кодуруп
ko уЈўмынаң ам тастады .
Алып тӧрӧн Солбан Мерігін
 419

алып jakсы ölгӧпд8

ai kapaқы кӧрунмін -дір , 180

аібaлai cыс тубан

Ai Мергін аkсының тынына
арлыќ парі ,
ақ - oi aт oiлап кеlјiк ,
1880
Азінің пазының атына
сақырызын сала пердік,
төңдäpä парip
тўга полқан јанын салып
тӧзӧп jӧр а5- oi ат .
1300
Амды Ai Мергüн ары - тыр,
атына мөнгён аз - ої ат
амды кеlin cülün тўр :
« Алып тӧрӧн Солбан Мергіннің
« пір ба тӧрӧн ,
« ол би төрӧндӧ 1886

« мынан ары јер кырiнда ,

« тегірдің тозунд %
« Щербінàң kaдa uўткён
« јетт'алып кiзi пар,
150
« темір талаб тӱчӱнды ,
« пуларға Солбан Мерган
«јалғыс палазын ал - пар- тыр,
« пулар палазын газраа јадырлар.
Артыk jakсы Ai Мергін Ам,
« табpаk парал ! » тедір 1876

Алып- тӧрӧн Ai Мергüн

as- oi атka ам алтанды ,
kaмуы пазып укус етті,
аранјула ад- ої атының
kaмјылабан пудўн јара сатты , 1880

jap полқан аkсын јара тартты .

Аранјула ар- оі аттың
 — 420 —
тебініn jӱгӱргüнінàң
ала kаpаkkа пір немä кӧрунмäс
1388 аібaлai cыс тубан тӱзўn kады .
јетті там јерді
деттi kaлыкта тобырды ,
арқалык сын амнында јадыр,
арналыk cында сынып
1890
аркы capiн карап тыр,
тегірбінàң тäң тўскüн
теңіс талаі кӧрун-Јадыр,
kанаттыг kус уЈУБЎп
аны кезіп Полбiн-јадыр,
1398
арқалыk сыннаң аk талаiның
сўн тобра кеlіп кӧрдү,
теңіс талаiның тубундä
јетті алыптың јуртў,
јетті еп кӧрёв-Јадыр:
1400 Анда аkkан теңіс талаб
Казандылап kаiнап јадыр,
kаiнап јаткан ол казанда
kылыдын ам кеlіп cyk-тўр,
cykkан јерінң kылыды
1400 өзä кӧi-ka -jak,
kаiнап јаткан ол теңіск&
кіріргä тідінмін - дір.
Курлуk kаpбi Ai Мергäя,
ok сустўб-амды,
1010
садаk kаpбi Ai Мергüн,
ја сустўб-алды ,
азыр колына ам туттў,
кӧскӧ ам салды ,
кербітä ам тартты ,
1410
тартып кеlіп ам позатты ,
теңіс талабдың төбүндігі
 - 421 .

јетті алыпты jеттізімінің

кес- атты Ai Мергін .
Теңіс талаiның тӱчӱнàң
Солбан Мергüннің блқы 1120

јергi сығара kон - кеlјiк,

алып тӧрӧн Ai Мергüнні
аттаң аңдара тартуыk;
ac Delдаң ам kабыстылар,
јетті кӱн јері кўрiстilip, 1425

јерг & тўспäдilap,

тобус кўн тўрі кўрастilip,
тобраkka -түспäдiläp.
Kakпан јердäң kapбakја
ўза тартыстылар , 1430
туткан јердың тудўмја
ўзä тартыстылар .
Солбан Мергüннің јас олны
азакпынаң ас пас -jӧр,

ајабынаң кӧп тајан-jӧр, 1430

& jäкпінӑң ас пас -jӧр,
ергäкпінàң кӧп тајан -jӧр,
оцар наннап оң kолады ,
тескӧр наннап тегäiläді,
карданадаң kабындырбады , 1440
табылқыдаң тартындырбады ,
тегiргi сығара кӧдөрүп кеlіп
koл удумынаң ам тастады .

Oіда партқан Аі Мергüнні

as-oi аты ам кelin 1448

јалбаk cақырызын салып jälän jөр,

төңдöpü партқан Аі Мергüнні
төгä полқан јалынын
салып тӧзӧт -jӧр;
ўскўрўп тын алынды , 1430
 — 422 —

сықырып сағыс алынды ,

аранјула ақ- oi атка
ам кеlini алтанды ,
аіландра ам тартты ,
1400
камЈы пасты , јортыб- одур,
ўкӱс салып jӱгӱрјўк.
детті там тегір јерді
јеттi kaлыкта тобырыб- одур.
Ертä пурунђу Солбан Мергќннің
1000 јерінӣ јетä төстү.
Ak јазы jетіп паркан
енči кiзi өiлап кеlјiк,
кескӑн кебі кІс полды ,
азақында маімақы талбаk.
1460 Ai Мергін ам кelin
koлдаң kапты ол ен &ін .
kyjakтасты ікӧӧң,
ыл қас-јадырлар ікӧliң,
ертӣ пурун Ak Канның катты
170 Ai Мерганнiң ijäзі ол пол -тыр.
« Ai ijäң, айланып нанал ! »
Аранјула ат туг- перді,
ijäзінің кiс тонын сустўб-алды ,
Солбан Мергіннің алқан каттының
1475
ала маңныk тонын сустўб-алды ,
ijäзінӑ кезіртіп јадыр,
ij&зінің азағындағы талбаk маман
сустўб-алып тастады .
Солбан Мергüннің kaттының
1080
kapa мakai саппағын сустўб- амды ,
Ақылаң Коңа кезірді.
КІс маімакты Солбан Мергіннің
kaттына кезіртіп салды .
Ai Мергüн сölon јадыр:
 — 423 —

« Ертä пурун менің ізімін 1483

«ерің Солбан Мергін

« kapa kaзpа тескӧрі тартып
« палқап салып сӧзургüн,
« ам сені ол kaзpa
«ijäм ўјун мен палкім !» 1490
Ам кеlіп палқап салды .
Ар јазы jеткüн Ak Кан
парары joБул керіп пар- тыр,
памазына тоқазып сölüп тур:
« Палам, kajанда полза ( 495
« мен кадаркан пу малды
«еді°k kaдaрып jin jат !
а мен кӧр-јатkaн eliңнi jоныңны
«астатпа ! cykсатпа !
« Еңні кезӑр кептäң јудата! 1000
«арға јоныңны астатпазаң
«ak kyдaiдаң алғыс болар,
« јалғыс позыңның јазы ўзаk полар,
« јајаннаң пӧзук поларзың.»
Алып тӧрӧн Ak Канның 4Bos
арыг тыны ам ўзёlуб- одур.
Ai Мерган арқа јонына
јарды jakaн пер-Јадыр:
« Алтынмынаң kомды едiңар.»
Комды етіп Ak Канны 1810

арқалык сынға сығарып кеlfa,

kapa јерд & kазыб-алып
кӧп, салдылар,
ақ-oi адын анд'ok кеlіп
моінын кезіб-алдылар. 18

Ijäзі Ақылаң Ко сölüи тўр:

« Мен біёрбун-ok, палам,
« сенім аи јетті, палам,
 424

« Ізом Ak Канға koстi саларзың.

1820 « Мен ам öl - naрзам
« ackырлыг ылқыдан талдап турўй
« ёс јастыг тог п соғарзың !
« пу јонқа тој ползын !

« pak јаткан јонға

1823 « kajан- да полза jok позын !
« јақын јаткан јонда
« kajан - да полза jok Ползын !
« пістäң сыkkaн тӧl

« Ölrӧн кiзä ебірік етсін . »

1830 Ам кеliп ijäзi ölўзӣ - берді.
Алтынмынаң kомды етті,
арқа јонын Кықырыб- алды ,
арқалыk сынға ала сықарды ,
kapa jepгi kазып кеlіп
158B koстi салдылар Ak Канда .
Алып тӧрӧн Ai Мергӑн

eli joнына јарды jakaн пер- јадыр:

« Солбан Мергüннің kaдaрдaн малын
« амды kajырыб -алалар!
1840 « kаптыг езін jӱртäläp!
« ебін аңдара јајалар!
« eli joнын ам кеlіп сурäläp .»
Арқа јонын ам kajырдылар,
kадарқан малын kajырдылар
1848 kаптыг езін алдылар .

Атka артып турдўлар,

тебä пӱктäп турдўлар,
амды сүруб-одурлар,
kapa полза kоныб- одурлар ,
1580 кўнёр-тä полза сўрўб-одурлар.
Ai jakсы алысканда ,
jыл jakсы ертісканда
 — 425 —

ерта пурунБЎ Ak Канның

арлыг jуртўна јеттiläp .
Алып тӧрӧн Ai Мергüн 100
ak талаіны kастап
арқа јонына еб пудўр-перді,
ербӑннiг јаза kадарқан малын
тарадып тур Ai Мергін
Пурунная јон jурттабан 1300
Ak Канның арлыг jуртўня
el joн ам кelin jурттады .
Пуруннаң ербüннiг јазынаң
kaдaрдaн мaлы от jiбён
амды кelin kaдaрдaн мал 1860
от jiп тір.
Алып тӧрӧн Ai Мергüн
пурунБў адазының Јуртуна
ам кеlіп ебi тур- тўр,
ak бргӧ пудўр-јадыр. 1870
Солбан Мергüннің атка арткан
арыг езін т зўр-јадыр,
аран паран сап јадыр.
Теб % темнӑн езін түзўр-јадыр,
ебін кір-јадыр, 1575
кіріп jып јадыр,
арға јонына kыіқа сал -јадыр:
« Узун jelü ам сабыңар !
« улу кулуннў тутўңар !
« Кулуннўг піні тутабас 1880
« сан аіранны етіңёр! »
Арна јоны ам кеlіп
узун jel&- саптылар,
улуг Кулуннў туттўлар.
Кулуннўг піні садылар. 1880
О , kара түн& q koндылар,
п.
 — 426 —
атар таң атканда ,
арыг кўн сы:kkанда,
Ai Мергüн арқа јонына
100 јарды jakaн пер- јадыр:
« Aiранны тігäңёр,
«арағы п°дәрәңёр!»
Eli jоны jып турдў,
jып турабас улуг тој салып јадыр,
1898 јетті күнгi jäттра тоі етті,
јетті кўннуң пазында,
узаны усkунанда,
умутканы сағынғанда
Ai Мергӑн турa-koнды ,
1600 ak ебінàң сығып кеlді,
аранјула аk аты
kajаннаң перi от jiбён,
jӱгüнун сустўб-алды ,
езӧрін сустўб-амды ,
1000 « Ak јазыдан от jiб-ал! » теп
аранјула аk атын салыб- ысты .
« Oімаk jердäң суг ijiп кel!
« олуг јердäң от оттап кel !
« ёс көннәң пазында кеlірзің .»
1610 Кајаннаң ала узубан
алып тӧрӧн Ai Mepräн
амды кеlin кӧӧӧң тӧзӧк
алтына тӧзӧп јадыр
кӧlбӧігӧн јорка јабынуыk,
1010 узуб- ысты Ai Мергüн.
Ўс күннү ёс конып узудў,
узуп парып усkун кеl38
сарғалып таң атып тыр,
санылып күн сығып тыр,
1020
кВгоруп таң атып тыр,
 — 427 —

кӧстölўп кўн сығып тыр

Ус күннүң пазында ам турду,
кебін кесті, тасkар сыкты ,
ёс күнді кеlргі модјап парван
аk аты кelodjiк. 1020
Ус күнн& ң ертіп пардыk,
јетті күнгi jет-пардыk,
кеlр тан ад-оі аты
ебінà кебін пардыk.
« Аранјула аk атым kai парқазың ? » 1030

kыіқалап турдў Аі Мергін.

Keläр тüн ақ- oi аты
кеlрi jok полды ;
kapak jазы kaн полды ,
бурун сӯ пус полды , 1638
абырқан тарын -кеlia
kыіқаладыk Ai Мергüн.
Оjыктыг kaзaн олбаңназа тўсту,
олған узаk.орбаңназа түсту,
араңјула аk аттың кістüн ўнё 1640

ёс там јердің озаріндa

кӧк табысылап естіді,
аның табызын ескüнды
Ai Мергӑннің kapak jазы kaн полды ,
пуруннўң сӯ пус полды , 1648

kaттануызын паз'ok Ai Мергін

аk атын кыіға салды .
Пір там јердің озартнда
аранЈуланың ўнё естіді,
pak jердäң аранјула аk аттың 1600

нізіртті естіді.
Ас появанда, ўр Полғанда
арқалыk сынның озартнда
аk аттың табанның табызы
 428

1685 тарслаб - одур,

көксӱнӱң тыны көрlаб- одур.
Арқалыk сынны ам асты ,
артыk тӧрӧн Ai Mepr & н
# зінӣ ам јетті.
1860 Кўмёс jӱгнүн ам сукту,
кўрilir eзaрiн ам урдў .
« Анја ўр kaiдар jӧрдүң ? »
«« Ам к¢liм Ai Мергüн,
« « тeрӧкjä пос пергӑн сї,
1066
« « тäкпäjä сағыс пербüн,
« ертӣ пурун артыk тӧрӧн
x « Солбан Мергüнні бдӱргінд %
« « аранјула kаpа поразын
«« Ноқа бдөрбäзін ?
1870 « « детті тамның озартнда
« « теl & тӱктуг кӧк аттыг
«« Тебёнӣ Канның ар јалқызы
« « aбakai jakсы Ала Маңныk.
« « Солбан Мергіннің пор'аты
1078 a« Aiна јабалда кубулўп парып ,
« aбakai jakсы Ала Маңныктың
«« арыг тынын ёс пардан ,
« « ар јаңыс Ала Маңныk ölräн .
«« Аның бдӱргäнін піlіп
1080
«« kapa пор'аттың парқаны піlіп
a « сёр-парын паспін -kaлдыкпын. »
jӱгӱрўп jӧрўп jӱганнàп јадыр,
ебipin japўп езäplän јадыр,
ёс коллаг ўз'lбäзін теп тартып јадыр,
1888 тёдөр jылбазын теп
тос коллаг тартып јадыр.

Арқа јонына jаkып јадыр :

« Мен ебга айланғанда
 429

akaдaрғaн мaлны kадарыңар!

себін толтра менің езімні 1690

«jakсы кбр -јадыңар!

« езан јӧрчӧм ёс jылдың пазында
« мен ебга айланарбын .»
Калынныг kyјан - ам кесті,

темтарін ам терӑнді. 1698

« Ертä пурун &lӧр туста

« разымнаң салып умЈУ періо
« азрап алған Ала Маңныk. »
Ijiзiның артыk ajынды ,
iкi kараның јазы еңдäpil-jбр. 1700

Аранјула аk атына ам алтанды ,

арқалыk cында сығара Јортты ,

аранјула аk аты турўза перді.
« Ноны піlіп парзың ,
« ём к liм Ai Мергн ? » 1708

«« Немä піlім , ар-ої атым ,

« « iкi kyлаңны көрүп парібын ,
«« ікі пудўңа kамуылтрым,
«« аны сағынып парабын, ә»
As-oi ат jokтап јадыр ам : 1710

« Мен паспан јер калбас ,

« сен кӧрбӧн el kaлбас,
« алар кiзiң Ала Маңныk
« амды ölўп пардан ,
« аны аіландырбанда 1718

« јалбаk наныңа јадын jok полар ,

« ak талаідаң суг ijäр маң jok полар,

« КВгӧруп дскӧн кӧк отты

« оттТрым jok полар,
« kaлын пудўмнў тобpаk japa сап ! 1720

« етім ақрыза тың 3ӱграрбін ,

« Каттыг аkсымны дара тарт!
 430

« kaн akca ajырғаннан jӱгр& poiн . »

Кӧдөр кelin kaлын пудўн
1723 japa сапты Ai Мергäн,
ёкӱс етіп оiлап сыкты
аранјула аs- oi ат .
Кол кӧдөрөп арыг аkсын
јара тартты Ai Mepräн ,
1730
ауырған кеlіu ам jӱгӱрду
аранјула аs-oi ат.
Ала kаpаkkа кӧрёнмас
ала тубан тузуп калды .
Аранјула ақ - oi ат jӱгӱрганда
1730 kанаттыг kycka eзi jok полды ,

kapcakтыг аңа тызы jok помды .

Ўс там јерді тобурўб - одур,

ер арқазы егір сынға,

ат арқазы арсыk пеlгі
1740
сығып кelin apkы capiн карап
кӧрўп тур Ai Мергӑн.
Тегірбінӑң тең јалбаk
ујў кырi кӧрунмäс,
теңіс талаi аk - jадыр.
1740
Теңіс талаіны кастады ,
јон jурттан јер јадыр,
аk jаза сыңмас мал ј8р.
Ал јонның орта пӱрунд
јетті азыр пастыг
1780
аіда туткан аk ӧргі тур ,
ал өргөнүң тастында
kaмыk jон карым- јадыр ,

ak ӧргонуң iстiнд &

арқа јон мakлас-јадыр.
1788
Арқалык сыннаң еніб -одур ,
адаi jakcы ўрус -Јадыр,
 431 -

јон jakcы сӯлас-јадыр ,

el jон jokтас-јадыр:
« Алa kajаннаң ат аспан арсаk nelдың,
« ер аспан егір педің 1700

« ам ер азып тыр. »
Арқа јоны кіра-koнды елгі ,
Тебін & Kaндa cülün јадырлар :
« Ат аспан арсыk пеlдің
« ам jakсы ат асфыk , 1768

« ер аспан егір педаң

« ер jakсы ам асфыk . »
Тебён& Кан jokтаn jадыр :
« Ар јазым јетіп пардан
« jakса кеlіргüн кiзi полза 1770

« атын ал періңёр!
« Бабалда кеlіргӑн кiзi полза
« еді кўjӱм ертіп паркан ,
« езім малымны сүруп парваі ! »
Ai Мерган аттаң тӱсту, 1778
ak бргӧ- зёр ам пасты ,
езігін ағып кіріп кеlді,
езігін ағып езён перді,
еркӑн алтап менді перді.
Ар јазы jетіп парјан 1780
кӧк аттыг Тебён Кан

пала ўјўн маклап јадыр ,

абаkаi jakсы Ала Маңныk
алтын kомдыда cyk - сал -тырлар.
Ai Мергüн kомдының 178B
яксын ауып көрүп тур,

алған кiзi ЎЈўн сыктірқа

Ai Мерган кӧівн-јадыр ;
јер албан kaт Ўјун сыктірқа
јонная ујалып јадыр. 1790
 432

Ak jаjанның пўткін
ат пазында алтын емі по - тыр,
алтын емін алып
Ai Мерғён таіна јадыр,
1798 akсына кіра пӱркөс-јадыр,

улам jызып јадыр ,

ем сал5аны ем полбады .

Арқа јонда сölüі тўр:

аАрыг ем тіlап парім,
1800 « аіланып кеlганімј8
« Ала Маңыһтың ёстўны
« kapa cür kондырбаңар!
« алтынаң Курт jiбазін !
a kapa kaдaрып турўңар !
1808 « көн бртӧ кӱзат турўңар !
« пір jылға јеттра
« тäкпäjä еттi jiбäссім ,
« арыг ем мен тапсам
« аіланарбын тoбрaндa. »
1810 Ам кеlіп сыhа kонды ,
ақ - oi атka алтанды ,
арқалыk сынны көрі
ам јортып сыкты Ai Мергüн .
Камуы пазып Аі Мергён,
1818 ёкөс етті ақ -oi ат ,
kapcakтыг аң урўнза
тудўб -алып пу аңны ,
akсы тіlін сура - дыр:

« Пу јердің өстүнді
1820 « ар јалғыс Ала Маңныкты
« тіргізёр ем пil - дірзӯрба ? »
Карсактыг аң jokтады :
« дер пili jокулбыс! » тедір.

Уjyk парікан канаттыг kустў

 433

Ai Мергӑн јолда урунза 1895

тудўб-алып пy kустў,
kанаттыг кустан сура -дыр:

« Артё пурунқў Солбан Мергіннің

« аранЈула kара пор'аты
« Ала Маңныкты йдуруп 1830
а
« Тыны аның kолында jӧр,
« kapa пop”атты кӧргӧзӧрба ? »
Тудўб -алқан канаттыг kус :
« Јер кӧрбббус ! » тедil & p.
Кара пор'аттың јоргон -јеріні 1898
ерта пурунБЎ Солбан Мергіннің
јерінa jerjiк Ai Мергüн.
Пор'аттың ізін ам тіlä
јер таппін -jӧр Ai МергXн.
Кара пор'аттың ізін таппанда 1840
kapak jазы kaн пола - дыр,
пурун сӯ пус пола- дыр ,
тilän jӧрчӧ Ai Мергӑн
тагдаң пӧзөк таг јадыр,
тасkылнаң пӧзӧк тасkыл јадыр. 1848
Ол тасkылның ўстуня
сызып кеlіп кӧрўп тўр,
kaлынныг таіда јадыр,

ендрӣ парып таіда јетті,

јеттон адасты кезіп јадыр, 1800
јазап јадыр кезäбäс,
јазібас јеlімн&п кelin
јеттон астыг пырғы ет -јадыр ;
атон адасты кезіп јадыр,
ақас кезібас јазап јадыр, 1888

алтон адас јеlімнап

алтон jiгiн алып јадыр,
алтон астыг шырқы ет -јадыр.
п. 28
 434

Ліландра кеlіп тарт -јадыр,

1880 kанаттыг kус уЈЎБЎп кеlia
ол пырғының табызына

пу јерда jылып јадыр.

Jыл -јаткан канаттыг kустаң

сурўп јадыр Аі Мергӑн :

1880 « Ертӣ пурун Солбан Мергüн
мөнгaн кара пор'атын
« кёрдарбӣ, kапаттыг kустар ? »
Кустар : « Піс кӧрчӧбўс! » тедір .
Ікiндiзiн кеlio Ai Мерган
1870 алтон астыг пырғыны тартты ,
пырғы табызын естіп

kapa јерді пӳткан kapcakтыг аң

тоза jыл -јадыр пу јергі
Jыл јаткан kapcakтыг аңнан
1878 сурўп јадыр Аі Мергüн :
« Ертä пурун Солбан Мергіннің
« мөнгüн кара пор'атын
« кӧрдӑрбӣ, kapcakтыг аң ? »
Аң : « Кӧрббус » теn јадыр.
1880 Ai Мергüн ам кelin
төгäнгізіндä тартып тур ,
аранјула kаpа порат
кезін теп тартып тур .

Тартып турўп коруп турга

1888 арқалыk сыннаң азра
kapa пор'ат jӱгӱр- кеlді.
Зібік тіні дер сӧзўргін ,

kapak jазы kaн полып

танӣ тобун сiрlаб - одур ,
1890 пуруннўң сӯ пус полып
akсын тобун сiрlаб -одур.
јет - кеlraндa kapa пop'ят
 435

jiбiк тінінäц ам туттў.

Кара пор'атгац аkсы тіlіп
1898
Ai Мерган сурўп тур :
« АранЈула kара пор'ат ,
« абаkаi jakсы Ала Мацныктың
« арыг тынын ноға бдургізің ? »
Кара пор'ат ам сölüду:
100
« Алыгсың, Аі Мерган,
«ёр јобақа нова тузўраўң мені ?
« алтына мөнгён ад -ої атың
« ал позың оlуп парзан ,
« ајырданар jыкпа ?
« артыk jakсы ём бlгондб 1908

« мӣ- д & aji улуг -ok -ды ! »

«« Абаkаi jakсы Ала Маңныќтың
« « арыг тыны kаіда -дыр? »
« Алты азыр алтын пocka
« аның тыны кубул- пар - тыр. » 1910

Алты азыр алтын посты

kapa пор'ат ам ал - пердік,
періп ылқаб - одур kapa пор'ат,
кӧксу кӧрӯläп ылдап тур ,
1918
Ai Mepгiнгä сölüб -одур:
« Алып тӧрӧн Ai Мергüн,
« kaipaн ok меннàң !
« менің їм мёна јөргӧндю
« ат - ok мен полқабын,
1020
« артыk jakсы імнің
« ам азып калғанда
« јоба кӱс полјаң пол- тыр.
« Аркы jepдa jвргон
« менің ам Соцбан Мергія
1928
« аттаң јазаr jop- jадыр.
« Алып тордн Ai Мергён,
 436

« менің мойнымны кес !

« кара јердің ёстунда

« паза каттап мӣ азынар
1930 « нема јер јоқул ! »
Артыk тӧрӧн Ai Мерган
аі молат кылыўын алдыk,
аранјула kара пор'аттың
моінын ам кез can jak ,
1938 арыг тыны ам ўзӯljўк .
Аранјула аk ата ам атанды ,
Ала Маңныќтың јерi jуртуна
ам талазып jӱгӱpjӱк ;
ai jakсы алызыл - одур,
1940 jыл jakсы ертiзiб- одур,
ўр полқанда , ас Полғанда,
Тäбёнӣ Канның јерін &
јетіп пар - тыр Ai Мергӑн.
Ат палқајаца јетіп ам тўсту ,
1940 төзбäс аk ӧргӧгӧ пас - кеlді.
Езік азып езӑн тедір ,
еркüн алтап менді тедір.
Ар јастыг Тебіна Кан

алдаpап парлан одур -јадыр,

1980 улуг јастыг Тебані Кан

eläп паркан одур-јадыр

Ала Маңныктың алтын kомдызын

ajып тыр Ai Мерган,

язып кӧрчӧ ардап јудап пардан
1958 Ала Маңныk анда јадыр.
Амды кеlіп алтын посты
алабас аkсына су5ўп
Ала Маңныќтың аkсына кірі
ам пӱргӱрдў Аі Мерган.
1900 Каттыг сёгуна kан кір- јадыр ,
 437

еңні моінына ет тол-Јадыр,

арыг тыны ам кір-јадыр,
ала карады ам кӧрдў.
Са кіргüндä ам турјўk,
1963
kapaн ajып сölüп тур :
« ОТөп паркан позымны тiргiзin
« Но кiзiнiң jakcыні ?
« азып паркан позымнi aiландырған
« но кiзiнiң тilўні ?»
аа Ертä пурун -Ak Кан адам болған , 1970

a« Ақылаң Ко ijäм полқан ,

аа анаң алған ад- oi аттыг
« « ар јалғыс Аі Мергін менмін. »
Тура kонјыk Ала Маңныk,
азағына пазыр-турдў, 1978

akсынаң оксан- турдў ;

алтын сары пас-дык,
пар тамактың разыбынаң
салып сiлап тур ,
аілі арлап тур . 1980
Астаны тозыб- одур,

арқаны семіріб- одур,

тоза jok jokтазыб-одуралар.
јалбаk нанына јадып узубан

Ai Мергüннің уіБузў кelді. 1988

Абаkаi jakсы Ала Маңныk

тура конып алтын сір & rä
кобӧң тојӧк тӧзӧп тур,
кӧloӧскӧ јбрқанны јабын јадыр,
kyjakтазыi kон-јадырлар. 1990

О. kapa тўн n koндылар:

Сарқалып таң атты ,
санылып күн сыкты ,
когдрүп таң атты ,
 438

1993
кӧстülўн кун сыты .
Абаkаi jakсы Ала Маңныk
cipäдäң тура kонды ,
Ai Мергäлі турўб -ok Relді.
Тебёнà Кан ам кelin
2000 алтын абдыраны адып тыр,
јетті еlic kудаі паскан
алтын пijiк ашып кelді.
Ai Мергќнгi пijiктi таст1 - бірді ,
kаб -альп Ai Мергüн ,
2008 алтын пijiктi kыбыр - тыр.
« Абаkаi jakсы Ала Маңныкты
« Ai Мергüнг & аларда ,

« Јовары турған кудайлар салып тыр,

« пянгө көнд & той етсіңёр. »
2010 Ала Маңныk jонына сölüп тур :
« Узун jelü сабыңар !
« улуг Кулун тудўңар !
« II саn аіран пўдүрөңар! »
Улус elї узун jel & сап турлар,
2018 улуг Кулуннў тудўб-турлар,
шi caп aiран ет -турлар .
Aiран пЄдєргüнд
улуг тої ет турўлар,
улус eli jырдал по - јадыр,
2020 kaзpа соғыш Ai Мергüн kaт аш - Јадыр,
торбаk соғып той сал -јадыр.
Тозы jоны jырқап јадыр,

арађа ijin eзiр -јадыр,

улуг тој тозылғанда
2025
толдра Јылған јоны
Тоза ам тарадылар.
Jылған јон таран туста
Ai Мергін сölüп тур:
—
 439

« Табыс - та полза там пар ,

« таіс - та полза сӯм пар, 2030

« дерi jуртума сағын јадырбын.

« Алқан каттым Ала Маңныk,
« ij &ңмінің пабаңнаң сур !
пер & pláрбӣ ? пербäстёрбä ? »
Естіп одурқан Ала Маңныk 2033

ікі етігін тєра kалынып,

ойлап сыkjak, ебга кірік,
Тебана Канда сӧӧп тур :
« Ljäң ! » тедір , « пабаң ! » тедір ,
«jepliг кўзаңäp Ai Мерган 2040

«дерінä нанарда » теп јадыр.

ar jeplir kýzābic Ai Meprën
a « дерінӣ ам нанар полза
саарға јонына jаkан пер !
«« аттаң jakcызын тудўрўб -а , 2048

« « кебіңн & ң jakcызын кезіб - а ! »»

Арқа јонына ат тудур- јадыр,
кўмөс jӱгінін cykтўр -јадыр,
көмүс езӑрін урдўр-јадыр.
Темтарін тeрӧніб -ашып 2050
аттарына алтанып
ep enji iKölöụ kocsi

ам јортып сығып пардылар,

арқалыk сынны азыб- одурлар .
Oi jeрдi oiда тартып. 2000
оксаныс партлар ,

kыр јерда кыін тартып

кылдыктас парілар.
Ўр полқанда, ас пошқанда

Алтаі сынға сығып кеlіп, 2000

аркы capiн карап тур ,

ашып тӧрӧн Ai Мергіннің
 440

арлыг jуртўна ам јеттilip.

Кадардан малы
2008 јаза сыңмас ӧзүп пар - тыр,
арқа јоны аk талаi kазына
сыңмас пола ёзўп пар тыр.
Арқалыk сыннаң еніб- одурлар ,
алға кіріб - одорлар,
2070
ат палвајаңа jет түстflap,
ak oprõrð kipailäp ,

арда јонына jаkып јадыр:

« Узун jela сaбыңар!

аулуг Кулун тутўңар!

2018 « пilip caп aiран етің & p !
« ертан таңда тоі етӧрг &. »
Узун jel8 саптылар ,
улуг Кулун туттўлар.
Кобӧң тӧзӧк тӧзӧдёl & p,
2080 кобоскв јордан јабындылар,
kад'ok kyjakтазып јаттылар.
Сарғалып таң атты ,

сақылып кӱн сыкты ,

кӧгбрўп таң атты ,
2088
кӧстоlўп кўн сыкты .
Амды тура kондылар,
Ai- Мергӑн арқа јонына jakaн перді :
« Кыр асkырлыг jылқыны
« jып кelin kырыңар !
2090 а тор'ackырлыг jылқыны
«Jып kelin соқыңар ! »
« улуг тоі етіңір ! »
Кыр асkырлыг jылқыны jып
тутўп соғып тој салдылар,
098 тор'ackырлыг jылқыны дып
тутўп соғып той салдылар ,
 441

талмап тутўп соқып

eli joын јырқадып тыр,
арада тігіп алып
eli joнына ijiрiu тур . 210
детті күн јеттра

улуг тоі ам салдылар,

тобус кўнгі торт
улуг јырған еттilap ,
јетті күннүң пазында 2100

арға јоны ам тарады ,

токус кўннуң пазында
тозылбас тоі ам тозылды ,

Jылған јоны тоза ам тарады .

Ол kара түнӑп koндылар, 2110
атар таң атканда ,
арык көн сыkkаңда
аранјула аk атka езар салды ,
алтанды ақ - oi атка .
Ak талаі ендра пар-Јадыр, 2018

арға јонының санын

санап салып ал - парip ,

арқалыk сынына постадып

kaдaрдaн малын аралап
кадарқан малының погун 2120
погунуп салып ал -партр.
Кадарқан малын аралап ерткiндi
таг јағалі аңнап партр,
kapcakтыг аn kаpбaндырбін
атып парip Ai Мергüн , 2120
Канаттыг kустў ӧрӧтон

Здөрүп парip Ai Мерган.

Аяны атына толдра артынды ,
Ал күнүнi aiлaн кelді ;
арва јонына flän јадыр, 2180
п. 28
 442

jakсы теп кӧп пербін -Јадыр,

јабам теп ас пербін -јадыр,
aiлaн кelin аk ебінӑ тӱзўп јадыр.
Езік ајып кіріп кеді,
288 алған катты Aла Маңныk
ас тамак салып азрап јадыр,
астан карыны тозыб-одур,

арқан позы семір одур .

Анаң сыkjаk аk ебінаң ,
1440
as -oi адының езірін алуыk,
кўмёс југонун сусјўk ,
ол кара төніп kоңдыk.
Атар таң атканда,
арыг кўн сыkkaндa
25
тасkары сығып атын кырылады ,
пазына jӱгӱнін cykтў,
арқазына езӑрін урдў,
атына ам алтандыk.
Арқалыќ сынны Постады ,
2100 аңнап парi kустап парі ,
Канат сап уЈудар kус
Ai Мерган кӧрбін -јадыр,
kapcak пугўп" oiлiр аң
Ai МергЊн көрбін- адыр.
2106
Ертüн парлан Аі Мергüн
iкi кунга јеттpa jӧруп парip,
ала kаpаkkа пір нема кӧрбiн-парip.
Ус там јерді тoбрa jӧрўп
аіланыб -одур Ai Мергüн.
300 Еді кеlipзa kapa kajа тур- јадыр,
ебірза сартна кардана адас осков ,
kapa kajаны кыскырып ӱргутјўк,
аң пар болар теп өргөтканда
fc kyлас сынныг kapa тӱlry
 443

ӱкӱс салып оiлап партр . 2163

As-oi атka kaмуы пазып

амды кеlin көс етдік,
kaлышныг пудўп сөгü сапты ,
kaттыг аkсын јара тартты ,
2170
арқалыk сынына ас партқан
kapa тугуну једa jӱгӱрду.
Садаk kап ја сустў ,
Курлуk kап оk сустў,
кӧскӧ салды Јазын ,
кербіта тартыб- амды , 2178

тартып кеlіп ам атты ,

ёс kyлас сынныг kapa төгөнө
кезі атып салды .
Ўc kyлас сынныг kapa т lry
абаkаi jakсы постуг пала пол- парды , 2180

Постуг дала бl- парip.

Ылғап тіlініп сölün јадыр:
« Карсактыг аңны атјаң ,
« kара пастыг кiзiнi
2188
« мені ноға аттың ? теп јадыр.
Артыk тӧрӧн Ai Мерги сölüдв:
« Кара пастыг кiзi полып
« кізі позымынаң парып ползаң ,
« kара пастыг кiзi полып
« kapcakтыг аңа нова кубулназың ? » 2190

Ебіндü kaлған алған катты

Ала Маңныk aбakai
алтын kу кеп кескін
анда уЈУБЎп кеlјiк,
kapak jазы kaн по - тыр, 2196

пурун сӯ пус портыр.

« Ai Мергüн алғаным,
« aбakai jakсы постуг паланы
 — 444 —

« пођа кезä аттыц ? » тедір.

2200 «« Kapcakтыг аң jӱгӱрзы
«« kара пастыг кiзi полып
«« kyбyлўo jӧргонун kаідаң піlім.» »
« Улуг сенің јуртўң ўгä парар,
« арлыг сенің јуртўң ён парар,
2208 « тобус там јердің озаріндa
«кара јер пудўп јатканда тӧрӧн
«Кыр аттыг Кыр бoтai Мергіннің
« туңмазы пу пол- тыр.
«Зібӧн позың ам ölӧрзөн,
2240
«пурнўмынаң тінёрда,
«пудўмынаң пазарда
« пу јердің ёстунда
«аны тастip ep јодул,
a kыр аттың алына кiрip
2218 «тујуk тыinakтыг ат јоқул.»
Алып тӧрӧн Ai Мергüн :
« Андыг алыпты ескӑндӣ
а тудўзарда мен парабын,
« алқан кiзiм Ала Маңныk,
2220 « айланып ебгä нан !
«арлыг jуртўңнў jakсы тут! »
Тура kонды Ai Мергüн,
as- oi атка алтанды ,
аіландра тарты араншуланы ,
2228
kaмуы кӧдуруп ар-оі аттың
kaлынныг шудўн сӧгӧ сапты ,
kaттыг аkсын јара тартты ,
ёс там јерді тобырыбнодур
Тегiргi тiрйн темiр сын јадыр,
2230 аның ўстуна сығып кеlјiк.
Алып тӧрӧн Кыр Тотаі Мерган
анд'ok oдур толасты .
— — —

— 445 —

« Тороба, Лі Мергäu! » тедір,

«ададаң тӧрӧн ар јалғыс
« Алтын Пос туңмамны 2238

« Ноқа кеlіп бдур-салдың ?»

Ai Мергüн jokтаб- одур:
« Сенің туңмаң Алтын Пос
« kapcakтыг аңа нода Кубуздан ?
« Кан Кудаi kapcakтыг аңны 2240

«кара пастыг кiзӣ

« okoынаң атарда салған,
« атпін kaіді- да етдікпін ! »
Аттаң тӯзӣ koндылар,
арқаларына кескӑн 2248
kaлынныг kyjakтары сустўлар,
ат ӱстунё арта тастадылар,
kanjasai тоннарын кестilip,
ас цеlrä ам јапсыстылар.
А пўгі кўрастilip, 2250
емніг Кулунні сырластылар,
Казыра пӳгä кўрастil & p,
kазыр торпактi орлaстылар,
Колбынаң kakпан јердың
ўзӣ тартыстылар еттäрін. 2200
Јетті көн кўрас- партлар,
jeprå týcOTA-Jöpašläp,
то5ус кун кўрас-парілар,
тобраkkа тўспін-jӧрдбl& p.
Азakoынаң сiрiнiс- јбрдflip, 2260

тегіргі тірӑн темiр сын

тек јазы төс-јадыр,
kaн тегірдің алтында
Канаттыг kус
ујазында јатып Подбін -јадыр, 3268
kapa јердің өстүңд
 446

kapcakтыг jakсы аң
ішіпідä јатып сыдан полбiн- јадыр.
Кызарып ӧскӧн еттірі
2270 сыдап Полбiн тӱган -пар- тыр,
kада тӧрӧн каннары
Када сугылап kaiлып jӧр .
Ai jakсы алысканда ,
jыл jakсы ертіскüнда
2278 албан кустрі тӱгüн -jөр,
а саглары ўз ¢ l-jӧр.
Ai Мерган ам сölün јадыр:
« Кыр бoтai Мерган токтамың
« ікі нaijы ам полал ! »
2280 Кыр Joтai jokтап јадыр:
« Ададаң тӧрӧн Алтын Пос
« ам вдөртүп салып
« Ноның нaijызы полјаңмын. »
Анаң кelin kабыстылар,
2288 ai jakсы алыс- јадыр,
jыл jakсы ертіс-јадыр.
Алын тӧрӧн Кыр Joтai Мерган
азакпынаң ас пасты ,

ајабынаң кӧп тајанды ,

2200 оңар наннап оң коллап jӧр ,
тескӧр наннап тегäilän jӧр ,
kом ујўна сығара кӧдєр- парі,

табылқыдан тартындырбів парі,

kaрқанадаң кабындырбін парі,
2298 тегірдің алтыбынаң
кӧдєр- кelin aм тастады ,

Кыр Joтaiдың арыг тыны ам ўзвідў.

Алып тӧрӧн Ai Мергüн
akсының тынына арымызып парі,
2300 пурнунўң тыны пурлуБўн парі,
 — 447

oiлап кеlrüн ақ-oi ат

оіда пapisar Ai Мерганий

јалбаk cақырызын салып jäläп тур ,

төңдӑра парІван Аі Мерганні
тўгä полван јалынын салып ј8лӧп тур. 23ов
Амды өскөрүп тын алынды ,

сықырып са5ыс алынды

Сынманда сыны kaлған,
Ўзбібінді тыны kaлғaн.
Oiлап кеliгiн ар-ої атына 2310
аштап ПолбIн -дыр Ai Мергін .
Ai Мергін ам сölüдв:
« Алтыма мөнгüн аk атым,
« арқаңа kаiдi алтанти ? »

Ak ат алдына јада -берді, 2318

јадып јөргӧндӧ алтанды ,
алтанабас аk атына .

јер јуртуна талазыб- одур.

Ai парар јергі
ара kонып парыб -одур, 2320

jыл парар јергä

јеттi kонып парыб - одур .

Арқалыk сынға сығып кеlіп

карап коруп јадыр,
јабаға азағы дарылбін -дыр, 2328
Кулун азағы тентiбiн -дыр,
арлыг jуртў пӱдөн-јадыр.
Еніп кеlіп ам тўсту ,
абаkаi jakсы Ала Маңныk
удура сығып кеlді, 2330
колдаң kапты Ai Мергüнні,
Колтуктаң јаlоду,
аз бргӧгӧ кір - кеді
Ai Мергіннің каттынаң
 448

2333 абаkаi jakсы Ала Маңныктаң

постуг бала тӧрӧп тур.

Ai Мерган аштып сірігі одурдў,
абаkаi jakсы постуг пала

тура- koнды , ойлап кеlді,

2340 пабазы Ai Мергüннің

азағына тӱзўп јадыр,

akсынаң оксан -Јадыр.
Ai Мерган палазын kyjakтап
okсан -Јадыр палазын.
2348
Алған кiзi Ала Маңныk
ас тамак салып тыр.

Ai Мергӑн jiб- одур,

астан карыны тозыб - одур,

арқан позы семіріб- одур.

2300 Алқан катты ам кelin
кӧлӧң тӧзӧк тӧзӧду,
кбӧскӧ Jбрқанны јабындылар,
јатыб -ыстылар kyjakтап .
Ол kара түнàп koндылар,
2300
сарғалып таң атты ,
сақылып күн сыкты ,
кӧгӧрўп таң атты ,
кӧстülуп күн сыкты .
Ai Мергüн ам тур - кеlді,
2360
алған кiзiзiнà colӧп тур :
« Таг јағалі аңнап пар - кеlім !
« талаi kаcтi kустап пар-кеlім !
Парының сыkkан палазы .
Постуг пала ойлап кеlјiк,
2368 пабазы okсанып

сölüб -одур Ai Мергüнг :

« Пабаң , пабаң Аі Мергќн,
« ak jазыда тӧрӧн
 449

« jaбa kyлakтың уја салған дерiнi

« ам јолыңда урунзаң 2370

« Палазын ақыл - пер ма !

« Постуг дала оінтрда
« ou jakcы полјаң ! » тедір.
Алып тӧрӧн Ai Мергќн
рамазын kyjakтаб -алып 28

okсанып сölüп тур:

« Карамның оты сензің ,
« kapa jалғызыма са
« ақылып пер &poiн ! » тедір.
Сықыр кеlgi Ai Мергін 2380

as -oi атka алтанды ,

арқалыk сынына јортыб -одур,
арқалыk сынны постады .
Таг јадат аңнаб- одур ,
kapcak nýrýn oisip ay 2385

јер таппін-јбрдү,
ak талаіда еніп ортты ,
талады kаcтi kустаб-одур,
Канат саа уЈудар Кус
јер таппін -jӧрдў. 23

Kapak jазы кан пол - тыр,

пурун сӯ пус пол - тыр :
« Нумурт kaрaмның солары падыба ?
« нумуk пазымның јадары болдыба ?
« Кан Кудаі салдан аңды 2998

« кем сўрнпарқан ? »
Атының аkсын зіландрып
наныб- одур ебінӑ ,
Наньш кеlіб -oдyp38
kaл сарыг путкан јер јадыр , 240

еркіктіг тiзilir

iкi jaбa kyrak yја са - тыр ,

и. 29
 — 450 —
јаба кулактың ікі пала
еркäктіг тiзilir yјада јадыр.
3dов Ікi jaбa kулаһтың ікі палазын
аш -Јадыр Аі Мергüн.
Ар јалғыс постуг паланың
jаkан полқан јабӣ kyлakтың паазын
koiнына суБЎб-алды ,
410 ақ-ебін & aiланып наныб-одур
Арқалыk сынға сықын кеlіп
арлыг jуртўн карап тур.
Абаkаi jakсы постуг палазы кы

алтон сўрбајї арқазына jai -jop,

10 јеттон сӱрбäji еңнӣ јаіл-jӧр,
егiр сынның алтында
јеттон кыспынан оiнап jop,
алтон kыспынаң оінац ј8р.
Ары аіланып алгон кыспынан
240
алтон кӧг ырлап јөр,
пері айланып јеттон кыспынан
јеттон кӧг кӧгlӧп jӧр.
Ai Мергён пабазын кӧруп
удура облаб-одур постуг пала.
2426
« Езён пабаң! » тедір,
«jaбa kулактың пабазын ақылдыңба ? »
ва Ақылқабын, kapa jалқыдым,»»
Алып тӧрӧн Ai Мергüн
koiнынаң сустўб -алды ,
2430
алып пердi палазына .
Постуг пaлa oiлаб-ысты ,
алтон kыспынаң
тагдаң тагта оінар дөр,
јеттон kыспынан
238
кырдаң кырда когlon jбр.
Ai Мергін емін - едрі кеді,
 - 451

Ала Маңныk kолдаң kапты ,

алтын сірёга одургтў ,
астың тадынін сал - тыр,
астан kаpыны тозыб - одур , 20

арқан позы семірібнодур,

кӧӧӧң тӧзӧн тозба јадыр,
кӧlбӧскӧ јбрғанын јабындылар,
kaдa кelin jаттылар.
18
Орта туннун тузўнда
ат палқајаңда турған аk ат
ajiн кiстijiк:
« Алып тӧрӧн Ai Мергін,
« kaiран менің їм к ¢ liм ,
40
« табpаk тур- кеlік, сығып кеl ! »
Ai Мергüн ас кiс тонын
јада пастаң kарбауыk,
еңнінӣ кесік сықа - koнды .
Oiлап кelin сурўп тўр :
« Но нёмы кістäдің , 2008

« аранјула аs -oi адым ? »

«« Ам кqliм Ai Мергüн,
« « Ноқа кiстiм ?

«« kapa jалқыс палам тüнің

«апазыңны jijäң аіна пол- тыр, 2400

«« Постуг менің палам тӧнің

«« кеjäгi jaбa kулактың палаларының

«« kанатына пijiк пазып салыбныстыр
То5ус там јердің озаріндa
«« ертä пурундЎ Кыр Јотайдың 2400

« « алып тӧрӧн туңмазына

« « аk kыр аттыг Ар Тотаіда
« аулуг алып, улуг кўЈУк ;
« « рудумынаң пазарда
« пурунўмынаң тынарда 2470
 — 452 —

«« аның ўстунӣ сықар

авјер ўстўнд % алып joвул.
«« Баба кулактардың kанатына
«anijiк пазып салғанны
478 « Ар Јотаіда ызып тыр.
«« Ар Тотаі кеlіо мені алзын!
«апабамны көlin бдбрзун !
««арлыг jуртўн сўр-парзын!
« « Табpаk парам, ём кfliм.
2480 «« Јајан jakcының істі аңызы
а « jaбa kyлakтың балазына
« « фолда-да јет pбic. »»
Алып тӧрӧн Ai Мерган
аіланып кеliп ойлап сыкты .
2488 jӱгӱр-jӧруп jӱгӑннäп јадыр,
ебір- jӧруп езäpläп јадыр,
алтаныб- алып аs- ol arka,
къдөр кelin kaмуы салды ,
kaлынныг пудўн сбгд саты ,
240 kaттыг аkсын јара тартты ,
ақ- oi ат ам вкус етті,
аі парар јергі
ара- да kонмін јетіб -одур,
jыл парар јергі
2098 јетті- дü kонмін јетіб-одур,
ёс там јерді тобырыб-одур.
Тобыр кеlіп көрүп тур,
тегіргі тірӑн темiр сын
алдында кӧрунуп тур .
2000 Јаба кулактың ікі палазы
темір сынға сыk-парілар,
темір сынның өстүңды
Кузyk asajы тур-тўр,
јаб kyдakтың палалары
 453

аның пазына барып kонјыстар. 1500

Аның озартнаң пері

аk kыр атка мөнг & я Ар бoтai

ас кеlјiк темір сынны ,

арқа моіны алтон Карыс,

еңні моіны elir kаpыс. 2010
Кузyk адастың пазында одурная
iкi jaбa kyzakтың палазы
Ар ботаіның еңнін &
уЈУБўп кelin koндылар ,
Ар Јотаі алыб -алды , 2018
iкi jaбa kулактың паларының
Ai Мергіннің кызы
Канатына пасkан пijiгiн

ам көрүп кыдыр- тыр.

Постуг пала пазып тыр : 200
« Ал-ої аттыг Аі Мергінні
« пабамны кelin бдурзўн !
« мені алзын , Ар Јотаі ! »
Алып тӧрӧн Ар дотаіның
погда полқан јўрёгў 2826
портылып тур аны кӧруп
поданда аның kабырғазы
кiртiläп тур аны кӧруп.

Алып тӧрӧн Ар Тотаі

kypмyБЎн kаpбi ok сустўп тўр, 2030
садаk kарот ја сустўп тўр ,
кӧскӧ салып јадыр,
кербіта тартып тыр,
тартып кеlio aм позатты .
Сырыk табызы сыстi түсту, 2838
koстa тaбызы kоut тустў,
Ai Мергіннің оң еңнің
okoынаң кез атты ,
 454

Ар Зотаі арқалыk сыннан

2340 ендрä јортып кеlді ,
Ai Мергӑннің мөнгӑн атын
jiбiк тынынаң kарбап алды ,
аттаң аңдара тартты .
Сарсыk kолбынаң
2040 ам кel- кўрастilip ,
јетті кўнг & jäттра
ікӧl & ң кўрастil & p,,
Ai Мергќннің сарсыk koлдың
са албiн полды .
2880 Ар дотаі аны каб -алды ,
азақын kолын пір јерг& палқазыk,
аk аттың kузуруыўна палқазыk,
аk атты тінінӑң алдыk,

Ai Mepгaннің јерiн -зёр сӧзӧруб -одур.

2008 Арқалыk сынға сықа - кеlјiк,
аркы сартн карап кӧр- тур,
Ai Мергіннің арлыг jуртў
аркы capiнда јат-јадыр.
Ai Мергüннің ар јалқыс кызы
2000 алтон kыспынан
ak тасkылдың алтында

apcak певнің өстүндӣ

ojын сал- јадыр.
Јеттон kыспынан
2006 jӱгӱруп кеlіп кӧг сал - јадыр.
Ai Mepгaннің ар јалғыс кызы
Ар Joтaiды кӧрўп тўр,
алтон kыстан japa oiлады ,
јеттон кыстаң japa oiлады ,
2570 Ар дотаіда јетіп кеlді.
е Тороба, алып куlім ,
« алып тӧрӧн Ар бoтail
 — 455 —

«јајан kockaным сензің ,

« kyдai салғаным сензің,
«пабамны бдєр-сал табраk! 2078

аменi kaт етіп ал табраk!

« kaдырғанымны kajырабас!
« kaмыk eliмнi сўрабäс! »
Алып тӧрӧн Ар Joтai
постуг палақа сölüб- одур: 2880
« Аданаң aji, палаjаk!
« адазын бдуруп салып А

« палазын kaiдi алјаңмын ?

« адаңның ікі kолын
«емнàп періп ыза-перім, 2586
« kyдai пергüн сен далајакты
«абаң колыбынаң перзiн мя !
« тоі етіп перзä аларбын.»
Постуг пала сölüп тур:
« Пабамны тіргізӑр ползаң 2890
akoл азағын сестёр ползаң
асӣ парбаспын, Ар Joтai,
«емјäгімні туттўрбаспын,
« ерім сені етпiспiн ;
«пабамны сен бдўрзäң, 2398
« сё парабын, Ар Јотаі.»
Ар Joтai jokтап јадыр:
« Пабанны мен ӧдурзім
« сенің kолыңны сындырабын.
« сенің пудўңнў сындырабын, 2000
« сенің караңны тезёрбів,
« сібäкіні сені етӧрбін ! »
Ар Тотаі кӧрүп турза
ak талабдың kазынаң
кiзi пазып кеlіб- одур. 2008
Абаkаi постуг ,дала
 450)

ол кізі- зёр ойлап парip ,

ол кізћ јеттрӑ ойлап кеlјiк,
oiлап кеlіn : « Тороба ! » тер тір.
010 « Jeрдың kapa сырайлыг ,
« деттi kады . јероїның тон еткан ,
« сарызы kapakтыг ,
« мен аларзыңма ? »
« « Аларбын сені, постуг пала ! »
2018 « Алар ползаң, табpаk көl !
« пабамны парып бдур ! »

«« Пабаң kаіда Полјаң ? »

« Ak аттың kузуруБўна
« алып тӧрӧн Ар Joтai
2020 адабамны палқап салған .»

Пастап jӧр аны палаjak,

пастап ойлап јетіп кels
аk аттың kузуруБЎна
палдап салған Аі Мерган,
302B Ар ботаі тінін тутўп тўр.

Постуг пала сölüп тур:

« Ат kузуруБЎнда палдап салған
« Ai Мергён абамны кес -сал ! »
Jeрдың kapa сыраілыг једір Мос
2030 Ар Јотаідаң kopyБўп тур.
« Арқадан алған Једар Мозым
« Ар Јотаідаң ноқа kopyk-тўрзўң ? »
дедäp Moc cülün јадыр:
« Кізі кӧрӧӧн немі полза
2033 « Ар Јотаіны кӧрзўн!
« кізі еспüн нема полза

« Ар ботаіны ессін ! »

Атының аkсын аіландра тарттык,

тес - парip једар Мос .
2010 Абаkаi jakсы постуг паш
 457

oiлап кеlјiк Ар Јотаі сары ,

Ар Јотаіның атын тінінң калдык,
akсь? н азыр постуг пала
Ар дотаіда тўкўрјўк.
Ар Тотаі аты позыбынаң 2048

тас полып турўб -ысыk:

Cölīp tili jogyı,

тутар kолы jоқул ,

пазар азағы Јоқул,
кӧрӧр kарады joвул. 2080
Aiланып кеlді постуг пала ,

Једър Мосты ықырлап јадыр,

Једър Мос аіланып јорт -јадыр.

« Ар ботаі тас полқанда

« пабамны парып бдөр ! » 2858

Oiлап кеlјiк бедар Мос,

молат кылыспынаң
Ai Мергќннің моінын
кезёрга jӧр -јадыр.
Ai Мергін сölün јадыр: 2000

« Пір сіlір сөзүм пар,

« ӧдүрба ! ес созумнў!
« менің јалқыс постуг паламзың!
« kaрaмның отызың !
« kaрнымның kypjyБЎзўң ! 2068

« адыңны адап перім ;

« аның сонда бдөрткаізің .
« Ai Мергіннің јалғыс палазың ,
« Ала Маңныk aбakаiның
« Јер јалқыс кызызың, 2670
« адың Алтын Арыг ползын,
« кезёр ползаң ам кес ! »
дедір Мос ам келіп
kылыспынаң кез8 сатыі,
п. 29 *
 — 458 —

2073 Ai Мергӑн ам öl-пар-тыр.

Ai Мергäннің kaмыk jоны
ам кеlіп ылқасты ,
ijäзі Ала Маңныk
ам кеlіп сыктады .
2880 Абаkаi jakсы Алтын Арыг
Једäp Mocka cülün јадыр:
« Пабамның кадарқан малын
«kajырыб-оцур, Једяр Мос !
« пабамның камыk jонын
2688 «сүруб- одур, Једр Мос!
«kаптыг езін теб jӱктёп,
« ебдäгі езін атка артып
« ебің сёр парам !
« Алқан ерім Једар Мбс,
2000 « пу турған ақ - оі аттың
«iкi азана тобус kады
« молат кiзён cyk! »
Једäp Moc ам кelin
тобус kадыл молат кiзён
2098 ақ-oi атының азана cykтў,
арқазына јеттон пут
јес тоknаk артып салды ,
јетті тастың kолына перді,
јетті тас усkазып алдылар ;
2700 аттың кӧjiнi ас сап jӧplap,
пазына кӧп kaмјылап jӧpl& p.
Абаkаi jakсы Ала Маңныkka
ам јетіп кеlgiläp .
Kels & Ала Маңныk
2705 ауы көнү jет парлан одур-јадыр.
Јед & p Moc kолдаң kацдык,
koл азан kaзpa
тартып палдап турдў,
 — 459 —
kapa kaзpa kузуруБЎна
палқап турдўлар абаkаiны . 2710
Кадардан кӧп малны
kajырып ам одурлар,
kaмыk jонын сӱрӱб-одурлар.
Абаkаi jakсы Ала Маңныk
пала кӧкті мakлаб-одур, 2713
енӑ кӧкті етіlаб-одур :
«Ар јалқызым Алтын Арім,
«јалқыс позыңның јазы jеткін
«ijäңні ноға јазыктап партзың?
« jаlан jakсыдан 2720

« kajан-да полза јазыk jетр.»

Ескіргüнін естёр јоқул,
сölüнін тыңнір јоқул.
Кадардан малдың аразына кіргін
kapa kaзpа Ала Маңныкты 27 . 8

сӧзӧрӧп ам пар-јадыр.
Ала Маңныk jakсы абakai
ала kаpағы japiр тузў јет- кеlјiк ,
алтын тäгä сезiläргä jӧр,
ajiн кelin ылқап партр: 2730
« Кадарқан менің малым kapa kaзpа,
«ала kарам japipha jӧр.»
Аны ескüндä kapa kaзpa
сäгi jok көндä сӧктӧп јадыр,
Ала Маңныкты јазырар 2736
jолда јер таппін јадыр,
адаi јазынары jоk аk jазы Куба сöl,
ары оiлт-дыр, перi oiлi -дыр,
ойлап турзa kaзың адас тур.
kaзыңның алты кӧңнӧі пол-тыр, 2740.
аны андарыбысдык.
Ала Маңныk кiр -пардыk.
 460

Кара kазра малка kозылуыk,

kaдa пapiр малбынаң ,
245 kaдa пaрiқан Једäp Moc nila -Joвул.
Једар Мостың јуртў

таінаның орта пӱрунда ,

ағып пардан кара сугнўң kaзында.
Камыk jонын кара сугдун казында
2700 jуртатты Једар Мбс .
Једар Мостың ебі
алты рулуҢнуг тас тура ,

алдан каттын а кірді,

Ai Мергӑннің езін ебгі кГрді,
2700 аk атты ал - кеlin

ағасkа jапсыра палдады .

Аранјула ад - оі аттың
kapak jазы kaн полып,
пурун сӯ пус полып,
2760
ылқап тура -дыр ағаста .
Кара кўнёрта ылғады ,
akсына суг пербін турўлар,

kaрнына от пербін турўлар.

Ол kapa тӱнäп koндылар .
2768 Атар таң атканда ,
арыг кўн сыkkaндa
Алтын Арыг сӧӧп јадыр:

« Аданың aji , енӑнің kokызы ,

« kара пазыбысты jipгa -jӧр!
2770 « kapa сaқыстыг ijäм
« Ала Маңныk aбakai
« ам пір ол туб - ал -тыр.
« Артыk jakсы ер ползаң

« парып ijäмді бдөр !

2775
« олғымынаң када бдөр ! »
Кара тор'атын езiрlаді,
 461

Ала Маңныkka пaр-сыкты .

Ai Мергüннің ақ-ої аты
парқанын піlіб -алды ,
тӧрт азана кiзiн суk -салған, 2780
јеттон пуг јес тоknak

арқазына артып салған,

kapa тӧстёг казыңа
әкәс етіп оілаб - одур.
Ak јазы Куба сӧідуң 2785

орта пӱрундäгi kазына јет- кеlјiк.

Карап турза Ала Маңныk aндa пoды ,
кӧксу кўмёс, којӱгӱ алтын
блаkты kyjakтаб -одур .

Кезінӑр тоны jоқух, 2790

тӧзӧнӧр тӧзӧгу јоқул,

јастанар јастығы jодул,
јабынар Јорданы joБул ;
el & пaрдaн oдур -јадыр.
АБ-oi ат сӧlѕо јадыр : 2798

« Колындағы пу палајакты
aтaбpаk пер м& ! »
Ала Маңныk аш - перлік ,
алып пергüнда аkсына ызырыб-амрык ,
ўкөс етіп ойлап сыкты , 2800

Ала Маңныk анд'ok oдyp- kaлды .

Једаp Moc kара тор'адын хамЈылап,
ақ - oi атты сўрўб- одур,
ak at kel- jacca

тегірмінӑң тең јалбаk 2808

теңіс талаi jадыр.

« Akcымда јөргӑн пу јамдызын
« Бедар Мостың koында ӧlränjä
« ak талабдың кер пайызы jiзiн ! »
Ak талаіда кiрi салыб- ысдык, 2810
 462

аілактанып аk - партр.

Аранјула аk ат айланды ,

јердің кара сыраілыг једар Мбс

as-oi атkа jет- кеlді.
2818 Зібäк тінінàң туттў ,

тобырдыkпынаң kaмaнa сапты ,

as- oi ат етінің ақрін

сыдабін ылқап парды ,

Ала Маңныkkа jет - кеlgilip,

2820 Ала Маңныk jат-јадыр,
kaрынында ақы jok ,1

kарағында yisy jok ,

арқазында кебi jok .
Јердаң кара сыраілыг једар Мос
2825 Ала Маңныкты тудўб- алды ,
koл азан kaзpа тартып палқады ,
аk аттың kузуруБўна палқады ,
аk атты jiбäк тінінӑң алды ,
једініп парi аs - oi атты ,
2830 Ала Маңныкты сӧзўр - парі.
Абаkаi jakсы Алтын Арыг
ijäзін колдаң алды ,
ijäзінің kолын сындырды ,
kapa кiс тон кезірді ,
2838 kapa кiс маімak кезірді,
iкi кӧнӧк алды ,

ijäзінің kолына перді

« Пар, су ақыл піска ! »

Темір езрӑкойнаң
2840 ijäзінің пазына сok -jадыр.
Ijäзі ылғады , сыктады :
« Аі палам , kajанда полза
« јас позыңа јајаннаң јазыk једар ,
« јазы jeткан ізаңні
 463

« Поқа саn jӧрзӱң ? » 2848

Суға пар- јадыр ijäзі ,

kapaқының јазы kaн Пол - тыр ,

пурнунўң сӯ пус по-тыр ,

алып кеlді сўн ебгӣ ,
Алтын Арыг тaмak ет-јадыр. 2830

Катындызын пaзok суға ыс- Јадыр,

темір есракпінàң пaзok
пазын јара сап јадыр.
Суға пар јады ijäзі.
Ai Mepгaннің ақ-oi ат 2888

ақасkа палқап салван ,

талбаk полқан тур-јаткан,
аны кӧр -јадыр Ала Маңныk.
Cackaн арқазына kонып
етін сokkылап јадыр, 2860

етін jin јадыр.

As-oi ат ылқап тур :
« Алып артыk jakсы Ai Мергӑн
« ам кӱliм мунЎn jӧргөндб
« артыk jakсы ат полқабын , 2860

« ёмнàң азып калғанда

« kaнaттыг kус ала сасkанға
пазындыk Полдым ,
« kaлын етімні сӧкӧ сапты ,

« kapa jӱpäмні сустўп jiдi. 2870

« Абаkаi jakсы Ала Маңныk ,

« алған ерің Аі Мергüн езнінді
« арамзарларға орта кӧрӧӧс kaт пoлған ,
« алған еріңнің азып kaлқаныңда
« адаi jaбaллaрға суға парып 287В

« суг алып пер-јадырзың . »

Cokkылып јаткан ол саckaн
cokkыартнда токтап кеlіп ,
 464

сақырызына koып кelin

2880 сайрап кеlіп тапсаn jадыр:

« Пу јердä ебра jӧрдум ,

« абаkаi jakсы Ала Маңныкты
« мен таппадым ,
« аранула а5 - ої атты
2888 « мен таппадым . »

As-oi ат сölün јадыр:

« Абаkаi jakсы Ала Маңныk,
« но керак полқан с ?
« аранјула ақ -oi атты
2890
« нддёргi тiläп јбрзүң ? »
aa Ak - пардан аk талабдың пеlтірінді
аа тобус пулуңнўг тас туралыг
a« kарады jok пабам пар,
« « kулақы jok ijaм пар ,
2898 «чар јастарын јеткіläп пардан ,
авал позым јоғары турдан

авјеттi jаjаның kолында

«« Пуркан полқан постугбын .
«« Ak тaлaija ak -партқан
2900 «« ac aiлыг јас блаkты туткабын ,
« « kаpағы jok пабама ,
«« kулағы jok ijäм &
«« алып парып пергäбін .
a« Карақы jok пабамның
2908
«« icjäң немäз пір- д & јоқул ,
« « kулақы jok ijäмнің
а « jijäң немäзі пір -дӣ јоқул,
«« ол палаjаk kара кўнёртä
авес пербін ылБТ-дыр,
2010
«« тыс пербін ылғ -дыр,
aa kaipaн ok менің тӧрӧткон ij & м ,
« Ала Маңныk ! теп, ыяві - дыр,
 465

«« kaipair ok пабам менің

«« Ai Мерганіің аk аты теп ылғІ - дыр.
«« дер арқазын ебря jӧрдум, 2018
«« Ала Маңныk тüн абаkаi jаксы
« « kaт кiзiнi таппадым ,
«« аранјула артыk jakсы

аваk атты тіlіп јер устүнді

« « деттi aiландра мен тiläдім, 2920

« « артыk jakсы ақ- oi атты

« « јер таппадым .
«« Aiлан нанып партқанда

«« палқап салған катып салған

«« аk jылқы турғанда , 2928

«« арқаңны соkkылап јадырбын,

«« артыk jakсы аранЈула
a« kyбул турған полқазыңма ?
ва аранјула Ai Мергіннің аk ады
« « сен ползаң сölüп пер мä ! »» 2930

« Алып тӧрӧн Ai Мергüннің

« ал -oi аты менмін ! » тедір.
«« Сен ползаң ақ -oi ат
«« ac aiлыг јас блаk пала
«« аk талаinа аkkанма? 2935

«« akkaн полза сӧӧп пер ! »

« Ардап , Јудап, еlаn jӧргXнд %
« ak таілаға тастадым . »
« « Сенің тастан ќң полза
«« парып аны аларзыңма ? » 2940

« Азамда јеттi kадыл молат кiзiн,

« арқамда јеттон пут јес тоknak,
« мён парып Полбассым !

« Cackaн Полған постуг пала

« адаңның аты Но кізіні ? » 2940
«« Адамның аты полқан ерті пурун
п. 30
 466

« « kapa kул'агтыг Каттан Кан

« « јоқары турдан тонус јајан
« « ерта пурун марды етіп
2900 « kackы сар'аттыг Кајан Соланны
«« тобус јајан алып пӱдурган.
ва Темiр сынның ўстунда
«« тобус jыл тудусканнар,
« « тобус jылдың һазында
2905 «« адамның арыг тынын
«« ўзўп полбiн -jӧрдӱlap,
«« ала kараның отын
аа аk jаjаннар альш парваннар ,
«« ас- aiлыг јас позымны
2900 «« аk jаjаннар алып парваннар ,
«« akcы тili jok Пуркан етіп
«« одуртканнар мені .
«« Аранјула а5- oi аt ам
«« ac aiлыг јазвінны парып аt !»
2008 « Езін jӧрчӧм јетрбін ,
« ac aiлыг јазымны аларбын ,
« мен jеткüнjä азраб -ал ! »
Алa сackaн ak таланды

ендрä ују5ўп сыкты.

2070
Ертüн парлан Ала Маңныk
суђа парбін анда калыш
тјска јеттpä ол сасkанның
jokтап јатканын тыңнад турған ,
Tр туста ікі кӧндна
297 суг урўп ам нанды .
Ебіна кіріп кеlraндa
абаkаi jakсы Алтын Арыг
темір езрёк kаб- алды ,
пазын јара сапты .
2080 « Ертiн парван позың
—

-
-
 407

« іргä јеттра нанып кеlоін ,

« нема сен ет - аттың ?
« Алқан ерім Једър Мос,
« ap jacтыг менің ізім
« Ала Маңныk ноқа ўр Јо -јадыр ? 2088

« уруннўң сабы jokпа ?

« Ak талаіда тастан
« олқының сабын естіп
« Трга јеттpa jӧрган полбаспа ?
« Алқан ерім једар Мос, 2990
« азыр тулінаң алып
« Толқап тарткан тобырдыкпынан
« Ала Маңныкты сојьш кӧрдäк !
« ескӑн полза сӧlip ! »
Јердің kapa сыраілыг једäp Moc 2998

cipäдäң тура - kонјЫk,

толғап тарткан тобырдығын
ам алды ар колына ,

абаkаi jakсы Ала Маңныкты

тулінаң kаб- алып 3000

камЈыбынаң сојып jӧр .

« Ak талаіқа ақып парқан
аас аілыг паланың сабын
« естіп jӧргӑн ползаң , Ала Маңныk,
« табpаk cülüп пер піскä ! » Зоов

Арқазының етін japa сапты .

iкi тулін өзä тартты ,
пір сölüбоду Ала Маңныk.
Пагда турдан аk атты
парып сојып јадырлар. 3010

« Теңіс талайға тастан

« ac aiлыг пашаның сабын

«а естіn jӧргін сірір ескізіңірбӣ ? »

Ak атты coi-jадырлар ,
 468

3015 аk ат пір немä cülüбӧдў.

« Еспüн ползар jakсы ! » тедір.
Ол kapa тӱнčn kон - јадырлар,
орта туннуң тузунда
абаkаi jakсы Ала Маңныk
3020
турўп кelin jeрдың ,
ебінàң сыk- парip ,
ат -cap oiлап парip.
Oiлап кelin as-oi аттан

сурўп јадыр Ала Маңныk:

3020 « Ала сасkан немі сölüд ? »
Аранјула ат jakсы jokтады :
« Ak талаinа тастан
« јалқызыбысты , палаңны
« ak талаі певтіріндӣ
3030
« тобус пулуңнўг тас турада
« kapaқы jоk аnjak кізі,
« kулақы jok енči кiзi

« азрап јадыр теп сӧӧп тур;

« тобус kадыл молат кiзӑнімні,
3030 « Ала Маңныk, сестёк !
«деттi пут јес токпамны
« алып сал ам табpak . »
Ала Маңныk тобус kадым
кізнін кестіп тур ,
3040 јеттон пут јес токпан
ал- салды Ала Маңныk.
АБ-oi ат сölüп тур:
« Ала Маңныk алтан мӣ,
« ікӧlӧң олқына парал ! »
3048 Ала Маңнып теп тур :

« Аданың aji, eнaдäң kokajы !

« алдан ерімнің мєнгін атка
« азыр тушуңнўг kaт кізі
 — 469

« kaiдi мен мӱндірмӱн ? »

«« Eläni jӧргондӑ, Ала Маңныk, 3030

«« мөнмäска ерікпä ! »
« Jakсы ерімнің jakсы атына
« jaбa kaт кiзi мен мунзам
« јајаннаң позыма јазыk полар !
« Алып ерімнің аранјула атына 3008

« Ала Маңныk мен мөнзäм

« ak kyдaiдаң обал полар ма ! »
«« Elin jӧргонубусты
« « улуг jakсы Кудайдаң iстi ajip ,
«« мөн тaбpаk ма, Ала Маңныk !» 3000

Абаkаi jakсы Ала Маңныk

арјан от ёзуб- алды ,
Ала Маңныk аластан - тур ,

epik jokта ам кel - мунду,

ёкус салып аk ат облады , 3000
ақып јаткан аk талаб

салқылып ам kaлды ,
тӧбӱн јаткан кара јер
kымырап ам kaлды .
Теңіс таланды еніб- одур, 3070

алдынаң удур кеlіп

ат табызы естil-jадыр,
ac aiлыг јас паланың
сыты естil - jадыр.
« Kaiран'ok аранјула аk атты 3078

« кӧрӧрбінім ? кӧрбäспінім ?
« Ала Маңныk ijäмні
аакӧрӧрбінім ? кӧрбӧспінім ? »

Ала Маңныk көруб- одурза

kapa kу'ат мунуп салған 3080

торспəkја кеј& liг

јас блаk кel-jадыр.
 470

Ат пазына урунустўлар ,
езанні езӑннӑс - турўлар ,
3083 мендili мендiläс - турўлар.
Ала Маңныk аттаң төзі kонды ,
ac aiлыг јас паланы

аттаң - ok тӯзўрўб -алды.

Kyjakтастылар ікӧldң,
3000 okсаныстылар ікülüң ,
ac aiлыгдаң емман
ijäзінің емјäгін
блаk кеlіп ам ёп тур ,

астан карыны тозып јадыр,

3098 akсы тili jiбin јадыр,

арқан позы семір јадыр.

« Іjäң Ала Маңныk ,
« ақып јаткан аk талаina
« Нова мені тастазың ? »
3100
« « Зердаң кара сыраілыг Једър Мос
«« Одєріргі кеlіргüнда
«« тузан а5-ої аттың
«« албын кӱјў албiн одурдан ,
«« ajырқанып ол тастан ;
3105
« « дердäң кара Једар Мостың
« « колына кіріп бігонії
«« аk талабдың кер палығы
«jiзiн теп сені тастан.
«« Ak jаjанның iстi ajып тур ,
3110 ««akcы тili jok Пуркан полған
« «абаkаi jakсы Ai Пўрјfi
«« ол тудўп турған сені ;
«и аk талабдың певтірінді
a« kapaқы jоk аnjak кізі,
3118 « « kулақы jok ені кізі
«« Ол азрян палам сені ,
 471

«« Е палам мөнөп кеlräн ,

« kарағынаң от кӧігӧн ,
«« kаpынынаң тудён пурлан ,
«« аранјула kapa kул'ат 8120

« « кемнің аты пар- полқан ? »»

« Кемні ползын кара кул'ат!
аa kapagbi jok anjakti

« азрын пабамні полқан !»

3125
«• Аранјула kapa kулазын
«« kaiдаң алып мєнгäзӱң ?» »
« Каідаң алып мунтм ?
« ak талаідаң мені туткан
« Пуркан полқан Ai Пfpjӱl
3130
« kapa kулазын ағылып кеlгын.
« Езігінің алнында
« kaн тегіргä тірі. ӧскӧн
« бзөк kapa kajа пар,
« алтын калkылыг по - тыр,
3138
« kapa kул'ат а пектӧн пом - тыр ,
« анаң сығарып kapa kулазын
« ақылып кеlган Ai Пүрј91,
« мä періп мөндырган.»
«« Аранјула kapa kул'ат
3140
«« ам kaiдар парлан ? » »
« Kaiдар парзын kapa kул?ат ?
« алтын kaлкaлыг kapa kaja
« а кіргäн kapa kул'ат.
« Кара kајаның алтын kaakaзы
« алты самаһтыг пол- тыр, 3140

« артыk jakсы алып кеlѕ ,

« kapa kул'атты кӧрэв
« аны здөрүп салар,
• андан kopyБЎп пектін.
3130
« да јаң ам парал !
 – 472

« азран менi kаpағы jok

« пабама ам парал !

« азрын менi kулақы jok

« ijäмä ам пара ! »
3150
Аранјула ақ -oi атка
ікӧӧң алтаныб - одурлар ,

тобус пулуңнўг тас тура јеттil& p.

Аранјула аs- oi ат
аспына тilliп турдан
3100 јас блаkkа сölüп тур :
« да , мында тӱзӱңар!
« піс мында kалал !

« сен ас аілыг јас блаk

« kapa cäкка кубулуб -ал !
3160 « тас тураның тӱмдугунё
«јазынып одурўб - ал !
« Кас kаңрап кеlip

« азағына аk ӧрток ал - кеlip,

« ол төмдуктäң кіріп парар .
3170 (Кірзӣ тӯмдӱгӱн
тулқаб - ызарзың . »
Пајағы ас аілыг блаk

ат пазынjа kара сäккä kyбyлдў,

уЈУБўп сык -кеlді ,
тобус пулуңнўг тас тураның
3478 тӱмдугуна kонып јапсыныб- одур
kapa cäк полып кӧруб-одур,
ak таланды jokтап
kаңрап kaс тапсаб - одур,
ујуБЎп кеlіп ол kac,
3180 тёмдёктäң кіріп кеlјiк .
Анда одурдан јас блаk
төмдүгүн тулқаб -ысдык,
езігін аjып кіріп кеlјiк.
Абаkаi jakсы постуг пала
 — 473 —
ада одурдан полқап, 3185
ai тезä алтыны jоқул,
кӱн тезӑ кӱмЃJЃ јодул,
амтон сўрбајї арқазына јаіл- тур,
јеттон сўрбäji еңніnd jaiл- тур.
Ар јастыг kаралы jok аnjak, 3190
ap jacтыг кулақы jok енбі
столдың ўстуна салған
алтын табаќта kаpғaн бртёкту
jiб-одурлар ікülüң.
Постуг пала ылқап тур: 3190
« Теңіс талабдан туткан
« туцмам, ноға тулқадың
« сықар менің тӱмдімні ?
«јајаннаң јас позыңа јазыk подар!
« kyдaiдаң сä обал Полар ! » 3200
«« Јазыk полза мä полар јас орайда
авјазынып jӧргӧн сені тутканнаң ар. »»
Ар јастыг абыcka cülün тур:
« Ас алтнаң сығара
« азрап алған менің палам, 3200
« мён пардан kapa kулаң kaiда ? »
«« Салыб-ысkабын, абысkа,
«« алты самактыг kapa kaja
«« пектäп салқам kapa kул'атыңны ,» »
«да, пір jok jokтап перім ! 3210
« пурун, палам, пу јердің ўстунды
« kapa kул'аттың алына кіра
«jӱгӱрар ат jok полқан,
апудумнаң пазарда менің ўствия
« сылар алып jok Полған. 1210

« Артыk сақызыма пас подбін

«дер үстүндiгi jеттон алыпты
« Тозы Колға алқабын,
 — 474 —

« Танқа пастырып
3220 « арқазы пасkа jердäгі
« алтон алыпты артыk кўЈўма
а салдып туруп албан алқабын.
« Кара јердің ёстундä
« kабыс тудўзар алып таппабын.
3926
« Аң сонда јоғары турған
« деттi jаjанмынаң марқысkабын,
«Јовары турдан јеттi jаjан
« kacka cap'аттыг Кајан Соланны
« улуг алыпты пӱдёргüннӑр
8230 « Кајан Соланны мен тастазам
ајеттi јајан пазын пiläрга мён,
« мен тастадып мен ӧзӧм
« алып тӧрӧн Кајан Солан
« менің јуртўмда одуртарға ,
3238
« kapa jалғыс Аі Пёpjӱl
« менің паламны аkсы тili jok
« ak јајан колында Пуркан етӧргä
« сдс пергäбін.
« Анаң кеlіп тудусkабыс,
3240
« јетті кӱн тудусkабыс,
« јетті кӱн тüнім пilin jӧрчӧм
« деттi jыл пол-пар- тыр,
« тобус күн кўраскäбіс,
то5ус кӱн тüнім пilin jӧрчӧм
3248
« то5ус jыл jет пар-тырбыс,
«тобус jылдың пазында
«азакпынаң ас пасkабын,
« ajakпынаң кӧп тајанқабын,
« еј8кпінӑң ас пасkабын,
820
«ергäкпінӑң кӧп тајанқабын.
« Карданадаң кабындырарда пербён,
« табывыдан тартындырарда пербін,
 — 475

« кӧдєр - кеlіп тастан мені ,

« арыг тынымны ўзӯи полбан.
Арыг тынымны ёс помбін, 3288

« ала kаpамның отын сустўп пардан ,

« азыр колымнан ергiмнi кескін ,

« iкi ергäмні кезёбӣс,

« аның iстiнi kаpамны суkkaн ,
3260
«jӱргüн kаcka cap'аттың
« kулағына суkkaн.
« Аранјула аk атына
« мӱнфб -ал ам , палам,
« арлыг jуртўна аіланып нан !
3268
« алар сенің кiзiң пу одурдан

« Ai Пfpjyl менің палам полар . »

Сыға kонды пу блаk ,

ақ-oi атka алтанды ,

ijäзін Ала Маңныкты
кўмөс jӱстёк етіб - алып 3270

kолына суБЎб - алды .

Камуылip kaмЈызы зоқул ,
суһар jӱгні дођул ,
алтанып ам јӧр сыкты .
3270
Едi паріза јер тозыны
тегіprä азыб- одур,
кӧрӧр тезä јас блаk ,
алтын төктүг ал- oi ат
Удура кеl-jадыр.
3280
Пар темін темініп салған ,
алтын езäр урўлған ,
күмөс jӱгӱн суБўлған ,
kaлынныг темір kyјағы
кезін тергі пӧктӧрўп самған,
3288
тонус тозының терізімäң
толқап тарткан тобырдыk
 — 476 —
алтын iljiрбä паr еткан
езёрдің алын казына il-салған.
Алтын төктүг ал- oi ат
3290 кіңpäді кістäб-одур,
kаңрады о5ураныб-одур.
Алтын тӱктуг аs-oi ат
алып тӧрӧн пу блаkkа .
jӱгӱрўк кеlіп једа- тўстў.
3298 Аттың мойнын kyjakті
ылқап тыр пу блаk,
kaлын kyјақын сестiб-алуыk,
еңнінà тастап кес - тір,
kapa пaрлыг алтын ортатын
3300 ам kypјаныб-ады ,
кӧскӧ салып тартып тыр,
тобус текоüнің пазына
сықара тартып тыр.
« Ер сенінӑ јетсӑм
3300 « ои ікі текä пазын
« koдра тартарбын! »
Аранјула ақ-oi атка
ам алтанды пу блаk ,
апаң кейін кӧруп тӱр,
3310 алтын езёрдің kaмaндa
алтын підäplic nijiк пас- тыр,
аk jаjаинар пазып тыр.
« Ai адалыг олзын!
« күн ijälіг ползын!
3310 «алтын төктӱг ақ- oi аттыг
« Алтын Кус ползын ! » ядап тырлар !
Алтанабас ам јортып сыкты ,
аі парар јерг&
ара kонмiн парі,
3320 jыл парар јергі
 -- 477 .
јеттi koiмiн парі.
Ai jakсы алысканда,
jыл jakсы ертіскӑнда
& pтӣ пурунку Једäp Мостың
јерi jуртўна ам јетті. 3320

Калынныг тайваның орта шӱрунда,

kapa сугдўң казында,
алты пулуңнўг тас тураның
тастындағы ат палқајаңда
kapa тop'ат анда тур-јадыр. 3330
Једäp Moc jecтiн кыіқыр-јадыр.
Једар Мос сығара kонјыk,
пӧрӱгӱн kолтыkka kысты ,
Алтын Кус ј°pjäнің аттын аш -Јадыр.
Алып jakcы блаk төзі kонды , 3338

алтын кеjäräдäң kапты ,

Толқап салған тобырдыкпынан
сојып тыр Једӑр Мосты,
азыг ўнё тегiргi естіді :
« Kaiран jӱpjä ноға соідың мен ? » 330

«« Ертä пурун Аі Мергüн

««адамны kылыспынан
« Нова кескіlän öдөрдүң ? »
« Алтын Арыг сенің јајаң
«кес теn cülüгӧндä кестім.» 3840

«« Аны јајам сölün полза

« « араншула аk аттың арқазына
«« деттон пут јес тоknak
«« Ноқа сен артып салқазың?
«« деттi kадыл молат кiзён 3330

ав нова пудўна салқазың ? » »

« Сенің јајаң Алтын Арыг
« сан тындi салдым» тедір.
Толқап тарткан тобырыkoынаң
 478

3388 арыг тўнун ўз саты,

kapa тop'атының моінын
kылыспынаң кезä саніты .
Тас тура кіріп кеlді,
Алтын Арыгдың моінын
3360 kылыспынаң кезä сапты .
Тасkар сыкты Алтын Кус,
kадарқан малы jip от jok
парјан кырылып пар- тыр,
kaмыk jоны ijäр суг jok
3388 ölrylӧп парқан ,

арткан kaлқан малын

ебіні сўрўб- одур,
кӧп емас јонын сүруб-одур,
арткан kaлқaн eзiн артынып .
3370
Ас полқанда , ўр полқанда ,
ai jakсы алысканда ,
jыл jakсы ертіскӑнда
ертä пурунБу адазының
арлыг jуртўна ам јетті.
3378 Ak талаi kастады

арқа јонны jурттап јадыр ,

ербüннiг јаза
kадарқан малын оттат-јадыр,
ат ебірбäс аk ӧргӧ п ° дөр -Јадыр.
3380 Ak ӧргӧзӧн п ° дӱргüндä
аран паран саn jадыр,
ебін тудўп езін кір -јадыр.
Колындағы ijäзін Ала Маңныкты
ам колынаң сустўб - алды .
3388 О. kapa нін јастанды ,
Ўjiрiн тӧзӧндө,
јатьш узўб-ысты ,
төн kаразын төніп јадыр.
-
 — 479 —

Сарқалап таң атты ,

сақылап кӱн сыкты , 3300
кüгӧрӧп таң атты ,
сӧстölüп кӱн сыкты .
Алты Кус сыhа kонды ,
аранјула ақ-орына
көмӱс езӑрін урўп тўр, 3398

көмөс jӱгӱнін сувўп тўр.

АБ- ojына ам алтанды ,
арқалык сынына пастады ,
ертä пурунвЎ Ai Mepгaннің
ölräн сӧгунё ам кelді. 3400

бігüн сӧгөн таб-алды,

емін салып емнàп тур,
томын салып томнап тур,
артыk тӧрӧн Ai Mepräн
тiрilini кеlіп ам турдў, 3408
& к сақалы езыр казына түс- пар-тыр.
Анаң кӧр- тур Алтын Кус,
ертä пурунқў алып кql¢к Ар Joтai
абаkаi jakсы постуг пала
тӱгӱргӑнда тас полқан , 3410
Ар Joтai анда турдў ,
kыімыртр сыны jодул,
тудунар колы joђул,
пазар азалы jоқул,
кӧрӧр kарағы joБул. 318

Алтын Кус jӱгӱр- кеlio

тас полқан Ар ботаіны
Колыбынаң kаб-алып
kодара тартты зердäң,
kодара тартып емнàп тур. 320
Ар Јотаі ертäгід & ң ең сыллыг,
бурунБЎдаң он сыллыг болды ,
 480

chii Позы сыkkaндa

3425
алып тӧрӧп Ар Јотаздың
kapak jазы kaн полды ,
пурун сӯ пус полды .
« Мені тіргіскӑн но тӑн кiзiзiң ? »
«« Ai Мергüннің палазы
3430 «« aj - oi аттыг Алтын Кустын. »
Алып тӧрӧн Ар Joтai
пӧрөгүн колтуkka kысты,
азағына пазыр- тыр,
akсына okсаны тыр.
3436 « Базың сенің узаk ползын!
«jаjалнаң пӧзўк ползын !
« kajанда інӑк мўзүја
« ікі нaijы Поларбыс!
« Ölгөн сӧкту кӧрўзброўс,
3440 « Ўзбігін тыны kajызарбыс. »
Аранјула аk kыр атка
ауін кelin kaмуы салды ,
kaлынныг пудўн сӧгӧ сатты ,
kaттыг аkсын јара тартты
3440 Алып тӧрӧн Алтын Кус
ақ - oi атka ам алтанды ,
ертä пурунБў каралы jok
Каттан Канда ёкӱс -салуыk.
Ai jakсы алысканда,
3400
jыл jakсы ертіскӑнда
Каттан Канның јерiнi jетті,

тобус пулуңнўг тас тураның

тастына ам кel - төстү.
Езік ајып езан теді,
3456 еркін атап менді теді.

Карақы jok пабазымынан

koл тудўп езённа турдўлар,
 481

kулақы jok ijäзімінàң

akсын оксаныс- турдўлар,

kapa jалғыс Аі Пӱpjӱlбінаң

koл тутўстўлар, езённастіlp 3400
Ар јастыг Каттан Кан

сурўп турдў Алтын Кустаң :

« Арлыг jуртўңнў аіландырдыңма ,
« ak epiңнi туркустўңма ? »
Арлыг jуртўмнө айландырдым, 846B

« « ертäгi jуртўмнў орнына одурттўм ,

«« Алтын Арыг јајамны вдөрдөм,
« «ap jacтыг пабамны тіргістім .» »
Ед1 сölüп одурғанда
ak ебінің төмдінің 3470
кезім улінја кегдi пijiк төстү.
Алтын Кус kаб- алды ,

kықырыб- одур пу пijiктi :

« Пуркан полдан Аі Пёpjӱідў
« тёмдёкту пектiп ноқа ыспадың ? 3478

« ерт & пурундЎ алып полқан

« kacka cap'аттыг Кајан Соланны
« ӱс күннуң пазында
сезік анында5ы темір сында
стегірдäң түзўрӑрбіс 3480
« Алтын Кустў бдуртäpбic . »
Ар јастыг Каттан Кан
ылғады , сыктады :
« Olбӧн позың ам бlipзүң,
« Алтын Кус палам » тедір. 3488
Алтын Кус сӧl86 - одур :

« да, пабаң Каттан Кан,

« Эс јатканда корыкпабын,
« ölърдың јер kopykпаспын,
« kyдai салған dl & p тüн јері 3490
п. 31
 482

« ізӧр јері полуан теп сскаоін . »

Ол kара тўпini koндылар ,
атар таң атканда,
арыг кўн сыkkaндa
359B ат арқазы алтаі сынның өстўнаң
ajiн кelin kыіқа сыкты ,
тӧбӱн јаткан кара јер
kампырап турдў,
Јовары турған kан тегір
3500 тіттipäп турду .
« Аранјула аs-oi ат пагдаба ?
« алып тӧрӧп Алтын Кус ебдаба ? »
«« Eбдä » гедір Алтын Кус.
Адазы Каттан Кан сölün јадыр :
380 ) « Кара јалғызым Алтын Кус,
« езік ајып паkтылан кӧр,
« Кудаі салқан арыг тыны
« тегінӑң сығара аk jiбік полып
« тегiргi сығара сустал турар »
3810 Алып тӧрӧн Алтын Кус
езік ајып паkтьмап тур,

кӧрӧп турза аk jiбiк

aijылап дарын
кўнуӱläп сусталып ,
3813
тегіргä сығара тартын - тыр.
« Кӧрдуңма , палам ? »
Küpjӱкпӱн, пабам ! »»
аКӧрчӧң, палам Алтын
Кус,
ciрiнiң алтында јаткан
3820 « kapa пaрлыг алтын ортоkшын
« kолына тутўп атып сам !

« Артä пурун ол jiбiктi

« мендi көргөбүн,
« артык кўјўм езіп-jӧруп
 Р

483

« aruабын аk jiбiктi, 3028

« азыр колбынан тудузўп

« алдыртkабын.
« Алтын ортыкшыны ам ам !
« ak jiбäкті кезä атсаң
а« Кајан Солaн oldp . 3830

« Аны јаза атсаң

« улуг јуртўбўc frk - парар,
« арлыг jуртубус ён парар. »
Алып тӧрӧн Алтын Кус
ёкӱс етіп алтын ортakшыны 3838

ам кelin kаб -алды ,

алтын ортakшыны
сықара тартып позбады .

Каттан Канға сölüдў :

« Пасkа кiзi тартпады , 3840
« пабам Каттан Кан ол тартты . »
Ікіндізін ӯкӱс етіп
алтын ортakшыны тартты ,
азыр колына ам алды .
Кӱрјакја кӱр кіскäзіп салып тыр , 3348

кербäітä тартып тыр,

кӱракј & okтың пазынаң
улуг ӧрт јалбырап којўп тур,
тартып кеlіп ам позатты ,
кіріс табызы кеңili түстя, 3800

ја табызы тазылт түстў,

koстa тaбызы kої тӱсту,
сырыk табызы сысті тўстў.
Тегіргä сустал турдан
3508
аk jiбäкті сартлады кезӣ атты ,
артыk тӧрӧн Кајан Солан
турван сымнан

caijылі сагдырi тӱст ,

 — 484 —
kyMjblji elrålå rýctý,
3000 алып тӧрӧн Кајан Соланның
арыг тыны амды өзӱду.
Ар јастыг Каттан Кан сур-јадыр:
« Каіді полды , палам Алтын Кус. »
Алтын Кус сölüп јадыр :
8868 «« Аты позымынаң бlду. »
«Огӧн полза ертä бурун
«iкi ергм кескӑн јара кезin
«iкi kаpамның отын
«iкi ергäмä cykkaн,
3870 «iкi ергäмай алып
Фаранјула kаcka cap'аттың
« kyлaнa cykkaн,
«аны парып тіlän jӧруп
« таб-ал-кеl, Алтын Кус.»
3878 Алтын Кус ам облады ,
oiлап парып ölrӧн согун
koдурўп jӧргӧндо,
kacka cap'аттың позын
јара кезіп кылыспынан
8080 оң kулан кӧрдә,
iкi ергäк анда тур.
Ікі ергüн ам алдыk,
алабас Каттан Канда ақыл-пердік .
Каттан Кан алабас
3888 ajыбысыk ергäкті,
iкi ала kарағы
таң солбанның пqläзі осkаc,
тр солбанның јарығы осkаc.
« Палам Алтын Кус » тедір,
300 «ікі ала kаpамны
« сабынмынаң југ , палам !»
Алып тӧрӧн Алтын Кус
 — 485 —
ала kаpан колына алды ,
сабынмынаң југ- Јадыр.
Амды кеlіп орнына сал-јадыр, 389B

арыг ем сүртүп сал- тыр.

Ар јастыг Каттан Кан
ертäгідäң ең сыллыг Пол-тыр,
пурунқыдан муң сыллыг По - тыр,
тасkар сығып көрүп тур, 360
тобус јердің kырiн
тобус аялан кӧрӧп тур,
ёс там јерді тобыра көрдү,
ёс јазы kapa kaja ciliстрi кӧрдў .
Aiлaн кeliп сölüп тур: 3608

« Ар јалғыс Алтын Кус,

«ар јалқыс менің паламны
«абаkаi jakсы Ak Пӱpjӱд
«амды kaт етіп ал !
« тоілірқа тоіsa cokјаң 3610
« немäläpi joБул пірдӣ,
«аңнап парарда керӑк ! »
Алтын Куспынаң Каттан Кан
ацнап сыктылар,
аспаk jергі сығып карап тыр, 3818
алтон пулан атып јадыр,
алтон пулан обладарға
пербін аттылар .
Кыр јергä сығып кеlgilip,
kapk пулан атып јадылар, 3020
kupk пуланны кыра аттылар,
ол пуланнарды сојып
тозы артын алдылар,
тобус пулуңнуг тас тураны
талаза јортыб-одурлар . 3828
Пуланның еті пызырып
 486
|

тоі ет турўлар,
тоі ерткан сонда
Каттан Кан сölüб -одур :
3030 « Палам Алтын Кус,
« албын кӱjӱчӱс кӧрӧl !
« nel тартызып кӱpäс кӧрӧl ! »
Ікӧӧң сықа kондылар ,
тасkары сығып кеlia
3638 ас педаң тудўзўп
ам кelin kабыстылар.

Кара јер ам ексäl-турдў ,

kaн теrір ам jaikaл - турдў.
Ai jakсы алысканда ,
3010 jыл jakсы ертіскіндä
ap jacтыг Каттан Кан
азаkынаң ас пасты ,

ајабынаң кӧп тајанды ,

& jäкпінӑң ас пасты ,
364B
epräкпін ң кӧп тајанды ,
табылғадаң тартындырбады ,
kaрдaнaдaц kабындырбады ,
koj yјўна сығара кӧдәрдә ,
кӧдүрүп кеlіп тастады .
3630 Тудiм тезä kолында јогул,
kабім тезä kаpбaндa jоқул,

кӧрӧп турза Алтын Кус

Каттан Кан kaсты
ak тубан полып тартым- тыр.
3688 Ak тубані піргіп кенді,
Каттан Кан шолып калды .

Укӱс кеliаn kаттап кӱрiстilip ,,

ёкӱс кеlio пaз'ok kабыстылар,
оңар наннан оң колмастылар,
3660
тескар наннан тегiläстilip ,
 — 487 —

Каттан Кашы Алтын Кус

табылқыдан тартындырбады ,
kapБанадан kабындырбады ,
koл ујўна кӧдӱрдә,
кӧдӱр- кеlіп тастады , 3008

тудІм теза Кол- да јоқул,

kабім теза kаpбak- та јоқул.
Паза кързӧ Алтын Кус
Каттан Кан kapa cуг полып
алдында јаілып јадыр. 3670

Кара суг піргіп кеlді,

паза Каттан Кан полды .
« Aја, палам Алтын Кус,
« kyдai пеpгaн кўјуң парноk,
« је, ебгä кірӣl aмды. 3670

« Казанда јазын узаk ползын!

«јајаннаң пӧзук ползын!
« артыk кўјмнө сен ам !
« kyдai пергüн kyбyлдадым
«сенд'ӧк ползын!» 3680

Колдац једiнiстiläp,
тобус пулуңнўг тас тура
ам кірдіläр ікӧliң.
Каттан Кан сölüб-одур :
« Тӧрӧткӧн менің палам, 3688

« Ai Пfpjӱl aбakai
« теңіс талаіда ak- партқанда
« тудўп алған, палам,
« алып тӧрӧн Алтын Кус,
« Ai Пfpjёл паламны ам ! 3600

«ам нанып парыңар!

«Ҳр јазым јетіп ölӧр туста,
« дігӧн сёгумнө тыктап парыңар!
« A , палам Алтын Кус,
 — 488 —
3698
«алтыма мөнгӧн атымны
« kapa kул'атыны кӧрӧрзуңма ? »
«« Кӧрӧpjӱкпун, пабам!»»
Колдаң туттў палазын,
ікölüң једініс сыктылар,
3700 kapa kajаны кӧрӧ-бастылар,
алты самактыг езігінa jeттilap,
алты кӱlic cysўп турўлар,
алтын kakaны толқап кеlio
тарсылап ам астылар.
3705 Ajaбaс істіна кiрдilap,
kapa kул'ат анда тур,
кӧруп турдан kараның отына
kapa kaja kызара ызып
jykjылап тамуылап ағып тыр.
3710 Ар астыг Каттан Кан
аны көрүп тудўп калды,
кӧргӧн kаpанаң јас akты .
Кара kул'ат ойлап кеlіп
кӧрӧп тур пурунқў ёзін :
8718 « Ам куlім Каттан Кан,
« артык кjӱңä салдырғазын,
«артыk кӱjӱңа салдырба !
«сölüиӱм їм кӱliм .
« Кајан Соланның аk jiбäкті
3720
«кес ассаң ölӧр тӯбін ,
« кўjӱңä езӑнäбäс
«ала kараңның отын
« алдырғазың, Каттан Кан.
« Кара јербін & ң jӱгӱруп jӧруп
3725
« аранјула аттаң јадып калзам
« Позымының кујум kicka тeзiц
«сеннàң kада тӧрӧн позым
ЗЫМ

« kapa kajаның істінді

 489

« kамыk jонның kарана

« кӧрбін ам парбын. 3730
« Алтын калканың езігін
« алты самакпынаң пäктаңыр !
« aiланып сығыңар ! »

Кара kajадаң сыk- кеlgilip,

алтын езікті Јаптылар, 3788

алты самактап суғабас,

алты к läспінаң пакт86 & c
ікӧlüң нан - партлар .
Алтын Кус ал- парарқа

Ai Пӯpjӱluўң аты jok помды . 3740

Алтын Кус kаб - алды ,
кўмёс jӱстук етіп
Ai Пӱрјуну колына сукту.
Сығып атына ам алтанды ,
kaстына, kaзiнӯзін & 3748
езан менді болды ,

kaмды салып ам јортып сыкты ,

ар ёкӱс ет jӱгӱрттү.
Ai парар јерда ара kонмады ,
jыл парар јерда jеттi kонмады . 3750

Ai jakсы алызыб - одур ,

jыл jakсы jылызыб-одур,
јер јуртўна амды кelin

јетіп турдў Алтын Кус.

Ер арқазы егір сынға , 3788

ат арқазы Алтаі сынға

сығып кеlіп азыб- одур,
аркы capiн карап турдў ,
Јабақа азағы дарылбiн- одур,
Кулун азағы тентiбiн- одур. 3760

Алда кўнгі кеlа jортты ,

ат палвајаңа кеlin токтап турдў,
п. 31
 — 490 —

тўстїläp, as-eбгä кiрдil& p.

Ертä пурун адазы Ai Мергüн
8765 ертап бlўп пардан,
ерта пурун jäзі Ала Маңныk
азып барған .
Арқа јонына сölüп јадыр:
« Узун jel& сабыңар!
8770
«улуг Кулун тудўңар!
@ aiран кымыс етіңёр!
« ертін таңда тоі етёрга.»
Кобӧң тӧзӧктӧрун тӧзӧо јадырлар,
кӧlбӧскӧ јбрқаннарын јабындылар,
37В kaдa кelin jаттылар,
төв kаразын тӱнčn koндылар.
Сарғалып таң атты ,
саңылып кун сыкты ,
кӧгӧруп таң атты ,
3780 кӧстölўп кўн сыкты .
Тура kонды Алтын Кус,
арға јонына
алты аckыр jылқы алдырды ,
алты оЇ таллап сокты ,
3786 улуг тоі салды ,
улуг пат салды ,
јетті күн јері тоі салып,
јетті күннуң пазында
тоіsa jылған јоны
3790
тозы тарап турдў.
Toi jäн јоны Алтын Кустў
тозы мактап нан- јадыр,
Казанда еткüн тамағын
kakтi jiдil & p ,
3798 камыk jоны тозы тарады .
Ар јақыс Алтын Кус
 491

тасkары ам сыкты ,
аранјула аk oi аттың
езӑрін ам алды ,
ам кеlіп ебін аш - кеlgi , 3800
алтын сірг& ам јыгды ,
көмус jӱгінін ал -сустўп тўр .
« Ал- ої атым ! » теп тір,
« оімak jeрдаң су ijin
« олды јерд & ң оттап ал ! » 380В
Ak ебінӣ кіріп кеlді,

кўмөс jӱгонун
алтын јардынşa ilin тўр,
kaлынныг kyјағын сустўп тур ,

паран устуна јоза салды , 3810

kapa пaрлыг алтын ортakшын

абдыра ўстуна салды ,
ас пеlінàң kypјанған
атын kypўн ам алып
пас паран устунӣ салды , 8818

алтын сыртн ам алып

абдыра пазына салып тыр.
Aiланып кеlіn алтын сірёгі
алтын столда одурдў,
алған кiзiгi cülüп тур : 3820

« Астың тамызын сал !

«ара5ының kaттін сал !

« ебімнің ам мен сыkniн јадырбын. »

Алтын Kycnil & ң Ai ПурјЎ1
әбда ам jурттап јадыр. 3825
 — 492 —

XV. Карта 5 а Мерг & н.

Пулуң јерің јерlаn jадыр,

пулуң сӯн ізіп јадыр,
еп томдра естіг полуыk,
јазы толдра маллыг полуыk,
ak талабдың kaзынҷа,
ak тасkылдың алтында
Картаға Мергüн jурттап јадыр.
Кара пор'ат Картада Мергіннің
аңнап мөнцäң ады полды ,
kыр ат Картаға Мергüннің
јақа мўнцің ады полды .
Ол kаразын узуп конды ,
ағарып таң атканда,
арланып кӱн сыkkaндa
аңнап кустап парды ,
тан јағалі аң атчык,
талајын kастап kус атчык,
оңар тескӑр артын- кеlgiк,
нанып парды ебінà.
Нанып кеlіп арқа јонына
аң кузўн flän јадыр,
јазаг улузўна ат мүндөрдү.
јалас улузўна кеп кезірді.
Астанына ас jiцiк,
cykсанына cyk ішшік,
ол kаразын узуп kончык.
Ақарып таң атканда,
арланып кун сыkkaндa
темтӑрін тeрӧн јадыр,
темір kyjaн кeзin јадыр,
kapa пор'атты езäpläп јадыр,
мүнө6-алып јортып сыкчык.
 — 493

Картада Мергüннің туңмазы

Кан Пуркан абаkai .
Картаға Мергüн парып јаткан сонда 33
алтын сірӯдаң турўп кеlgiк.
Абаkаi jakсы турабас
kaрындазы erry & јоқул,
тасkары ам сыкчык,
тасkары көрүп турза 40
kaрындазы Картада Мерган
арқалык сынның едiгiн &
једin joртып сыkkaн.
« Каіда парiзың, Картада Мергін ? »
туңмазы кыіқылап јадыр. 48
Алып jakсы Картада Мерган
ессад еспірік пол -пар - јадыр,
кързодӣ көрбөцёк пол - пар-јадыр.
Туңмазы Кан Пуркан
сонынаң ойлап парі, 30
oiлап оiлап јетчік,
ёс Кырның озартнда
адын тінінàң тудўб- алабас .
« Каіда парiзың, туңмам ?
« менің јоғым сурбанда 50
« kаіда партзың, Картаға Мерган ? »
Абазы сölün јадыр :

« Кан Пуркан туңмам ,

« мен кiзi көрбӧдум,
а менi кiзi кӧрӧӧн, 80
« кізі кӧрӧргӧ парібын , »
« « Jok, абаң, сын jok jokта !
аакiзi кӧрӧргӧ парбассың ,

« « kара тўкө качырарда

« « сен партзың , абам , 08
Кара тўкүнүң сонынаң сурбш!
 — 494 —

««аны сўрзӧң ölӧрзӱң.

«« Паза пір јоғым бар,
«« ол jokты jokтап перім !
« « естёрзіңмä, Картада Мергн?
«« Pаk jердäң алып кеlip,
«« сені бдөрӑргä кеlip,
««jуртуң талтрда кеlip ,
«« сені бдөрбäc jуртуңнў талап
15 «« kaдaрдaн мaлыңны сёр-партр,
« « kaмыk jоныңны сёр- парip. »
Алып Картаға сölün јадыр :
« Јачың сенің узун,
«сақызың сенің кыска,
« Но нема jokтаа јадырзың?
«сал тінімні, мен парім !
« салбазаң тінімні
« бдєрӑрбін сені! »
«« Одөр- сал, абаң !
88 «« ӧдөрбüнді сені ыспассым. »»
Молат кылычын сура тартты ,
ёкөс салабас,
адының тінін кезіп салды .
Зортып сыкты Картада Мергін,
арқалыk cынын азып партр,
арбаттыг сölун тобрып партр,
аі парар јеріндä
ара kонып парip,
jыл парар јерінд&
јеттi kонып партр.
Аранцула kара пор'ат
аңнап мөнцäң ат сölüду :
« Алып jakсы Картада Мерган,
« аіланып нанам јерібіска !
100 « алып jakсы кеlіп
 — 495 —

« jуртўпнў талап парip,

« kaмыk jоныңны сӱрӱп парip,
« kaдaрдaн мaлыңны сўрўп парip.»
« « Істі нін тасты талбаk
«« сен kaмы но нем& nil-jaдырзың? »» 108

Пудўн јара сапчык,

пазын јара сапчык,
jӱгӱртуп парiр Картада Мерган
нанмІн -јадыр ебіны.
Парқаны ўр полдыба ?
пар5аны ас полдыба?
арқалыk сынны азып партр,
арбаттыг сölün тобрып парip,
адының аkсын тартып-полбін ,
наныб- одур ам ады .
Адынаң сурдў Картаға Мергін :
« Алып кеlräні таіма полза
« kaiдаk полар , kapa пор'ат? »
« « Таіма полза
«« деттi јергäң кезёрзің мені,
«« мені здөрүп салзаң
ваадаi менi jiп салар.» »
Ур полза jӱгӱртүп кеlgiк ,
ас полза jӱгӱртүп кеlgiк,
јерінä сӯна јетіп кеlgiк.
Кадардан малы jakсы тур- јадыр,
kaмыk jоны jakсы тур-јадыр.
« Јуртўмнў алып кеlабäс
« kaдaрдaн мaлымны сурўш парчык,
« kaмыk jонымны сүруп парчык, 30

« тüнің kaiдi, kapa пop'ят?

«jуртўм мамым п°дөн турчук.
« Joilонуп зіттың сен. .
«« Joilонўп айтпабын,
 496

138 «« ak ебін парып көр ! » »

Ебінä кіріп кеliбic

кӧрчӧ туңмазы фоБул,
Кан Пуркан абаkаi joвул.
Пір улінаң сурўп јадыр,
140 пір кічінàң сурўп јадыр,
пiр кiзi туңмазын пilбін -јадыр.
Кара пор'атка атанып-ачык,
ебipin jӧруп ізін істіп јөр,
jолын доллап таппацыk,
148 ak талаiның казына јорт - кеlрік.
« Суг езі, абаң ! » тедір,
« туңмам kаіда парқанын
« підiңмä , суг езі ? »
«« jok, најуы , пilбядім ! »»
100 « Аны сен пilбін

« но немі еткӧзің ? » тедір.

«« Сајымны санабын,
« « kумўмнў ilбäбін,
«« парван јерін пilбäссім. »»
155 « Талақа кіргüн полза
« талаiның істінаң таб - ал ! »

« « Талаіда полза табарбын ,» »

« Табар ползаң пар ! » тедір

Суг езі талайға кiр - парды ,

160 сортан полып оілаб -ышшыk.
Картада Мергäя облаб -ok ышшык ,
арқалыk сынның өстөн8 сыкчыk,
аранцула kара пор'ат
езінà cülün јадыр:
108 « Ўс тегір јердiн озаріндa
« ергак тiзi iкi kан кері

« пабаңның азран kустар пар .

« Kaн кep & kустў kывырыб-ал ! »
-
 497

Картађа Мерган kықырды ,

epräк тiзi iкi kaн кера 170

тегірдäң тӱзуп кеlgil& p.

« Нодан ары пiстi kылырдың ? »
« « Туңмам Кан Пуркан jiдin пардан ,
«« туңмам kаіда парқанын
« « пila -дірзӯрба , kан кері ? » 178

« Піl & јоқул » тедilap.

«« Аның парқанын пilбін
«« cpap kaiдa jӱргузар ? » »
« Ікі палабыс пар ,

« аны азpаn jадырбыс, 180

« ары перi jӧрчӧдўбўс. »

«« Парыңар ! тап -кеliңар ! »»
« Парарбыс ! » тeдi iкi kус .
« Парзабыс ікі палабыс
« Но нема азранып јтрlар ? » 188

Картады Мерган айланып

тобус пе тутчўk
аТо5ус пенің едiбildң

« азраңар палаңарды ! »
a« Парзаk ам парарбыс ! »» тедір, 190

« « тобус тегір јеріні

«« то5ус ебра jӧрӧрбөс,
сјетті тегір јеріні
««јетті ебpä парарбыс,
a« анаң табарбыспа ? таппаспыспа ? » 196

Ергäк тізі ікі кан кері

токус педің едіні кӧдөрү6-алыш
учyk -пар- јадырлар.
Ебін & нан- кеlgiк Картада Мергін,
јақа мянцің кыр атын 200

kықыр јадыр Картада Мерган.

Кыр ат ойлап кеlgiк:
1. 32
 498

« Нӧдӧргä менi kыдырып кеlдің ,

« ем кӱliм Картада Мерган ? »
208 «« Кан Пуркан менің туңмам
« « jiдin kаіда парканын
« « пnil & -дірзің , кыр адым ? »
« Піlä јогул » тедір kыр ат.
« « Аны niltäзің , кыр адым ,
210 «« Но еткäзің, kыр адым ? » »
« Ak пулуттў ўстёма јабынабас,
« kapa пулуттў амтыма тӧзӧноббс
« узу турқамын, ем кӱliм. »
« « Пlilбазäң тап - кеl ! »» тедір ,
218 « « тапсаң кеl , kыр адым !
« « таппазаң кеlба , кыр адым ! »
Ат кіlаn парып ышшыk.
Сугнўң езі, талаiның езі
талаідаң сығып кеlді.
220 « Талаіла кіріп jӧрӧлӧс,
« тоза jӧруп сыкчыкпын,
« талаіда јоқул туңмаң ,
« дердің ёстунда полар. »
«« Таппанда kаiдi едӑрзің , суг езі,
228 « « талабына айланып нан ! »»
Ak талаіла кір- кеlgiк.
Ікi kaн кeрӧ kус учук- кеlgiк ,
Картађа Мергüн сурду :
« Tankaзaр ? ташазар ? »
230 Kaн кeрӧ kус jokтады :
« детті тегір јеріні
вјетті ебiрдiбic ,
« тобус тегір јеріні
« токус ебiрдiбic,
230 « таи подбін -јадыбыс. »
« « Тапоаза наныңар !
 409

«« ікі палацар парып азрацар ! »»

Нанып кеlді Картађа Мергüн,

алқа кўнгä кіріп кеlgiк,

алтын столба једіп кеlgiк, 240

артыk тӧрӧн аk kыр ат

арқалык сыннаң аза концыk,
jӱгӱрүп кеlіп ебiн-зарі

алтын столбаның тӧзуны

кеlіп тура тӱссөк, 240

jok jokтабан бl - парчык .

Алып Картада ам ылдап јадыр :
« Перар јодын jokтабін ,
« kaiдi dl - пардың, кыр адым ?
« перар созуң сölобін , 250

« kaiдi öl- пардың, кыр адым ? »

Кара пор'ат jokтап јадыр:
« Ем кӱliм Картаға Мергüн,
чезарiмнi jӱгüнімні
« сӯрўп ал табраk ! » тедір. 280

Езӑрін алыш јадыр,

jӱгынін сўрўп јадыр ,
kapa пор'ат ойлап парчык,
ары перi аkтан -јадыр,
јалбақаi kус полып 200

учуБўп сыкты доғары ,

ak пулуттўң , kapa пулуттўң
аразына кiр-парчыk .
Aiланып нандырып кӧрзо

kyckazak кel- jадыр, 268

јалбаѕаi kус учуБЎп

kyckazakты сурўш јадыр ,
тудўп полотн одур,
kyckapak jерг & түссўк,
јалбадаi анд'ok тудўп пюбін -одур, 70
 — 500 —

алып Картаға аны кӧруп

пастырып кеlgiк анда ,
кelin kyckazakты тудўб-амцыk,
столба јеттpä парчык,
ав јалбақаi kapa пор'ат пол - парды .
Картада Мерганг& cülün јадыр :
« Кыр адың бlўп парванда
« тыны kyckapak Полып
«joдaры учуk-пардан,
280 « kyckazakты тутканда
« кыр адыңны тiргiзiб-ал!
а туткан kyckazakты
« kыр адының аkсына сал ,
« емнàп аны тiргiзiб-ал ! »
288
Кусkаgаk аkсына cykчўk,
ем салып емнӑп јадыр,
тіріlіп парчыk kыр ат.
« Каіда кӧрўп піlдің » тедір,
« Кан Пуркан туңмамны ?
290
«« Pakkы јерді кӧрӧп кеlрікпін,
«« kара јердің јағазында
««kан тегарнің тӧзӧнді
«« туңмаңны кӧрчукпун .
aa Кара кўрӣң аттыг
298
« « Кан Тәңёс тäп алып кiзi
аа туңмаңны аппардан,
«« алына көнүнй аппарабас,
аа тӧрт ӧргӧн сабабас,
« « аға јапсырып палқап тыр.
300
«« Тобус тас олны кыдырып кеlрік,
«« Ölгӧі тебäc okпынаң адып јадырлар,
« « аранцула аттыг ползаң,
аа алып к¢lук постыг ползаң
аж ам једіn а туңмаңны , »
 501

305
Картаға Мергін сурўп јадыр :
« Раk jӱгӱргäзіңмä, kыр ат ?
« јақын jӱгӱрг & зіңмä, кыр ат ? »
аа .Тӱгӱрчікпін, ем кӯliм !
«аецімнің төгү алты Карыс бскөнцd
310
« « jӱгӱрчікпін !
« « ізаңынiң ўдў jipiliп тӱзүп калғанца
« « jӱгӱрчікпін!
a « kapk kapa kupk күн брто
аммолат јазыда jӱгӱргібін ,
« « тӧрт туiңағы тозы уранванда 818
са«jӱгӱр кеlчікпін,

« « паkпа пазып јеттікпін ,

« « ам парып полбассым . » »

Пор'аттаң сур-јадыр Картада Мерган:

« Раk jӱгӱрёзіңма, пор'атым ? 320

« јақын jӱгӱразіңмы, пор'атым ? »

«« То5ус тегір јеріні
авто5ус ебiрiп jӱгӱрябін,
« «детті тегір јеріні
« «детті ебiрiп jӱгӱрабін , 320

« « алты kадыл керім тӱгӱ

« ««алты карыс бскӧнцӧ jӱгӱpäбін ,
« « ізäң & нің “ дў Јіріганц
« « төзүп калғанцa jӱгӱрабін. » »
Алып jakсы Картада Мергін 330

kapa пор'атka jӱганiн cykтў ,

kapa пop” атты езäpläді,
туңмазын кіläп , парі.
Кыр ат jokтады езін & :
« Мынаң ёс күн парарзың , 336

« пір талаі кечёрзің ,

а талабдың озарындағы
« сын устунд сыңарзың . »
 — 502 —

« Арқалыk сын өстөнӑң

340 «аркы сары карап кӧрӧрзўң,
аkырыk kapa jӱгӱрган,
акырык көн- ӧртӧ jӱгӱрган
« молат јазы анда полар.
« Кырыk kapa jӱгӱруп,
345
«Кырык көн -орто jӱгӱруп
а молат јазыны ертіп сықарзың,
«паза пір талаі кечӑрзан,
« пір сынға сығар-ok-сың,
«анаң ёстўнӧң карап кӧрӧрчӧң,
380 «дыда сабы jыс полып јадыр,
« кiзi мiзi брт полып јадыр.
«Eбiрiп парар јер јоқул,
« тобырып парар ізі jоқул;
«алардың аразындa jӱгӱргабун,
350 « укпынаң атканнар
« ykтің пiзiнi саптырбабын,
«kылыспынаң сапkaннар,
аkылыс пізін & kыдырбабын,
аkылыстың сыртына пазып
360 « jӱгӱргäбін,
«дыдабыннаң сасkаннар
« jыда пiзiнà cастырбабын,
«jыданың сабына пазып
«jӱгӱргäбін .
368 « Озарындағы арқалыk сынға сыkkабын;
«apkы сарын карап кӧргӧбён,
«от талаi ағып пар-тыр,
« от талаiның бры пурлаг
стегіргä сықып јадыр,
370 вот талаiның сыkkaн брынаң
« тегiрнiң кыры кызара кӧјўп јадыр,
«kapa јернің оды kopa којўп јадыр,

- -
 — 503 —
« ол талаіны кечіп ысkабын.
« Ус kара ўс кӱн jӱгӱргібін,
« joлдa kaзaп салған ха ,

« kaн позpаk ат тур-јадыр,

« езі аның кырiндa ölўп пар- тыр,
са
« алып кiзi аны бдӱрўп пар- тыр,
« ол алыпты емнӑп
« тіргiзiб -алқабын.
« Тірігандä сурдабын ;
« Но алып сені бдургüн ?
« алып jakcы сӧlӧп јадыр:
« Кара кӱpäң аттыг Кан Төңёс
« абаkаi jakсы Кан Пуркан аппарғанда
« аны сурўп партрабыс,
« мені здөрүп салған.
« Ең көliң туңмазын качыр- партрза
амаға кезін !» тедір,
« мен полызарым ада.
« Анаң ары паза ўс күн jӱгӱргäбін ,
aýc kapa-ok jýrýpråkin,
«анда joлдa пaзa kop ат тур- јадыр,
« езäplir kaзaп салған,
« езй анд°ok ölгон-ok jадыр,
« ортазы укпынаң кез & аткан,
«аны тірriскӑн -ӧк-пун.
« Кара kop аттыг
« Каттан Алып ол пол-тыр.
« Анаң мен сурқабын:
« Но тäп алып сені одвргüн ?
« Кара кӯрің атгыг Кан Тонус
« Кан Пурканны аппарқанда ,
« мен аны сүрөп парқанда
• мені одўрган! тедр.
« Ең көliң , Картара Мергын,
 504

« туңмазын качырзып партрза

« маға кеlѕін ! » тедір,
« мен kaдa пapарбын » тедір .
010
« Анаң ары кара јердің јағазында
« kан тегірдің тӧзында
« Кан Төңўстўң јуртў
« алып ползаң туңмаңа једіп ам . »
Кара пор'ат езäpli6 & c,
118 Картада Мергын алтан-јадыр,
кӧдєруп кelin kaмуы салуыk,
арқалыk cынын азып парі,
арбаттыг сölўн тобрып парі ,
jыл парар јер јеттi kонып парды ,
120 аі парар јер ара kонып парды ,
арқалыk сынға сығып кеlрік,
аркы сарын карап кӧрүп тур,
kырыk kapa jӱгӱрцäң
kырыk күн -ӧртӧ jӱгӱрдың
428 молат јазы јадып јадыр
Кара пор'атkа kамцы салык,
ёкӱс салдыk молат јазы кіра
kырыk kapa kырыk кӱн -ӧрто
kapa пор'ат jӱгӱр парі,
430 табан табызы тазылып парі,

тын табызы kйлап парі ,

молат јазыдаң сыңа конып

арқалыk сынына ыссык,
аркы сарын карап көрүп турдў
130 От талаi ақып пар - тыр ,

от талаiның оры
kaн тегiргi сығып јат,
kaн тегiрнiң кыры
кызара којўп јадыр,
440 kapa јернің оды
 505

kopa којўп јадыр.

Кара пор'arka kaмуы салып
ёкӱс етчік, от талаіны кессік,
kapa пор'атkа kамуы салабас
Jыл парар јерін јеттi kонып,
аі парар јерін ара kонып,
kapa јернің јағазында,
kaн тегiрнiң тӧзунда
арқалыk Алтаі сын тур- јадыр.
Аның ўстуна сығып кеlіп 4)

аркы сарын карап турчўk,

ak талаi ақып турдў ,
ak талабдың kaзында
ak сыр5а Полған ал јадыр,
ak сарыг Полған мал јадыр, 488

kaмыk jоны kаіна јадыр,

kарачылыг еп көрўнмін -јадыр,

тӱмын јоны тўрғlän јадыр ,
туннуктуг еп көрүнмін - Јадыр.
400
Алда кўнгӧ кіріп кеlgiк,
ат палғацаң алтын столба кеlgiк,
тузуп адын палдарыk.
Ak ебіна кіріп кеlза
алып jakсы толдра одурлар ;
166
езін тeп езённäc-jадыр,
менді теп мендiläc- jадыр,
алтын сірінің ўстун парабас
одуруп јадыр Картада Мергќн.
Алып jakcылар араға ізіп јадыр,
ічабäс езӧріп партлар , 470

ўр полза iс - партлар,
ас полза iс - партлар ,
тобус күн іс- партлар,
тонус кара іс - шарілар.
1. 82
 506

473 Токус кўннуң пазында

kapa пор'ат кістän јадыр:
« Ем кfliм алып Картада ,
« kаіда пардың сен ?» тедір.
Алып Картаға сыдабас
480 kapa пор'атka jokтап јадыр :
« Астаң астадыңма ?

« сугдаң суkcaдыңма ?
« Нова кістäп јадырзың ? »
Аранцула kара пор'ат сölüдў:
188 « Астаң ноқа астiрбын,
« сугдан ноға cykciрбын,
« араға ічабіс адаңнаң сыkkaн
« Кан Пурканны унтўп салдыңма ? »
Ат сölüндӧ сағыныб- алды ,
490 парарда тeрӧн -Јадыр,
пор'атка алтанабас
арқалыk сынға сығара јортабас,
kapa пор'ат сölüп јадыр:
« Поја пӧрӧктуг полқазың
498 « ам пӧрің ноқа јоқул ? »
Картаға Мергüн салын -турза
пӧрін унтўп сал - тыр.
« Алтын Канның палазы
« Алтын Арыг сын абаkai
300 « алар кiзiм пӧрім јып салар . »
Пор'атkа kамцы салабас
арқалыk сынны азып парі ,
арбаттыг сölўн тобрып парі,
аі парар јерінді
300 ара kонып парды ам .
jыл парар јерінд &
јеттi kонып парды ам .
Кара јернің Јағазында
 507

kaн тегiрнiң тӧзӧнд

арқалыk сынға сығып кеlді, B10

аркы сарын карап кӧр - турза

ал күн турўш јадыр.
Ат палқараң алтын столба
kaн позpаk ат тур- јадыр.
kараның от којўп тур, B18

kapқынаң тӱдун пурлап тур.

Алып jakсы Картада Мергін
адын алтын столба палқIбас
епкä кіріп кеlgiк.
Корзй алып jakсы одурўп јадыр, 320

терак тезä салазы jоқул,

теб % тезі пӧгӱну јодул.
Езан теп езаннӑс- турдў,
менді теп мендiläс - турдў ,
алып катына сӧӧп јадыр: 328

« Астан кiзӣ ас пер !

« cykсан кiзä суг пер !
« akсын тiliн сурарда . »
Астанына ас пер -јадыр,

cykсанына суг пер- јадыр, 330

карыны тоссыk,
kабырқаны тенён-јадыр,
kарағы оттыг пол- тыр,
kaмaғы суглўг пол - тыр.
« Но тан алып пoлцаңзын? » 338

«« Алты тегiрнiң озарында jурттўг ,

« « аранцула kара пор'аттыг

« « Картада Мергüн полицаңмын ,

аадала мўнцäң атым кыр ат . »
640
« Pakпа чакынба партзың ? »
« « Адамнаң када сыkkaн

« « даңые Кан Пуркан туңмамны

 ---
508

« « кіlін парібын » » тедір.

« « Кан Пурканны тапшiн
В43 a « кырыk jыл jӧрдӱм ,
«« пірӑр јерді сен естің танЇ
«« пірар јердä сен кӧрдўң тüні. » »
« Кӧргӧбӱн мен аны ,
« алты kyлас сынныг
680 « Кан Төңёс аппарі,
« адын ас kамрылады ,
« абаkаi jakсы кӧп камчылады .
« Абаkаi jakсы ылғалі парі,
« абаkаi jakcы сыктап парі,
388 « kараның јазын кан етіп парі ,
« пурнўнўң сӯн пус едіп парі ,
« аны көрәш сыдап подбін,
« алыптаң пылап аларда сўргібін,
« kурлуk kаpбi јазын сӯрдан,
360 « садаk kаpбi yБун сӯрдан,
« тарты кеliп аткан мені ,
« ортабынаң кезä аткан ;
« анда бlyn kaлқабын,
« kыр адың менi тiргiскüн ,»
368
« « Менің кыр адым
«« сені тіргіскӑн полза
«« kада парал ! » » тедір.
јајанның путкын Кан Мергн:
« jok , парбассым » тео јадыр,
370 « парзам паза бдӱрӑр мені .
Картада Мерган сölün јадыр :
« Ікi kолын мен тударбын,

« ікі аза5ын тут ! »

Парарда кўстап јадыр.
078 Ам ікülüң пар-Јадыр,

арқалык сынын азып парілар,

 509

арбаттыг сölüн тобрып парілар ,

jыл парар јеріндӣ
јеттi kонып партлар ,
880
аі парар јерінді
ара kонып пардылар ,
kapa јернің јағазына јетчіктёр,
kaн тегiрнiң тӧзӧна јетчіктӧр ,
арқалыk сынның ўстун
385
сыk - кеlgiктёр,
арқалыk сынның озарының
Паза алып кеlgiк.
Сынның ёстӱнд & тоқас јадырлар,
удра кеlräн алып jakсы
kapa kул'аттыг Каттан Алып юлцаң . 390

Каттан Алып сур -јадыр :

« Но тüн алып пoлцаңзаң ? »

«« Кара пор'аттыг
«« Картаға Мергӑн полицаңмын ,
B9 %
«« kapa jалқыс туңмам
« « Кан Пуркан абаkai
a « аңнап парланымда јіт-пардан,
« « аны кіlіп jӧрбун,
«« кӧрдуңма туңмамны ? »»
800
« Мен кӧргобун ! » тедір ,
« kара кўраң аттыг Кан Төңёс
« туңмамны аппарған.
« Абаkаi jakсы Кан Пурканны
« тергäзінӑ полқап салған,
008
« ат jakcыны ас kaмрылады ,
« абаkаi jakcыны кӧп kaмцылады ,
« абаkаi jakсы ымдап тыр ,
« абаkаi jakcы сыктап тыр ,
« ымдап партқанын сыдап подбін ,
610
« пылап аларда сўргабін.
 510

« Алып jakсы Кан Тәңёс

« kурлуk kаpбi јазын алған,
« садаk kаpбi yБўн алған ,
« тарт кеliп атќанда мені
618 « орта пеliмнi кезi аткан ,

« анда бlyn kaлқабын ;

« kыр адың тіргіскӑн мені . »
« « Кыр адым тіргіскüн полза
« « koбырғанымынаң kaic
620 «« kарындас поларбыс,
«атузўмынан турус
« « тубан поларбыс,
« « kада парал ! » » тедір.
Каттан Алып сӧlӧп јадыр:
628 « Парбассым Кан Тәңўскӧ,
« Кан Тәңёстўң kаpан кӧрбоссум,
« Кан Төңүстүң каран кӧргӧнцо
« тақаның абазының kаpан кӧрӧрбун . »
« « Парал ! » тедір Картада Мергüн ,
630 «« iкi kолын мен тударбын,

«aiкi азағын срар тудЎңар ! »»

Учölüң партлар,

арқалыk cынын азып партлар ,

арбаттыг сölўн тобрып парілар,
638 jыл парар јеріндä
јеттi koн партлар ,
аі парар јеріндä
ара kонып парілар,
ўр полза парып јадырлар,

640 ас полза парып јадырлар,

kapa јернің јағазы jетчіктёр,
kaн тегiрнiң тӧзўню јетчіктӧр,
Алтаі сынның ёстўня
сығып кеlgiктёр өчöldң.
 511 -

Аркы сарын коруп турлар , 648

ап адас тӱскüн ал кӱн јадыр,

ak сарыг Полған мал јадыр,
ол ялның ортасында
тобус пулуңнўг тас тура јадыр,
тас тураның тастында 600

алтын столба палдап салған,

kара кўраң ат палдап салған .
Аны көрүп Картађа Мерган
iкi алыпka cülün јадыр:
« Ікі алып алға кіріңёр ! » 688

«« Tok ! »» тедiрläp, « «піс паспаспыс,

a « сен јақысkан пар ! »» тедiрlip,
« « тудус сыксаң азағын
«а піс јапсынарбыс ! » тедір.
Ікі алып јат- калды , 660

Картада Мерган јақысkан

яш кўнгi кiр -јадыр.
Ат палғацаң столба јетчік,
адын атын столба палқады ,
тас тураның езігі сар кеlgiк. 660

Езіктің kырiнa кelsä

езіктің ікі сарында
iкi адаі темір кінцібінӑң палған.
Езік ачып кірӑргä парт
070
iкi адаі ўкӱс салцыk kабарда.
Пір колыбынаң Картада Мергӑн
пір адаіны jaпcынцык,
пір колыбынаң Картаға Мерган
пір адаіны jaпcынцык,
темір кінцізі ўзй тартчык, 678

тас тураның пулна

iкi адаіны Здөр & -сапчык.
Езік ассыk кіріп кеlrін,
 512

ікіпрізі езік турўii jадыр,

880 iкінцізі езіктің ікі сарында
ікі аба тур-јадыр.
Езік ачып кіря парарда

ікі аба ёкӱс самцыk kабарда ,

пір колыбынаң
888 пір абаны Јапсынцыk,
пір колыбынаң
пір абаны jaпcынцык,
кӧдөр кеlgiк ікі абаны ,
кінцізін өза тартчык,
690
тас тураның пулна
Јапсыра сапчыk ікі абаны ,
ікі аба анда бlуп паркан .
Езігін ачып кіріп кеlgiк,
учунцізі езік тур -јадыр,
698 чўнцізі езіктің ікі сарында
iкi алып тур јадыр,
пірзі молат кылычын тудўп сантыр ,
пірзй молат jыданып тудўп сал - тыр,
пірзi cülün јадыр :
700
« Алып Картағаның мойнын
« молат кылыспынаң саu ! »
пірзi cülüп јадыр :
То5ус аэра молат jыдабынан
« kӧксўнӑң оттря сас ! »
700 Пірзi kылыспынан

сабарда ёкӱс етчік,

пірзi jыдабынан
сачарға өк ¢ с етчік.
Алып jakсы Картада Мерган
710 пір алыптың пазын
ўзӣ тартып тастарыk,
пір шыптың колын
 — 513 —

ўз тартып тастауыk,
iкi алыпты ӧдєр-јадыр анда.
Езiктi ачып кіріп кеlgiк, 118

ak ебіня кірабас
алып jakсы Кан Тәңўс
алтын сірёдің ёстунда узуп јадыр,
јетті сарыг kыс
пазын тудўп піт сok-jадыр.
Картаға Мергüн өкөс етчік,
алып jakсы Кан Төңјств
нактаң ары сапчык,
альur jakсы ед'ok узуп јадыр.
Ікiнцiзiн паз' ok кel-сарчык, 725

kымыран јадыр алып jakсы,

kiмыран јатканда алып jakсы
тас тура kaдa kымырап јадыр.
Учӱнцізін нактаң ары сапчык,
алып jakсы тура kонды , 730
турўп кеlіп тудўс-јадырлар.
Тас тураны тез& тебіссіктар,
анаң ары сығып кеlдil &p ,
тасkары сығып паза кӱpäc- jадырлар;
738
ўр полза курс-Јадырлар,
ас полза кӱpäc- jадырлар,
јетті кўнг јеттра кўрстilap,
тобус кӱн тоза кӱрӑстil& p,
тобраkkа тӱсоӑріктёр.
740
Арқалыk сынның ёстўны
сығып пардылар кўрёзііі,
тобpаk kазрацыі
брлазып јадырлар,
ебін & тартыстылар кўразір,
емніг Кулунуў 748

Кыскырызып јадымар,
о
 514

ўр полза кӱріс партлар,

ас полза кӱрас парілар ,
јеттi jылға кӱрастilap,
730 јерга тўспін јадырлар,
тобус jылда кўрiстil& p,
тобраkkа тўсти јадырлар.
Алып тӧрӧн Картађа Мергын
азакпынаң ас пазып тыр,
750 ајабынан кӧп тајан- тыр.
« Када кеlräн арќыстар,
« kаіда полдыңар срӑр ?
« Полызып кеlіцёр мақа ! »
Ікi apkыс сölüп тӱр:
760 « Корбӧнун Кан Тоңёсту кӧрзўн !
« еспанiн Кан Төңўстї ессін !
« ölбіннің алып Картада дізўн !
« парбіннан алып Картада парзын ! »»
Apkыс полқан ікі алып
768 нандра jӱгӱртуп јадырлар.
Алып тӧрӧн Картада Мерган,
алып тӧрӧн Кан Тоңёс

ӱр полза кӱрассік ,
ас полза кӱpäссік,
770 алып тӧрӧн Кан Төңfc
Јовары сығара кӧдурчук,
kapa јергі ақылып
алып Картағаны тастап јадыр.
Одӱрўп полбiн - дыр,
773 пазын пас- јадыр,
кӧчүгү тур -пар -јадыр,
кӧчугун пас -Јадыр,
пазы турўп пар - Јадыр.
Туруп кеlgiк паза Картадан Мергін ,
780 ам паз'ok кўрыс-јадырлар,
—
 - 515

јетті кӱнгä jäтер кӱрiстilap,

јергä төсін јадырлар.
токус кўнга тоза кӱрiстilip,
тобраkkа түспти јадырлар.
788
Токус кўннуң пазы ертізіп јадыр,
алып jakсы Кан Тәңёс
азаkoынаң ас пасты ,

арабынан кӧп тајанды ,

алып jakсы Картаға Мерган

790
тегіргі кӧдөрүп сығарды .
Кыскырып парі Кан Тоңfc:
« Зернің алтында jеттi kykaт,
« деттi kykaттың көзäзі,
«дер віназы Јер Кара ,
« kаіда пардың , нанцым ? » 798

Картада Мерган ўкус етіп

kapa јергі ағылып тастацыk,
ас пеlін&ң алты јерді
кез & тепчік Картада Мергён ,
Кан Тәңёс ам ölgўк. 800

Кан Тӧңёс ölróндд

Јер алтынаң јер аіназы
јер алтынаң сығып кеlgiк.
Алып Картада ам кеlіп
Јапсын-јадырлар ікӧldң, 808

kaзpа пӱг & тартыс партлар,

kaзpа торбакчылі бралас јадырлар,
& пугӣ тартыс паріалар,
емніг kулунцылі
kickырыс парлар , 810

Полыспін ертіс јајырлар ,

пукацылі сығырыс јадырлар,
ўр полза кўрыссіктёр,
ас полза кўрассіктёр,
 516

818 јетгі кӱн јері кӱрiстilip,

тобус кӱн тоза крäстilap ,

тоус кӱнн ° ң пазы ертіс - јадыр.
Јер аіназы јер Кара
азакпынаң ас пасты ,
820 ајабынаң кӧп тајанды ,
Картада Мерган јер аіназын
kapa јердің къдөрүп
kaн тегiрга сыларды ,
ak пулут kapa пулут
825
аралі кӧдӱруп кеlgiк ,
јер аіназы Јер Кара кыскырды :
« детті там јер атында

ajetti kykar!
« деттi kykaттың пазы
830 « Бекчaкai kykaт !!

« kаіда пардың, kaзінім ?

« koлы сарыг тырғаkтыг,
« koрқанцыл kapakтыг ,
kендір тулуңнўг ,
838 « кel табpаk полыс мақа ! »
Кара јергі ағылып
јер аіназын тастацыk ,
opkaзын ашты јердан
кезд тепті Картада Мерган ,
840 јер аіназы Јер Кара ам біщук.
јетті там јер атынан

Јекчӧкӧi kykaт ам сыкчык.

Алып Картаға ам јапсын -јадыр,
ёр полза кӱрс парілар .
848 ас полза кӱpäс партлар ,
со1 сарындағы кендір тун
ўз тартты Картаға Мергін ,
kapa jeргі тастарыk,
 — 517 —

kykaттың тастан тул

kapa тackыл полып ӧс парі, 800

оң сарындағы кендір тулін

тегіргі сары тартчык,
оң колбынаң өз тартчыk,
тегірдäң аk тасkыл полып
838
бзүп јадыр кендір тулт.
Токус кӱн тозылғанца
кўразіп партлар,
то5ус кўннуң пазына jеткында
kapa тackыл аk тасkылбынаң
860
пірігіп партлар,
iкi тackымның аразында
кўрaзiп турдўлар.
Аранцула kара пор'ат
оларны корбін-јадыр,
kap пор'ат естіп јасса 868
алып Картаға бcтӧл јадыр.
Кара пор'ат амды кеlіп ылқап турдў:
« Улуг јуртўбўс улуа kалар,
« кічіг jуртўбўс кiстiri kалар,
« kабырғадаң аjарда 870
« kарындасыбыс јоқул,
« тузубўсгы турузарна
«туғаныбыс јогул,
« тобус јер ӧттра
« тобус ебpa jӱгӱрарга, 873

« пір јерді туған тaknaiбын!

« јетті тегір јетера
ajetri eopå jýrýpäprå
« Карындас кіl &li тaknaiбын!,
Торус тегір јердің 880
тоңус ебpa jӱгӱрчук,
тудан тап полбарыk;
 518

јетті тегір јеттi jӱгӱрчук,

kарындас тап болбарыk .
888 Карындас тап ПолбIннан
oiлап сығып парip .

Арқалыk сынны азып парip,

арбаттыг сӧlўн тобрып партр ,
Кан Мергіннің јуртўна јет - тір ,
890 Кан Мергüн Каттан Алыппынан
арада iчin јадырлар.
Кара пор'ат сӧlöо јадыр :
« Алып Картада оlуп калцыk ,
« арыг тынына ара кiрiзiнӑр ! »
89B «« Зібінн & ң алып Картада бізён !
« « парбіннан алып Картаға парзын ! »
Тасkары сыктылар ікülüң,
пор'атты тудўб- алдылар,
арқалык сынға једініп партлар,
900 арқалыk сынның өстөнд
тобус азыр темір тыт тур -јадыр,
арқамцыбынаң јапсыра
палқарыктар кара пор'атты ,
iкi алып алқа кіріп парып
908 араға іс јадырлар.

Палқап салған пор'ат ылдап тыр

kapak jазын кан етіп
пурун сўн пус етіп
јетті күн јеттря турдў пор'ат,
910 јетті күнгi jеткӑнд &
тулқап јадыр, тепкіlіп јадыр,
арқамуызын өз & тепкіl & п
oiлап сыкты кара пор'ат.
« Егін мен jӱргон поїзам ,
918 « ем куlім тіргізіп азам
« адаiның аjазында
 519

« тамак пердiрipoic срӑрга ,

«іцä ӱдўбӱның
« кӱн кӧстӱрароїс сраргä !
« пу јердi jӧрӧббс 920

« ем кӱliм jokта kаіда парабын ?

« тасkылның абзөгүні сыдабас
« тасkылнаң сегіріп ölөргө,
« aндa olyn полбазам

« талаiның терӑңінӣ кіріп 925

« анда оlорбун ! » тедір.
Tackылның пӧзугунë jӱгӱрчук,
тасkылның позүгўнäң сегір - јадыр,
анаң сегіріп бlўп подбацыk.
Ам тамаіля кір сегірчік, 930
талаiның төбөндi jӱгӱр- јадыр,
талаiның kумўн еlrai jӱгӱрчук,
талаiның сӯн солдpa jӱгӱрчӱк,
талайға кіріп оlўп полбацыk .
Талаідаң сығара jӱгӱр сыкчык , 938
kapa јернің јақазына јетчік,
kaн тегiрнiң тӧзўна јетчік ,
арқалыk сын турўп јадыр,
аның ёстуна сығып кеlgiк,
аркы сарын карап кӧр- тур. 940
Сасkан тўспäс сарыг сöl-jадыр,
kyckун тўспäc kуба сӧl-jадыр,
арқалык сынның едäгінді
аk kазын тур -јадыр,
алтын пәрlуг пол - тыр, 98
көмүс тостыг пол - тыр .
Кара пор'ат сölün јадыр :
« Теріні сӯма парзам
« но нема пiстi тiргiзi6-алар ?
« kaрыңдазыбыс јодул , 900
 520
|

« туғаныбыс јоқул,
« ak kыр атkа парзам ,
« ak kыр аттанц суразам
« алып полдыба пiстi тiргiзiрга ?
968 « алтын пӱplўг кўмөс тостыг
« аk kазынның тӧзүндä ölброўн!
« от jiбiн астап 8ləрбун!
« суг іспін cykcan olӧрбён ! »
Oiлап сыкчыk kapa пор'ат,
960 аk kазынның тӧзүндӣ турўб-яшцыk,
от jiбiн -јадыр, астап јадыр ,
су іспін- јадыр, cykcan јадыр,
ölӧр парар једіп кеlgiк .
Арқалыk сынның өстүнді
908 ат jakсы азып концык,
кӧрӧр полза kара пор'ат
ойлап турған аk kыр ат пол - тыр.
Oілаб-одурўп кӧр- одур .
Аркалык сынның едäгіндӣ
10 kapa пӱрөг турўп јадыр,
kapa пӱругнуң аразында
алып кiзi тур- јадыр.
Ол алып оң колына УБЎн алды ,
сол колына јазын алды ,
973 тартып кеlір атчык,

ykтўң пiзiнё саптырбацык ,

нандра oiлап кӧр- турза
аранцула kapa kул аттыг
Каттан Алып аткан .
980 « Ем кӱliм Картада Мергüнні
« тіргізіп алып ползам
« адаi ajақында
« тамаk перарбін сақа !
« ің& ўдф бiның
 521

« күн кӧстӱрӑрбін сақа ! » 980

Кыр атkа jеттpa oiлап кеlgiк,
једар полза пор'ат тінтрып тур ,
dlӧрг& jӧр kapa пор'ат.
Кеңрадіп кiстап јадыр аk kыр ат ,

маңрадып оқрап јадыр, 990

olўп парјаң пор'атты

kаpанаң кӧрўп тўр.

« Аранцула kара пор'ат,
« ёс kaтті суг iчіб - ai !
« fc kaттi от jiб -aІ» 990
Пор'ат ус kaттi от jiб - алды ,
пор'ат ёс kaтті суг істі ,
тіріlіп парчыk kapa пор'ат.
Ak kыр ат сур -јадыр :
« Ем кўliм kаіда парлан ? » 1000
«« Куќатпынаң тудуckaн
«« таң ölгӧнмӧ ? таң тірігба ?
aaniiбiн - jaдырмын, » »

« Тудусkан јерін пilräнд %

«дөр пастап kаіда Халқан. » 1000
Кара пор'ат пастап jӱгӱрўп парip,
аk kыр ат сбнынаң
Кулунцўлi kоп партр,
ak тасkылға kapa тackымға
јетчіктӧр ікі ат, 1010
таң бігонмӧ ? таң тірігба ?
піloin - jадырлар.

Пiр кiзi тапсап јадыр,

iкi ат естіп турўлар,
kaiдаң пiiбiн- јадырлар, 1018
таң јернің алтында ,

таң тегiрнiң ўстунда

кiзi тапсап јадыр ,
88
 522

кізі ылғанцылі естil -jaдыр ;

1020 таң јернің алтында ,
таң тегiрнiң ўстӱнді
піlji -ok -jадырлар.
Паза естiliп турдў ,
кізі бcтon јаткан осkос ,
1023 kaiдаң пilбін-јадырлар.
Кыр ат ары перi cilкін -јадыр,
ат пазына алтын кӧк полып

јоғары аjастал учуk парі,

ak пулуттўң kapa пулуттўң
1030 аразына кіріп парчык ,
естіп тыңнан јбрзд
тобун остӧп јаткан естilgiк,
нандра тобӱн түзүп парip ,
тобун тўсса алтын кӧк

1035 ak тасkылның kapa тackылның

аразында бcтбо јадыр.

Ат пазынgа алтын кӧк
kajа аразында одур -јадыр,
ёстда јаткан кiзiнi тапитн -јадыр.

1040 Ak тасkыл тегiрдың пері түскüн,

kapa тackы јердың доғары бскон .

Ікi kajaтың аразында

алтын кӧк тапсап јадыр,
атын кӧк тапсаңда

1048 kapa тackыл kapa kopвaнцын Полып

kapa jepra kaiлып јадыр ,
ak тасkыл аk тубан Полып
јовары сығып јадыр.
Ak тасы . jok полуыk,

1000 kapa тackыш jok- u - пюдцыk .

Алып Картада јерді бcт36 - ОДур ,
kykaт јер атынаң сыk - кеlgiк,
 123

алып Картаға кеlіu jaпcын-Јадыр,

ам кеlіп тудус-јадырлар,
ам кеlіп кӱрас-јадырлар, 1000

ўр полза кўрас- јадырлар,

ас полза кўрас- јадырлар,
зі алысканца кўрастilip,
jыл jылысkанца кӱрастiläp.
Кыр ат , kapa пор'ат пiliп турўлар, 1000

kykaттың тыны позында jовул ,

ykkaнын пiliп турўлар,
kapa јернің алтында
токус талаi ағып кel - тір,
пір јергі пірігіп пір талаі полып 108

пу Јердің ўстўны сығып кеlді м талаі,

тобус талаiның пеlmiрiнда
јес оба озуп сыk - тыр,

јер стёна сығара взўп тур,

јернің тегiрнiң орта пӱруна 1070

оu jес оба взўп тур.

Јес обаның твзунда kара сундук,

kapa сундуктўң тубунда

kykaттың тыны анда јадыр,
kykaттың тыны jеттi kyckajak fюм - тыр. 18

деттi kусkаgаk дәрзі

kykaт анаң ölър - пол - тыр .

Јес оба талазып jӱгӱруп партлар,

ўр полза југӱрдflap,
ас полза jӱгӱрдfläp, 1080

јес оба једіп кеlgiктёр.

Кара пор'ат азакпынан
обаның тӧзўн сакпылап јадыр ,
јес обаның тӧзүнді
kapa тoбрakтың аразында 1035

kapa сундук анда јадыр.

 524

Азаkпынаң кара сундуктўң аkсын

оја сачыk kapa пор'ат,

кӧрчӧ алтын kajырчаk турдў,
100 алтын kajырчакты сығара тартчык,
алтын kajырчакты аkсына алып

jӱгӱрўп одурлар Картаға сары .

Једіп кеlѕаlар ікӧlӧң ,
олар тудўзўб- ok jадылар.
1098 « Кусkаgаkты kаіда вдөрiбic ? »

iкi ат jokтас јадырлар.

Тас пастыг кiзi полып

аk kыр ат kўл-Јадыр,
алтын абдыраны
1100 тас кiзi ачып јадыр,
ачыб - алып кбрзд
јеттi kусkаgаk iстiнда јадыр.
Тас кiзi ам кelin

јеттi kyckazakты тудўб -алуыk,

108 алып jakсы Картаға Мергіннің
Кылычын сўрўб- алцыk,
јеттi kyckazakтың мойнын кессік ,
kykaттың тыны ўзўл - парчыk,
алып Картаға аілан кеlgiк,
1110 ікі аттың мойнын кучактап
ылдап тур Картада Мергн :
« Olўп паркан позымны
« тіргізіп алдар, аттарым ! »
Кара пор'атка мөнүп алдык,
1118 Кан Тәңӯстўң алына кiрiб - одур,
аk kыр ат сонынаң
Кулунцўлап kоп парчыk.
Аранцула аk kыр аттаң
сур- јадыр Картаға Мерган :
1120 « Kaida olгон туңмам Кан Пуркан ? »
 525

Ak kыр ат бlrӧн јеріна пастацыk,

анда кӧрзi оlгін сӧгў анда јадыр,
Картада Мергüн туңмазының
бlrӧн согун теріп jӧр.
пір аі теріп алуыk, 1125
ебін епті сал- јадыр ,
табын таптi сал- јадыр,

ем салып емнӑп јадыр,

ем Полбiн -јадыр,
том салып томнап јадыр, 1130
том полбiн - јадыр.
Туңмазын тiргiс - подбін

ыдап сыктап турдў.

Kapak jазын кан едiп тураў
пурун сўн пус едiп турдў 1138
Кара пор'ат сölüп јадыр:
« Езёрiм ал , ем кӱliм ,
« дугонум сўр , ем к ¢ liм ,
« темір јернің kырiнда
« темір тасkыл тур , 1140
« темір тасkылның өстөндä

« тобус јајан, Кудайлар

« алты ноннўг аk отты п ° дөрдү,
« ölгон кiзi ол отпынаң тіргiзiр,

« ол отты ағыларға парім ! 1148

« езйнмінàң јөргөн ползам
« ёс күннөң пазында кеlipбiн. »
Пор'ат ойлап сыкчык,
ўр полуыk, ac подцыk,
ӯс күннүң пазында 1130
аk отты ақылап јетчік.

Ak oтoынан туңмазын емнап јадыр,

тіргізіп алчыk туңмазын,

kapтasa kус польш учуў

 526

1105 јоғары парып ыссыk туңмазы .

Картаға Мерган Кан Тәңӱстўң
jуртўн ам талап јадыр,
kaдырғанын качырып јадыр,
kaмыk jонын сӱрўп сыкчык,
1100 езін атка артып сыкчык,
езін теб т &ңніп сыкчыk.
Арналыk сынны азь парі ,
арбаттыг соlун тобырып парі ,
jыл парар јерінді
1103 јеттi kонып парт ,
аі парар јерінд &
ара kонып парі .
Парып јасса көрүп парі,
пір тас ба парып јадыр ,
1170 праi тоза немä піlіп парі осkаc,
праi нема тоза сағын парі осkаc ,
піlіп паріза алып кiзi ockac.
Тас длға јеттp & парып кеlgiк ,
тас блқа сölüп төр Картада Мергän :
1175 « Кеn jok полза кеп перім !

« адын jok полза ат jakcызын перім !

« мақа пу kамыk jонны качырарзыцма ?
« kадырған мамны сўрўзӑрзіңм ? »
«« Ат перзаң , кеп перзiн
1180 «« нова сўрўспäссім ? сўрўзiрiм ! »
Кептің jakcызын алып јадыр,
кезіп јадыр тас бл ,

аттың jakcызын алып јадыр,

Кан Тәңўстўң алтын kулас
1180 kapa кўрың адын ашып јадыр,
kара кўраң атка алтан -Јадыр.
Картада Мергін сölün јадыр :
« Ам адыңны адап пери !
 527

« Камыk jонның пазы

« kара кўраң аттыг 1190

« Тас Кінäс сен ам поларзың ! »

Пір kолына kуру ақас перчік.

« да кадырғанымны качырыб-ам ал !
« Камыk jонын сүруб -одур !
до сыдан кiзiнi аппарып сал !! 1190

аjоu сыдабан кiзiнi jo сап !

« jou сыдан мaлны аппар сал !
« дол сыдабан махны jo can ! »

Пір колыбынаң il ақас сачык,

пір колыбынаң куру адас сапчык, 1200

kaдырған малын kajырып парі ,

Камыk jонын сүруп парі ,
kapa кӱраң аттыг Tac Kiнiс .

Алып Картаға сölün јадыр :

« Золда керём пар, 1208

« мен ам пурун парім !

« сен сонмынаң једӑрзің. »
Кара пор'arkа kамры салабас,
укӱс салып пар-сыkчык ,
аk kыр ат Кулунцўлi kоп парі . 1210

Ур полза парчык,

ас полза парчык,
арқалык сынға сыkчык ,
аркы сарын карап кӧрчӧ
kapa kулаттыг Каттан Алыптың 19218

Ал күнү анда пол - тыр .

Картада Мергüн кыіқылап јадыр:

« Кара кул'ат пагдаба ?
« Каттан Алып темдіба ? »
Каттан Алып сыңар Конрыk, 1220

kapa Кух'атка алтанцыk,

арналыk cында сыңарa jӱгӱрчук,
 528

kapa kул'аттаң тӱзä kонцык,

пӧрӱгӱн сўра тартчык,
1220 пӧругун колтуђуна кыссык ,
пазырыб - одур адын једініп :
« Мені бдўрба , Картађа Мергён,
« алнынаң сапkaнцы боларбын. »
« Соныңнан kоқынды поларбын,
1230 «« Мен пilбассім , тедір ,

«а сонда Тас Кініс кеlip,

« «јардыбысты ол japap,
аспӧlгубўсту ол пölвр. »
Тас Кінёс једіп кеlрік.
1238 « Kaiдi етчің керак подцаң ?
« Тас Кінс пiстi jӧптоп пер ! »
Тас Кінёс сур-јадыр:
« Kaiдi кeрӧк полар срарнiң ? »
Картада Мергüн сölüп јадыр:
1240 « Андi андІ еткён Каттан Алып,
« kыр адым атќан Каттан Алып,
« kapa пор'атты туткан Каттан Алып,
« тобус азыр тытка палқан Каттан Алып ! »
Каттан Алыпты Tac Kiнiс сап јадыр
1200 nip kолындағы куру адаспынаң .
« Туртуңнў талап тўр !

« kaдырған малың позың kачыр !

« kaмыk jоныңны позың сўр ! »
Каттан Алып позының
12.0 jуртўн талап јадыр,
kaдырған малын позы kачырды ,
kaмыk jонын позы сүрдү.

Картада Мерган сölün јадыр:

« Золда " керім пар ,
1268 « мен пурун партмын ! »
Картаға алып Камуы салдыk,
 529

ӱкус салып парып сыкчык,

Кан Мергärä једіни кеlgiк.
Арқалыk сыннан kыівымани јадыр :
« Кан позpаk ат пагдаба ? 1200

« Кан Мергӑн темдäбä ? »

Кан Мергӑн естiбiic ,
ak ебінàң сыk- кеlді,
kaн позpаk атка мунун
арқа сынына сығып кеlді, 1208

kaн позpаk аттаң тӱзü kонцык,

пӧрін сӯра тартчык ,
пӧрін колтуБЎна kыссыk.
пазырыш јадыр , сўнз'lqin јадыр :
« Мені бдӱрбä , Картада Мергüн ! 1270

« алыңа саnkанцы поларбын,

« соныңa koқынцы поларбын ,
« улуг јаға сен парзан
« пазыңны мен сыктірым ,
« ӧдӱрбä мені , Картада Мергќн ! » 1278
Тас Кінäс кеlабс

Tac Kiнiс cülün јадыр :

« Јуртуңнў позың тала !

« малыңны позың kajыр !
« фоныңны позың сӱр ! » 1280

Кан Мергќн позы малыңны сўрдў,

kaмыk jонын позы сәрдә ,
Тас Кінас соннаң јӧрӯn

сојып jӧр Кан Мергüнні

Малын малға kостылар , 1288

јоның јонда kостылар,

арқалыk сынны азырып парі,
арбаттыг сӧіну тобыртып парі.
алып Картаға сölün јадыр :
« Малымны jеттip jуртума , 1290
ІІ . 84
 530

« мен мында kат аларда парбын. »

Тас Кінас јонын сӱруп парі,
Картада Мергüн кат аларда парі,
ўр полза парып јадыр,
129B ас полза парып јадыр,
арқалыk cында сыk - кеlgiк,
аркы сарын карап кӧрўп тур ,
ak талаiның kaзында
ал күн jурттап јадыр.
180 Ол алға кіріп кеlgiк,
тоі пол -јадыр ол алда ,
епкä кірчік, ас тамаk jiцiк,
kaрын тоссыk.
Алтын Канның кызын аларда
1300 Алтын Канда Кудалап јадыр,
Алтын Кан кызын пер -јадыр.
Тојың ет-јадырлар амды ,
астан јонын тозып јадыр,
арқан јонын семір- јадыр.
1310 Ол kаразын узуп концыk,
ағарып таң атчыk,2
арланып кун сыкчыk.
« Нанцаңмын » теп јадыр ам .
Алтын Кан : « Наныңар » тедір.
1318 Картада Мергüн каттын арык,
jуртўна нанып сыкты .
Jыл парар јеріндa

јеттi kонып партлар,

аі парар јерінді
1320 ара kонып парілар.
Алып jakсы Картада Мергiн
јерін & сӯна јет- кеlік.
Tac Kiнiс кеlg'ok,,
kадарван малын једір-кеl - тір ,
 — 531 —

kaмыk jонын ағыл-тыр, 1328

алып тӧрӧн Каттан алыпты

jылғы kадарчаң пастуk етті,
алып тӧрӧн Кан Мергінні
нек kадарчаң пастук етті.
Тојын едіn јадырлар. 1830
Арда фонын јып јадыр,
астан јонын тозып јадыр,
арван јонын семір- јадыр,
јалас кеlräн јонына
jakсы кеп кезірді, 1838
jaзaг кегін јонын
jakсы ат мөндөрдя.
Toi тозылып парчыk,
јоны ам тарап јадыр.
Ол kаразын узуп kон-Јадыр. 1840
Ағарып таң атчык,
арланып кӱн сыkчыk.
Јајаннаң пічiк төс- јадыр:
« Кан Пуркан пістің сары сықарзын !
«пістің пазында Пуркан полып одурзын! » 184B
Абаkаi jakсы Кан Пуркан
Картада Мергüн еңнін & пас- јадыр,
анаң ары тӱдөн полып
јоқары тегірг& cыкчыk.
Ол kаразын узуп јадыр 1880

алып jakсы Картада Мерган.

Ақарып таң атчык,
арланып күн сыкчык,
алып Картаға турўп кеlабас
тамаk jin јадыр, 1888
епті ам jурттап јадыр.
Нумak тозыл - парчыk.
 532

XVI Кан Мергüн Ai Мерг & нбінің .

Ak талаiның kaзында ,
ak тасkымның алтында

jурттап јадыр,
пулуң јерін jepläп јадыр ,
5 пулуң сўн ініп јадыр,
ak талаiның kaзында
ak ебін тудўп јадыр,
арқалыk сынның едäгіндä
ak малын кадыр -јадыр,
10 kaн позpаk аттыг

алты jacтыг Кан Мергӑн ,

кӧін емäс маллыг полды ,
кӧп емäс јонныг Полды,

ар јағыс Абаkаi Каттыр

18 јацалыг пол - тыр .
Ол kаразын узўп koндылар ,
ағарып таң адыш јадыр,
арланып кӱн сығып јадыр,
алты jacтыг Кан Мергӑн
20 туруп кеlgiк сiрадäң .
« Ар јағыс Абаkаi Каттыp japaң,
« таг јақалап аңнап парарда ,
« талаi kaстali kустап парарка ! »
«« Ададаң када сыkkaн
28 « « ар јағыс туңмам
«« Кан Мергüн, аяыг полба !
« « iцадäң када сыkkaн

« ар јақыс туңмам
« « Кан Мергüн , elї полба !
30 «« еңнабіска кебар кебiбic пар ,

«« kарыныбысkа jiр малыбыс пар,

 533

« « ацнап kустап парба !

«« сенің ӱчӱн аk тасkылның пӧзін

« « кӧп сенàбін,
«« аk талаiның тeрӧн 30

«« Квп сенàбін,
«« ікі пудуцнў еді салыг цолғанда
«« моінына eдi кiрiс полқанра jӧргобјн ,
« «ам аңнап парба , туңмам ! »»
Кан Мергінні токтап полбарыk, 40

аңнаб -ok парыб -ыза - берчік,

таг јақалап аң атчык,
талаi kaстan kус атчык,
kapcakтыг аңа kалыk пербін парі,
Канаттыг kycka бр пербів парі , 40

аңның kустўң едін

kaн позpаk атка артып парip,
оңар тескар артып партр ,
akсын піргä тартып парт ,

арқазын кескäіта тартып парі, 50

наныб - одур ебінà .

Алына кӱнунӣ кіріп кеlцік ,
ат палғацаң алтын столбаның тозуады
аттаң тӱс-јадыр.
Абаkаi Каттыр сығып кеlді, B8

арқа јонын јып јадыр,

арқа јоны кеlräнді
Абаkаi Каттыp fläп јадыр,
аткан аңны flän јадыр,
пајына кӧп пербін-јадыр, 60

johына ас пербін-јадыр,
праі пір тäң flän јадыр ,
узуннў ёзӣ кезіп fliп јадыр ,
јалбадын јара кезіп flän јадыр,
jaзaг кегін јонына 68
 - 534 —

jakсы ат мӱндөр-јадыр,
јалас кеlräн јонына
jakсы кеп кезiр-јадыр,
астап кеlräн јонын
о
астың jakcызыбынаң азраа јадыр,
арағының kaттiбынаң сілап јадыр.
Арткан едін ебіна ақылыk,
ak ебінӣ карабас
ас тамағын jin јадырлар,
kaрын тосkанда
kабырғазы тенёнрік.
Ол kаразын узуп kон -јадыр,
ағарып таң атып јадыр,
арланып кун сығып јадыр,
80
алып тӧрӧн Кан Мергiн
тура kонрыk, cülüцук:
« Ар јалқыс јадам Абаkаi Каттыр,
«аңнаб-ok-парарка!
« kустаб-ok парарқа! »
«« Парба ! токта! »» јаразы тедір.
Ікiнцiзi cyp-ok-jадыр.
« Аңнап kустап ыспазаң
« kaт аларға парарбын ! »
« « Кірігтің ар јалғыс туңмам
« « kaт аларға- да парба !
«« akcың сўдө арыза ,
« « арқа мојның kaтса
«« kaт аларда парарзың. »»
« Алып jakсының арқа моіны
«алып колында jӧрӧ катчан,
« алып jakсының аkcы сўду
«ат устунда jӧрӧ арыцаң.
« Парцаң - ok -пын, jӧрчӧң -ok-пын,
«сен сölüп перб & зің
 — 535 —

« Позым јөрүп kaт табарым.»

«« Аданаң када сыkkaн
«аар јалқыс туңмам
« Кан Мерган, алыг долба !
« « менің аirkанымны ес! » »
Кан позpаk атты езäpläді,
еспін јадыр, парып јадыр.
« Менің сӧзум еспäзаң пар!
« детті тегір јерінің озарында
« Алтын Кан јурттап јадыр,
« Алтын Канның палазы
« Алтын Арыг сын абаkai
«аны парып ал! » тедір,
«аның јајаны сенда,
« сенің јајаның анда ,
« аны парып ал !» тедір.
Eбір јөрўп езäplan jөрдү,
jӱгӱрўп jӧрўп jӱгіннàді,
кўмёс југüнін суБЎп салды,
кўр liг езёрiн езäpläп салды ,
темтӑрін теран-јадыр,
темір kyјағын кезіп јадыр,
арда пӧрчӧ садақын
ас пеlін& kучан-Јадыр,
kaн позpаk атка алтанцыk.
Абаkаi Каттыp japaзы кеlgiк,
« Ададаң сыkkaн ар јалғыс Кан Мергін,
« пір сölüп пeрӧр сӧзём пар,
вестёрзіңмӑ, Кан Мергüн?
«ірімн ң сыkkaн ар јалғыс Кан Мергын
« пір jokтап перйр јодым пар,
«естързіңмя, Кан Мерган ?»
« Естырбін!» тедір Кан Мерган.
« Пір тегір јерін одўп парзан.
 ---

-
536

« пір галаі кессің

135 « ол талаiның озарында

« арқалыk сынға сықарзың.

« Арқалыk сынның озарында
« kaлын kapa тaiђа јадыр ,
« kaлын kapa тaiланың јарымы
140 « Пазыны пір јергӣ тарткан ,
« kaн кeрa kус уја салған ,
« ікі палазын анда азрап јадырлар.
« Ессäңд % еспüн поларзың ,
« анаң ар'ok парарзың ,
148 « пір тегір јер одбрзүң,
« пір талаі кечрзің ,
« ол талаіны кескӑнд &
« пір арқалыk cында сықарзың ,
« арқалыk сынның ёстүнді
180 « пір kaja пaр- полар ,
« kajаның аразында одур- јадыр
« лір кіріп парван aпcak ,
« пазы ап а5ас пол - парқан ,
« iкi kаралы josya - ok полар ,
138 « алтын таjаk тајанып одурдан юзлар .
« Ол ансакты корзбңд%
« кӧрӧӧй оk пол !
« ессäңдä еспägi ok пол !
« Анаң ар'ok kaмцы саларзың ,
100 « анаң ар'ok пір тегір јер вддрэўң,
« пір сынның өстөнä сықарзың,
« ол сынның озарында
« kaлынныг kapa тaija jадыр,
« kapa тaiңаның озарында
108 а от алачык тур -јадыр,
« алачык ебiнiң iстiндӣ
« кiзi сыктап јадыр ,
 537

« сыkrain cалқанда ырмір ,

« сенің ырман ырыңны
« ол кізі - дä ырлip. 170
« Ол ебга сан кірба, туңмам !
« естіңма, ірімнаң сыkkaным
« Кан Мерган туңмам ?
« ессаң - да еспägiк Пол !
« ед % одбрзүң ! » тедір, 170

« коргондд кӧрӧӧн пол !

« естіңмä, аданың сыkkaным
« Кан Мергäн туңмам ? »
«« Ессікпін! »» тедір Кан Мергія.
« Алтың Канның јері анаң ары 180

« тӧрт тегір јерінің озарында

« алар каттың анда полар,
« арқа јергä парарзан,
« арқа палазын ақыларзан
« ар јалғыс јацаң 188

« ала kаpаkkа кӧрӧнмäі !

« el јерінa пapарзаң ,
« el палазын ақыларзан

« іцідäң сыkkaн јацаң

« iкi kаpаkkа кӧрӧнм &і ! » 190

Кӧрӧрбён, »» тедір, « « нова көрбөцdң ! » »

Кан Мергüн камды салабас
ам јортып сыкчык,
Абаkаi Каттыр јаџазы
iкi пудўн сабынып 198

ылқап сыктап калцыk.

Арқалыk сынны азып парip
ap jалғыс Кан Мергін,
арбаттыг соlўн тобрып парip
ар алғыс Кан Мергін, 200

аі парар јерін ара kонып партр

п, 34.
 — 538 —

ар јақыс Кан Мергін,

jыл парар јерін јеттi kонып варір
ар јаныс Кан Мергüн.
00 Пір талайды кечіп кеlрік,
сығып кеlin кързо
iкi kaн кeрa kус
kaлын kapa тaiданың јарымы
ір јергі тартыш уја салған,
но ікі памазын аэрап јадыр.
Кан Мергін сölün јадыр:
« Менің јолыма уја самқаннар,
« пасkа jерг& yја саларда ташянма ? »
Ікі кaн кep& kус јоғары ylyk-joplap,
10
алып тӧрӧн Кан Мергын
koрлыk kаpої јазын сустўп тўр,
садаk kаpбi yБун сӯр- тур,
тартып кеlіп атты ,
iкi kaн кeрiнi алып јадыр,
пір kaн кeрінің оң Канадын кез'атчык,
пірзiнiң сол Канадын кез'атчык,
ядына kампы салып
Кан МергXн ам јортып тыр.
Ујадағы ікі палазы
Кыскырызыш јадырлар:
« Алып тӧрӧн Кан Мерган
« пісті азрян ірабісті,
« пісті азран пабабысты
« Нова аттың, Кан Мергін ?»
290 Кан Мергін ессід % еспірік поды ,
корзодӧ корборук полды ,
kaн позpаk ат kaмцы сахабас
ардалык сынын азѣш парі ,
арбаттыг соlўн тобрьт парі,
30 ды парар јерін-дi jeri kонды,
 — 539 —

аі парар јеріндä ара kонды ,

пір тегір јерін бдуп кеlрік,
пір талаіны кессік ,
арқалыk сын устуня сыкчык,
арқалыk сынның ёстунда
kapa kajа по -јадыр.
Кајаның аразында асаk Поды ,
iкi kара5ы jok aпcak юлды,
алтын" тајан тајанып одур .
Кан Мерган сölün јадыр:
« Карақы jok aпcak
а менің парар joымның
« пасkа oдурар јер талпында
« менің јолымда одурўб-алған. »
Колындағы тајан јергі түзуруп
ат устўнің Кан Мергія
тајан kin полотн Јадыр,
аттаң түзібас kаб- а -перчік ,
амды адын Камчылап јортъп сыkvыk.
« Парікан јерін jakcы пол , Кан Мергія! »
апсаk кiзi cülüп јадыр.
Кан Мергін јортын сыдабас
кӧруп парі ол алсакты ,
ол апсаk kajа аразында турчук ,
тајақын анда сачып јадыр,
анаң ары доғары учуk парі,
kaн позpаk атты камышбас
ўкөс сал - парі,
арқалыk сынны азы парі ,
арбаттыг соlун тобрып парт, ,

пір тегір јерін отчук,

пір ташлаб кессік,
ардамыk сынның үстүні сыкчык,
аркы сарын kарал коруп тур.
 — 540 —
270 Калынныг kapa тaiђа јадыр,
kapa тaiђаның аразында
от алачык тур-чадыр.
От алачыктың істінді
кiзi сыктап јадыр,
сыктап јатканны токтадып
ырлап јадыр ол кізі.
Алып тӧрӧн Кан Мерган
ол епкä кірӑргä тeрӧн-тур,
ол епкä кірӧргä ат пil- jадыр,
280 аранцула kан позpаk ат
суглубун молат азыгга кептi салып,
анаң ары jӱгӱруп парі.
Akcын Кан Мергäн тартып полкін.
Озарында турған арқалыk сында
286 сыkчыk kан позpаk ат,
kaн позpаk ат анда токтацыk.
Тўзä kонцыk Кан Мергін ,
сон kajа пақып кӧрӯп тур,
от алачык тастында
20 абаkаi jakсы kыс кiзi тур-јадыр
Jakсы торқу тон кес-сал- тыр,
jakсы kapa пбрӱгӱ кес-сал- тыр,
jakсы маімақын кезіб-ok сал-тыр.
Кан Мергäнг& kыіқылап јадыр:
« Ар jakсы ірём ölўп парчык,
«аның бігӧн сӧгөн jып пер, Кан Мерган.»
Кан Мергӑн адын једініб-алып
ам алачыk-cap пар-јадыр.
Алачыкта турған кыс
Кан Мергüн-сар кel-jадыр,
jолда кеlіп тоқас- јадырлар,
езӑн теп езаннап јадырлар,
менді теп мендilic-jадырлар.
 — 541 —

Пајағы kыс сölüп јадыр:

« Ар јалғыс Кан Мергüн,
« Яp jacтыг ірём акырып јадыр,
« ölєр парі ірам,
adІгӧн сӧгөн jып парізаң! »
От алачыk епка јед & & c
kaн позpаk адын
ат палқауаң столба памғады ,
от алачыkkа кіріп кеlgiктёр,
кіріп кеlіп кӧрзб
jec kapakтыг, кедір тулуцнўт
kykaт ақыр- јадыр,
ас тамактың тадымін салабас
азрап јадыр абаkаi jakсы кыс.
Ур полчык, ас полчык,
Кан Мергӑн пiliп кезі
јеттi kон- сал-тыр епта,
сағыныб-одур Кан Мерган
пу kykaттың кызын аларға,
kykaттың кызын Кудалар пар- тыр.
Куќаттың кызы : « Парабын ся ! » тедір.
« Алыбынаң алып пол - тырзаң!
« p jacтыг igäм ölўп партр,
«kaiдi парарбын сақа ?
« p Jacтыг iцём ӧзӧ
«ашарып сёгун jып салқабыс,
« ар јастыг igöм обӧзӧ
« ебiндi kaлқai мында.»
Парар пол-јадыр kykaттың кызы ,
ол kаразын узўп kон -јадырлар,
ағарып таң атчыk,
арланып күн сыkчык,
Кан Мергін турўп кеlgiк :
« Аңнап кустап парцаңмын.»
 542

Кан Іозраk атка алтанцыk,

талаіны kaстan kустап парі,
340 тагны јақалап аңнап парі,
тагның ан адыр парі .
Оңар тескар артып јөр ,
віланып наның кеlgiк ,
от алачыkka jeдiп кеlgiк,
840 ат палқараң столба једin тусск
Ан Кузўн аңдарьш јадыр.
алачыk епка кіріп кеlgiк.
Аң едін пызыр- јадырлар ,
аң еді пысkанды азран-Јадырлар.
380 Куќат епта јадып
пір тапсi jовул ақрып јадыр,
бlорну једin пар- тыр.
Кан Мергiн сурўп јадыр :
« Kykat iväąä
300 « ўгрӣ нова пербів -јадырзың ? ».
Ар јастыг ірім,
aa'ramak jipră jogyı,

«« тамаk jiп полябін- јадыр .»

Көп емäс өгр & kус пер- јадыр,
300 өгрӯзін кузўб- алып
пір сомнak fгра іссік,
iкi сомнak fгра іссік,

ўчўнці сомнадын гер -ok - jадыр,

тапсабан kykaт ам тапсаn jадыр:
300 « Ар јалғыс Кан Мергін,
« менің паламны аппарарда едёрзің ,
« кезія парарда кебі пар ,
« мунуп парарға ады пар. »
« « Сен перзiң kaiдi полза аппарваімын, » »
370 « Аппарзаң менің панамны
« јацаң анда кырыспазын !
 — 543 —

« менің палам јабал полза

« Нандра ақыл перзёр ! мында
« cipäpгi jaбaл полза
« ма jakсы палам,
«аппар ам паламны .»
Катты аппарарға теран-Јадыр,
jakсы торду тонын
кезіб-алды алған катты ,
kapa туку пӧрін кезіб-алды ,
jakсы маімақын кезіб-алды .
Колынаң тудўп Кан Мергін
једініп сыkчыk Кан Мергін.
Кан позpаk аттың kыртна кеlрiктёр,
kaн позpаk атka yckac- jадырлар,
ардалыk сынны азыб-одурлар,
арбаттыг сӧlун тобрып партлар,
ўр полза парып јадырлар,
ас полза парыш јадырлар,
өс тегір јерін бдөп кеlgiктар,
арқалыk сынына сыктылар,
аркы сарын карап кӧрўп тўрlҳр,
Кан Мергіннің Јуртўна јеттilip,
алын кунун карап кӧрүп турl& p.
Jakсы одур-јадыр арқа јоны, ! ,

арқалыk сынны ендра јорттылар,

Кан Мергüннің партқанын
арқа јоны кӧр-јадыр.
« Арқа јерінè паркан Кан Мергін
« наныб-одўр јеріна ,
«iкi кiзi ipl& аттыг кеliplip .»
Заразы jokтал јадыр:
« Ар јашқыс туңмам Кан Мерган
« менің аткан созумну ести-јадыр,
« от злачыkkа кірябёс
 544

« kykaттың кызын алған Шолар. »

Тура -концыk, abac kаб -алдык,
алтына cyk - салуыk адачын.
Кан Мергін кіріп кеlgiк әпка .
410
« Арқа јергі парабас
« арқа палазын ақылцыкпын,
«јалқыс јараң абakai Kaттыр,
« Ноқа мақа еп пӱдүрбадің ? »
Тура - концыk jаgазы
118 алтындағы адачын kаб -алчык,
ёкӱс етчік јаџазы ,
Кан Мергüнні камактан ары сапчык,
iкi kаpанаң от тӱссӱк ,
пурун ендрä сустап тӱссөк,
10 Кан Мергӑн аңдарылып тӱссөк,
аңдарылып узуп калдык .
Јацазы Абаkаi Каттыр

ылғал јадыр, сыктап јадыр,

јетті кўнгä јеттра сыктап парі ;
428 јетті кӱн ерткüнцы ылғап парт ,
сағын -јадыр Абаkаi Каттыр.
« Ебін туссўн ! тојын ессін ! »
Кан Мергüнні усkyp -jадыр.
« Еліңні тут ! тојыңны ет ! »
430 Ебін тутчык, тојын етчік,
јетті кӱн јеттpä тоілап јадырлар,
Кан Мергäннің kaттының
тулін ӧр - јадырлар,
бруп турза тулін
436 сас емас кендір пол- тыр.

Тојы тозылып јадыр,

тоза јон тарап парды .
Ол kаразын узўп koндылар,
апарып таң атчыk,
 — 545 —
арланып кӱн сыkчык,
Кан Мергӑн турчўк.
« Аңнап кустап парцаңмын. »
Тас јақамт аңнап jӱрчук,
талаіны кастап kустап jӱрчук,
таг јақалап ан бдөр-јадыр,
талаіны кастап Кузўн алып јадыр,
оңар тескäр артындыk,
аіланып наныб-одур.
Ам ақылқан катты
ak ебіндä сыктап јадыр.
Ан Кузўн аңдарып јадыр.
Абаkаi Каттыр јапазы
ak ебінӑң сығып кеlgiк,
арқа јонын јьш јадыр,
Ян Кузўн fläп јадыр,
лајына кӧп пербін- јадыр,
јоғына ас пербін -јадыр,
узуннў ёзӣ кес- Јадыр,
јалбадын јара кес -Јадыр,
арқа јонына flän јадыр.
Арқа јоны тоза аk епкä кір-кеlді,
ас тамактың jakcызын салып
азрао јадыр,
арағының kaттін салабас
сілап јадыр,
јарым караға сілас- јадырлар,
арқа јоны нан-јадыр.
Ар јалғыс Кан Мергќн
каттын сары нанцыk,
kaт амды сыктап јадыр,
kaт амды ылдап јадыр,
kaттың пазы това kан нол-пардан,
позының пазын колбынад.
 546

koдыр, kодыр тартабас

47В kaн ағып сыk-Јадыр
Азалы тоза kодыр поды ,
Колбынаң јара тартып тыр,
kaн сыk -jадыр азағынаң .

« Каіді полдың , Алтын Пос.

480 « Нова сыктап јадырзың ? »
«« Kaiдi поларбын, Кан Мергaн ?
« « Зараң Абаkаi Каттыр
« « адасуынан пазымны japa сапчык,
аа азалыбынаң пудумца јара сапчык. »
185 Кан Мергын тура концыk,
каттын iкi тулінаң каб- алдык,

тасkары сығара созӯрчук,

kамрызын каб- алдык,
kамрызыбынаң сојьш јадыр,
10 шір kaтті сапчык,
iкi kaтті сапчык,

fc kaтті - сапчык .
« Аданаң ачі, Кан Мерган,
« анцы ўр нова начып јадыроың,
196 « тоkта, наспа ! »
Катты кўlyn јадыр,
ікбlsң ебгі кірчіктар,
ол kаразын узуп koндылар.
Ағарып таң атчык,
800 арланып кун сыкчык,
Кан Мерган ам турчук,
ўр полза јурттап јадырлар,
ас полза јурттап јадырлар ,
ai jakсы алызып јадыр,
05
jыл jakсы jылызып јадыр.
Кан Мергќи паза аңнан парарда терін - јадыр,
kaтты ыспін јадыр :
 — 547 —
« Карнымда пала пар,
« палам тӧрiргi- jӧр.
« парца ! тоkта ! » тедір.
Ур болды, ас полды ,
пір блаk тӧрӧрук ,
пазы алтын позцык,
кӧчугу кўмёс подрыk,
ш памазын аярап kон-Јадырлар.
Кан Мергін паза аңдарда терми- јадыр,
арқалык сынны талазып јортып
Кус аң тоза атчык,
аткан аң аткан кус
оңар тескар артын- Јадыр,
аіланып наныб- одур,
арқалыk cында сығып кеlgiк,
алып карап көруб-одур.
Ak ебiндi kaтты паз' ok сыктар јадыр,
арқалык сын ендр8 јортты ,
ат палқараң столба једіп кеlgiк,
адынаң түссўк,
ат палпацаңа адын балдарыk.
Абаkаi Каттыр сынып кеlрік,
арқа јонына flän јадыр,
арқа јоны наныш јадыр.
Абаkаi Каттыp cülün јадыр:
« Ар јақычым туңмам Кан Мерган,
«арқа јеріні парабас
«арқа памазын kaт етчіксің,
« адаңнаң сыkkаn jацазы
«ар јақыс Абаkаi Каттыр,
« ала kаpаңа корунмас болар.
« El јеріні парабас
« elнің паазын ялдыксың,
«ірінің сыkkaн перзЇ
 — 548 —

«iкi kаpаңа кӧрўнміс полар,

«епка пар узу! » тедір.
Кан Мергüн сыkчык,
348 ебінӣ кіріп кеlgiк,
kaтты паз'ok сыктап јадыр.
« Паза но немі сыктап јадырзың? »
« « Абаkаi Каттыр јадаң
««ақаспынаң пазымны japa сапчык,
«« пудўмнў паза јара сарчык,
«« палаңны kаб-алцыk,
авeзiк-сёр тастацыі,
««кочугу анд'ok jаm kадрыk,
ва ўзӣ тарткан палаңны , »»
300 Алып jakсы Кан Мергіннің
kардаң ап ақас сырајы
kaрaлa тартып тыр,
kaзaн кўjäзі осkос полды ,
kaннаң кызыл сырајы
300 kopa тартып тыр.
Алып тӧрӧн Кан Мергія
сыға концыk ебінӑң,
Абаkаi Каттыp japaзына
кіра концыk jӱгӱруп
868 сурбäчін & ң капчыk jацазын,
сықара сӧгєрчук јаразын,
kолына kамцызын алабас
созып јадыр абаkаiны .
« Кара јалқыс туңмам,
870
« нӧдёргі мені назып јазың ? »
Пір табыс тапсi- jовул ,
nip jāk jākti-jogyı,
Ўр полза наҷып јадыр,
ас полза начып јадыр,
0878
деттi kapa нaчып парі,
 — 549 —

јетті кӱнӧрт начып парі.

Ыckырып јадыр Абаkаi Каттыр,
сыктап јадыр, ылқап јадыр,
kараның јазы kaн пол-тыр,
пурун сӯ пус пол-тыр, 880

едін праi japa сапчык,

Кыскырып абаkаiның кыскызы
јајан естіп сыдап полбарыk,
аібынаң кўнг Diчiк ыс-јадыр:
« Алып тӧрӧн Кан Мергіннің B8B

« Japaзын Абаkаi Каттырны

«аны соідырбағын! »
Күн аларда тузуп јадыр,
јергі тӱзӑргі сыңмін јадыр,
аіда парып сölüп јадыр күн: 890

« Ai, сен пар ! kызын ал!

« мен јергі сыр полбарыkoын, »
Ai төзүп јадыр јергä
Кан Мергüннің kолынан
кызын сўра тартчык, 398

доғары сығара аппарчык,

јајанка аппарчыk .
Јајан ал-јадыр Абаkаi Каттырны .
ап адас еп пЄдєрчук,
епк& кір азрак јадыр, 600

ёр полза аэрап парі,

ас полза азрап парі,
аi алысканца азрацыk,
jыл jылысkанца азрацыk.
Јер устунда jеттон алып 000

јајанқа тоза jыл-јадыр,

ві алтында алтон алып
анда тоза jыл-Јадыр,
јајaндa kудалап јадырлар.
 550

610 јајан ол алыптарда

Абаkаi Каттырны пероїн -Јадыр.
Сірӑргä пербäссім » тедір.
Тегiрнiң ўстунда jурттўг
Алтын Кан пар - по - тыр,
18 Алтын Канның олқы

Ai Mepгiн пар - пос - тыр.

Ai Мергін кудалап кel-тір,
Абаkаi Каттырны

Ai Мергінгі пер- јадыр Јајан,

( 20 тојын едіn јадыр,
тоза јоны праi сiлап јадыр.
Абаkаi Каттыр сыктап јадыр:
« Ададаң сыkkан Кан Мергін ,
« пўн кels & ң пазарзың мені,
026 « пун кeloäз & ң паспассың . »
Toi тозыл -јадыр,
тоза јон тарап парчык,
Ai Мергüн амдан каттын алабас
нан - јадыр jуртўна,
630 joлдa пaрып јатканда
абаkаi jakсы паза сыктап парі:

« Ар јалқычым Кан Мерган,

« рун кels& ң пасkаiзың мені ,
« дун кеlбязаң пазып полбассың ! »
688 Алып тӧрӧн Ai Мерган
јерінѣ сӯна ам јет- кеlрік .
Алтын Кан aпcak

ебін тудўп пеlадіп сал - тыр ,

пеlін еркi кiрдilip,

640 тојын едiп пеlüт -са - тыр,

пеlін тоіва парып кiрдilip,
арва јонына сіляп јадырлар,
јетті күн јеттрі той етчіктір ,
 — 551 —
астан оны тозып јадыр,
ардан јоны семір-јадыр,
тојы тозыл-Јадыр,
Тоза јон нандылап јадыр.
Ол kаразын узўп kон-Јадыр,
апарып таң атчык,
арланып кӱн сыкчык,
Ai Мергӑн ам турчўk,
аңнап кустап парарда.
Катты сölün јадыр:
« Аңнап Кустап парба! токта ! »
a« Ноқа парбассым аңнап кустаn? от
Алқан катты Абаkаi Каттыр
тўскан пічік ақыл- јадыр,
Ai Мергüн пічікті кбрзо
алты јердаң печёттіг
алтын пісік пол- тыр.
Печаттi koдра тартчыk,
нічiктi kыр-јадыр.
« Ai Мергӑн тегiрдың төссөн!
«дер өстүнд туссўн !
«дер өстүнд& темір сын пар,
« темір сынға парзын!
«јер устунда jеттон алыпты
« Тоза јыгзын Ai Meргын !
« аі алтында алтон алыпты
атоза јыгзын Аі Мергён !
аkара јердің ўстунда
« kара пастыг кiзiнi
« праi jыгзын Аі Мерган!
« ол јонның јардызын фарзыв!
«добўн jӧктӧзўн!
атокус jылда јеттері
« ош јонын јардызын јарзын!
 552

« астап турған кiзiнi aзpазын !

« то5ус jылда јеттpä
680 « cykcыш турған кiзiнi суг пер - турзўн ,
адалас кеlräн јонына
« jakсы кеп кезiрзiн !
« jaзaг кеlräн јонына
« Jakсы ат мөндөрзөн . »
688 Ai Мергüн пў пічікті кӧрӧббс
ылқап ыссык , сыктап ыссыk .

Катты ерінӑң сур-јадыр:

« Ноқа ылқап јадырзың ,
« ар јалғыс Аі Мерган ? »
690 «« Ноқа ылғабаспын , Абаkаi Каттыр ?
«« астап кеlräн кiзiнi

« « темір сынның- устунд

« « kaiдаң алабас азрацаңмын ?
aacykcan kelräh kizā
690 «« kaiдаң алабас суг перцäңмін ?
аа то5ус jылқа јеттpä
«С« далас кеlräн кiзӣ

« « kaiдад алабас кеп кезірц ңмін ?

««jaзaг кеігӑн кiзiнi
700 « « kaiдаң алабас ат мундўрцаңмің ? »
« Алыгзың , ар јалғыс Аі Мерган. »
Абаkаi Каттыр турабас
алтын kajырчакты алуыk ,
алтын kajырчакты ассыk ,
тов алтын kajырчактың істінң
ak пылат алуыk,
ak пылат ёс тӱlgäктіг пол - тыр.
Анаң пір тӱlgiгiн сестёрзің
« Алтын стол пӱдар » тедір
710 « ас тамаk kад'ok пїдёр » тедір
« астап кеlган кiзiнi
 — 553 —

« аныбына азpiрзың,
асуксап кеlrін кiзiнi
«аныбынаң- ok cуг перӑрзің .
« Тобус jылда јеттра 718
асатын столдың тамағы тозылбас ,
« пір т¢lgäгін сестёрзің
«јалас кеlräн кiзiнiң кебі
«анда п°дар! » тедір,
а ол кептi кезiрӑрзің . 720

« Учўнці т¢lgäгін сестырзің

« ат анд'ok полар,
а то5ус jылда јеттря
вол адын мєндєррзің.
«Токус jылда јетсаң 725
« улузў тарап сыkca
«ду пылаттың ёс төlgäк
«ӱчӱбёнӑң тӱзун!
а Ам парарзың јарды зарарға,
« улузўн jып jатсаң 730
« улуг јарқыны позың јарба !
аулуг апсактар олар фарзын!
« Позың kаіда ползаң
«ok тäк јарқыны позың ертір !
« Аида парзан, Аі Мерган, 738
«адамнаң сыkkaн ар јашқыс
« Кан Мергќн анда полар,
«ада тың kaттыг jok jokтаба !
« улуг kapakпынаң удра көрбо! »
Абаkаi jakсы тасkар сыкчык, 740
арқа јонын јыгрыk,
астап кеlrін јонын
ас пер-јадыр абakai,
арағының kaттiбының
сілап јадыр абakai, 745
п.
86.
 554

јетті кўннуң пазында

арға јоны тарап јадыр.
Ai Мергӑн адын езäplän јадыр,
темтҳрін теран јадыр,
700 темір kyјақын кезіп јадыр,
адын'ам алтанцыk,
kaмцы салған јортып сыкчыk .

Ai Мергӑн парван сонда

Јурттап јадырлар,
768 аi алыс-јадыр,
jыл jылыс-јадыр,
Абаkаi Каттыp aбakaiдың
iстiнд % палацаk пар- пол - тыр.
Ур полуыk , ac подцыk,

700 блаk тӧрӧп јадыр,

пазы алтын полуыk ,
кӧксү көмүс полуыk.
Ар јастыг Алтын Кан
арға јонын паз'ok jып јадыр,

700 паламның палазы тӧрӧуук теп

арқа јонын сілап јадыр,
астап кеlгін јонның
kaрынын тос-јадыр,
kабырғазын тенітіп јадыр.

70 « Пістäң пала тӧрӧрук,

« пістің учун кудайда пазыраңар!
« малға мал kозылзын,
« ескі ес kозылзын ! теп .

« Ар јалғыс палам Аі Мергінгӣ

778 aniчiк ызарға керак . »

Пічігін пазып јадыр Алтын Кан :
« Casa jakсы пала торбgўк,
« кӧксу алтын -блаk,
« разы көмүс блаk . »
 — 555 —

Ол пічігін аппарарда 780

ақ- oi аттыг албатты кізіні ыссыk.
« Голда кiзӣ кӧзутп !
«Золда алға кірб%!
« темір сынға кӧнè пар!
« Ai МергXнгä аппар! » тедір. 788

Ысkан албатты кізі

ақ- oi адына алтанабас
јортып парчыk пајағы кізі,
тегiрнiң түнёгунё кеlgiк,
тегiрнiң түнүгүняң 790

тубан полып төссөк ,

kapa јергä тӱзүп кеlgiк,
an-oi аттыг кiзi полып
парып сыкты кара јерд %.
Парып јадабас кӧрӧп турза 798
ak талаiның kaзында
ал одур-Јадыр,
ол алдаң ертіп парip,
сонынаң кiзi kыіқылап јадыр,
ақ-oi аттыг кiзi kaja -packa, 800

jakсы торду тонныг

kaт кiзi kыіқылап јадыр.
« Каіда партзың, ақ-oi аттыг кiзi? »
« « Каіда мен парібын ?
«« темір сынның ёстунӣ партбын.»» 808
« Нодёргä парiзың ?» тедір.
« « Алып тӧрӧн Ai Мергüн
аатемiр сынның ўстунё
«« арқа јонны jып јадыр;
«« Ai Мергüн кыйдыртканда 840
« « мендӣ темір сынға парбын. »
« Алқа кеlräн алда кір!
аас тамаk jiп сыk! » тедір.
 556

А5-ої аттыг кiзi

848 тамаk jiргi кӧlüнчук,
kaттың ебінё кірчік ,
тамактың Jakcызын салып
азрап јадыр кат кізі,
арағының kaттің
820 көмүс аjаkkа kузўп
ақыл - перцiк, слап периік.
As -oi аттыг кiзi
арақы іспаgаңмін теп
кўмөс аjақыны алып
828 езік сары тастацыk.
Абаkаi jakсы алтын аjаkпынан
паз'ok арағы ақылцыk.
Алтын аjаkты алабас
as - oi аттыг кiзi iчіп јадыр.
830 « Паза пар-ok ? » теп кіläп јадыр.
Пір улуг аjаk толдра Кузўп
паз'ok арақы сілап јадыр,
ічіб-ыссыk праізын,

ам езiрiп парчык,
838 аңдарылып узї перчік
Кат кiзi kарманын kодурабас
алты печäттіг сӯр алдыk ,

iкi сарынан тутчўк ,

паза карманына cykчўk.
840 « Тур, нанцы , табpаk пар ! »
Турдў, аs-oi адына алтанды ,
kaмцы салабас укус салык ,
темір сынына сығып кеlgiк,
темір сында коп јон jылған.
843 Темір сынның ўстунӣ сыkkaндa
Ai Мергін аны кӧрўп
удра пас -кеlgiк Ai Мерган .
 557

« Kaiдар кеlдің ? » теп сур-јадыр.

Карманынаң пу кізі
830
аты печаттіг пічігін алуыk.

Алып тӧрӧн Ai Мергüн

алты печадiн сы тутчўк ,
пічігін јазып кelin kықыр-јадыр:
« Ар јақыс палам Аі Мерган
858
« kaiзi күн ебiның сыkkaн,
« ол күн јетті пастыг Telбаган кеlган

« алған каттың Абаkаi Каттыр

« Jelбагӑнмінàң піріккын ,
« пір кäбäс пір бә тапканнар,
880
« kaдaрдaн мaлыңны тoзa jiп парт,
« kaiдi етчаң поларҙың оларні
« ддєрарга керак ! »
Алып тӧрӧн Ai Мерган
пічік -ok пас -јадыр :
800
« Одәрбӣзін kaт мент!
« ддөрбазін пала мені !
« мен jеткінцä бдєрбiзiн ! »
Алты jeрдың печёт салыk .
Kelräн кiзiнi нандырды :
870
« де пар ! » јолда алға кірба !
« темір сыннаң тегіргä сыk ! »

Ak oi адына алтанцык,
төдөн полабас тегіргä сыkчык,

ak пулуттўң , kapa пулуттўң

870
аразына једіп парт.
Ебінда турдан kaт кізі
тегірг & сыkkaнын піlіб- одур ,
тасkары сыhа kонцык,
kapa сакка кубулцўk,
880
јоқары сығара учуБабас ,
88 -ої аттыг кiзiнi сўрабс
 — 558 —

тегiрийн түндүгүнӣ јет- кеlgiк,

koiнына кipa jӱгӱрчук,
карманына кіріп парцыk,
888 карманында јаткан пічікті
iкi kолына алдыk,
iкi сарына тудўп салцыk.
Кара сäк нандра сыкчыk ам,
учуБўп парып ыссык.
890 Ak аттыг кiзi тегіргä сығып кеlgiк,
алты печёттіг пічікті
Алтын Канға аппӧрчік.
Алтын Кан пічікті алуыk,
арқа јонын кыдыртып јадыр:
898 « Ар јалғыс палам Аі Мергќнн ң
« пічік кеlgiк, аны кыдырып перім,
« естіңёр! » тедір.
Алты печäтті сы тутчўк,
Кыдырып јадыр Алтын Кан:
900 « Кат мені емäс » тедір,
« пала да мені емäс,
«ӧдәрәңір ол катты !
« Одурӯңёр ол паланы ! »
Алтын Кан сölün јадыр:
908 « Мындаk jakсы катты
« kaiдi одӱрцаңміс ? » тедір.
« Мындаk jakсы паланы
«kaiдi ӧдӱрцäңміс ? » тедір,
« паза пічiк ыс-перім ! »
910 Паза kаттап пічік пассыk:
« Кезін позы Ai Мергüн !
« kaттын позы бдөрзөн,
« палазын позы вдөрзөн!
« андаk jakсы кiзiнi
918 « піс вдөрiргi полбарыk. »
 — 559 —

Алты печёт пічіккä сал-тыр;

ысkан кiзinäң сур-јадыр:
« Мынаң тӱзўп парабас
«Золда кiзä кіргäбізің ? »
«« Кірбäбін » тедір јазыр-Јадыр. 920

« Пірар кiза товасkабызың?»

«« Тоқаспабын! » тедір јазыр-Јадыр.
Ар јастыг Алтын Кан
kap'аттыг кiзiнi kығыр-јадыр.
« Голда парып кiзä пічікті кӧзӧтпа, 928

« ар јалғыс Аі Мергӑнгä
« пічікті кӧнё ап пӧр! »
Југӱртўп сыкчыk ол кізі,
тегiрнiң тӱндугуна јетчік,
тубан полып түс-јадыр, 930

темір сынға кӧн төс -парі.

Ебіндä kaлғaн јалғыс kaт
темір сынға тӱскüнін пil -jадыр,
сыңа kонцыk ол kaт ебінң,
kapa cӑкка кубулуўk паз' ok , 938

учуғабас kap”аттыг кiзӣ јетчік,

koiнына кірчік, kарманына кірчік,
алты печäттіг пічікті алуыk,
iкi сарына тудуп салдык,
нандра сыкчыk koiнынаң . 940

kapa сӧккä kyбyлaбaс учукчўk.

Кар'аттыг кiзi темір сынға тӱссўк,
алып тӧрӧн Ai Мергüн
кӧруп удра ok пас-тыр кеlді.
« Kaiдар кеlдің ? » сурўп јадыр. . 948

Алты печёттіг пічігін ал -перцiк,

алты печӑтті сы тутчўk,
річігін кыдыр-јадыр:
« Абаkаi Каттыp Jelo8гіннің палазы
 560

980 « Кадырған малын тоза jiчіктёр ,

аkамыk jоныңның јарымы

« jiб - ok парілар ;
« kaiдi едёргä кeрӧк ?
« Здрарбӣ ? ӧдӱрбäспа ? »
988 Ai Мерган аіт-јадыр:
« Золда ёлға кірбäбізің ? »
«« Кірбäбіно » тeдiр кеlräн кізі .
« Пірӑр кiзi тоқасkанба јазыря ? »
« « Тоқаспан ok пірӑр кізі. »

960 Ai Мергён пічік пас- тыр:

« Кат мені , бдурбäзін !
« пала мені - ок, бдөрбiзiн !
« малымны jiзiн !
« мен-ok мал табарым,

986 « јонымны jiзiн !

« мен - оk jон табарым.
« Мен јеткӑнці бдӱрбäзін !
« ёс jылдаң једӑрбін . »
Алты јерда печёт салды.

970 Кар'аттыг кiзi парчык,

тегіргä сыkчыk төдөн полып,
ak пулуттўң , kapa пулуттун
аразына јет -кеlgiк.
Паjа kат кiзi пiliб - ok oдур ,

978 тасkары сыдабас

kapa пулут полып
тегiрга јапсынцыk ,
наңмыр полып јап тӱссўк,
kapa'аттыг кiзiнiң koiнына

980 наңмырлыг суг кiр -јадыр,

kарманына јетчік,
алты печаттіr рiчікті

паза koына арык,

 561

iкi сарына тудабас

анд'ok салыk пічікті , 983

нандра сыkчыk kapa cäк полып .

Кар'аттыг кiзi
тегір устунä сыk -кеlgiк,

Алтын Канда jет -кеlgiк .

990
річігін періn јадыр Алтын Канда ,
Алтын Кан арқа јонын јып јадыр ,
ak ебінä кір- јадыр,
ас тамактың jakcыбынаң
сІлап јадыр Алтын Кан .

Абаkаi Каттыр анд'ok кір- кеlді, 998

палазы палтаң пултаң пастыр- јбр.

Алты печäтті сы тутчўk.
Кыдыр-јадыр пічін :
« Кат мені еміс ,

« пала мені емäс, 1000

« kaтты өдөрзөн мен jеткüнцä !

« палазын одўрзүн мен jеткінці !
« мен jеткӑнцä öдүрбазің
« пабамны бдурарбін ,
1000
« kaмak jонымны бдөрӑр- бк- пӱн,
« kaдaрдaн мaлымны ӧдєрар-бк-пўн.
« Карађаналыг kapa kajа пар,
« то5ус алып jakпылабын анда,
« оларны сықарзың kajадаң ,
« тобус јердäгі самактарын алзын ! 1010

« тобус алып сыксын !

« арқалыk сынның едäгінда

« молат тӧгӧ пар ,
« анд'ok улуг палта пар ,
1015
« niзiнiң узунў пір kулас,
« Паштабынаң моінын кессін . »
Ар јастыг Алтын Кан
36
 — 562 —
арқа јоныбылаң
ылқазыб-ok- jадырлар,
1020 сыктазыб-ok- jадырлар.
« Мындаk jakсы катты kaiдi бдурчің?
« мындаk jakсы паланы kaiдi бдурчаң ? »
Абаkаi Каттыр сақаныб-одур:
« Менің далқыс тыным учун
1028 «праi jоны тоза ilвр,
« kapa kajадағы тобус алыпka
«позым парып ölgöңмөн.»
Ар јалқыс палазын једініп алыk,
kapa kajаның куläзін алдық-ok,
1030
kарағаналыг kaja сар
пастыр парі Абаkаi Каттыр,
Карађаналыг kapa kaja
тобус јердä самактап салған,
то5ус кӱläзін алдыk,
1038 тобус самағын тоза ассыk,
то5ус алып сығып кеlgiк:
« Нёдаргä сығарып јадырзың ?
« Абаkаi Каттыр олқыбынаң
« сені ам оk ӧдөрӑрбіс,
1040 « пістің пегiбic Ai Мергӑн,
« пістің каныбыс Ai Мергӑн
«позpаk кундä пісті сықарцаң,
«пун субат көн пол-тыр,
« пісті пӱн сығарчыксың,
1048 «сені бдєрр-ӧк-пс.»
Абаkаi Каттыp cülüду:
« Алқан ерім Аі Мергӑн
« Öдөрзөн тeп ысkан мені.»
Ai Мергӑннің пічін пер-јадыр,
1080 то5ус алып kывырабас
абаkаi jakсы Абаkаi Каттырны
 563

тӧрӧ -зар аппардылар ,

улуг палтаны колына алдылар.

« јат », тедір тӧгӧ !

« мојныңны кез & cабарбыс . » 1000

«« Aiт пeрӧр сӧзўм пар,

« « aiт перiн сiзумнө .»
Абаkаi Каттыр ам кelin

аіна пазырчык,
кўнгӧ пазырчыk . 1000

« Аjым күнүм , мен lӧрбун,

« мені алып калыңар!
« ададаң сыkkан Кан МергäА

« рөн кеlбäзің баспассың,

1008
« пўн кезäң пазарзың. »
«« Moiныңны сал ! »» Тонус алып тeдiр.
« Токта ! » тедір, « төрч %.
« Ар јалқыс палама
« емчём ам перім .
1070
« Мені ам вдӱрзäp ,
« ар јалғыс паламны
« kада өдөрўңёр! »
Палазына емчӧн cykчўk,
тӧгӧ ам јат перчік.
1078
То5ус алып талас -јадырлар,
пірзі мен сабармын тедір,
пірзі мен сабармын тедір,
пір алып палтаны алабас

ak пулуттўң kapa пулуттўң

1080
аразына сығара
палтаны ам кӧдєрчук,
ам кеlіп сапчык,
kapcakтыг аң јfrўр - кеlді,
Абаkаi Каттырның устуня јадырлар,
1088
kapcakтыг аңның моінын кескін ,
 — 564 —
Абаkаi Каттырның моінын кеспін- дір.
Ікiнцi алып кel- тір,
улуг палтаны кӧдєрчӱк,
ak пулуттўң kapa пулуттўң
1090
аразына сығара кӧдєрчук,
ам кеliа сапчык,
канаттыг kус учуБЎп кеlді,
Абаkаi Каттырның ёстуна јадыр,
kанаттыг kустўң моінын кескін ,
109 Абаkаi Каттырның мойнын кеспін - дір.
То5ус алып сölüп јадырлар:
« Абаkаi Каттыр, сен тур !
a kapcakтыг аң са полыссыk,
« Позы ölчук ,
1100 « kaнaттыг kус са полыссыk,
«Позы бlчук,
« kyдai casa Полыс- јадыр.»
Абаkаi Каттыр ам турдў.
То5ус алып сӧӧп јадыр:
1103 « Аппар пiстi kapa kaja !
« kapa kajада јап сал ! »
Абаkаi Каттыр самактап јадыр,
јап салчыk то5ус алыпты
« Азам парјан јергä
1110 « пазым ам парзын!
« пазым тарқан јергä
«азам ам парзын!»
Ам кelin jӧр-сыкчык,
ур полза парып јадыр,
1110 ас полза парып јадыр,
астаң астап парі ,
сугдаң суксап парі
ölopўна једіп парі.
Андi парып јасса
 — 565 —

тегiрибир тӱнӱгӱ јадыр, 1120

јергі тӧбӱн сегірчік,

јерга тӧбўн тўссўк,
Курчаңа јеттра кумда тӱссўк,
анаң турўп полбiн-јадыр.
1123
деттi koнa одурчӯk,
јеттi koнak eртканда
турчўk Абаkаi Каттыр,
палазын једініп алып пастырчык,
ылқап парі, сыктап парт,
пала кӧкті мakлап јадыр, 130

на кӧкті екіlän јадыр,

арқалыk сынның өстүні сыкчык,
аркы сарын кӧрүп тур,
kaлын kapa тaija jёр,
kapa тaijaның озарында 1138
от алачык турўп јадыр.
« От алачыктың істінді
«мені бдөрӑр кiзi парбіні,
«анда парім ölӧрбун.»
Алачык сары пар-јадыр, 1140

алачыkkа кіріп кеlgiк,

кіріп кеlіп кӧрчӧ kykaт јадыр,
jec kapakтыг пол-тыр,
кендір тулуңнўг пол-тыр.
« Бір немä таппін јаткан боларбын, 1148

« сенi jiргä jӧрбун! » тедір

Kykaт cülüп јадыр:
« Кара јергä ам сыкчыкпын,
« кырк чыл анда јаға кіріп кеlgiкпін,
хастаң астап кеlдім, 1130

«сугдаң суксап кеlдім,

« сенi jiргi ok jӧрбун,
« Табpаk cild, НО кiзi полдаңзың »
 566

« « Пабам менің улуг алып толған ,

1188 «« kанаттыг kapa аттыг
« « Канаттыман Кан Полған,
«« Кан Мерган туңмам пoлдaн . » »
« Каіда парып јадырзың ам ? »
«« Парібын ӧlӧргӧ јер кіläп ,
1160 «« кiзi вдөрзä кiзi kолында бlӧргд, »»
Ам кеlіп тура кеlgiк kykaт,
тасkары сыhа kонцыk,
kaттaп сықырыбыссыk,
kaлыk jонның табызы kаiнас- Јадыр,
1160 kадарқан малының табызы kаiнас- јадыр,
абаkаi jakсы кӧрзо
алачыk eп емс,
ап адас еп одур- јадыр.
Tackaртан кіріп кеlgiк,
170 абаkаi jakсы kыс кізі,
kыс кiзi кiрiп пар- тыр,

пазы а5ар пар -тыр .

« Абаkаi Каттыр ! » тедір,

« алып тӧрӧн Кан Мергüн

1178 « менің оk туңмам болған .
« Кан позpаk аттыг
« Канар Ко Арыг адым Полшаң. »
Абаkаi Каттыp cülüду :
« Кан Мергін сар ноқа парбассын
1180 « Мында jурттап јадырзың ? »
« « Кан Мергіннің аіналары кӧп ,
«« Кан Мерган сӑр парбассым,
« « Кан Мергӑнгä аіна кіргüнді
« « аіназы пазып колбассым, ә »
1188 Ас тамактың jakcыбынаң
Абаkаi Каттыірны азpаn jадыр,
ўр полза сілас -јадырлар ,
—

—
 567

ас полза сілас - јадырлар ,

јетті кўнг јетчік ,
јетті күн ерткüнд % 110

kаіда kаіда кiзi сыктап јадыр .

« Абаkаi Каттыр каттымны
« kаіда табарым ? » сыктап јадыр ,
« јалғыс паламны
1100
« kаіда табарым ?» сыктап јадыр,
« дер ёстунда табармынма ?
«дер алтында табармынма ? »
Абаkаi Каттыp cülüп јадыр:
« Ai Мергӑн ерім кеlip .»
Пајағы палазы сölün јадыр : 1200

« Менің пабам кеlар ! »

Канар Ко Арыг сölün јадыр :
а Ерің кеlза бдурабін ! »

«« Одәрбä! »» теді Абаkаi Каттыр.

Ai Мергӑн ылқап сыктап 1200

ам кіріп кеlді епкӑ,

Алып Канар Кб Ai Мергüнні
ўкӱс самцыk сығара сӧзӧрчук
јергä тастады Ai Мергӑнні,
позы устунё одур-ыссыk , 1210

молат кылычын сӯр- алцыk ,

Ai Мергӑн ылдап јадыр :
« Мені бдєрбä ! » теп јадыр.
Абаkаi Каттыр сығып кеlgiк.
1213
« Одөрба !» теп пазыр-јадыр,
Пајағы да сықыб -ok кеlgiк.
« Пабамны бдурба ! » теп пазыр -јадыр.
Турчўk, kолдаң карчык,
ешкі кіра једіп парчык,
1220
астанда ас пер- јадыр,
cykсанда суг пер- јадыр,
 568

kaрнын тосkыр јадыр,

kабырғазын тенітіп јадыр ,

арақаның kaттiн iчіп јадыр ,
1228 ўр полза сілас - партлар ,
ас полза сілас - парлар .
Ар јақыс Ai Мергüн сölün јадыр :
Нода мында јазыскан,
« абаkаi jakсы , jурттап јадырзың ?
1230 « Кан Мергінгі пароін. »
«« Кан Мергќнг & мен парбассым ,
«« Кан Мергіннің аіназы кӧп, »»
« Кан Мергüнгі парбазан
« менің јерім % кel!
1230
« kaдa jуртта ! » тедір .
a« Кыдырзаң парарбын,
« « Кыдырбазаң парбаспын ! »
Парарда терӑн-јадырлар,
абаkаi jakсы Абаkаi Каттырға
1240 jakсы ат тудўп перді,
кептің jakcызын кідірді,
темтарін теран-јадырлар,
темір kyjak кес- јадырлар,
тасkары сыкчыk Канар Ко,
1240 fc kаттап сықырчыk,
kaдaрдaн мал jok полуыk,
kaмыk jон jos-ok помцыk,
ak eбi jos-ok полуыk .
Ат ақылып алтандылар ,
1280 Абаkаi Каттыр палазын
адына усkаcтыр алдык.
Ам кelin jӧрӧ сыктылар,

арқалыk cынын ас - партлар,

8с. партлар, кӧп партлар,
128 абаkаi jakсы Абаkаi Каттыр
 — 569 —

тегiрнiң түнӱгӱнің сегіргын

kумға ам једіп кеlgil & p .
Тәдөн полып тегрі-зёр сыктылар,
тегiрнiң өстүнді парып јаттылар,
то5ус алып jankaн 180

kapa kaja jeттil & p,

ар'ok парып сыктылар,
тобус алып кессың
молат тёга јеттilip,
kapcakтыг аңның бігби сбг 1200
анд 'ok jадырлар ,
Канаттыг kустўң бігбн cdr
анд'ok jадырлар.
Абаkаi Каттыр ылдады , сыктады :
10
« Мақа болыс-кеlіп
« менің өчун бlгон канаттыг кус !
а менің өчун огън kapcakтыг аң!»
Ам алда кiрдil& p,
астың тадылтн jin јадырлар,
арақаның kaттiн iчin јадырмар. 1978

Паја блаk cülün јадыр:

« Алтыма мунар ат парба ?
« еңнімі кезёр кеп парба ? »
Пабазы « Ат пар » теп јадыр,
«еңнің & кезӑр кеп пaр ok » тедір. 1280

Алып jakсы Ai Мерган

атон аскыр jылғызын
пір јергi jыгдыр-јадыр,
ат тутчаң арқамызын
паларының колына перчік, 1288

арқамды тудўлуп олаk,

ak ебін& ң сыңа kонцык,
алтын аскыр jылдызын арадао јбр.
Ўc Jacтыг алоі ат тутчўи,
 — 570 —
1290 ат памғацаң алтын столба
ақылып јадыр аk oi атты ,
кўмёс jӱганн суБЎп јадыр,
кўр&liг езäpiн урўш јадыр,
fc Jacтыг аs-oi ат
1298
ат тасkылның уаїнца дзўи јадыр,
аранцула ал- oi ат
зібынаң күннө тулдап тур,
епк& кіріп сölüду:
« Адымны адап періңір! »
1800 Канар Кб адын адап јадыр:
« Алтын Кан ағалыг,
« Ai Мергін пабалыг,
« Абаkаi Каттыp in&lіг,
«Қc jacтыг а5- oi аттыг
1800 « Алтын Кіріс пол! » тедір.
« Алыпkа алдыртпа!
« кўlуккӣ кӯідўрти !
« ергäктіггä сертäтп% !
« еңніңгä пастыртпа !
1310 « кеlганні позытпа !
« кеlбüнгä парба !
« улуг алып бол!
« улуг кўк пол! »
Алтын Кіріс атка мунд ,
1315 аңнап kустап парды ,
таг јағалап аңнап парт,
талаi kастап Кустап парі,
оңар тескӑр артынып,
нанык-ысты ебін &..
130 Ан Кузўн аңдарчык,
арқа јонны jып алып
аң Кузўн fl&а јадыр,
ak egind kipio kelin
 - 571

ол kаразын узўп kонцыk.

1828
Ақарып таң атчык ,
арланып күн сыкчык,
алып Каннар Ко сölüп јадыр:
« Кан Мергіннің аіналарда
« ам пара ! » тедір ,
1830
« Кан Мергіннің ікі б тврди ,

« iкi kара аттыг

« Кара Тас Мбкд ,
« Каттыг Тас Мӧкӧ,

« iкi kарындас по - тыр ,

1838
« улуг алып улуг кӱlўк ,»
Канар Ko, Ai Мергён , Алтын Кіріс

учölüң партлар.
Арқалыг сынны азып партлар ,
арбаттыг сӧlўн тобрып партлар ,
180
тегiрнiң тӱнүккä јеттilap ,
тубан полып kapa јерг & төстўl & p,
арқалыk сынға сығып кеlіп
Кан Мергіннің јуртўн карап турлар.
Ат палқараң алтын столбада
1343
kaн позpаk атпынан
iкi kap'ат тур-јадыр.
Ai Мерган кысkыр -јадыр:
« Аранцула ат jakсы пагдаба ?
« алып к ¢ l к jakсы темдібä ? »
1880
Кан Мергіннің kaтты сölün јадыр :
« Ai Мергіннің бл тӧрӧчук
« ол кеlаä ölӧрчӧр.»
Сыңа конып кӧрчӧӧр ,
арқалык сынның өстөнд
1888
fc кiзi тур-јадыр.
Аттарына алтандыктар ,
арқалыk cында сызып партлар.
 512

Алтын Кіріс адынаң тӱстў,

kypмyk kаpбi јазын сӯрчӯk ,
1360 садаk kаpбi yБЎн сурчӯk,
јаға салып јапсыр турдў ,
кӧскӧ салып кeрбітті тартты ,
Кара Тас Мокӧнў адыш јадыр,
ады позыбынаң јара атчык .
1365 Кан Мерган Каттыг Тас Моко

ікӧlsң сығып кеlgilip,

Ai Мергüнмінӑң Кан Мерган,
Каттыг Таспынаң Алтын Кіріс
кўразіn јадырлар.
1870 Кан Мерганнiң катты
анд'ok сығып кеlgiк .
Алып Канар Ко Кан Мергіннің
kaттымынаң күріс- јадылар ,
Кан Мерганнiң казіна
1378 kykaт анд'ok кеlgiк,
Канар Ко јапсын -јадыр.
Ур полза тудўс парлар ,
ас полза тудўс партлар,
јетті кўнг јеттря
1380 тудус - сыктылар.
Алтын Кіріс Кара Тас Моконв
алынып тастарыk,
ас пеlінаң сы тёл бдурчук.
Алтын Кіріс kykaтты jарыб-ацыk,
1385 kykaтпынаң кўрас -јадыр,
ўр полза кўрастilap,
ас поза кӱрастil & p ,
kykaтты Алтын Кіріс бдураўк.
Алып Канар Ко
1890
Кан Мергіннің kaттын, тастарыk,
арыг тынын бдураргk подбів -Јадыр,
 573

туцдара пассыk,
арқазынаң käс тilin јадыр,
ол -ok kаспынаң каттының
азақы koын пір јергі павады , 1898

тобус азыр темір тыттың

разына ilin ыссыk .

Кан Мергiн, Ai Mepгiн

кўрёзіб- ok jадырлар,
Канар Ko Ai Mepгaнні 1000

јарыб - алып кўрас- јадыр,

јетті кўнгӧ јеттp & кўр & cтilip,
јетті күннуң пазында
алып тӧрӧн Кан Мергќн
азакпынаң ас пас -јадыр, 1000

ајабынаң кӧп тајан -дыр,

kapa jeрдың kап сыкчык,
ak пулуттўА, kapa пулуттўң
аразына сығара кӧдӱрчук,
ақылып тастарыk, 140

арыг тынны ўзўр полбiн-Јадыр.

Кара парын ікі тіспінàң
пазып јадыр Канар Ко .
Кан Мергіннің аkсынан
jыланнар, падалар сығып јадыр, 118

iкiзiнцi пас-јадыр,
akсынаң kapa kaн тогуз-Јадыр,
учунцiзiн пас- јадыр,

ап -ақас kaн тörf1- Јадыр.

Тура koнaбaс Канар Кб, 140

Колбынаң kaбызып тастаб-ыссык .

Aiна салышы праi сыһан полза
« ak ебінё парып көр !

« аіна салышы сыќпан полза

« kykaтты качырып партаың 128
 574

«дер алтына кір . »

Алқа кірдіläp ӱчӧlӧң
Кан Мерганмінӑң Аі Мерган
Канар Комынан өчӧӧң.
1180 Алып тӧрӧн Алтын Кіріс
kаіда kаіда парабас jok полды .
Ас тамактың jakcызын
салып сiлап јадырлар,
араланың kaттін салып
113B сІлап јадырлар .
детті күн тӧрі ізіп јадырлар,
то5ус кўн тобра ічіп пардылар,
токус кўнның пазында
Алтын Кіріс ам кір- кеlgiк,
1440 абаkаi jakcызын једініп
Алтын Канның палазып
Алтын Тана пол - тыр.

« Кан Мергüн, аларзыңма

« пу абakai jakсыны ? »
144B
Кан Мергüн кӧруб-одурчўk :
« Аларым ok » тедір.
Тоі ам ет- јадырлар,
арға јонын тоза јып алабас .
јетті күн јеттpa iчin јадырлар,
1400
тобус кўн тозылғанца
тоі ет - јадырлар.
Астан јоны тозып јадыр ,
арван јоны семір-јадыр.
Eli jоны тоза тарап јадыр,
1438 албатты , јоны нан-јадыр.
Ai Мергüнбінäң Алтын Кіріс
маныб -ok - jадырлар,
Кан Мергін Канар Ко ікі карындас,
ікӧ16ң пір јердi jурт салдылар.
 — 575 —

ХVІІ. Кара Тыдан Кан Суkсада . Канбынад.

Кара аттыг Кара Тыдан Кан полқан,
палазы jok пол-тыр,
он ікі азактыг аң-oi аттыг
Олаңар jӱрчӯзу полқан.
Кат аларда пашка јергі парван
Олаңар дӯрчӯзўoil& пардан.
Ak талабдың kажында
аk аттыг Ak Кан јурттаn jадыр,
аң јуртўна једбäш
10
Алгаі сынның өстүнàң
кӧрўп тўрlpiкi алып,
kaдaрдaн мaлы кӧп полқан,
kaмыk jоны кӧп полқан.
Кара Тыдан Кан тӧрт јаізаңнаң
пірзiн Ak Канның јуртуна ызып јадыр :
« Пар! » тедір, «сур Ak Канная !
« палазын јакшыбынаң перарба?
«палазын јабалбынаң перарбä ? »
Најағы jaiзаң парып
Ak Канға кіріп кеlді,
Ak Каннаң сурўп тўр :
« Пацаңны jakшыбынаң перӑрзіңмä ?
«дабалбынаң перӑрзіңмä ?
« Кара Тыдан Кан сур-јадыр.»
Ak Кан ары кӧрўп ылБІ-дыр,
пері кӧруп кqlадір,
перабін тебёді,
пербäс- тä- бiн тебіді,
тапшабін oдyp-kaлды .
Јаізаң Кара Тыдан Канда нан-јадыр.
« Ak аттыг Ak Кан
 576

« перiбiн - ді тебäчік,
« лербäс- т - бiн тебäчік . »
Ікінцізін јаізаңны ызып јадыр,
88 iкінцізін јаізаң сурғанда .
Ak Кан перабін - т & colӧбддө,
пербас -та - бiн соlободу,
наныб - ok кеlgiк јаізаң,

нанып кеlабіш соlод :

10
« Ak Кан перабін -д & coloбoдў,
« пербіс- тä- бiн соlободу.»
Учўнцўзүн јаізаңны ысты ,
учунцўзўн јаізаң парабані
пажырыб-ok - тур,
40 сурўб-ok -тур,
kaja кӧрчӧ ікі алып кіжі
кіріп - кеli -jӱрабаш
јаізаң сурўш јадыр :
« Пегläзä пам ! » тедір ,
« kaннaзa kaным ! » тедір ,
« Jakшыбынаң перзiңм ?
адабалбынаң перазіңмä палаңны . »
Ікі кіргӑн алып
Ak Канның ікі олқы болған ,
68 Ak Канның ікі олқы соlоп јадыр:
« Нуңмаk пажыбыс јатпанда ,
« нумурт карабыс сблбанда
« пербаспіс ! » теп јадырлар.
Заізаң ам наныб- ысты ,
60 сölüн сӧзун сölüп перді.
Ak Канның ікі олқы

iкi аs- oi адын ізäplaдil& p ,

iкi тең jӱрабäш
Алтаі сында шығып, пардылар
66 Алтаі сынға шыkkaндa
 І
577

iкi алып kықырды :

« Кара Тыдан Кан атығарға:
« тудўжaрдa кelзаңар !
« сен ат ! » теn јадырлар.
Кара Тыдан Kaн кelin 70

одын јазын ka jӱрабаш

тартып тыр атарда ,
атып јатќанда ја табыжына
тубан тужуп пардан,
тубан ачылғанда 78

кӧрӧр тез & ікі алып јоду .

Адын алтанабаш

парып кӧрчӧ јодул,

аткан оқыбынаң
тоап пар-тыр ікі алып , 80

аранцула ақ - oi аттардың
оң туisakтар - ла кантыр,
iкi jakшы алыптаң
оң ергäк-l & ka - тыр;
88
kapa аттыг Кара Тыдан Кан,
он ікі азаkтыг аs -oi аттыг Олаңар
төрт jaiзамынаң
Ak Канға кір - кеlgilip.
Алып jakшы Кара Тыдан Кан
90
Ak Канның азағына қажыр-јадыр.
« Ak Кан kaстым » теп пажыр- Јадыр,
« Ak Канның ашқан Катты Ақылаң Ко
• азағыңа пажыр- јадырым,
• kaзінім » теп пажыр -јадыр.
« факшыбынаң перабізёр , 08

адабалбынаң перабiзiр
« Ai Aрыг абakaiды ? »
сурўи јадыр Кара Тыдан Кан .
Амды тојын тоілац јадыр,
п, 37
 578

100 кара кӱн - ёртв ізіп јадырлар,

Кара Тыдан Кан езірдік.
Ол kаразын kондылар,
ертӑн турдўлар.
Алқан катты Ai Aрыг
100 сölüб- одур Кара Тыдан Канда :
« Заштаң алғаным,
« јајаным komkaным,
« сен кер & мактанғазың
« араkы ічіп езірік Полғанда ,
110 « iкi алыпты оң ергӧктӧрінің
« тіргізäрбін, тäзің » тедір,
« iкi аs -oi атты оң туisakтарынан
« тіргізäрбін , тäзің » тедір.
Олаңардаң сур- јадыр :
110 « Пу сост сбlüбун ?» тедір.
«« Тіргізёрзің тäзің »» тедір .
« Шыннап еді тӑн ползам
« аранцула ат езäpläт ! »
Аранцула ат езäpliдilip,
120 iкi алып атка алтанды ,
парыбысты Кара Тыдан Кан .
Олаңарбынаң парыбысты ,
Алтаі сынны ажып партлар.
« Пурун ёшшӑңмін улуг кіжінің ,
128 « тегір јернің kырiнда
« тегра тірі бскӧн

« темір kajа пол- тыр,

« аның пажында алты jӱllуг
« ölгон кiзiнi тiргiзыр
130 « аk от пар ішшäңмін,
« а парібыс, јЎрчум » тедір.
Ур пардылар, ас пардылар ,
ш темір kajа jетіп кеlgiктёр ,
 579

Алтаі сынға шығып кеlіп кӧрчуктар,

Алтаі сынның едäгіндä 135

ат сӧгө азыр таг пол бекон,

ер сӧгу егір таг Пол Оскӧн ,
пурун јер пўт - кеli,
алыптар ол аk отты

aлaрдa пoлбін - адыр,

анда кеlin ölгон полқан .
« Kaiдi jетіп аларбыс ? »
теп сурўп тўр Олаңар ;
Кара Тыдан Кан соlоп тур :
« Аттарбысты мында
« ky cіганг & kyбyлдўрўп
« паштiрға керёк Полар. »
Аттарын кубулдўрдўлар ,
аттарын паштадылар ,
аттары шаштарыk, 10

постарын карчықаi kушka kубўлўп

учувЎп шыктылар ,
kajаның пажына јеттil & p,
једабаш кӧрчӧӧр ,
тобус азыр темір тыттың 100
пажын піргӣ тартып
iкi ала kусkун уја салған ,

ол куш аk отты кадар јаткан ,

кіж % пербін јаткан .

Ajастап кӧруб-одурлар, 160

көрүп турза ујада
iкi ала kусkуннўң

ікі палазы узўп јадырлар,

Даланың атынан

iкi kарачываі оттў kодуруп 108

Јеріні уҷудуп туштвір,

аттарына јеттilip ,
 580

аттарына мүндбlip,
kaмцы салып jӱрабäш
170 jӱгӱртур шыктылар
дерінӣ јетіп кеlgilip,
аш тамаk jiдilap,
Алтаі сында пардылар,
Алтаі сында пара јўрёбами
170 iкi алыптың оң ерган
сынның ўстунда таптылар ,
алты jғllуг аk отпынан
ергäкті емнідilap,
iкi алып тiрilgiк ,
180 ертiгi постары полды .
Аранцула аттарының
оң туівақын таптылар ,
алты jӱllər аk отпынаң
оң туiѕақын емнӑдilip,
188 аттар ам тіріlgiк ,
ертагі постары пoлдылар.
Кара аттыг Кара Тыдан Кан
алардан сурўп јадыр:
« Адыңар шолаңар кем полјаң ? »
190 Пірзі алардың сölün јадыр:
« Алтын төктөг аң -oi аттыг
« Алтын Ергäк помцаңмын. » »
Пірзi colon јадыр :
« Кумуш тӱктяг ад-oi аттыг
195 « Кӱмуш Ергак полуаңмын. »
Ікі алып сурдўлар :
Сенің адың шолаң кем Полшаң ? »
« « Кара аттыг Кара Тывая Кан ,
«апарымнаң шыikkан пахам јодул ,
200 «« аның чун кат аларда
a« Ak Канда мен кеlrkOін . »
 581

Азағына пажыр-јадыр ,
akсынац ӧкшӧн -јадыр,
анаң алқа пар-јадырлар,
тојын тойладыш јадырлар, 20В

пајын паіладып јадырлар.

Ол kаразын анда kондылар,
таңдазын нанып пардылар ,
алты азаkтыг ала Јорда ат
ам тудўб - алдылар, 210

-Алтын Ергäк, Кумуш Ергäк

аттарын езйрlібäш
пір күннөк јергі ўдаштilip,
ір күннук јерг& jеттрабш
анаң јарылыш шыктылар. 318

Кара аттыг Кара Тифан Кан

kaттыбынаң , арыштарыбынаң
наныбыстылар ебіна .
дерінӣ јетіп кеlgiктёр,
тоі ет -Јадырлар, 220

тозы фонын кыдырып,

тој тўжуруп јырқаштылар.
Ол kаразын kоңды ,
ертüнда Кара Тыдан Кан
аранцула kap'адын езäplаді,
ak ебіна кірябäш
аңнап куштап парарға
терӑн-јадыр Кара Тыдан Кан.
Алтаі сынын ажыр парчык,

арбаттыг јазыны тобра парчьk, 230

таг јақалап аң кӧрбөдү,

талаi kаштап куш кӧрбөдү,
јасып парі, таңнап парі .
Ертiн пардан Кара Тыван Кан
Ір тушта віляныб-одур, 238
 — 582 —

аңда кӧрбӧдў, кушта кӧрчӧдў ,

нанар jолында
арбаттыг јазының ортазында
карданалыг kapa kajа турдў,
10 аны коруп јортыб- одур,
карданалыг kapa kaja
једір кеlgiк Кара Тыдан Кан.
Кўрлўk тапшады
сарсыk мустўг сарыг сын.
2лв Кар'атkа kамцы салдык,
сарыг сынны качырып парі,
сарыг сынға јед & jӱгӱрчук,
Jыдазын kаб- алдык,
jыдамынаң јачарқа.
250
Шадамда јачарға јўргӑнд %
аранцула kара ады
нуңмаk ташka сўрнүкчөк,
јалбаk ташka тaiлыкчык,
анаң кейп төшшук,
9 , 5 Кара Тыдан Кан турўш кеlѕойш
кбрзй кар'адының мойны
fш јердäң сынып öl- паркан,
kap'адын емнӑп салып
тіргізіп пoлбады .
200 Кар'адының пажында одурўп,
сыктаб -одур, ылқаб -одур:
« Адам полқан kap'адым,
« іцём полқан kap'адым,
« ноға ӧдүң ?» теп јадыр,
280 « kaiдi тiргiзiп перiм сені ? »
Едi турўп парза
Позы Курчада јеттері
kapa јергi кiрio пaртр.
Анаң еді коруп турза
 — 583 —

аранцула ал-oi аттыг

ёш темір.таjаkтыг
ап -ақаш апшыjak кізі
анында тур- јадыр,
апшыjak aiт-јадыр:
« Алтон аскыр jылғында
«андаk kapa jылқы jодулба ?
« ташты талбаk iштi нiн
« но немі сыктап јадырзың ?»
Кара Тыђан Кан сölün јадыр :
« Кайран менің кар'ядым, :

« јеттiр!» тедір « апшыjak.»

«« Нан, тедір, аk ебің8,
« « мён саған kapa атты
«Студўп перабін анаң- да артык,
5
автaбpаk нан ебіңä.» »
Кар'аттыг Кара Тыдан Кая
пу апшыjakтаң kopykчўk,
турчуk oдура тушшук ,
турарда юлби јадыр,
iкінцізі ўкус салабаш
анаң соң турчўk.
Кара јер оjылып јадып калды
анда турдан тобус jыл
ылдап турдў, сыктап турдў ,
jыдазын тајаныб-алып,
езрін jӱктніб -алып,
Кылычын сӧзўруб-алып
нанды Кара Тыдан Кан,
ебінё једіп кеlgiк,
арқа јонына соldа јадыр:
« Алтон асkыр jылқымны
@ ak талаiның kажына
«jып алыңар! » тедір.
 584

Jылқызын јып кеlgilip ,

300 Кара Тыған Кан ташкары шыкты ,
кӧрүп турза Алтаі сыннан
пајағы апшыjak eніб - одур.
« Та, Кара Тыдан Кан 1 » зіт -Јадыр ,
« тобус Кулаш jiбäк ардамцы
310 « пер маға ! мен ат тудің ! »
фібік ардамы kолына алды ,
длтон аскыр jылқының аразында
апшыjаk ам јўрўза перді,
аранцула кар'ат кеlіп
345 арқамцыбынаң pakтады ,
нукталап јетіп кеlgiк.
« Кумуштуг југінің kaiда ?
« кўр &liг езäрін kaiда ? »
Кумуш југüнін ақылды ,
320 кўрälіг езӑрін ақылды .
Апшыjak aм кelin
jӱгӱруп кelin jӱгийн суkчўk ,
ебiрiп кеlio eзaрiн урчӯk .
« Ja, Кара Тыдан Кан аkсын тут !
328 « мунуп перім адыңны ! »

Ап ағаш апшыjаk алтанцык ,

пір темір таjаk kолында ,
iкі темір таjаk kypўнда
kap'ат ам тулғап шыкчыk .
330 Ертӑн тулған кар'ат
Тргi jeттра тул5ады .
Іргä апшыjak кеlрік.
« ja, Кара Тыдан Кан ! » тедір ,
« kap'адыңа мүн ! » тедір,
338 « сарсыk мўстўг сарыг саны
« ам kачырыш ! » тедір.
Аранцула kар'ядына
—

—
 — 585 —

алтанды Кара Тыђан Кан,

Алтаі сынға шықып парі .
Алтаі сынға шығa jӱрабäш 340

аркы capiн кӧруп карап тыр,

анаң ары парып јадыр,
kap' ады ölräн јерін & jетті,
анаң ары кӧруп турза
сарсыk мөстөг сарыг сынның 348
ізі анаң ар'ok ертіп пар- тыр.
Аның iзiбiн& ң істäп пар-јадыр,
ўр парды, ас парды ,
арқалыk Алтаі сынға шығып кеlді.
Анаң кӧруп турза 380

аk jазыда алып кіжі

алтон аскыр jылды kадардан,
сарыг сынның ізі a-ok пар- тыр.
Пајағы jылда једіп кеlgiк,
ол jылқыны кӧрзі 360
санаi сарыг jылды пол-тыр,
пашка тўк jok полды.
Сарыг сын ол jылдыбынан
ертіп паркан ізі јадыр.
Алып кіжідің сурўш јадыр: 300

« Но тüн кіжі & ң пoлцаң ? »

«« Но тüн кіжі ползын,
«« улуг алып, улуг кўlук,
« «аранцула ала kул'аттыг
«« Cykсақалдың малы по - тыр. »» 30В

Анаң ертіп шыкчык,

Алтаі сын тур- јадыр,
8 шығып ам кеlрік,
apkaзын кӧруп карап тур,
аk jазыда алып кіжі jӱр-јадыр, 370
алтон аскырjылды kадардан , 87
 586

сарыг сынның ізі й парђан .

Кара Тыған Кан парып
алып кіжä јетіп кеlgiк,
378 јетіп кеlіп сурўп јадыр :
« Но тан кіжінің дымқызы
« kaдaрып јадырзың ? » тедір ,
« пегIазä п & ң кем пoлцаң ?
« kaннaзa kaның кем полпаң ? »
380 «« Кем ём ползын ? » » тедір,

« « ала kул” аттыг Cykсақал Кан

«« аның малы Полпаң » тедір .
Анаң ары шыкчык,
сарыг сынның ізінä кірді,
380 парып көрүп турза
арқалыk Алтаі сын тур,
Алтаі сынны ажып барған ,

ізі јатканын кӧр-јадыр.

Алтаі сынға шығып кеlді,
390 аркы сарін көрүп тур,
ak талаi ағып пар- тыр ,
ak талабдың kажында
ak шар полған одур.
Сарсыk мөстөг сары сынның ізі
396 ол алқа кіріп пардан ,
аның- ok iзiбiнӑң алға кіргін,
көрүп турза ала кул'ат
алтын столбада палқап салған .

Алқа јетіб - одурғанда

400 адаблар ўрўжўп јадыр,
арқа јоны кӧруп таптылар ,
кірябäm Cykсақал Канда
јон сölün јадырлар :
« Тугў пашка ат кеlip ,
100 « торбlў пашka eр кеlip. »
 587

Cykсақал Кан сölün јадыр :

« Алты кіжі парып
« аның адын ал- перiңар!

« јетті кіжі парып

110
«jakшы позын колтуктап кiрiңар ! »
Кіріп кеlgiк јакшы алып
езён теп езаннàшті ,
менді теп мендiläшті,
Cykсақал Кан турўп кelді,
kолынаң алыпты капчык,
КолтуБўнаң jälägўк,
алтын столға ақылцыk,
алтын шірёга одуртчўk,
аштың тамызыбынаң ,
120
арағының kaттiбынаң
сілап јадыр Cykсақал Кан,
ічіжіn јадырлар.
« Алын едäңні ат тулған ,
« кезің едäңнi jel тулған ,
« Но теп кіжі полицаңзың? » 428

« « Но тüн кіжі полім ,

«« аранцула kара аттыг
« « Кара Тыдан Кан Полшаңмын , »»
« Караммынаң кӧрӧӧзӧм - дӧ
« адыңның шагбаңны ешшäңмін. » 130

Кара Тыдан Кан сурўп јадыр :

« Сен но тӑн кіжі пoлцаңзың ? »
«« Ала кул'аттыг Cykсақал Кан. »
Ічіжіп одурлар , езiрiп партлар.
438
« Ала kyz'аттыг Cykсақал Кан ,
« адам тужўнда очўң полданма ?
« аранцула kap'адымны
« kаіда еттің ? » тедір.
« « Аранцула kара Адың
 5 88

440 «« менің jылқымнаң танызаң

« « сент Ползын ! » сölün јадыр,
« « таныбазаң мені ползын ! » »
« Каіда етказің , тантрбын. »

Cykсақал Кан туруп

48 јонына јарда jаkан пер јадыр,
« Алтон аскыр akcарыг jылқымны
« праi jып кеlің & p ! »
Ур полбады ,
алтон аскыр аk сарыг jылдыны
100 праi jып кеlgilар,
Кара Тыдан Кан шығып,
jылқыны аралап jӱрдў,
еді аралап jӱрзі
пір аk сарыг атты анда кордў ,
108 ол аk сарыг атты
kузуруктаң каб- алды ,
інӑк ултнуа kара ташka
ak сарыг атты шапты ,
еді шуштулўп парды ,
400 теразі колында калды ,
тeрӧзін аk талаіда таштады ,
kypyk едін kyzakтап сыктаб- одур.
« Кара адым сёнзің !
« аранцула кар'адымның
168
« тeрӧзін kаіда табармын ? »
Алтан аскыр ұылқы jып кеlgiктар,

аны аралап jӱрдў,

пу jылқының аразында
kap'ат jӱр- јадыр,
170 aндa jӱргüн kap'атты
kузурўұтаң каб -алды ,
інакча кара ташка шапчык,
терiзi kолында калды ,
 - 589

еді шуштулўи парды

едін kаб- алуыk, 478
ak талаіда таштацыk,
тeрӧзін kypyk едіна јабарыk,
ёш каттап кеlіп төкөрдүк,
аранцула кар'ады
тipilio пaрды ам . 180
Аранцула кар'адын
једініб - алуыk епка ,
Cykсақал Канға кіріп кеlgiк,
Cykсақал Кан мактаб - одур :
« Ер -ok сен пол- тырзың ! » 486
Ічіб - бк одурлар сілажып ,
Cykсақал Кан сölüп јадыр :
« Інак мўз ікі наіцы поларбыс !
« тiгi јерді сен шабыkkазың,
« пу јерд % мен шабыктым, 190
« ікі наіцы полам ! »
Ікі наіцы поддылар,
еді одурзалар

адаi ўрӱштёl p,
јон кelin cülün јадыр: 498
« Тугў пашка ат кеlgiк ,
« тӧрӧlў пашka eр кеlgiк.»
Cykсақал Кан сölüцук :
« Адын ал кеlіңёр!
« розын колтуктап кеliңыр ! » 300
Алып jakшы Олаңар
ak ебінӑ кір - кеlді.
Алты тажор араkы

пір kолына тутчўk,

алты ірік едін 308
Dip kолына тутчўк,
езан теп езаннаш - шадыр ,
 590

менді тегі мендiläш- шадыр.

Кара аттыг Кара Тыған Кан

310
амды турўп Кудалап јадыр,
он ікі азаkтыг а5- ої аттыг
Олаңар уqўн кудалап.
Јакшы тӧрӧн Cykсақал Кан
kaттын сары кӧрӧ -дур,
813
катты ерін сары кӧрӧ - дўр,
Cykсақал Кан сӧзён періо - одур :
« Сірӑргä палам пербäзым,
« кемг % перцäңмін ? » тедір,
« тојыңны тоіла !
320 « пајыңны паіла ! »
Тобус асkырлыг jылқыдан
тобус тог о cokтылар,
тоза јонын Кыдырдылар,
тојын тойлап јадырлар
328
Cykсақал Канның јалғыс кызы
торду епкі кірді,
тојы пајы ертчік ,

тоза јоны тарацыk.

Кара ам пол- парды ,
530 Cykсақал Кан ам турўп
наіцызына сölüп јадыр:
« Пар Олаңар jӱрчүня,
« анда парып kоныб-ам !
« kарада мен парабаш
338 « сенің немаңнан окурмірбын,
« сен јер пilбäссің ! »
Ол kаразын парып

јрчөзүнүң ептä kон - јадыр,

Кара Тыдан Кан јатчык,
340 узўб -ыза перчік,
таң атып кеlgiк ,
 — 591 —

кӱн шығып кеlgiк,

Кара Тыдан Канн турўш кеlgiк,
турўп кelза, кӧрўп теза
iкi kаpағы joвул. 343
Ікi kарағын о5урлады наіцызы .
Cykсақал Канның кіжі кеlgiк,
Кара Тыдан Кан Кыдыр-јадыр.
Кара Тыдан Кан турўп кеlgiк,
пајағы jaiзаң kолынаң једініб -алдык, 350

Cykсақал Кан наіцызына кірді :

« Jakшы kондыңма, наіцы ? » тедір ,
« kаразын kонқанда ,
«iкi kарағымны одурладың !»
Аштың тамызын jiдil &p , 838
арабының kaттiн iштil & p ,
ертанн & ң ірг& jеттpä
jiдiläp, iштiläp.
Кара Тыдан Кан тур-кеlді,
наіцызына сölüп јадыр: 360
« Jа, ам парып kон!
« Мен jӱрчӱмä ам парім ,
«пу kаразын мені сағыб-ал!
« мен пy kаразын кеlіп
«сенің немäң тäң оБурлірбын! » 368

Ол kаразын концыk,
атыр таң атчык,
арыг кўн шыкчыk,
Кара аттыг Кара Тыдан Кан
он ікі азаkтыг аң- oi аттыг 870
Олаңар jӱрч°зінà cülüб-одур :
«Пар ам! kaстыңны
« маға ам кыдыр-кеl ! »
Парчыk, kаcтын кыдыр-јадыр,
Cykсанал Кан кеlрік, 378
 — 592 —
езён тороба тестiläp,
Cykсақал Кан тапшіры оқул ,
kарағы пар, кӧруб- одур,
сölӧрӧң тili jоқул,
680
тіlін оқурлаб-ысты .
Cykсақал Кан Карбанынан
наіцызының ікі карағын арык,
kapaқын орнына cykчўk,
ёш каттап төкўрчук,
388 kapaқы jakшы пол-пар- тыр.
Кара Тыдан Кан карбанынан
наіцызының тiliн шуштўб-алпыk,
akсына су5ўп салцыі,
ёш каттап тӱкӱрчук,
50 тili jakшы пол-парды .
Cykсақал Кан сӧӧп тур:
« Тегiрнiң алтында,
«пу јердің ўстунда
« мён сўмäliгбін тeп сағынамын,
398 « сен, Кара Тыдан Кан наіцы,
« меннӑң артык сўмiliгзің,
« пiстi kyдai jаjаған
« паладаң кызырған,
« ікі-дü kaт алзаң
600 «сенің пала jok полар,
« ölбӧс мӧгу поларзың.
« Менің паза палам jok подар,
« са ошкӧш мӧгу поларбын,
« kацанда полза ,
во «сен оldp ползаң
« сенің бlróн сӧгыңня
а мен кеlіп кӧрӧрбун,
« мен пурун бlзім
асен ду јерг јўрабаш
 — 593 —

« ӧlräir cürӱмп көр !» 610

Амды алар нанарға терін - јадыр,

Cykсақал Кан атка мёнуп,
аларды ӱдажіп парі.
Јернің ортазы темір сын,
темір сынның ўстүнд 618
јетті азыр аk kазың тур-јадыр.
Cykсақал Кан ам кelin
сырлап еткüн сыр jӧбӧңну
КурлуБЎнаң kаб-алцыk,
аk kазыңа атчыk. 620

Оқының пiзi озарін сыкчык.

Анаң сölü -дәр Cykсақал Кан :
«Ja, Кара Тыдан Кан наіцы !
асен ӧlўп парзаң
« ол сыр jӧлӧңн°ң сыры 6

« созылып тӱжўп парар,

«аның сыры соjылып түшса
« ölгонуңну піläрбін.»
Анаң аk kазыңның озаріна
Cykсақал Кан тур-кеlді, 630

jölüп еткäн jӱӱг окты

сўрўб-алып атчыk,
аткан оқы озарінаң
аk kазыңны ўтуп парды .
« Мен ölзӧм мунўң јя 638

«созылып јергä тўжёр,

«анаң бlгӧнёмну пil&pзің.»
Езӑн теп езӑннӑштiläp,
менді теп мендiliштilip,
Кара Тыдан Кан јуртўна нанды , 640
Cykсада Кан јерін” дк нанды ,
jepláрінӣ јетчіктір.
Кара Тыдан Кан јется
88
 594

улуг тој тойлап јадыр,

тоза јоны jып алып.

ХVІІІ . А і Канат.

Пулуң јäрін jäpliп јадыр,

пулуң сўн ізіп јадыр,
тоңб полза ебін тікті,
тошкä полза мал kaдарды ,
пулут атынан
көн кӧрөнгüн тушта ,
пус алтынаң
суг ішкан тушта
kapa тaлaiдың kажында
10 jурт салған пол- тыр,
Кара Кан апшаk jурт салған.
Јазы толған маллыг ,
еп толқан естіг ,
ai kара аттыг Аі Канат
18 Кара Канның оңлы полқан ,
Арыг Абаkаi kызы полқан ,
Арыг Абаkаi тoi едiп јадыр,
мал kушту одӱрўп јадыр,
арада каттін тігіп јадыр,
20 kaлыk jонын јып јадыр,
араға kоpојон ізіп јадырлар.

Адалыг одлыг таныбін јадырлар,

Ai Канат езiрiп јадыр,
сүт кӧідӧң Субӱр тагдаң
28 ai kap’ar jýrýpya kelrän,,
ат палБараң алтын тӧккӣ

к & liп тура түшкён аi kap'ат,

маңрадыг кіштён ,
 595

ai kap'ат : « Тур, Аі Канат ! » тіді,

Ai Канат езрік узуп јадыр, 30

таг полза тағалыб- одур,

талаі полза шақышыб -Одур.
Ai kap'ат кіштӧп тур :
« Ai Канат, тур ! тедір ,
« сақа јабал полар ! » 38

Шабдар аттыг алып кіжі кіді,

алынаң тўжа kонды ,
адын палқ тартты ,
кірӣ кälді ёпка .
« Кара Канның облы 10

« Ai Канат тірігба ? » тадір .

Ai Канат узуп јадыр,
Арыг Абаkаi ырлап јўр-јадыр .
« Jakшы ар каlаiзiң

« маң туңмамны бдӱр ! 18

« мал куштў праi ап парарбыс !

« туңмамны өдөр- сам !
« туңмамны бдурбёзäң
« са5а јабал долар ! »
Шыkkaн алып таштын , 30

Кылычын сўрўб- алып кіргüн,

алып jakшы Ai Канаттың
моінына шапкан кылышпыла ,

Кылычы сынған тынбан .

Пір кӧрӧнà äбіріб -ыскан, 38

пазоk узуб-ыckaн.
Ai Канатты алдылар ,

jылқының kузуруБўна палқаннар,

талаіда таштаннар,
праi малып kужўн тўгёда 80
аппарыб- ыckaн.
Кошв аспа ползан ,
 596

алып кіжі кäliп јадыр,

kaн возраk аттыг
68 Канныг кылыш кіlräн :

« Кара Канның јуртў kаіда ?

« кӑм аны ўрадіп парқан? »
Eбрӑ ебра јортып јадыр,
Ai Канат kаіда бігби
70 аны тilän јадыр.
Талаіна кеlіп тапкан аны ,
талаі төбөнд & Ai Канат јатты ,
шығарған аны талаідаң ,
Канныг кылыш суруо јадыр :
18 « Кам санi kaja äткӑн ? »
«« Піlа joБул кäм kaja äткын . » »
Мал сүруп парканнар ,

улуг јурт ебiрiп кеlräнн & p ,

jолын алар тапkaннар,
80 сўрўжўп шыkkaннар ,
тобус кўнг& jäткüннӧр.
Алып jakшы Канныг Кылыш
таг кӧзіндa jат калды ,
Ai Канат парчыk,
86 епкä jäдір кäliп
ak acka kубулўп кälгін ,,
тӧр пажынаң кіріп кälräн,

тыңнап јадыр алда ,

но намä jokтап јадыр.
90 Ak ас көрүп турза
Арыг Абаkаi aндa пoлды ,
Арыг Абаkаi jokтап јадыр,
но намä jokтанын аk ас тыңнан
ташшын шыға kонды ,
93 кіжі полыб - ысты ,

kыіқылап ысты :
 — 597 —
« Кан юзpаk аттыг
« Каныг Кылыш kаіда Полдың ?
Канные Кылыш jӱгӱруп каlді,
Ai Канат jӱгӱруп кірді алка , 100

алып тӧрӧн Алтын Маргінпї

ташшын шығардылар,
ёш пашка өзй тарттылар.
Улуг јуртўн праі таб-алдылар,
маш kужўн праi сўрдfläp. 100
Арыг Абакаіны
iкi тултнаң амды
ат КузурӯБўна палқаннар,
сӧзөрүп парып шыктылар,
ебіня јеттiрдil& p , 110
токус кўн јеттilip,
ебін ёзін толдырды ,
Канныг Кылыш сölün јадыр:
« Арыг Абаkаiны kаіда етӧрзің ? »
 — 598 -

XIX. Суді Марган Јолта і МаргXнбі на д.

Пурунқў тӧlдўң сонда,

емдігі тӧдўң алында
ak талабдың Базында помды ,
Алтаі сынның атында розы,
äп толдра ӑстіг полды ,
јазы толдра мамлыг полды ,
алтын тӱктуг тас kap'аттыг
Судäі Марган jурттап јадыр,
&lдäң алған абаkajы пар,
Azäң Ко абakajы ,
парынаң сыkkан палазы .јоқул,
iстiнӑң сыkkaн aркaзi jоқул,
Канаттыг kустў атып јадыр,
kapcakтыг аңны кырып јадыр,
јабал кiзӣ ақлak пербів-јадыр,
jakсы кiзӣ кӧп пäрбір-јадыр,
Сӱдäі Маргüн тäксі пӧрін -Јадыр.
Аргi jылы артіп парып,
пағы jылға аіланып сыk-kilip ,
jурттаn jӧрӧп јадыр Суд&і Маргüн.
Адä jурттап јатканда
Ацäң Ко абakajы
істінді сағын јадыр:
« Мінің алғанымнан
«парымнаң сыkkан палазы jоқул ,
« істімнӑң сыkkан ёркäзi jоқул,
« пасkа jäрда jурттап јадыр
« халтар аттыг Картыға Маргін,
«парар кiзiм о полкан,
30
« Суді Маргын ёміс полқан.
« Алып кiзi Картыка Маргінні
 5 ) :)

4
« kығырарбыії пy jäргії ,
« Сӱді Міргüпні ӧдєруп
« мані абіні аппарзын! »
Тігірдäгi kapavkai kycjakты 38

сөспўнің тӱзўрўб-алды ,
канаттарына пічік пазыб- одур,
Картыла Маргüнгі ыза - бёрді.
« Кізӣ бдуртпа ! » тідір ,
« kycka туттурба ! » тідір , 40

« алып jakсы Картыла Маргӑнга

atāópak jõpyn käl ! »
Ол kycjak парыб -ысты ,
Ацң Ко арада азып јадыр,
& lir & діс араға äтті,
алтон адіс араға асты .
Сёді Маргüн нанып кälді,
абаkаi jakсы Ag ң Ко
ас тамак салыбысты ,

арақызын турдЎзўп iцiрiп тур . 30

Алтын столба палқап салған

алтын төктүг тас kap'ат

кістäп соldа јадыр :

« Ішп %, ішпä, Сӱді Маргüн !

« ӧlyn kaлaрзың Сӱді Маргüн ! » 38

Абаkаi jakсы Apäң Ко

kулағына ырлап јадыр,
аттың кістüнін ёстіркін-јадыр,
Суді Марган азiрiб -ысты ,
ёш күн jäттра арада ішті, 60

аттың кістüнін аспін -јадыр,

паза үш күн араға ішті,
аттың кістüнін іспін -јадыр.
Алты күннуң пазында

аңнаныбнысты , узў6-ысты . 68
 — 600 —

Уш кун узуп јатканда

ја пазыб-ысты , кіріп кälді,
камтар аттыг Картыңа M & pгiн
сèрігбін & jäтіп кälді.
Jыда пазы сыңразып,
кылыш пазы кыздразып
ја пазып тура паркан .
Ацің Ко абakai jakсы
сынып к &lin kыіқылап јадыр:
« Käl näpi, kopykna !
« артыk тӧрӧн Сәдi Mäрганні
« аңнат-салдым, узут-салдым,
« алар кiзiм сён полдың,
« јајан Кудаi kockaн » тідір.
Калтар аттыг Картыва Марган
8бінà äмдi jäтіп кälді .
ікі кіlіп kygakтазыр,
okсанызып кіріп кälgilар.
Алтын столқа ас салды ,
80 азраб- одур Картыла Маргüнні,
алтын столқа араға салды ,
іціріб-одур Картыва Маргянні.
Судäi Mäрган ускунуп парды,
тујуkkа кӧруп тыңнап парды .
0
Абаkаi jakcы сölün јадыр:
« Суд&i Mäргüнні бдураргӣ карёк!»
Сӱдäi Mäpгiн тура сігіріп
kaрып ойлап сықыб-ысты ,
атын тудуп сістіб-алды ,
атына мөнүп кацыб-ысты ,
тон-да јодул oiлаб-ысты ,
азр-да јогул олаб-ысты ,
јадаң азра сäгіріп-ысты ,
кӧрунбін јатып калдылады .
 — 601 -

Картықa Mäрган сölüд : 100

« Сёдäi Mäргüнні бдәрбüнда

«сäні аларға ма јарабас,
« нова kықырқаның мӑні?
« kацан полза ол мӑні бдєр-салар,
« артыk тӧрӧн Сёдäi Mäрган
« улуг алып, улуг кӱӱк пол- тыр.»
Pak парван јрд %
алып тӧрӧн Суд&і Марганга
мөнгiн аты сölüп пара -дыр:
« Ноқа мѣнің созумнө äспӑнің ?»
Taiканың ортазында
алыпты мёкўп тастаб-ысты ,
јабыдаkkа паркан Сўдыі Маргüн
аттаң јазаr kалды ,
тоннаң јалаш јадып калды ,
аты облаб-ысты .
Сӱдäi Miргiн сыктап ылдап
ағаш тајалып јазаг пар-јадыр,
kapa полза собы кўч,
күн-ӧртв полза ары кўч,
ініг полып ін liп,
јобыг полып јобалып
јазаг пар- јадыр Сӱді Марган
Табанның äті таста kалды ,
joдaның тi joлдa kaлды .
«Тагдың пӧрӧ jiзiндäк!
« тақаның абазы jiзiндäк!»
Ўш jылда јüтіп парды ,
dlёр кўнг & jäтіп парды,
таінаның кыртна сыk- к &lrüнда
толус јастыг арсыл аба пас- јадыр,
jiргi удур- кali- дір.
« Сіннің kорудўп на полар ма ?
п. 38
 602

«міі сён ӧдӱр - сал ! »

138 Аба kopyБЎп пурулўп пасты ,
Сӱдäi Mäpгiн абаны
азаќтаң kаб- алып

кодўр- кälin jiрг & kakkaн,

абаның тӧрӧзі kолында камдан ;
абаның еті пacka jäpr & пар-түсту.
« Тоны jok позыма
« Тон таптым ! » ТІдір,
« каб jok ПОзыма
« Кäп таб -алдым ! » ТІдір.
Аба тӧрӧзін туjykkа кӧзіб -ысты ,
колы колын'ok kälісті,
азаk aзaқын'ok каlісті,
Сёдäi Mäргüн соkkа тоңмады .
Анаң кälin jӧр-ыза парды .
130 Каттап күчкөруп полды ,
каттап jakcы пол - парды .

Ak јазы Куба сӧіду

тобырып пар-јадыр,

pak jäрд & Алтаі сын тур- јадыр,

138 a jäтіп сыk-парды ,
аркызын карап кӧруп -тур.
Оттр5а от jäтпін -јадыр,
ak малы анда болды ,

jурттiрда jурт jäтпін-јадыр,

100 kaлыk jоны анда полды ,

анда пір пӧзөк óп тур-јадыр,

аның ізігінің алында
ат jakсы ікі ат тур- јадыр,
алтын төктөг аi jokyp ат ,
168 көмүс түктуг кўн jokyp ат,
kылыk kаiнап зік алында

јбрўзўп тур, бдузуп тур .

 603

Сӱдіі Марган кӧрӧп туруп

індрä позып алға кіріп кaläдір,
kaдaрдaн мaлы кӧрфб-ысса 170

таіѕяның абазы кälді тап

kojып оіласып тыр ;
kaлыќ јоны кӧрўб-ысса
таіѕаның абазы кірді тап
ok japakoынаң аткылірва 170

удур- кіді Судыі Маргінгі.

Суд & і Маргüн соldu jадыр:
« Одүрбiгil ! атпаңыз !
стаіланың абазы амäспін ,
« kара пастыг кiзi пoлцаңмын . » 180

Калыk јон нан-jӱруб-ысты .

Улуг ёпка кірбäді,
улуг Яптің kырнда
кіріг Япкä кіріп кälді,
постыг kыстар одур- јадыр, 188

постыг палалар кӧруп

kopyБЎn kыіқаласып
kopyБЎз кычкырыстылар.
Аба каlді тüп ылғастылар.

« Kopykпағым, палалар ! 190

« таіланың абазы амаспін ,

« kара пастыг кiзi пола - дырбын . »
Постыг баланың аразында

пip jakсы сыллыг kыс одур.

« Азія » тäu kохын тудўстў , 198

Суд &і МаргXн сурўп тўр :

« Нова анда калыk jӱруп тур ? »
« a Mäң пацімнің тој полып тыр ,
«« ікі пӑцёмні пӑріб- ыckaн, » »
Пабазы кіріп кіді, 200

пір алып кiзiбiның кіріп к &lді,

 604

ақ - oi аттыг Аі Маргӑн
kыстың пабазы сölüп тўр:
« Ман сіні ол кіз пӧрӧргä
208 « сiн парарзыңма , палам ? »
«« Jok , TІдір, мäн парбассым . »
« Пабаң пӑрзй сан ноқа парбассың ? »
Абысkа тарыныбыҙ8- бёрді:
« Сан шу одурдан абава
10 « парарда jӧрзуңма, палам ? »
Палазы colӧб - одур :

« Аба полза абада парарбын ,

« тогӧ полза тӧгогб парарбын,
« сан aks &lräн кiзӣ парбаспын. »
318 Абысkа тарыныб - aiтты :
« Мён пӧргüн јргä парбадың ,
« абаға парзаң пар ! »
Кысты тудўб - алды ,
абаның koiнына тастаб -ысты .
220 Аба kысты тудўб - алып

тасkар сығып парыбнысты ,

пу кiзiдäң äп сура - дыр,
тiгi кiзiдäң äп сура - дыр,

пiр кiзi a & п пäpбiн -јадыр,

226 кiзil & p к ¢lўзўр јадыр.
« Канның jakсы палазы
« абаға парыб - ысты . »
Пip jakсы кiзi ап пёрді,
јаман каза ӧскӧс &п пёрді,
230 аба полқан Сӱді Маргӑн
кіріп кälдi jаба біна,
jäрдің палдарын ікі kолбынаң алды ,
підi kаpбakтап тастады .
« Кудаіl сағынғам сағышчылап !
286 « kyдail jokтағам jokчылап I»
 — 6505 —

«kyдai мa jakсы äп п°дөрзөн! »

Абі взўп өзүп кälin
пӱдўп парыб-ысты ,
позўк jakсы ёп пудро парды .
Таңнабан кiзi аны таңнап тур,
kaihaбaн кiзi аны kaiѕап тур ;
Сёді Маргін сölün јадыр :
« Kyiгiн кiзi кўin jатсын!
«colӧн кiзi cülün jатсын!
апар Хмдi, aбakajым!
« торбak cüн тil & п каl!
« торбаk соғып тоі адёрг%,
« kаiнадып кiзiнi jырқадарда.»
Парыб-ысты абаkаi тiläп,
јабал Xп пӧрган абысkа
кізаңаш торбаk náріб -ысты ,
кічӑңаш торбаһты езігін & aks& lді.
Суді Маргüн сығып кälді,
« Пу торбағашты соқарға кӧрӧк! »
Торбағашты сokтылар,
nip japbimbi ánkä akkålrås ,
пір јарымы тасkар салған,
kaлыќ јоны jiзiн аны .
Судäi Möprüн kудаіда тilаn jадыр:
« Пір јарымы -да полза
«ішся јон тугäтпäзін !
«jiзi jон тўгітпäзін ! »
Каінатты jон јарым торбақашты ,
ішсёдӣ аны түгüнмти -јадыр,
jiзäдä äті туганмiн-јадыр.
Аба тӧрӧзін кап сёскін,
алып торби Суд&і Маргін
aбakajына сбlüп јадыр:
« Торбak & тінің ашыm
 — 606 —
270 «алтын табаkkа салып
« аппар пабаңа ! » тідір.
Аппарды äтінäң пабазына
jin oдур абысkа,
саkардаң мӧттӧң таттылыг болды :
38 «Аба-да полза кӧзӧм jakсы поетыр. »
Ікі кўздзу анда полды,
аларға абысkа jokтап тур :
« Ман кадарқан- да малым пар,
« jäттi jӱс пäilir
280 «kya' ackыр брўм пар,
«jäттi jӱс підің аразында
«көмөс тӱктуг кӧк пüі пар,
«пу кӧк підің кулуннары
« jыл- саi jiдin пара-дыр,
280 « ол пäiнi kaдaрқылас !
«аның кулуннў аккäläp
«јарым малы сlаргä пäpäбін!
« ёстің јарымын пäpäбін !»
« « Піс парбанда кäм парар ?
290 «« nic kадарбанда кам kадарар?»»
Парыб-ысты kaдaрқылірқа .
Тамаk аkkälган кызы
тыңнаб-алып наныб-ысты ,
äпкä нанып кälräндä
298 jokтап турдў áрін& :
« Аттыг jakcылар пар- јадыр.
« аты jok cüн kaiдi парарзың ?»
Сўдäi Mäргüн сölüп јадыр:
« Пабазына пар, алғаным,
300 « пір jaбaқа тilan кäl!
« kaіді-да jылқы Ползын! »
Абiнiң сығып пабязыва парды ,
пабазынаң јабақа тіlін,
 607 —

koi kадарцтаң јабал jылқыцаk пёрді.

Алып кälin jaбaл jылқыцакты
јачпаға палдап салды .
Артън турдў « парім ! » таді,
Артан турдў, тӑмнӑніб -амды ,
аба тӧрӧзін кӧзіб-алды ,
атын мүндө, аты kojып тыр,
кӧргӧн кiзi кqlўзўп јадыр,
Алтаі сынның ёстунӣ сыкты ,
сыктан парды , ымдап парды ,
алып ат парқан јом јадыр.
« Пурун менің атымның ізіндіг.»
Kylär jäl týcrt ,
анца анца надмыр јавды ,
кӧруп турдў тас kap'ат кіді,
мўкўп тастан кар’ят јтті,
парчан тамі, парчан нёмёзі
аттың өстүнд % полды ,
алтын төктүг тас кар'ят
көмүс азёрlіг полды ,
кўмёс jӱгӑнийг полды ,
кäбі тäpгaдa пoлды ,
kyјағы , јадағы , оқы анда,
Кылычы jыдазы тєгдä анда.
Јабал аба тӧрӧзін сўрўб-алды ,
јабал атының азағын палқап салды ,
аба тӧрӧзін алтына тӧзӧп салды ,
jakсы кäбін кӧзіб-алды ,
jakсы атын мөнү6-алды,
jӧруб-ысты Сӱдäi Mäргüн.
Ол пардан jäрінді
ёш кўнныг jäрд
jätti jøc odilir kyı'ackup
сут коlдъң су іріп,
 608

Субӱр тагдан от оттап

анда jӧр- јадыр.
340 Кадаpқылап турған ікі кізі
Ai Miргüн, Кўн Маргќн ікі көзбяў,
ат ўстунда узўп тур- јадыр.
Аны коруп турза
көмүс түктуг кӧк пki
348 ары аңнактап тур туқарда ,
пäрі аңнактап тур туһарда ,
алтын төктүг kapa kулуннў
тӯб-ысты кӧк пäі .

Јоваркы тäгiрдың пулутчылап

380 улуг kус тӯзба јадыр.
Алтын төктөг kapa kулун
аіланып турўш імгін ,
тäгірдäң тўскӑн улуг kус
kapa kулуннў kаб-алды ,
300 кӧдурўб- алды , сыk -парыбнысты ,
Сёдäi Mäргќн аны кӧрўп
ok јазын сўрўб-алды ,
јаразын тёмнàп атыб -ысты ,
Кулуннў аппарқан kустў
860 орта кас атып тӱзүрдү,
Кулун jäрдің ўстунё тура төстү.
Паја ікі паразы узўп јадыр
пiрдi пil & p јоқул,
алып кустў артаныб- алды ,
368 ікі пацазына кälді ,
kыіқалаб -ысты Судäі Марган,
ікі пацазы аттаң аңнаныб- ысты ,
турўп к & liп ана Пазырып тур .
« Пу kустў піскä пар ! » ТІдір.
870 аа Парзём пaртм , нама піразің .
« Намi бic прыбіс ?
 — 609 —

«äп толдра äс пöpüбіс.»

« « Ап томдра ас ма кӧрӧк jok,
«« мӑн тіlüн тiläгдi пӧрӧзіңма ? »»
« Ноқа піс пäрбäспіс ?»
«« Чумалчақының пір пӯн
«« мақа кäзіп пріңёр!» »
Чумалақының пір пӯн
кӧзін пёрді ікі пацазы ,
380
Сӱді Мёргüн аттаң тузуп
алып кустў пӑріб-ысты ,
атына мөнүп jӱруб- ысты .
Joлдa пір kус атты ,
тӧргä палдап алды ,
пајағы атына jäтіб-ok кälді, 388

мөнгüн аттаң тўсту,

кӧскӧн кäбін тӑргä палқаш ,
мєнган атын салыб-ысты .
Аба тӧрӧзін кӧзіб -алды ,
kop jaбaқа мәнфб-алды , 30

алға кіріп кälді,

алдың кiзiзi cülüc-jадыр:
«Jakсы аттыг полза
« адар-оk аргäп тір,
« jaбaл аттыг полқан,
« пір kус атыб-алған.»
Ані äптäң сык-кälді,
тасkаpтaн кӧруп јадыр,
аттаң алып тӱстӱ,
пу Кусту сäстіб-алды ,
бівä кіріп jӧруб-ысты ,
арыг сыллыг kыс пала
ас тамакты јазаб-ысты ,
пајағы kустў kаiнап ысты .
«Алтын тамаkkа сам ! » ТІдір, 40Б

ІІ.
 610

« пабазына апар ! »
Сӱді Міргӑн сölüндӧ
сыллыг абakajы турўп
аткан Кустў аппарыб- ысты .
10 Анаң парза iкi jiстiзi
тамаk iцiйни одурўи јадыр.
« Піс атпін кім атар ? » ТІдір,
« піс одӱруп аккаlдібіс ! »
Абысkа kус äтi jiп салды .
118 « Ака, палам , Кустўң аті
ататтылыг пол - тыр,
« саkардаң мбетбң таттылыг ,
« аба - да полза кузом jakсы .»
Ікі кӱзогӧ абыcka
420 іс толдра äп пёрді ,
јазы толдра мал пёрді.
« A , күзӧм , паза пip jok ,
« jokтап сӧӧп пӑрім ..
« Ak талабдың пазында
128 « алтын төктөг ала парс
а тüн аң јӧрўп јадыр,
« ол ала парс тён аң
«јонымны , & liмнi туткылап
« бдуруп jiп тур.
430 « Аны парып атыңар ! »
« « Піс парбанда кам нарар ,
«« піс адарбыс аны .
Käцä пір алып кустў бдўрган ,
«« ноқа піс аны бдәрбäспіс . »»
436 Ікі көзӧзу тамнаніб -алды ,
ak талаіны Казына сықара ,

јортып пара -дыр күзӧзӧ.

Пајавы абаkаi нанып к & li - дір.
Сёді Марган ірінӣ каді,
 61

нанып каlіп сыктаб-одур: 440

« Аттыг jakсы jäстім
« парыб-ысты аk талаіна
« ала парс тiп аңны атарда ,
« мунёp cüнің атың јодул ,
« Кёз p cüнің кäбің јодул,
« kaiда сён парарзың ? »
Анаң турдў Сӱд &і Маргін,
аба тӧрӧзін касті,

пајав'ok jaбaл атына мөндө,

Алтаі сынның ёстуны 150

сығып парды Судäi M & prін,

кўIriн кiзi аны к ¢lyn јадыр,
сölüн кiзi аны соldа јадыр.
Аң полы тапсап тур ,
kусчылап сықырып тур , 488
тас kap'ат паз'ok кäliп тур ,
кабін кӧзіб -ысты ,

аба тӧрӧзін сўрўп тастады ,

kop атының төрт азағын палуады ,
тас kap'атка мөнфб -алды . 400
Укус ќтіп парыб - ысты ,
ak талабдың пазына

сығарыб-ысты Суд &і Марган,

алтын таг турўп јадыр,
тäгірі сықара дзўп пардан 460
алтын тагдың үстўнаң
парс тüн аң ойлап кіді,
нарслап коксоп кälin јадыр,
алып тӧрӧн Судыі Марган
тас kap'атты kaмцылады , 170

тас kap'ат укус етіп сыкты ,

аңмынаң удур тоқазып.
Алып торбн Сўдді Марган
 .– 612

kылышпынан кӧзӧ kақыб- ысты ,

478 4р палғацаң сары kaiспынан
тӧргäзінӑ палқаб -алды ,
нанып jӧрӧп ыза - бҲрді.
бр парып шаралары
Ai Марган, Кӱн Маргüн
180 jолда тоқастылар.
Аттаң түзүп пазырдылар .

« Пу аңны ма парарзiңм ?»
ва Прзём пäpäбін » » ТІдір .
« « Müн тіlüн тiläгдi пӧрӧзіңмä ? »
488 « Но нёмä карак ? » тідір.

« « Сыртынаң тӧрӧзін тартып

«« kaiс аларда кӧрӧк » » Tiдiр.
« Парӧрбіс ! » тäп јадырлар.
Јалаштанып пӧргüндä
490 сыртынаң kaic cықара
тартыб-алды Сӱдäi Mäргӑн.
Паразы аңны артыныб -алдылар,
Позының атына мәнфб- алды ,
jолдаң пір кік атыб -алды ,
495
пајағы kop атына кälді,
тас kap'атты салыб- ысты .
« Паза кӧрӧк ползаң
« паза сён кäläрзің. »
Аба тӧрӧзін - казіб - алды ,
300 kop атына мӱнфб -алды ,
kaлыk jонын аралаб - одур,

kaдaрдaн малын тобра - тўстӱ,

улуг кiцir kaлыk кізі

кӱlfc-jадыр, colöc- jадыр,

808 jokтазып ербӧктӧзіп.
« Jakсы аттыг полза

« парс тін аң атар- ok-чык,

 — 613 –

«jaбaл аттыг kаіда паразың,

«андыг ok позы аң атып кälräн.»
Jäтіп кälin iбiнi
кіріп парды Сӱдäi Mёргüн.
Aiдаң Арыг kыс пала
аны көрүп сölün јадыр:
« Тülў підї аба Полып jӧрӧрзүң,
akaiдi kyбyлбадың нандра,»
Сёдäi Mäргін jokтады :
« Саннӑң јазырт намä полды ,
« пурун тузумда jурттўг полқабын,
« jäpliг суглуг полқабын,
« äбі толдра Ястіг полқабын, 50

«јазы толдра маллыг полқабын. »

Андi cülün jakсы алыптың
kapak jазы kaн полды ,
пурун сӯ пус полды .
« Alaбac jäрдаң äніг кӧи кӧрдүм.
« japaбac jäрдäң јобыг кӧрдум,
« тäгір jäp kырiндa jурттўг полдым,
« алтын төктүг тас кар'аттыг
« Сӱді Маргüн полқабын,
« ӑнäjiм Ацäң Кб абаkаi полқан. »
Анаң кäliп но полқанын
сыктап ылдап jokтап пӧрді.
« Мён äмді Алтаі сынға сықабын. »
Ол kонығын kоныб-ысты ,
ёртӑн Алтаі сынға сыныб-ысты ,
аба тäpäзін сӯрўб-алды ,
kop аттың. kузуруБўна палқап салды ,
kop ат індрä нандра
oiлап тc-jӱруб- ысты ,
и ат ал jäткӑн туста,
kaлыk jон кыівылар јадыр
 614

« Аба тӧрӧзі кäскн

« piң ölду äмді,
« Ямді маkаң калзын! »
040 Абakajы сölüи јадыр:
« Амді мін ірім jоk kалдым,
« аба - да ірім јодул,
« äді -д & oдyp - kaлдым. »
Сыктаn jадыр, ымдап јадыр,
500 kapak jазы kaн полды ,
пурун сӯ пус полды .
Пабазы кälді абінӑ ,

ылғанын кӧрўп сölüдў :

« Каіда пурун сӑнің
BB gjурттан абің пар- полқан
« анд'ok парыб - одур . »
Алып тӧрӧн Сӱдäі Маргüн
алтын төктүг тас kap'атka мүндө ,
кізінің kарағына кӧрӧнбüн,
000 тобус тасkымның пазында
таіданың ортазында
Сӱдi Mäргüн äп турБЎзўп
анда одурўб -ысты .
Канаттыг kустў учурда атты ,
388 kapcakтыг аңны jӱгӱрдä атты ,
аңны kустў төгäтіп салды ,
үш jыл нағысkан јурттап јадыр.
Аңнап ысkан соннаң
ai jokyp аттыг Ai Mäргüн ,
370 көн jokыр аттыг Кён Mäргін,
ікі пацазы анда кälді,
ён äп тур-јатканын кӧрдў,
ёпкä кіріп јатканда
парча аңның kустўң назын
378 ебр & kызып шарқан кӧрдў ,
 — 615 —

аны кӧрўп jokтазып тыр:

« Пістің чумалчақын кӧзіб-алқан
« тас kap'аттыг Сўдäi Mёргын
« пу пацабыс олар,.
«аны піс вдөрal! 380
«Амді ол абінӑ нан-кäläp,
« аның одурдан jäріндӣ
«jӱс кулаш оімаk kазарға кӧрӧк.»
Алар кälin kазып тастады ,
тамағын, азын, сўн йтіп 388
иäläтіп сактап јадыр.
Алтын төктүг тас kap'аттыг
Сӱдäі Маргüн нанып кälді,
ікі пацазы сыға пас- парды ,
аттаң к &liп кӧдөрүп 90

Колтуктаң тудўп тӱзўрдү.

« Jakcыны тєгдä пёрдің сан,
« аңны атып пӧргäзің,
« kустў атып пӧргäзің ,
« ас тамакты jiп кӧрӧlук. » 398
Абінć koлдаң тутўп кіріп кälді,
аң тӧрӧзін тӧзӧп салған,
алтындa jӱc kулапша курупту
пäläтіп салған ікі паразы ,
Судäі Маргüн оімаkkа кірä пазыб-ысты , 600

Сӱді Маргüн түзүп, тӱзўп

кыймыктip jäргä jäp јогул,
сыктап јада парды Сӱді Мыргӑн,
kapak jазы kaн полып парды ,
пурун сӯ пус полып парды , вов

ікі паразы кӱlўзўп јадыр:

« Пliстiң сыртыбыстаң kaiс алқазың,
«чумача5ыбысты кiзiб-авазың,
« анаң сыксаң & p полын јўрг& l!
 -
616

610 «алаң сыќпазаң сығып

« kaiлып ölyn kaлқыл ! »
Ал тола ёзін jӱктäп
Ai Mäргӑн, Күн Марган
артыныб-алды , нан -jӱруб-ысты ,
618 алтын төктүг тас kap'ат
kapak jазы Кан полып ,
пурун сӯ пус полып
кістäп , кістäп сыктап тыр.
Ақыллыг jakсы äp ползаң
620 « кўрӱптä нова јадарчыксың,
« алыг ползаң äдi jат !
« зi jok ползаң äс кірзiн,
« сағыцы jok ползаң сағыч кірзiн ! »
Кар'ат сыктап турғанда
628
kapaқының јазы тамцы полып ,
сӯ полып ағып тыр .
Ікі паразы нанып парды ,
kaлыk jон таңнап јадыр,
улуг кіріг kaisan јадыр .
630 Абаkаi üні аптäң сығып

iкi jäстäзінä пазып кälä - дір,

пастырып кälsй көрүп турза
iкi jастäзі нанып каlräн ,
аңның кустўң пазын
630 парчазын артып кälган.
« Так jäрган алған полбаза
« Сӱді Маргӑн Ҳрім
« парып ысkан iкi jäстім
Сӱдӑі Маргüнні бдуруп
640 « аңы кузўн аkkäl полбаза ! »

Ікi jäстäзін äбінä kықыр-кälді,

араға аkkalin iyiрiп турдў,
іgіргӑнда азiрiбнысты ,
 617

езіргӑндä äбінӑ апар - салды ,

улуг кiцir kaлыкты jывыб-алды . 648

« Пір jäргä парқанымны сölüбӧрӧр ! »

Калыk jон : « Сölüбӧспус » тідір.
Карачкы iрдi кiзi узында
тёмнiнiп тур абаkаi jakсы ,

алтын төктүг аs -oi атка мундў. 630

iкi ат кälräн јолы jадыр,
jоллап істäп парыб - ысты ,
таіда аразына кіріб -ысты ,
kаn kара судўң kaзында
пір нақыс äп туруп јадыр, 6E8

алтын төктүг тас kap'ат

абіна кіріп парып сыктап тур ,
алтын төктүг тас kap'атты

нандра ӑртäң сығарыб- алды ,

арыг сыллыг пала ішкі кір - к &lді, 660
кіріп парза куруп кӧрдў,
jӱc kулаш кўруктуң істінді
Сёді Маргќн сыктап јадыр.
« Ман соlоgöңмөн, ТІдір ,
« алтын туктут тас kap'аттыг
« Сёді Марган , алыг полқазың ,
« сölüгон созумнў нова äспӑнің ,
« пу көрүптӑң санй нӑма кӧдөр- сықар ? »
Алтып түктөг тас кар'атты
4бінӣ кIpä аккälді,
kузуруБўн көрүпк тузурду,
Сёді Марган kолға тудўб -алзын
сығарыб- аларға.
Анаң кайп түзўргінд %

kузурБЎ ўш Кулаш jäтпіді. 678

Тас кар'атты сыпара kаpырды ,

позының јачын тарап тур ,
п. 39 *
 618

тарап кўрўпка төзӯрдө ,

тӱзӱрўп кiгiндi kолына
08: aбakaiдың јачы jäтпін јадыр,
пір kулаш jäтпін јадыр.
Сыктап тур постыг пала ,
ылдап тур постыг пала ,
тас kap'ат ылқаб - ok -тур.
685
Абаkаi jakсы арыг сыллыг
тас kap'атынаң јботосту .
« Kaiдi аны сықыб- алал ! »
« тäгір jäp kыртнда jурттап тур
« тӧi kух'аттыг Тӧрӧмӧн Мӧкӧ ,
690
« аның туңмазының јачы
« jfc kулашka jäтіп парар ,
« аны парып аккäläрг & карак . »
Тас kap'ат kысkа парды .

« Jakсы kaдaрдылап кӧрӧп тур .

898
Алтын төктүг тас kap'ят
fш пӱктilin jӱгӱрўп
jӧруб -ысты , облаб- ўсту,
kыс полқанын кырдаң піді,
jai полқанын наңбырдаң піді,
700
jackыда пардан тас kap'ат
куска.jäтіп jӱгӱрў6 -ысты .
тӧі кул'аттыг тӧрӧмби Моконфң
japi jäтті тас kap'ат ,
тiгiргi сыңарып озуп пардан
100 Алтаі сын турўп јадыр,
алтын төктүг тас kap'ат
аның ўстўны сығып парды ,
аркы сарын kарып кӧруб -ысты ,
kaлыk joндa jурттiрда
710 jурт jäтпін јадыр,
kғдардан малға оттiрда
 — 619 -

от jäтпін јадыр.
Ол алдың ортазында
kaн тäгіргä сығара озуп пардан
ak тас & п турўп јадыр, 718

аның алтын саркы кырiнда

алтын ёп тур-јадыр,
сыллыг kыс пала анда јаттыр,
ᎺᏏ

алтын төктүг тас kap'ат

Алтаі сыннан кӧруп јадыр, 720

парчан малын коруп тур-јадыр,

ўш jӱс пkilir kap'ackыр jӧр-јадыр.
Аның брўнi kозылды тас kap'ат,
алтын төгү абдың kарағына сықылды ,
кўмёс төгү көн карағына сықылды , ав

kap'ат мөнгüн тас кiзi кäl-jадыр,

алтын төктөг тас kap”атты кӧруп
таңнап јапсык тура-барды .
« Тігірдӑң төс- каlдіңм ?
30
«jäрдäң сыk- кälдiңма ?
« мён сёндiг атты jäр кӧрчӧбун,
« kaннaзa мaнiң kaным,
« пärläзä мёнің пäгім,
« тӧі кул'аттыг Тӧрӧмбн Мёкд
«ана парып kабар тіп , 738

«сölün jokтап кӧрім ! »

Анаң кälin aнa пaрыбнысты ,
пара jӧрво сölüп јадыр:
« Тёi kул'аттыг Тӧрӧмён Мӧкӧ,
« kaннaзаң каным! 7:0

« пärläзäң пäгім!
« алтын төктүг тас kap'ят
«үш jӱс паilir kap'ackырдың
«брунд& jӧруп јадыр,
апарып кӧрӧзўңый? » 748
 620

«« Німäзі парабын ? парбаспын ,

« « пар , kацыр- кäliңар брўбінің ! »»
Тас кар'ат кälä - дір,

сучылап ағып кälä - дір ,

780 талаб пулуңа кіріп парып
тутўп алдылар тас kap'ятты ,
тутўп алып аккälgilар.
Тӧi kya'аттыг Төрӧмди Моко
тас kap'атты көрүп тур ,
780 kaisaбaн кiзi аны kaiдап тур ,
таңнабан кiзi аны таңнап тур .
« Пу атты ма јајабан ,
« kада сыkkaн туңмама

« jаjап салған ат пу полбазын.

760 аЕзäpläо пӑріңёр пу атты
,
« тас kap” атты мөнзун туңмам ! »
Пip jakсы ат аккälдiläp,
koстi jopтaрдa akкälдil & p,
тас kap'атты тудўб- алдылар,
766 көмус ізäpiн урўп тастады ,
көмүс југінін суБЎп салды ,

арыг сыллыг kыс пала

алтын абінаң сыk - кälді,
таңнап kaijап тур kыс пала ,
770
пір атына пiр кiзi мүндө ,
тас kap'атына арыг сыллыг
kыс пала к & liп мунуб-алды .
Анаң к & lin jӧруб -ыckaндa
сучылап ағып пара - дыр .
7778 Кыс пала аны таңнап kaiѕап пара - дыр.
« Акӣ јајан Кудайдаң түс-кідің ,
« kaiдаң озуп, кайдан пўдўп квідің ? »
Алтын төктүг тас kap'ят

пір сынны аза түзуб- одур,

 — 621 —
пір сынны jaпcынып кälä-дір, 780
iкi тагдың азағында
аk jазы јадып јадыр,
аk jазының ортазында jäткüнда
тас kap'ат салыш кірді кӧксўні.
« Al jäрінді ін lin joбaлып 788
« нӑмӑ полар ма ? » тідір.
Сулукту азыгбынаң кызып
ол паланы алып парыб- ысты ,
jdpi jуртўна наныб-ысты .
« Сен мыні аппара-дырзың, 790

« манi kаіда јќтіп алқаізың ?»

сölüп сыктап пара -дыр
арыг сыллыг постыг пала,
jӱгӱруп парды тас kap'ат,
798
маілып парван јтіп кälді.
Сёді Маргӑннің абіна кälдiläp.
Jakсы сыллыг абakai
Адi ok сыктап одур- јадыр,
абаkаi jakcы сығып кäliп
постыг паланы
ан кздөрүп түзўр-јадыр. 800

« Алтын төктүг тас kap'ат,

« алтон арқалыг ат јадырзың,
« älіг сўмiliг ат јадырзың.»
Сӱдäi Mäргіннің абakajы сölüдв:
« Olўп лардан Суд &і Марган 803

« кўрўптäң сығарыб-аларға
«аның ӱчӱн аккälді сёнй,
«мäң јачым jäтийн кўрўп тубуна,
« с & ң јачың јäтӑр полбаза ? »
Анаң к&liп наланы азраб-одур, 810
астың таттылін пірді,
алтын столда одурттў,
kыс паланы азраб-одур.
 622

Alir jӱрмäш äңнінӣ jaiлған,

818 алтон jӱрмäш apkaзына јаілқан,
арыг сыллыг дала сыктап јадыр.
« Пу кўрѓот јаткан Сўд & і Маргінгі
« сён јачың јäтар полбазын ! »
Тарап ыза - бёрді јачын пу пала ,
820 куруп iстiн & т зўруб- ысты ,
ол паланың узун јачы
Сӱді Маргüнг & jäдір парды ,

тартты , тартты iкi kыс,

ікі абаkаi полбады .
826 Алтын тӱктўг тас кар'аттың
kузуруыўна палқады јачын,
ўчөзі кіlіп тартыбнысты ,

Сӱді Маргќний кӧдәруб- ысты ,

jӱc kулаш куруптäң сыңарды ;
850 анаң сығар- јбрўп kyzakтазып
сыктазып ылқазып тыр.

Алтын столда одурттў ,

ac jin јадыр ӱчӱзі.
« Jakсы іттің , kыс пала !
838 « мӑн сёнi jäp позыт пассым ,

a cüні аларға jӧрбун .»

«« Төi kya'аттыг Төрӧмди Моко
« « кäljä бдурар сёні,
« « нандырыб- ыс мані, Суді маргін. »
840 « Jok , сыллыг kыс, нандырбассым ! »
Улу тої ідіб -ысты ,
ývýzilä toi ätti,
Сёді Марган аң атып
јырғалыш азрады iкi kыс,
848 iкi kыс алыбнысты .

« Ja, Bмді наналыk! » тäді .

Taiga аразынаң наныбнодур,
 623

пајағы абышка Алтын Канка

kaстына jäтіб - одур ,

Алтаі сынны азып тустўlip, 30

ал аразына кіріп кälgilip,

улу тоіны каттап адап
јырқадып турдўлар.
« Алтын Кан Кастын казiн

тäп кыдырды Сёді Марган. 888

Абысkа kасты кіді ,

алтын столда ас салып тыр,

аэрап аткарып тур,
алтын столда араға салып тыр,
iрiрiп тур абысkаны . 800

Сёді Марган сölüп тўр :

« Алып jakсы ікі көздня
« Аі Марган Кун Марган
« kықырыб- а , абысkа ! »
Алып jakсы ікі кўздзён kықырды , 868

Ai Mäргӑн , Күн Маргӑн

äмді кälді абіна ,

kopykпан ікі пацазы kopykтў.

« Одурўңар, мынаң ас jiңар ! »
Одурттў, ас јідіртті. 870

Сӱді Маргäн сölün јадыр :

« Көк аскырдың брундӣ
акӧк підің туған кулуннў
« clap kaдaрқылТрға парказыңар ,
« кӧк пäi kулун туб -ыckaндa 8778

« clip узуб- ысказыңар,

« алтын төктүг тас kap'аттыг
« алып кiзi kус алыпты аткан ,
« clр ол кізідың тil & зіңірба ?
« кӑрігіңні парарбіс тіlізӧрба ? 880

« ол кiзi cl & pдiң тiliн

 624

« пу чумалчакын кӧзіб - аларда .

Чумалчакты кӧзіп алып
« kус алыпты алып
888 « піс аттыбыс тiп нанБазар .
« Аның соң аk талабдың пазындағы
аалтын тагдың өстөнды
аалтын түктөг ама парсты
« Кім бдургüн ? cläрбӣ ?
890 а« Свді Маргын одўрган ,

« ала парсты тil & зар,

« мён тіlüн тiläгдi пӧрг зёр.
« Сыртыңардаң kaic
« тартыб -aлaрдa aimkaбын,
898 « анаң кälin kaiс сықырыб-алдым.
« Піс аттыбыс тiп мактанбазар ,
« kaстыбысkа мактанқазҳр.
« Алтын төктүг тас kap'аттыг
« Сӱдäi Mäргüн ман полқабын. »
900 Сыртынан алған kаісты
кӧдўзўп одура парды ,
чумалча5ынаң кӧскӧн пўнў
кӧдўзўп одура парды ,
kaсты абысkа кӧруб-ысты ,
905 тарыныб -ысты ікі кўздзёна.
Тас kap”аттыг Суді Маргüн
тарынып ымдЇ kыіқалады :
« Нова cläр танданың аразында
« мёнiң бiмдä кўрўп kaсkазар ?
910 « нова мӑні көрүпк & cykkазар ? »
Тагчылап ӧзўп одура парды ,
талаіцылап тазып одура парды ,
тарыныб- одурдў ікі пацазына ,
тарыныб-одурданда ікі паразы
913 Суд &і Маргіннің азағына пазырды .
 — 625 -

Абысkа тура кälді,

кылышты колыбынаң kаб-алып.
« Макäläнің сён мані,
« алзаңар пазын тасkар казiңар! »
Тасkар ал -сык-парды , 920

Суд &і Маргӑн сықа- пазып сéléду:

« Кудайдаң jakcы ползын
аkацан-да полза ма !
«пастарын кäспäгil ! »
Ікі паразы азағына пазырды . 925
Алтын Кан аларға айтты :
« Мынаң сонда пыдi jӧрбо!
« Mäkäläbä måhi!
« пасkа кiзi аткан полза
« мён аттым тӧп сölüбо! » 930
Сӱдäі Маргüн нанарда тадір,
jáрінӣ сӯна нанарда,
абысkа йп тол с пӧрді,
јазы тол малын парді,
kaлыk jонның jakcызын пӧрді. 935
Суд&і Маргӑн сыға парды ,
тас.kap'атты äзäplän јадыр,
iкi тӧі кӧк пор'ат аккäliп,
ікі абakaija &эäplän јадыр.
Нанарка Хмді тёмнàб- алып 940
абысkаның азағына пазырды .
« Азён мӑндi jakсы одурқўл ! »
Кадарқан малын kацырып,
ёш jӱс кiзiнi алып,
ікі абаkаi jakcыны алып 948
наныб- ысты Сёдai Mäргüн.
Алтаі сыйны азыр түсту,
аk jаза төзүп малын кадырды
Ікі абakajы ырын ырмазып јадыр,
11 . 40
 626

980 ікі абаkаi кӧгӱн кӧrlӧзўп јадыр,

пурун kaлғaн jäрінa jäтіп кälgilар.

Сӱді Маргüн сölün јадыр:
« Мында турўңар, ікі абakajым !
« ман парып кäliм абімӑ ,
968 « kaiдi Ag & ң Ко јурттап јадыр. »
Аларды токтадып салып,
ciliгi6 -ысты Сёді Міргія ,

алтын түктөг тас kap'ат

koдyp jaбaвa пoлып парды ,
900 позын сігініб -ысты ,
тас пастыг kодур бл пол -парды .
Кодур jaбaқазына мініб -алды ,
jӱр-салыза - бёрді.
Јас ағаш таралғанца
908 jaбaзын камцылаб - одур,
kypy ағаш сынғанда
Кулунцаkты соқыб- одур.
Алтаі сынның ёстўнё сығып каlді,
Алтаі сынның ёстўнӑң кӧрӧп тур,
970 kадарқан малына
от jiргi от jäтпін јадыр,
kaлыk jонына

jуртiрда jурт jäтон јадыр.

Кара калтыр аттыг Картықa Miргiн
95 kaлыk jонның пазын uilin јадыр,
kадарқан малын кадар- јадыр,
анаң Алтаі сыннан ініп јадыр.
Алқа тас ба кіріп јадыр,
ak iбiн jäтіп јадыр,
980 ёзік алына аттаң түсту,
koдyp jaбaқазын пайдап салды ,
Абна пазыб -одур Сӱді Маргын,
зігін арып кіріп к &lді,
 — 627 —

&lir jӱрмäш äцнiндi jaiлған,

алтон jӱрм& ш арқазына јаілқан, 988
kыс пала одур-јадыр.
« Азанмiзiң јаца, п & q & ? » тідір,
&зён тiп колбынаң тоқастылар ,
алтын сірӑг& одуртўп салды .
Алтын столды тартып кälді, 990

ас тамаk салып јадыр,

азрап тур тас блакты ,
аштаны тосkан туста
kыс пала сурўп тур блактаң :
998
« Pakтаңма јақыннаңма к&lдің ?
Тас ол jokтап јадыр:
« Тігіp jäрінің kырiнаң кälдім,
« абысkа kан јурттап јадыр анда,
« анаң кälдім мён » тідір.
Кыс пала сурўб- одур. 1000

« Узун kyлakoынан істіңм ?

« улу kapakпынаң кӧрдўңм ?
« алтын төктүг тас kap'аттыг
« Суд& i Mäргüн тüн кiзiнi ёстіңма ? »
Тас олаk cülüб-одур: 1008

« Аскüнім, кӧргобун-дӣ,
« абысkа kанның очы кызын алған,
« аба тӧрӧзін кӧзіп јудап парлан ,
аікі паразы ана кара сағынды
« тaiңа ортазында көрүп каскан, 1010

«ол кўрөптä Сӱдäi Miргын оlуп паркан.»

Кыс паланың kарағынан
kaн ағып тур, јас ақып тур,
сыктаб-одур kыс пала :
« Суд&і Маргін мың пабам подан, 1016

спабамны мён кӧрбобун,

«дабам kашканда тврдори,
 628

« тіріlіп сыkkaн полза

« пу jäрдің абінӑ нандай-да - цыk ,

1020 « ап тол ізі йдi ok тур-јадыр,
« јазы тол малы ыдi ok тур- јадыр,
« kaлыk ok jоны Адi ok озуп јадыр. »
Арыг сыллыг kыс пала
аді сölüп сыктақанда
1020 Agäң Ко абаkаi кiрi пас- кäl8- дір.
« Азанмiзiң, мындiмiзiң ,
« Ҳркӧн кёнрім тас ол ?
« koдyp jaбaқа атка мөнгiн
« kaiдаң к &lräзің, ёркäм кінцім ? »
1030 «« Каідаң кäläрцікпін ,
а абысkа kанның јäріның к &lдім . »
« Алтын төктүг тас кар'аттыг
« Сёді Марганні кӧрдуңма ? »
Постыг пала іцъзін & cülüп тур,
1036 тас ба aimkaн сӧзун соlüп тур .
Ацäң Кб сыктаб - одура - парды .

« Ноға ана ман kapa савындым ,

ölўм ма Кудаі пӑрбäді,
« сомы пасkа ат јадыр,
1040 « сомы пacka & p јадырзың ,
« kарағың оттыг одур ,
« kамағың саглыг одур,
« ёрдің кўмä älir сумӣ,
« артыќтың сўмä алтон сўма,
1040 а атың полза јолда сыллап пардан,
« ал позың атта сыллап полқазың ,
« атты алып оттатыңар !
« Позыңа jakсы тӧзӧк тӧзӧң
« Калзын олаk üбібіста . »
1000 «a Jakсы кiзiзiң , Ар ң Ко,
са мiн kонмаспын 8бінда ,
 — 629 —

««азың јідім , сӯң іштім,

а «jӧрӧр jолым пар, kонмаспын, »
Колдан тутўб-одур Ацäң Ко,
сығарда пӧрбін одур. 1038

« Пунца kон ! jok jokтазыб- одурабыс.»

a « Jӧрӧр jолым, пар-kaлбаспын,
ае парар jäрім, пар- kaлбаспын, »»
Турўп каlіп тас блаk
ҫыла пас jӧруб-ысты. 1000

Соннаң каlіп Ацäң Кб

тас блаkты kаб-алды ,
тутарда пӧрбüн Сӱді Маргын
атты jäштіn ciliriб-ысты ,
сын позы кубулўп парды , 1005

алтын төктүг тас кар'ат тура парды.

Позы сігініб-ысты ,
сын позы Кубулўп парды ,
Сӱді Маргüн тура парды .
A6akai jakchi Äpåų Ko 1070
jäргä одура тўстї, jokтады :
«Сні jобатып анётіп салдым,
« ддөрзäң- дä сінің Ҳрігің ползын,
« фскўрзӣң-дä сäң jakсылығың јäткіі! »
Сӯді Маргüн сölüдв : 1015

« Абаkаi jakсы Ацäң Ко,

« kацан полза jokтасkаiбыс.
Тас кар'ятка мёнуб- алды,
Алтаі сынына ойлатып сыкты ,
kaлыk joн сыктазыб- одур. 1080

« Пурун парлан тас kap'ат

«рун абін & aiланды ,
«Ыртён парлан Сўдki M &präи
« Ябiрlіп кіді ябінё,
1086
« фкус Кулун ат байр,
 630

« ӧкӱс јабыс олқан ір полар . »

Алтаі сынны Сўдäі Марган аза - тўстў,
Қч jӱс кiзi айланып јадыр,
Тӧрӧмӧн Міконфң туңмазы
1090 Тӧң Азын Арыг абakai
блаk тӯб -ыскан,

ана ас äтіп , су äтіn јадыр.

Сўдäi M & präн jäтіп тӱз8 kонды ,
абінё каlіп кіріп к &l38
1093 Tüң Азын Арыг абakai
блаkты тӯб-ыckaн .
Алтынмынаң көмөс ала маңыс

блаќты тӯб -ыckaнын көруб-алды .

« Карағымның оты поларҙың,
1100
« kaрнымның курчағы поларзың ! »
Артӣ пурунқў кӧк підäң туған
алып kус кӧдӱргüн кӱpäң ат
абысkаның јäрінӑң ойлап кälä -др.
саңрады кістäп тур,
1108 салады пырқырып тур.
« Ұстум мёнуп jӧрӧр ём
« äмді сан тӧрӧдуң » тідір .
Кадарқан малын kацырып
kaлыk jонын пастап
1110 ікі абakajын алып

jӧрўз - бӯрді Сӱдäi Mäрган,

Алтаі сынны аза түстя,

kaдaрған малын малға kосты ,

kaлыk албаттызын & lri koсты .
1110 Ak üбінä парып одурқанда
ікі абakajын ала парды .
Алтын аjаkkа ас салып ,

кўмөс аjаkkа палды салып,

пазырып сыктап к l8- дір Ацан Ко
 — 631 —

« Обалбылаң јазыk мін т- салқабын, 1120

« Одўрзӑң-дä сӑні поларбын,

« бдөрбäзаң-дӣ сӑні-ok поларбын. »
Суд&і Маргӑн ылқап тур,
kарағының јазы kaн полды ,
буруннўң сӯ пус полды : 1125
« Ар тӧрӧн кiзi iнiг кӧрбёной
«Ҳр полбас полар,
«ат jakcызы оба кӧрӧӧнц %
« ат полбас полор.
« Алқан кiзiм Ацың Ко, 1130

« мён сӑні бдөрбäспін,

« Худаідаң jakсылыk ползын! »
Анаң кäliп улу тојын äтіб-ысты ,
улуг кiрiгiн јырқатып јадыр,
улуг ёпті äтіп салды , 1135

пурун парлан Картыка Mäргын

Суді Маргӑнгi jäтіп кälді,
ізін арып кіріп кäliп,
азағына төзӣ пазыр-јадыр:
« Jakсы тӧрӧн Сӱдäi Mäргӑн, 1140

«отча обал йтпäдім,

« јамца јазыk üтиёдім,
« бдөрўп-тä алзаң сӑні поларбын,
« бдурбäзäң-дä сёнт поларбын,
«алыңа кäстің jӧрво парабын. » 1148

Суді Маргüн jokтап јадыр:

« Сані вдөрүп нёмä äтч ң,
«јајан Кудаіда јазыk поларма ?
« japiң kaiда , сӯң kaiда
« jйрің8 нанып japliн! 1100

« сўңа нанып сулан !

« kaдaрдaн мaлымны кадар пӧрдің,
« Халыk jонымны кiзi ат пӧрдің.»
 —
632

Анаң кіlіп пазынаң кӧдөрдү,

1188 алтын столқа одурттў,
ас пӧріп аэрап тур ,
араџаны паріп іріртіп тур .
Aliг јўрмаці & ңніна јаілып ,

алтон jӱрм & qі арқазына јаілып.

1100 Постыг пала кіріп кälді .
Азын сўн пабазының аза5ына салып
пазыр јадыр пабазына :
« Азін мінді , пабам ! »
« « Карақымның оты блағымны ,
1168 « « kaрнымның курчады блағымны ,
a « Нақыс паламны азраб - а ! »
Постыг пала ікі абakaija парып
okсанып kyzakтазып тыр.

« Ман азрап кӧрім палацакты »

1170 Пір kоңды , пір јастыг оксӧс полды ,
iкi kонды , ікі jacтыг полқандыг Полды
ўш kонды, ёш јастыг пoлдaнца Лолды
akсы тili сыk- кälді,

« Паба, ig » jokтап тыр ,

1178 « арқама кӧзӧр тон пäpгil ! »
Сӱдäi Maргӑн äптäң сыk- пардь :,
аңчылап тапсап парды ,
kусчылап сықырыбысты ;
jäl полып jälігіп
1180
Кујунџылап kyiбуруп,
кўмөс түктуг кўраң ат
oiлап кälin тура парды .

Көмөс jӱгӑнні пазына сукту,

алтын тӱктөг тас kap'атka
1180 алтын јашпаға kості памғады .
Кірӣ пас кäls & Cӱд &i M & ргüн ,
тамін Азірін төгід & зін .
 — 633 —
ал сыкты тасkары ;
кӱмөс тӱктуг кўраң атка каlіп
бiрiп jӧрўп ёзарlіп јадыр, 1190

koстi кälin kockун сувўп јадыр,

то5ус koлaг тартып салды ,
он iкi jäрдäң марткалап салды .
Пабазы олаkkа кіріп кälді,
атарда оk jацақын пёрді, 1195
kылыцын пäpin тур kолына,
jыдазын пäpiп тур колына .
« Паба Сёді Маргüн, алғыс пäр ма! »
« Кудайдаң тiläніп
« аңнап kустап пара-дырбын.» 1200

Олаңы пабазының азағына пазырды ,

блақы igäзінің азағына пазырды ,
« Алқап пäpril, пабам, іцём ! »
Алдап тур, сölüп тур пабазы :
« Канаттыг kус сӧнің ползын! 1200

-« kapcakтыг аң сäнің ползын!

« кӧргӧн кара5ың јазылбазын!
« кӧстӧн оқың кыја парбазын! »
Олаk сыңа пас кӧруб-ысты ,
пабазы Сәдi Möprüн kада сыкты , 1210

кўмёс тӱктўг кўрӣң ат

jäштіб -алды Суд&i Mäргін ,
паланы кӧдөрөп мөндөрӱп салды ,
іцäзі Тӧң Азын Арыг сығып кälді.
1218
« Јајан Кудаі пӑргӑн нақыс палам,
« kaн тaiѕаны тобырып парарзың,
«kaн кара судў кäийп парарзың,
алты сын азып парарзың,
«алты судў кiрiп парарзың,
« k : наттыг kус тоқаспас, 1220

« kapcakтыг аң тоқаспас.
40
 634

« Тігір тірӑп дзўп парлан

атъмір сын турўп јадыр,

« сығып парып аның өстүні
1928
« аркы јанын kараn kорбрзун,
« таіѕаның ортасында
« ат kapaқындыг алтын кӧl полар ,
« аның iстiнда , палам ,
« алтын төктүг ар пулан
1230 « оттап отын тартып jin јадыр,
« аны сін атып сан ! »

Пала парып сыкты ,

алты сын азып парды,
алты су кägio пaрды ,
1238 тäмір сынға сығып парды ,
тёмір сынның аркы јанында,
таіѕаның ортазында

ат kарағындыг кӧl јадыр,

пу кӧlдуң оцақында
1240 алтын төктүг ар пулан

оттап отын тартып jin јадыр,

ол кӧlдўң оцақында
ak сын турўш јадыр
ол сынның өстүндӣ
128 пiр кiзi сығып кіріп јадыр.
Алтын ортakшын тартыб - алып
блаk атыб- ысты пу пуланы ,

одағында кiзi паз'ok атыбысты ,

блакпынаң пір тäң атыб - ok -ысты ,
120 пу пулан аңнаныбнысты ,
блаk атына камцы салып

тімір сыннан індрӣ јортыб -ысты .

Ол кiзi iнiб -ok jäдіб-ok кälді,
очуг kya'ат мөнгќн кiзi полқан ,
1250 јазы jaрынныг Олды ,
 — 635 -
üн іңніг Полды ,
kарағынаң от кӧіду,
kapkынаң төдӱн тошkaлaды .
Азан мёнді тäді ол кізі,
&зін ті ізXннiстilip, 1200
мiндi тi мiндiliстilip,
ол кiзi cülüду:
« Мён аттымба ? сан аттыңба ?»
Пір сағынаң кързд
пір сағынаң тäггüн оk, 188

пір сағынаң сыk -шарған,

пір сағынаң кӧрэб
пір сағынаң тäггüн оk,
пір сағынаң сыk- паркан.
« Акä áркäм кüнцім ізён мёндібä ? 170

аёрдäң артыk & p поларзын,

« аттаң артык кўрӑң ат повр,
«аткан оқың јазылбады ,
« jakсы пала тӧрӧп турзың,
« akсының сүтү арқанца 1278

« Ҳрдäң артыk & p поларзың ;

«пабаң iцäң кім мін ?
« атың солаң но полды ? »
«« Адым адабан » » ТІдір,
аа атты мунуо пїн сыктым, 180

«« Тӧң Азын Арыг iцiliгбын,

« « тӧi kyx”аттыг Тӧрӧмӧн Мокӧ талыгбын,
«« тас кар'аттыг Сӱді Марган пабалыгбын, »
Ікі пудўн kақыла төстү алып кiзi.
« Таң Азын Арыг iцäң 1286

« мёнің туңмам полқан,

атӧi kya'аттыг Төрбмби Мбко
« тајым тӧзің тајың мін подарбын,
«пу дулааны соја ! »
 636

1290 Пулан тiразін соја тарттылар.

« Снің пастап аткан аңыңны
« пабаңа iцäң аппарқыл ! »
Пагмынаң арчылап пёрді,
блакты kаб- алды , мөндра салды .
1298 « Тӧрӧмӧн Мӧкӧ тајым,
апабама , ірӑм тоқас ! » ТІдір ,
« мäң äбімä пар - кäl!
« алардың кӧңнуна корбӧзӧң
амäң көңнёмну кӧргӱl ! »
1300 Тӧрӧмон Мокв сölüп тур :
« Сінің кӧңн ° ңнө көрүп парарбын,
« мён парарбын, сён пастырыб - одур! »
Олаk каlіп jӧрўб -ысты ,
тајызы пасkа jäргä сығып парды .
1300 Kaн тaiңазын блаk тобыр -кälді,
kaн кара судў кäціп кälді,
аk jазы , kуба сӧlгӧ тӱзӱд кälді.
Makтабан улус мактан- јадыр:
« Көрäң ат ат полар- јадыр!
1310 « ар нақыс блаk öp полар -јадыр!
« пулан атып тастан ! »

Izäзін jäтіп кälді ,

пабазы удур к &lді,

палазын курактаб - алып тӱзүрдү,

1318 ар пуланның äтін тӱзӱрӯб-алды ,
аның ортазын јара сапты ,
kaлыk jонда јарымдығын пӧрді.
« Кайнатып jin јадыңар ! »

Јарымдығын бiн ап кірді,

1820 блаkты іразі пëцàзі азрап тур .

« Но намä кӧрдүң, палам ? » тадір.

блаk кäls & jokтаб-одур :

« Очуг kya'ат мөнгін алып кiзi

 — 637 —
« Тӧрӧмӧн Мӧкӧ тајыма тоқастым,
« таңда, іцам, тајым кäläp.» 1328

Ас судў äтіп ёш абаkаi тёмнän

арағазы азып тёмнӧп тур.
Атар таң адып сыкты ,
арыг кўн сығып кälді,
kapa jäp &lräliп тур, 1330
kaн тaлai су јаinалып тур,
ёстөн сарkы jäрінӑң,
алты тасkыл јачкан jäрінàң
очуг Кул'ат кäl-jадыр,
jäl полып jäliгiп кäl-jадыр, 1338

су полып ағып кäl-jадыр,

тäңіс талаina jäдіп кälді,
тäңіс талаі кäціб-ысты ,
судўң тарäңі орта kабарға jäтті,
1340
кіріп кälдi kул'ат,
Сӱді Маргüннің абін& jäтіп кälді,
Тӧрӧмӧн Мӧкӧ ат устундä туруп
jokтап тыр, сölüп тур:
«Ар јалқыс туңмам Тӧң Азын Арыг,
«ар јалқыс Сӱдäi Möprüн, 1346

« адымны ала пäp!

ПЛО
«Позымны кӧрӧрға төзўр! »
Мн

Сўдäi Mäргüн тура сäгірді,

Tüң Азын Арыг абakai
нандыртып одуртўп салды . 1350

« Сыкпақыл, Сӱді Маргüн,

« ölбӧн ползаң ölӧрзүң,
«јатпан ползаң јадарзың,
«сыксаң аның алып бдър оқы пар,
1388
ајацаБыбынаң тартып тур- јадыр.»
Алтын аjаkkа азын салды ,
көмүс аjаkkа па салды ,
 638

тасkары сыkca aбakai

ok jацақын тартып салған
1360 Тӧрӧмӧн Мӧкӧ турўи јадыр.
Абаkаi jakcы сölüп јадыр:
« Манiң көңнум кӧрӧӧзӧң

« нағыс баламның кӧңнән кӧр !

« токтап карындас оқыңны
1368 « рістің абінä кіріп кäl ! »
Пазырыб -одур туңмазы ,

Тӧрӧмӧн Мӧкӧ аттаң тәстү,

сыктады туңмазын кучактап ,
ылдады туңмазын kyzakтап,
1370 ' арағазын iрiбнысты ,
ас сӯн jiб-ысты .
« Сані тіlän fc jылға jäттім ,
« kарағымның оты сӑнзің ,
« kaрынымның курчақы сёнзің. »
1378 Јадäктäп біна кіріп- ысты ,
Сӱді Маргӑн тура сагірді ,
Тӧрӧмӧн Мӧкӧнўң азағына
пазырып јадыр Сӱдäi Mйргін,
кӧдәруб -ысты Сӱді марганні ,
1380 зён ті їзённàіпті ,
мёнді ті мёндiläшті,

аппарыбысты Тӧрӧмӧн Мӧкӧн* ,

алтын сіріг & одурттў.
Уш абаkаi jӱгӱр -јадыр,
1388 Сӱдäi Mäргüн азаkkа турўп
јырдатып сiлап тур .
Сӱдäi Mäргüн оiлап кälin соlоду :
« Улуг тојын ётіңёр!
« улуг кірігнi jырқатыңар !
1300 « артыk тојын іткіl !
« арқан јонын јырватьul >
 — 639 —

Адi cülüидä абakajы сығып јадыр,

kaлыk албаттызын јып тур.
Олаk jӱгӱрўп кіді,
тарының азағына пазыр- јадыр: 1993
«Ар атымны адап пäp!
« Тӧрӧмӧн Мӧкӧ нақыс тајым,
« kop соламны солалаһым! »
Tajы кіlіп адап оёр-јадыр:
« Кумус туктуг кўрӯң аттыг 140

« Төв Азын Арыг igаlіг,

« Тӧрӧмън Мвкӧ талыг,
« Сӱдäi Mйргін пабалыг
« joлдaн тankaн Јолтаі Маргüн Ползын!
« аткан оқың јäргä тўспäзін ! 1408
«алдыр тапкыр ар ползын!
« ölбörfl! jiтпäгil ! Ҳр Пол !
«алыптың тӧзөн сӧк!
« арыг сыллыгды тултнаң тут!
« Ёзёlip cüнің тының jok ползын! 140
« тёгёläp cüнің kaның jok ползын !
« jолдан тапкан Јолтаі Маргüн јќнім
« jakсы jӧрўп ёр ӧскӧ1!»
« нағыс тајыңны тастабағыл!
« ёш jылдың пазында ма парып каl ! 1818

« мёндä јаба полза ма кäl!

асӑнд % jaбaл полза са кäläрбін.
« Olrӧн сӧгӱбfc пір тагда јатсын !
« akkaн каныбыс пір су полып аkсын! »
Суді Маргін сölüп тур: 1120
« Сён тӧрӧбӧн ползаң, палам,
« Тӧрӧмӧн Мбкӧ kaзын адам
« мёнї бдур-саларцыk;
«kyдai кӧдуруп јбрзүн!
«ak kyдai c& ашқыс пёрзів!» 1026
 640

Тӧрӧмӧін Мікӧ тура парды ,

Јолтаі Маргüн блаk

тарының атын äзäpläп тур,
тобус jäрдаң колағын тартты ,
1430 он iкi jäрдäң маргkaлaп тур.
« Сазбалбазын, тäбрäбäзін!
« аңнанбазын , ölбӧзўн !
« Тӧрӧмӧн Мӧкӧ тајым !
« улуг тагдаң аспалыл!
1438 « тäpäң талаідаң кӯшигil !

« ölfп парарзың, тајым. »

Jӧруб-ысты Тӧрӧмӧн Мӧкӧ ,
jолдаң тапкан Јолтаі Маргüн
кўмёс тӱктӱг кўрäң атка
1440 кумус jӱгüнін субўп салды ,
кўрälir & зäpiн урўп салды ,
Сӱді Маргüнгä сölün јадыр:
« Алты jылда айланмазам
« азып кägin kaлды тірзің ,
1440 « jäттi jылда јадіп парбазам
«jäp ёстӱмä öзәр парды тірзің. »
Азағына пазырды ,
akсына okсанды ,

ipäзі пабазы сыктап тыр.

1430 « Jakсы jӧргу ! палам ! » ТІдір ,
« јаттың јäріндä јабал jӧрба ,
a alдің јäріңдä пaстak полба ,
aЈолтai Mäргüн палам ! »
Ak талабдың сӯ салқыл пара-дыр
1408 кўраң ат јортып сыkkанда,
тігірдің алты кызара къјўп парды ,
jäрдің алты älrälді.
Кумөс тӱктуг кўраң ат
өкөс & тіп ойлап сыкты ,
 — 641 —

тобус талабдың пазына сыкты , 1460

токус тасkылның ёстӱнё сыкты ,
pak jäрд & Jолтај Маргäн
карап кӧруп турўп ас-парды ,
jäl полып jälігіп пара-дыр,
су полып ағып пара -дыр. 1465
Pаk jäрдä ат jäliндiг сын турдў,
анаң сыk- Kalin kарап тур,
аркы саркыда kан јурттап јадыр.
Ана jäтіп одурқанда Јолтаі Маргiн
iкi kусkун учу5ўп кälді. 1470

Пір сағынаң пасkа кіріп

пір сағынаң сыңылып калды ,
Јолтаі Маргüн аңнап пара-дыр,
кўраң ат аңнатарға пӧрбін- дір.
jäläкпінàң кӧдөр-тур, 1478
тіріlіп кälді Јолтai Mäрган.
Ікі сағында алып кiзi турдў,
оң сағында алтын төктүг
ai kap'аттыг алып турдў,
сол сағында көмүс түктөг 1480

кўн кар'аттыг алып турдў.

Joтai Maргaн сlӧп тур:
« Адаң алт мёнмінӑң пір полдыба ?
«іцаңнің анцізі мӑнмінӑң пір полдыба ?»
Јолтai Mäргäн тарыныбысты , 1488
тобус тазынаң тарткан
тобурчукпынаң kakты ,
kap'ат торт тізäläніп аңнанды ,
пір сағында паз'ok kakты ,
&зі ат моінын kyzakтана тўсту, 140
алып кiзi сбlоду:
« Кімнің тilўзўсўң ? кімнің палазысын?
« тың kakтың, тың саптың.»
и.
 642

«aTüің Азын iväliгмін ,

1498 «« Суді Маргӑн пабалыгмын,
«jолдаң тапкан Јолтаі Марганмёнмін .» »
« Адаңнаң салда бўң пар -полқанма,
« нођа саттың мӑні ?

« ipäңнàң сӑндӑ кäгің пар- полқанша ?

1800 « ноға саптың мӑні ? »

« « Каіда јäрдäң кälräнзінӑр ?

а нова манi kоқып сыктыңар ? »
« Тігіp jaрдің ідäгiның
« pak jардäң кälдібіс,
1300 « алтон kaнның пазын пilräн

« Пула Пуркан кыс kaн пар,

« артыk тӧрӧн Сўдäiдiң орны
« joлдaн тarkан Јолтai Mäргӑнні
« пу тагдаң азырбазын!
1816 « бдурўп тастаңар! тін,
« пу jäргä ол кälбäзін тн .)

Јолтаі Марган соlӧп тур :

« Kaiдi бдурӯзіңёр мӑні ? »
Молат кылырын тартыб-алды ,
1818 пір сағындағыны пір kakты ,
пір сағындағыны пір kakты ,
кӧзіlіп парды ікі алып.
Анаң кälin jӧруб-ыза-барді,
Јолтai Mäргӑн блаk парыб- одур ,
1890 алтын тäгäі турўп јадыр,
аркызын карап кӧрўп jатса
äп улу5ўндыг аk тас јадыр,
аның өстүнді ат пазыцца
амтын пäтік jӱгӱр-јадыр,
1828 аk jазыда ёмзäп јўр-јадыр,
аны кӧруп турғанда

көмүс түктуг кўр & ң ат сölüп тур :

—
 643

« Кыіқылатпа алтын пäтікті !

« пазын кӧзіп аткыл !

« pak jäрда jурттаған 1030

« Пуркан kыс хан & cliп парар,
« Ар тамг % сыңар,
« ат сўмг % сыk - парар .»
Анаң каlin jацақын тартты ,

kыіқалалаkта моінын кäс атты . 1880

Көмүс түктуг кўраң ат соlоп тур:

« Алтын патiктiң iстiн јар !
« істінаң јақын ал !
« kаран полза кӧрӧк полар піск & ! »
Јоштai Maргaн блаk jäт -кіді,, 1840

алтын пäтiктiң iстiн јарыб-ысты ,

iстiндäгi jағын алды ,
ak пылатka орап палқаб - алды ,
анаң к & lin joртып салды .
Пора тäгі тур- јадыр, 1848

сығып к & lin kарап турдў,

алтын төктүг сарыг адаi
алында јортын пара- дыр ;
Јолтаі Маргüн аны коргондо
атындағы көрäң ат сӧlon јадыр: 1300
« Алтын төктүг сарыг адаi улаб- ысся
« Кыс kaнның кулағына äciliп парар,
« табpаk yлaлakта пазын кӧзӧ ат ! »
Оқын јазын тёмнаб- алып
атыб-ысты Јолтаі Маргін , 1000
сарыг адаi аңнаныб - ысты .
Анаң каlіп көрің ат сölüп тур:
« Адаiның iстiн japa kak !
«jpiгiнiң јақын ал ! »
Јоштai M & pгiн ана јќтір 1860

адаiның iстiн japa kak :

 — 644 —

јўрігінің јағын алды .

Анаң к &lin jӱгӱруб-ыза - бёрді,
kыс ханның јäрін & jäтіп кälді,
1308 Алтаі сынның ўстунӣ сығып кіді ,
аркы сарын карап тур,
он ікі талаі су ағып кälган,
он ікі тасkын јачып кälräн ,
тäгіргä сыkkaн äп турўп јадыр,
1870 kaдaрдaн мaлдa от јатпін- дір,
калыk joндa jурт jäтпін- дір,
kырыk ат jӧруп јадыр,
кырыk тас алып jӧруп јадыр,
удур-дӧдўр атызып јадыр.
1878 Аны көрүп Јолтаі Маргін
ацырқалып тур, ацынып тур,
кўр& ң аттың аkсын сіlігіп
путўн камрылаб-ысты ,
кырык аттың тығыртына
1880 ат тiзрiп ойлап түсту,
kырыk кiзiнiң kыіқыланца
& p jakсы кыіқылап јатты .
Кырык ат аңнанды ,
kырыk алыі аңнанып
1886 ат моінына сön-jадыр,
кырык алып аkтарды аттаң,
jäргä тӧскӧндä
тудўстў кырк алыппынаң,
kaiзының пазын өзі тартты ,
1000 kaiзының кӧксун ўз тартты ,
парчазын Јолтai Mäpгaн бдр тастады,
анаң каlіп кыіқа салыб-ысты :
« Алып тӧрӧн kыс kaн,
« Сықар пӑрі алыбыңны ! »
1895 Кыс хан сыk- кіді ябінің,
 — 645 —

« C & jӧптүг алып көзөк табылғаі! »

Кыс kaн кыіқалап турдў,
iкi алыпты тас аңмардаң сықарды ,
Jäка, Мокд ікі алып сыk-кіді,
Јолтаі Маргіннi jäды-jӧруп, 1000
тудузўб-ысты , кўразіб-ысты ,
азаkты пазып jӧрӧрӧ авлаk полды ,
jäp тајанары кӧп полды,
сағынып сыктап jӧруб- одур:
« Тӧрӧмён Мёкб тарым, 1608
« кälgäң полза пy jäрга,
« kабырғаным kajја пӧрзiн-дёк!
«тузумнаң тура пӧрзiн-дык! »
сыктап јадыр Јолтаі Маргін.
Сая’ол оk кунда, 1610

сав’ол ok туста,
Тöpüмён Мӧкӧ тајы
jäрінӑң јäтіп кälді.
Пірзiн kаб- алды ,
пір јаргä тастаб-ысты , 1618
пірэйн каб-алды ,
пір jäргä тастаб- ысты .
Паза кыіқылаб-ысты :
« Kylугуң парма ? алыбың парма
« сығарып пäp, kыс kaн! » 1020
Кыс kaн kыіқалады :
« Манiң алыбым тӱгӑнді
« cläргä удур парарда намём јоқул.»
Кыс kaндa jӧруб-ыстылар,
kыс kaн удур кälä- дір, 1023
алтын аjаkkа ас тудўндў,
көмүс аjаkkа пал тудўндў,
пазырып каl8 - дір kыс kaн,
тві Кух'аттыг Төрвын Мек8
 646

1830 кӧксӧп тапсап тур.

« Ар нақыc jäнімä
« нова обал кӧдўстўң сан ?
« улуг тоіны тӧрзің ,
« улуг кірігнi jырқатарзын,
1835 « артыk тоіны ётёрзің ,
« Joтai Maргaнг & парарзың ! »
Кыс Кан разырып тур .

« Ар нақыс јќнiңа парарбын ! »

Jäтті күн тојын Хтті,
1640 то5ус кун тојын Хтті ,
jäpliг кiзi jäрінӣ сағынды ,
сулўг кiзi сўна сағынды ,
kадарқан малын јарыб- алды ,
kаптыг ізін пӧlуб- амды ,
104B jäрінè нанарда тёмнёнді ,
kaдaрған малын kацырып ,
kаптыг ізін jӱктап
атка артыныб- алды ,
пäiгi jӱктініб- алды .
1650 Ak сарыг адабдың
аткан jäрінa jäтіп кälді.
Ўш јўрмыштiг kыс пала
ыр ырлап одур-јадыр,
сарын сарлап одур-јадыр.
4688 « Сін kaн oдурдан тузўңда
« ӑді сағынғаныңма ?
2
айргä парып äп тутарда ? »
Ол kыс үш каттап ӱрўб-ысты ,
тäriрдаң тубан jiргi түсту ,
1000 пір намі кӧрӧнар јоқу ,
jёрд & ң палацы jовары сынып тыр,
шір ням & кӧрўнёр јогул ,
Јолтаі Маргін тарыныбысты :
 — 647 —

« Парар jолдың пазымда

« аіна kаідаң тоқасты ? » 1666
молат кылырын сўрўб-алды ,
кісінд турған абаkаi cоlоду :
« Каспӑ, бдөрб% ол kысты ,
« алқаным Јолтаі Марган.»
Кыcka aбakai cülüп тур: 1670
« Амдi kан амäспін,
«ӑмді паг ёмäспін ,
« Јолтai Maргaннің катты полпаңмын,
« сён jёр алтына кiргil! »
Уш jӱрбіштіг kыс пала 18
jäр алтына кіріп парды .
Joaтai Maргaн jӧрўб-ысты ,
тäгірдің алтын кӧрўп пара-дыр,
jäрдің өстөн кӧруп пара- дыр,
pak jäргä сыk- парыб-ыckaндa 1880
алтын пäтік бдургüн jäpгi jäтті.
Ak Tac Көк Тас ікі был ойлап јадыр.
« Сён алып парван абаkajыңны
аман аларбын! » ТІдір.
Уgўзi kабызып тудузўб -ысты , 1680
таг талалып парды ,
талаі сӯ салқалып парды ,
кӧп тудўсkанда ас тудўсканда
ӧдөр салды ікі алыпты .
Абінӣ нанып jӧрӧб-ысты , 460
jолдаң тапкан Јолтаі Маргüн
jäтіп кälді ябінӑ,
іцäзі пабазы кälin
удур к &liп сыктап ылдап тыр,
улуг тоіны ётіб-ысты , 1898

улуг кірігнi jырдатыб-ысты .

Пабазы совп јадыр :
 — 648 —

«Jiрiмнi сўмнў тутўп јат,

« jáр нағыс Јолтai Mäpгiнiм,
1700 « ӧкус кулун ат ползын!
« Окус олқан & p ползын ! »
Јурттап сулап јаттылар.

XX . Ыр.

1.
Кара тасkыл путпüн полза
kapa Ус kaiдаң аkkаiцыk?
kaлыкпынаң јон jok полза
пу оiн kаідаң пол5аіцыk?
Ak тасkыл пўтпан полза
ak Ўc kаідаң аkkаiцыk?
3
арвал јон jok полза
пу оiн kаідаң полваіцыk?

Такӑнің мўзї тӱспägäң полза

тäгіргä тірі ӧзӧцук,
тäксi kaлыk ölбӧцӧң полза
jäргä сыңмін јадацыk.
Пуланның мўзї тўспägäң полза
пулутка тірі ӧзӧрук,
пу јаткан калыk ölбӧрӧң полза
пу јаргä сыңмін јадарыk.
3.
Кас парады kаңырап,
Канат амтын jäl толғап,
 — 649 —
kаn kyдaiдың kockaн кызыма
парып тоқас кӧртм !

Ку пара-дыр һуңуруп,
Курғун алтын jäl толқапі,
kyдaiдың kockaн кызыма
парып тоқас көрім!

Когурўп јадыр кӧк јазы

кӧк порам јортса јом ползын!
kyдai kockaн кызыма парып
пабам алқазын мӑні!

Ақарып јадыр аk jазы

ak порам јортса још ползын!
аk jаjан kockaн кызыма парып
пабам алқазын мӑні!

5.

Кўнгӧ туткан кӧзӧңд

көмөс оралзын па5ына!
кӧімӧккӧ јајан паланы
кӧцўрӑргі кӧрӧк jäрінä !
Aisa туткан кӧзӧңд
алтын оралзын пағына !
арқалқа јајан паланы
аппарарда кӧрӧк jäрін& !
6.

Төстёк ёткён бің

тöld турар йп ползын !
тӧрӧl jakсының палазы
тöld jўрар кiзi ползын !
 — 650 —

Ағаштаң ёткін & бің

аңнамбас парбас & п ползын!
артыk jakсының палазы
артыk jfpёр кiзi ползын !

Пулут тігір пулқаш -тыр,

пабамның japi jырдал пол - тыр,
көркӧцук позым кіріпак,
Кудаi kockaн кызым, koiның аш!
Ајас тäгір аста - тыр,
абамның ј& pi jырқал пол-тыр,
аn аk Позым кіріцак,
аk jajйн kockaн aпчім , koiның аш !
8.

Кыс: Ipäмнің kолындa jӱргінця

Хргä парыб- ыссам пір сағыш,
абамның kолындa jӱрганца
абыcka пaрыбыссам пір сағыш.

Аркiзi: Кацар ползаң, kыс кізі,

kaзaп салкам адымды кӧр!
парар ползаң, kыс кізі,
палдағы адымды кӧрво тур !

9.

Казың ағаш kaстырды

Казаk сүрткӧн сыр бисёс,
туған jakсы алға кір &liңар!
kaндa пapаткан кус оксбс.

Ос ағаштың kaстырды
Орус суртк€н сыр оксос,
 — 651 —

улуг jakсы туған к &lrüнды

уч-параткан кус Оксӧс.

10.
Ai kарағын коlоткӧн
ak пулуттуң калыны ,
арвал јонның ырчызын
алып ырларын, тыңнтрва jakсы .
Күн карағын кӧlöткӧн
кӧк пулуттўң kaлыны ,
кӧімок јонның ырчызының
кürlüну jakсы тыңнірқа.
11.

Ak Устўң пазына
аттың тiзiнцi аk от вссўн !
ардал туғаннар jakcызы
аспас парбас јон ползынI

Арг' Устўң пазына

ізäң& ці кок от вссун!
&l памазы туқаннар
а

артпёс парбас јон ползын!

12 .
Сарастың јазызында
сар'ат кiстiп кälä- дір,
сар'ат кälä - дір ман тäзам
jakсы туған аздып јадыр.

Тоболдың јазызында
тор'ат кiстап кälä- дір,
тор’ят каl8- дір тiзам
jakсы туған абдыр јадыр.
 652

13 .

Aiланып аkkан аk Üc

аттың, пӑідің суғады ,

aiтып одурдан унум
абысканнардың алқызы .

Äoiplin akkan åpr’ýc

інàк, koiдың судады ,
iтiliп одурдан унум
ёргіннёрдің алқызы .

14 .

Toiңа мўнцäң тор? адым

тура- барғаны полды ,
тоіла салцаң унум
турўш парваны пу полды .

Арқалқа мўнцың аk атым

арып парқаны ру Полды ,
арқалқа салцаң ўнём
ajып парланы пу полды .

15 .

Ak тасkылдың әстүндä
алтын салдым сссўн ! тiп ,
алтон төбüн кӧг салдым,
арқал јоным іссін ! тёп .

Көк тасkылдың ёстүндӣ

кўмөс салдым бссөн1 тäлі,
кӧlұю арыг кӧгіодум ,
кӧімок јоным іссін ! тäп.

16 .

Арнiң 4бр & төгс пардан

ig & ң ашқызы ползын!
—
 — 653 —
älki jонны äбiрiп
ём Кудаi алғыс парзiн !
Akcың 4бра төгс паркан
адаң алқызы ползын !
арвал јонны абiрio
аk jаjан алғыс пёрзiн !

17.
Азäpliг атым мӑн мөнүп
бiн талаза нан'jӧрбун,
зангi jылға ізäc jok
ärilåg nåpím , åcti6 - 21 !

Пазыкчыл атым ман мунуп

пастырып сықIм, кӧруп кам !
пазақы jыл ізäc jok
мастап пӑрім, істіб -ал !
18.
Јазы тӧӧӧн оk атсам
јазынаң аккäläр кiм полар?
јаттың ј & piндi jадан jӱрзам
јарным jölüгў кім полар?
Індік тббӧн оk атсам
akк&liп пӧрӧр кім Полар ?
& lдің јäріндä äнаl jӱрзём
аңнім jölüгу кiм полар ?

19 .
Ініп јаткан ақын суда
&jäгібін & ң пазып кӧп кäштім,
іцам Оскўрган кӧксўм
&lга јонда кӧп кӧгійдум.
 654

Алып јаткан ақын су

азакпынаң пазып кӧп каштім ,
адам азран кӧксўм
арқау јонда кӧп аіттым.

20 .

Кал табанныг ат оілаза

Калбырап салбас kapa jäp ,

kaiрам jakсым төгüнді,
kajып көрбӧс kaн кудаі.

Табік табанныг ат оілаза

тітрёп салбас kapa jäp,

тамäi jakсым кӧп калды ,
йбiрlіп көрббс Вм Кудаі.

21 .

Канза , Тагдäгыш, Катkaнak ўш карындас полқан , оларды

Казаk сўрўп пардан, jäріндä ікі карындас јат- kaмдaн, Каңҙаны
Казактар тутўб- алып тäбірбінаң кабырқазына іlіб - ыскан, јодар
позы пу ырын ырлап турған :

Kaic koлar kaт тартып

Катkaнak пälräн ползаңдаk I
Катkaнak к &lräо полза

Казаk Орустаң да алардыкпын !

Тімір koлaг т ң тартып

Тагдёгёш к &lгӑн ползаңдыk!
Тагдäгaш кalган полза
тäмі Казактаң да аларцыkoын.

22 .

Кан тiгiрнiң күн аі пӧзук,

Канаттыг ползам ушkaiцыкпын,
 — 655 —

kaлыk jонда кӧін ішкіl !

мён анда ползам ішкі- д % - чікпін.

Көк тiгiрнiң күн аі пӧзүк,

Куркуннўг ползам ушkai-да-чыкпын,
кӧlмӧк јонда кӧп ішкіl !
ман анда ползам ішкіі- д - чікпін .
23.
Адам алін атымны
арқанца мөнүп jäттім,
адазы пӧргін палазын
алып сықарға кідім.

Ірім інцізі атымпы

slїнцӧ мөнфn jäттім,
igäзі пӑргён паазын
алып сыларға &lдім.
24.
Јазы тобун су аkca
jackыдағы kapтың салтыры ,
јадалып jӱруп iс тапсам
јадар тында нè туза ?
Індік төбін су аkca
ёскi kардың салтыры ,
Вн&liп jӱрўп іс тапсам
Ҳртёр тынға нё туза ?

25.
Саіда сыkkан сарыг тал
сајын су асса тӧзу пос,
саілалып бскӧн саi jiттёр
јајан кӧрббаб тыны пос.
 656

Кумға сыkkaн куба тал

Кумўн су асса тӧзӧ пос,
kypy ӧскӧн саi jiттёр
kyдai кӧрбӧзӧ тыны пос .

26 .

Кӧгөр јадыр кӧк јазы ,

кӧк пор'аттың јолы ,
кӧр нағыс позым кӧгіӧп одубўн ,
коІмёк тыңназын унумну.

Ақар јадыр аk jазы,

ak пор” аттың јолы ,
арда нақыс позым аjатсам
арқал тыңназын үнүмня.

27 .

Кӧгӧр јадыр кӧк најыk

кӧбөр салып кägülбäс,
коlін kaлған ny jakсылар
кӧк јорда мунчn jäдäl68с.

Алар јадыр аk најыk

ағаш салып кägülбас,
азып калған пy jakсылар
аk jорда мунёn jäдäloäс.

28 .

Куннуң алтында кӧк jылтыс

кўннаң кüнёгi jоқул,
кӧруп jӧргüн туғаннар
кӧімӧктӧң кёнӣгi jоқул.

Aiдың алтында алтын jылтыс

аідаң кüнёгi jоқул,
—
 — 657 —

арқалдаң кälräн туғаннар

kaннаң канёгi jоқул.

29.
кыс: Одуңа парзам одiм jok,
оі молат палта kолымда jok,
ол одуцнаң нан- кäläм
оінастан јаным іпті jok.

Піцüнгä парзам піцüнім jok,

піläп салған салпа jok,
піцённàң нанып кäläм
піläскан јаным аптä jok .

Ар кiзi : Kас пара- дыр kаңарып,

kaнaттың алтын jäl толғап ,
kaiран мӑнің јаныма
kaiдаң сölüтім јалап äт.

Ку пара-дыр һуңурўп,
kypБуннўң алтын jäl толғап,
kyнур kаcтыг јаныма
кімнаң сölüтім јалап äт.

30.
Казаk iзiгi kaтт' äзік,
kaнмар парды , пос ёзік,
ол kaнмар түгüнгüнд %
kap'äптä јадар кўн полды.
Пäгдiң iзiгi пäк ёзік,
пäläгä парды , Поc &зік,
ол пäläг төгӑнганда
пактігд & јадар көн полды .
1.
 658

31 .

Айланып аkkан Анбäш су ,

аіланған jäрінд & cai kаады ,

азып кäліп ман Калзам
адам 40 ён јат-kaлaр.

Абiplin аkkан Анбап су ,,

8біргін jiрiнд & cai kaлды ,
ёртіп кіріп мён kaлзам
іцам äбі ён kaлaр.

32 .

Jaloäгi kустўң канаты

јарым канаты пір kулаш,
јас ораі позым кірігіш,
јајанның чун koiның аш !

Кӱгӱнак kустўң канаты

пір канаты пір kулаш ,
кӧргӧ позым кірігäш,
Кудайдың Қчун koiның аn I

33 .

Тор'атымны ізаніп
тобырчыk албiн к &lräбін ,
тулку позымны ізаніn
туБанны албiн каlriбiн.

Кар'атымны ізініп
kaмцы албIн к &lгібін ,
kapa нaқыс позымны ізаніп
kарындасты албiн кiгiбiн .

34 .

Как раазы пас пала ,

 —
659

kацраб - уцар пір пала ,

kaлыk jонда пäс пала ,
kaнда турар пір пала .

Ку палазы піс пала ,

kyңpў6- удар пір пала ,
комби јонда піс пала ,

п & ггі турар шр пала ,

35 .

Пала кӧк мастаза

парбаk аsаmkа пір босун !

параkсын позым когозби
парчан јонда өңүм астіlаін !

Ан8 кӧк äтіlізі

агір адашка пір босун !

ёр нарыс позым кӧгівзду
alrå jonka tuým åctilaia !!

36 .

Оңнаң к & lin jäl тусс &

Ос алаш пазы наikaлған ,
одурўб -алып кӧrlӧзӧм
отус кӧк пазы о ползын .

Täckäprän jäl rýccä

тарак пазы наikaлзын !
тёк одурўп кӧrläзди
мiнiң коксўм наikaлзын!

37 .

Казың ағаш пак адаш,

пабам аткын пiзiгіш,
kaҢма торда пäк торда ,
ірім аткан јоргогош..
 — 660 —
38.
Јадақан kылы jäттi kыл,
jäрдä јатыш кӧrliбijc,
јат палазы пу пала
тäк одурўп кӧгіӧбӧс.
Кoмызakтың ікі kыш,
Колға албанда кürlüббс,
кӧlмӧк палазы пу пала
кӧнутпüнд % кürlüбӧс.
39 .
Кырқа сыkkaн кыр kазың,
kырыk путakтыг паi kазың,
Кырk aiмakта сён јөрдүң,
кыраіданца јӧруп јат!
Oіқа сыkkaн oi kазың
отус путakтыг паi kазың,
отус аімакты абірдің,
оі арқанца јӧруп јат.
 — 661 —

XXI. Кулатаі Кулун Таіцыбынад.

Кара kyx'яттыг Кулаттаi jурттап јадыр,
ak талабдың kaзында,
ak тасkылдың алтында ,
ўш пäilir ackыр маллыг полқан,
јоны jодул нағысkан кізі,
кізін ол кӧрӧӧн,
аны -да кiзi кӧрӧӧн.
Аңнап kустап тамнан- јадыр,
адын ёз& plän jӧрўп јадыр,
таідазына jäткüнцä
kустў ушса атып јадыр,
аңны ойлап сыкса атыш јадыр,
позы нағысkан нанып јадыр,
анаң каlіп бiнć jäтіп јадыр.
Адiнi аңдарып салып
äбіна кір- кäl- jадыр,
ас äт парар кiзi joБуя,
Позы äтіп јадыр позыла ,
kазанына fш пулан ёт суБЎп,
ёш пулан ёт kаiнатып јадыр.
Пызырыб-алды анызын,
позы -ok сығарып јадыр,
ёш пуланның äтін түгäда jin јадыр.
Пy kаразын kон-јадыр,
ёртüн турўп јадыр,
fш пäiliг кўрӑң аскыр
jылқы малын кӧр- јадыр,
анаң пасkа пір нёмä мал јоБул,
kара пастыг кiзi jоқул.
Алып Кулатаіда сақыш кір- јадыр:
« мя вскӧс кiзi парба јüp ёстундӣ ?
 —
.
662

« кӧрӧргӧ парім ! » ТІдір.

Кара kул'адын ёзӣpläп јадыр ,
jӧрӧргë äмді тёмнён -јадыр.
86 Сёс сурар пiр кiзi jоқул ,
тасkартан сығып кälді ,
kӱрың асkырны kыіқылап јадыр,
анызы jän -каганд
кўрің асkырға соldn јадыр:
40 « Маң бiмдi кiзi jовул,
« мён ібімні сён кадарқылап подарзыңма ?
« мён сölüн тіlімні

« пilgаң - дä ползаңдаk !
« мён äмді парып ыссам
« алты jылда кäläрбін ,
« алты jылдаң артіп парзам
« ТОБус jылда кäläрбін . »
Аранцула кўраң аckыр
тiliбiнàң jokтабIн -јадыр,
30 kарағынан јазы аk -тур ,
кўрің аскыр пазыбынаң
kыikап сал-јадур.

Кара кул'аттыг алып Кулата

Абін самактап салды ,
36 kapa kya'атка мөнүп
jӧруп сықыб-ыза -брді.
Ak тасkыл сынға сыға кіді ,
ak тасkылның әстүнд %
ады jӧрбін турўб-ысты ,
60 пазын түзўрўб-ыскан.
Akcын сіlікті , kамрылады ,
kapa kу'ат кыібырабін - јадыр.
Урб % аспа турғанда
пазын кӧдөрүб-алды ,
60 тіllіг польш парды қара пор'ат.
 663

а Улуг алыпсың іём,

« алыбын алыпсың кыівын јодул ,
« пурул ! позыңның јќрін кӧрдӧк ! »
Анаң тартып пурулуп кіді ,
jäрін кӧрӧрго пурулуп кälді, 70

кӧрчӧ алты кырды азра

ak сүт кӧ1 јадыр,
аның kaзында паi сыра до-јадыр,
паi сырадың пазында
ат пазыцца айтын кӧк тапсап јадьр: 78

« Алыпka jäңдіріп јадазав

« алтын кӧкту jäp cül666 !
« алтын кӧктӧ кам бдурза
асан ол -ok бдөрӑр !

«алтын кӧктӧ бдурбäзä , 80

аkырk jыл-да тудузўп jатсаң

« jäp slбоссўн, Кулатаі ! »
Адын пуруш - тартыб-алды ,
jӧруб -ыза - бӑрді Кулата ,
jылдызын камрылаб-алды 88

Кул'ат анаң кälin oiланда

тагдаң тагга тастап пара - дыр ,

алты күннӱг jäрг & тігірт & cil -jадыр,
ӱрбӣ, аспа парванда
пӧзук таг азып парды , 90

тагдың ўстуна сығып к & liп

азағына карап кӧрўп тур.
Каіда, kаіда тігірт ісін тір ,
мақатыш кӧрўб -ысса

тубан тузўп јадыр, 90

о тубанның алтында
кiзi kышкырзьш јадыр,
яна ініб-ыза - бёрді,
кiзi kыmkырғанын ісітіп ,
 664

100 пӧзөк тагдаң түс -пар- тыр,

таг тӧзўна jäтіп кізі

алып анда тудузўп јадыр,
пірозў кіріг блаk полды ,
ірӧзү ыңаібакан улуг кiзi.
100 Олаk Кулатаіды кӧруп јадыр:
« Кулатаi jäсті ! » ТІдір,
« тоkта төрча ! мён маңнанғамда
« jä jäстём поларзың . »
Кара Кул” аттыг Кулата
- 110 kыібырабін турўп јадыр,
блаk кiзi iмдi кälin

улуг кiзiнi кӧдўрўп тастап

улуг кiзiнiң ўстўны мөн-јадыр,
kылыцын сўртўб- алды ,
110
тӧзӧн сӧгўп кӧзіп јадыр.
Улуг кiзi cülüп јадыр :
« Азäбi jok üзім пар,
«јазы толы малым пар,
« түгідä ал ! мён сал ! одӱрба !
120
« мынаң сонда с& ky полабын,
« алдыңа jӧрўп парабін . »
блаk аны кӧрбін -јадыр,

тӧзӧн сӧккінўбінаң бдӱрӱб- ўст “ ,

алып к ¢lук ólўп јат- kaлды ;
12В блаk алыпты здөрүп тастап
пурулуп кäliп јадыр Кулатаіла.
Азён тäп äзённäзіп јадыр,

мёнді тäп мандіläзіп јадыр.

« Алар кiзiң мӑнің јäцём. »
130 Кулатаі аттаң түзäp јодул,
блаһтың мүнөп каган ады
аk kулунақаш jӱгӱр- кälді ана ,
арқазында аның азыр јоду ,
 665

пазында аның jӱгüн јодул,

арызы тудўб -алып 138

сігіріп мөнүп салды даak .

« Ja, jäсті, параk japіма !
« азрян побам анда пар ,
« Ak Кан аршаk кізі,
140
« азрян ірём анда пар,
« Ai Aрыг абakai,
« сан алар кiзiң анда ,
« Алтын Cypy jäцём пар,
« параk iмдi мӑнің јäрім ! »
Пара , пара , пара кälräнда 148

ј4р аразы раk аргäп тір ,

ўш & piгi үш тӱl & пардылар ,
Ak Канның јäрінa jäт- кälдiläp,
блаk тӱза сäгiрдi kулунағынан ,
100
Кулатаіда кäla -jөрүп
kapa kул'адын аларда сағына - бёрді,
ko jäтпін- тур пӧзук.
Позы түзä парiп Кулатаі
адын палқап салды алтын јашпаға,
блаk koлдaн аны тудўб -алды . 158

« Побамның äбінà кірк! »

Побазына кіріп кälдil & p.
« Кулатаі ізён манді ! » ТІдір,
абысkа ін &jiбiн & ң äзаннӑзіп
100
анаң одуртўп јадыр блаk,
« Ас тамак турдус ! » тідір .
Алтын столқа ас салдылар ,
азрап јада - барды Кулатады .
Олаk побазына сölüп јадыр :
108
« Кулатаi кiзi кӧрӧӧн,
« Кулатаіды кiзi көрбби,
« нақысkаn jурттап јадыр,
п, 42
 — 666 —
« Алтын Cypy jägäм сурарға
« нағыс кiзi jурттап побін-јадыр. »
Побазы colӧп јадыр:
« J %, позың пil, палам!
« пӧрӧр kонзаң пёр ! »
Кара kух'аттыг Кулата
пір тапсы joвух одурўп јадыр.
Пijaқы блаk colon јадыр:
« Aliм јонын тоі адіс! »
Хії јоны мам сўрўп бдўрўп
&li jоны тоі йтіп јадыр,
Кулатаі үш күн kонып јадыр,
алар кызын шірдӣ кӧрӧӧн.
Олаk Кулатаіsa colöп јадыр :
« Jäстä, jägäмä параk ! көр! »
Кара kya'аттыг Кулата
пара-да јодул, тапсі-да јодул ,
алты күнг & jäтіб-ысты ,
блаk паза сӧӧп јадыр:
« Jäсті , jägiмi параk! »
Кара кул'аттыг Кулата
пара -да јодул, тапсі-да јодул,
100
тонус кўнг& jäтіб-ысты .
Олаk кіріп кälді.
« Ji, jäстä, тобус кўнг & jäтio пaрдыбыс,
«алар кізіңні ноқа көрбөдүң? »
Анда - да пір тапсi-joғул одур-јадыр.
198 «Ja, jäст , одурзаң одур!
« ман узуб-алім ! »
Олаk узуп јатканда,
абысkа узуб-ok-jатканда
Кулатаі тура jӧрўп тасkар сыкты ,
00 kyr'ядының кырiня к&lin
карап кӧруп турза
 667

позының каlräн јӑрінің

iкi kусkун кälin јатканын
Кулатаі көрүп тур .
Tiai kyckyh cölön kälä -aip : 08

« ТёгЃlip kаны jok, ўзїlip тыны jok

« kapa Кух'аттыг Кулата
« мында турўш јадыр.
« Піс ӧргäк тiзi iкi kусkунўбўс,
« Когдi Кан азрын kузўбўс , но

« аның кызының тобі полып јадыр,

апiстi kабарда ысkан са ,
« Когдi Канның кызы Кӧгдi Пурчуk.
« Сінің 8бің & пардабыс,
« äзігіңні самактап салған , 218

« парар ползаң адI colo !

« парбас ползаң йдi -ok cül8 ! »
Кулатаі пір тапсi- joБул.
Тапсыбанда, соlобондо
kyckуннар артіп пардылар.
Кулатаі адына мүнөп салды ,

iкi kусkупнар соннаң јбрўз -бірді ,

адарчін парып јадыр,
алдаң сыkkанда ,
тагды ысkанда 228

анаң каlin kaмцы салды ,

ёкус йтiп ойлатып сықыб- ыза -бёрді.
Алты күннүг jäрд & тiзiрт ісіді,
парып, парып к &lганда

пір пӧзук тагга сығып парды , 230

аның озарынан карап кӧрүп тур,

алты күннүг аk jазы јадыр,
аk jазының озарында
ыңгібадан улуг таг јадыр,
улуг тагдың ўстунда 236
 668

Кызыл kaja кӧрунуп јадыр,

аны кӧруп kaмцы салды ,
ёкус ётіп ойлатып сыкты ,
ўш ірігіп ўштӱlўп парғанда
240 ak- јазыны тобырып іртіп пар- тыр,
Кызыл kajалыг сынға jäтіп к & lді,

озарын карап кӧруп тур,

алты күннүг аk jазы јадыр,
алты күнпут јазының озарында
24B пӧзук таг јадыр,
ол тагда тубан тошkылап
удур кälä - дір.
Пір намä кӧрӧн јоБул аразында ,
ол тубан Кулатаіsa jäтізіп кіді,
230 jäткӑнд % тубан арылды ,
Кулатаі көрүп турза

as-oi аттыг алып кäl -jадыр,

as -oi аттыг блаk кäl -jадыр.
А5-ої кулун ат сённа jäт- пардан,
250 блаk & p cüніна jäт- паркан .
« Сан Когдi Канның јäрін & парып јадырзың,

« мні нова усkурбадың ?

« анаң усkунўп туруп
« адыма мөнүп пардам,
200 « мүнүп парып анаң нурулўп парқам.
« Jägäм адымны адал паргӑн,
« as-oi аттыг Ai Mäргüн » тёп.
« А , jäстём Кулатаі!
« мні аппаразыңма параткан jäрін & ? »
208 Кулатаі тапсабін јадыр.
« Парар ползаң пар ! » тап .
Кара kул'адын камчылап салды ,
kapa kу'ат облаб - одур,
Ai Miргќн ад-оі адын
 669

30
тартып полбїн парып јадыр.
« А , jäста Кулатаі ! » ТІдір ,
« Кӧкӧі Канның јäріндä
« сан kopЎБар намä парба ? »
Кулатаi cülün јадыр :
« Кізінің jakcызын пilip-jokoын,
« jабалын - да пiläp - jokoын ,
« kopў Барын-да пil& p- jokпын . »
Ai Маргüн соlso пaрыб- одур :
« Когӧі Канның алыбы пар ,
280
« тän ücкабін » тідір ,
« кізінің тојы полар » ТІдір,
« артüн кулун кул'аттыг
« Кулун Таіцы Кӧгӧі Канның алыбы ,
« Ҳртӑн сығарыб - ыскан
288
« ір полқанда алты kaнның јäрів
« аіландра jӧр - кälräн äскäбін .
« Кулун kys'аттың колтуБынаң
а тӧр сыкпан іскäбін ,
« аның позы адының арқазына
« ёзäp jok јабыдаk jӧр кälгын ёскäбін, 20

« аның тӧrflip kаны jok,

« аның өзёläp тыны jok іскäбін . »
Улу тагта jäтіп сыk -к & lgilар ,
улу тагдың озарында
298
kaдaрдaн мaлы jазы толдра
јазының оды малға
jiргi jäтпін -јадыр,
& li jоны кӧп ӧргäп тір,
& li joндa jурттТрға
300
jурт анда jäтпін - јадыр;
& li joнның аразында
алып к ¢ lўк кӧп jығылып пар- тыр,
аттан артык ат
 670

кӧл jықылып пар - тыр,

308 ардäң артык ар
кӧп jығылып пар - тыр.
Аны коруп туруп
Ai Маргüн jäстäзін & cülbu jадыр:
« Манi Ak Канның оңлы таба !
810 « нақысkан тӧрӧбён,
« kyдai пӑргüн арқызым тізің ,
« піс ölӧр jäpiбic мында ,
« мынаң тіріг сығып парзабыс
« пісті ӧдөрӑр нём jok полар. »
318 Кулатаі пірдӣ намä сӧli jonyi,
тагдаң ініб -ыстылар ,
kадардан -да мал коо
аны аралап отуп јадыр,
kaдaрған малды тобырғанда
320 алға кіріп јадырлар .
Когдi Канның ізігінa jäт -кälдil & p,

Ai Маргüн аттаң төзўп јадыр,

Кулатаідың адын тудўп
алтын јашпа палқап јадыр.
325 Когӧі Канға пас - кірядiрl & p,
Ai Maргaн jakсы кiзiн тоқазып
заннӑзіп кälä - дір,
Кулатаі пір нёмä тапсір јоқул,
ёзён - дӣ, мёнді - дӣ тäбäді.
830 Кулатаi kaнға ізӑннӑсті ,
kaн кiзi тӧрӧ паранда одурттў,
ас тамак турғустў,
Кулатаі ас тамаk jiб- одур.
Когдi Кан аны сурўп јадыр :
338 « Каіда јќpliгiзiң ?
« Но судўң kaзындазың ?
« Нобаң ірың кім болған ? »
 671

« « Побам іцамій кӧрбөдүм ,

« « ak тасkылдың алтындабын,
аа аk талабдың казындабын, 340
«« ар назыскан тӧрӧи ,
автаг ундыг kул'аттыг
« « алып Кулатаібын » » ТІдір.
Когдi Kан сурўб- одур :

« Туңмаң полдыба ? 848

« kaрындазың полдыба ? »
Кулатаі пір тапсабады .
Ai Марган турўп сölüп тур:
« Кулатаі нақысkан тӧрӧн,
« kyдai мӑні тӧрӧтўп 300
« ана арқыс ползын тäп пӧргüн. »
Кан кiзi cülüп јадыр:

« Кулатаідың арқызы Ползаң

« к &l, пала тамаk ji ! »
Ai Маргüн одурбін тур-jӧруп, 360
столдағы тамақын jin јадыр,
Когӧі Кан арађа прзӣ
Ai Mäprän i åp -jogy ..
Jықылқан алыштар кыіқылап јадыр:
« Кызыңның марқазы kaiдi полар ? 360
« ат јарызарба ? Ҳр кўрӧзӧрба ? »
Кӧгӧі Кан анда сölüп јадыр:

« Ат jӱгӱрзä ат сыkkaны Ползын !

« ёр кўрӑссä áр тастаны ползын ! »
Альш кӯlўк кўрӯзҳргä сыk - кälgilip , 368
ат jӱгӱртаргi сыk -кälgilip ,
Кулатаі сонца сықыб- ok кälді ,
Ai Mapгiн пiргi сықыб -ok кіді.
Кулатаі адына мүнёргä
свдёк таппін - јадыр. 370
Кулатаідың kaмуызын алып
 672

Ai Маргüн сіlігіб-іскäпда
карына тонныг ас јастыг
благ кубулуб - алды ,
37В аны кул'атka мyндөрдү.
Алып кӱlєктёрдің аттары
төгäда јарызып сыкты ,
кун сықызын кӧрб сыкты ,
pak jäpдi kыс kaн jурттап јадыр,
380 аның јäрінä äбірі
аттар jӱгӱртуб-ыстылар,
kарына тонныг ас јастыг блаk
kapa kул'атты камчылады ,
аттардың алты ат
386 кул'аттың алында парды ,
алты атты кул'ат
jäтіп полотн - одур,
ёш ірігüнда ўш тўігüндä
кыс kaнның јäрін & jäтіп
390 бiрiп кäliп нандра пурулғанда
алты атka kул'ат jäт - к &lді,
алты атka jäткӑнд

парчазы jäтті ат піргä парјадыр ;

Ai Маргüн сігініб-алды ,
398 Канаттыг kус полып

Учўп сықыб-ысkан,
пiр кiзi- дä піloiн јатты ,
јоқартан кӧруп парып
jäтті атka jäтіп кälді,
400 jäтті аттың аразынаң
kaн позpаk ат сығып
jäттiрбін ойлаб- ыза - бӯрді,
Ai Maргüн канаттыг kус полып
јоғартан сiп түзүп каlіп
400 позpаk аттың піlіна к &lді,
 673

урундуруп кäliп түзтў,

Позраk ат joлдaн jaiзрап парып
kapa kул'ат пурунап парып јадыр,
kaiдыг ат kya'атka jäтся

Ai Маргüн урундурўп тӱзўр-јадыр, 10

алты атты урундуруп төзуруп

kapa kу'ат нақысkан jäт- к &lді.
Ai Маргüн алып пол -сыk - парған.

« Кул'ат сығып парды » kыіқалап јадыр.

Кул'аттың сонда позpаk ат сыk- парды , 18

аның сбдок kыіқалады :

« Кух'ат сыk- пас-полуан
« Канаттыг kус кäliп
« позpаk адымның пiliн урундўрқан,
« анаң пасkа позpаk ат сыбар пошқан . » 420

Позраk аттың ізі kыіқалады :

« Улуг алып улуг кӱl¢к
« Ak Канның оңлы Аі Маргüн
« аның сўмäзі полды полар . »
Адi cülüнд Ai Маргӑн 125

iкi пiliгiн jыkcынып тыр ,

ікі йдагiн кызынып тыр,

анаң к&lio тудузўп кälдil & p ,

Кулатаі ауырқанып каlіп
130
Ai Маргüнга полызып к & lді.
Алты jӱс алышпынан
ікülüң тудўзўп пардылар ,
күн іртіб -ok -jадыр,
ai čртіб -ok-jадыр,
пір jыл іртіп парғанда 138

Ai Maргaн мajылып оlfп парды .

Кулатаі нақыскан јбрўп јадыр.
Кылышпынаң кісся
кылыш тігінмін сынып јадыр,
43
 674

440 jыдабынаң јашса

jыда тäгінмін сынып јадыр .
Ai Möprüін сары кӧрчӧ
Ai Маргüн &ly kaлғaн поды ,

анаң ауырған полды ,

kылыцын сўртўб-алар ,
kылышпынаң кӧзіп јадыр,
кäза сані тастаза

казнàң тіріlіп кäl-jадыр.

Уш
ш jылда јäт-jӧруб- ысты ,
4100 анаң пурулуп кӧрчӧ

иір-дä алып ölгон јоқул,

кäскіlän, кäскіläлi jӧрӧо

пäш алты jылда јäт- кälді,

пір -дä алып ölбӧн полды .
450 Адi jӧруп тобус jылға jäтіп парды .
« Mйн ӧl kaлған ползaмдak ! »
Jбра jӧрӧ кўцў туганді,
он uip jылға сыk-парды ,
jӧрӧр jok кӱчӱ тӱгüн пардан,
400 одурўб-ыза - бӑрді Кулатаі.
Кӱӱктр к&liп јадырлар ,
кылышпынаң кäсся
кылыш тäгінӑр- јодул,

jыдабынаң јашса
108
jыда отӧр-јоқул.
Körüі Канның Ҳр пал5ацаң

сары kaiс цаг аргäлі тір,

аны алдырып ал јадырлар,
бдөрӯи тутўп полбанда
470
азақын kолын кäстінё тартып
палқаш јадылар Кулатады .
Алып к ¢ lєктёр сурўn јадыр:
« Olip olумфң kaiдя подар ? »
—
 675

«« Mäң јäpiмдi аk сӱт кӧl пар,

«« аның kaзында паi сыра пар, 75
апаі сыраның разында
«« ат пазынча алтын кӧк пар,
«« кäм парып пазын тартыб- ысса ,
« « ол кiзi анаң мынар к & l 8
«« мані ол бдурӑр. » 480

Алыстар Кігӧі Канда к&liп

« Kaiдыг кiзiнi ызарзың ? » тёп
« kyx'аттыг Кулун Танцыны ыс ! »
« « Ызарбын! » » tiдiр Когдi Кан.
Körüі Кан Кулун Таіцыны сыңарып : 188
а« Кулатаідың јäрінд %,

« ak сүт кӧідўң kaзында ,

« Ilаi сыраның пазында
« ат пазынча алтын кӧк пар ;
«аны вдөр & pr & пар ! » 10

«« Парабын »» Tiдiр Кулун Таіцы.

Кулун кул'атка язäp iзiрl86 & н,
јабыдаkkа jӧрўи јадыр,
адына сäгіріп мунун јадыр ,
Кулун кул'ат ёкёс äтіп 498

jäluildii парыбыза пöprüн.

Кулатаідьң јäpiнi jäтті,
аk jазының орталында ,
ak сүт кӧідўң kaзында ,
лаі сыраның пазында 500

ат пазынча алтын кӧк одурдў.

Аны көрүп Кулун Таіцы
ана iнio пaрa -дыр,
ak сүт кӧідуң казына к & lin
аттаң төс јадыр Кулун Таіцы , 300

паi сыраға кӧрӧ пастыр- одур ,

атарда тёмнынio
 676 —

ok jazakты сўрўп алды,

атпін токтап
310 nai сыраның кырiнa nap -jадыр,
каlin koлбынаң тударға ;

алтын кӧк тудурбін-јадыр,

пір абірӣ сӯрүп кälräн тут- албIн ,
азықын тарып аңнанып паркан ,
318 анаң турўп кäliп кӧруп јадыр.
« Наман & ң аңнандым » тän
аны көрүп јасса кiнiгi jадыр.
Ол кiнiгüні алып кӧруп тур :

« Кулатайдың побазы
320 « Алып Кан тӑн алып Полған ,

« аны Кӧгӧі Кан јќңіп

« аппарыбысkан малын äзін,
« сўрўп kацырған малынаң
« пір ёш пäiliг кўрӣң аскыр kашкан,
328 « ол аскыр Кулатаіды ізрап тыр,
« Көгӧі Канның јäріндӣ туған
« Алып Канның оңлы Кулун Таіцы полқан .
« Кулун Таіцы Кулатайдың туңмазы . »

Кулун Таіцы сölüп тур:

330 « Алып Кан побам ёргап тір ,

« Кулатаi kарындазым ӧргäп тір . »

Kiнiгäдӑң карындазын пilräнд &

ak пазынца алтын кӧкту тäгбаді,

Кулун кул'адын пурулўп ойлады .
338 « Карындасымны кiзi. ӧдєр-јадыр. »
Анаң адына мүнөб- алып
нандра укус äтіб - ыза - бёрді
Когдi Канның јархны кӧрӧ.

Јаткüнді кӧрўб -ысса

40 ар падацаң, сары kaiспынаң
памдан карандазы оlfмг & jäт- парған.
 — 677 —

Кулун Таіцы kаісты тартып парды,

ўзё -тартып тастаб- ыза- бӑрді,
kaрындазын iкi koлбынан тутўп
кӧдөртүп одурт-ала 548

Кулатаi kаpағы кӧрӧІбін- одур.

Кулун Таіцы кыіғалап јадыр
Квгбі Канның кызын Когдi Пурчөктү.
Кулун Taiрының өнүн істканда
Когӧі Пӱрчук кäl-jадыр, 00

амтын аjаkта ас аккälin

akсына тутўп азрап јадыр,
аны jäнда kарағы кӧрўб-ысты.
Кулатады когдi Пӱрчук
аk абінё аппарды . 368

Кулун Таіцы kылыцын суртўб- алды

алыптарбынаң кӧзізіггӣ ,
алыптар парчазы аны абылап јадыр,
Кулун Таіцы отчылап к & зіп јадыр,
jinsiläп кäзіn јадыр, 000

Кулатаідың кäскӑн алыптар

сонца кäliп тiрilin кälган,
Кулун Таіцы кӧскӧн нама
jäр тiрiбiн- јадыр,
ölгӧнмӧң ölən јадыр. 888

Алып тӧрӧн Кулун Taiрын

кылышка кäстіркін -јадыр,
jыдақа јаштырбін -јадыр,
äzäutäuin jöp3
870
пір jылда јäтіп пардан,
алып кӯ1ӱкту тўгады kырып јадыр,
)

кäспанн & pi kарып сынып јадыр,

кiзilгіні бlyn kaлып јадыр.
Пурулуп к &liп кӧруб-ысса
аk jазының орталында 370
 678

пiр кiзi туруп кälä- дір,

аны кӧрчӧ тiрilin паркан
Ai Mäpräп полып јадыр.

Анаң к & lўп тоқазып ёзённàзіп јадырлар.

« Каідаң каlräн кiзiзiң ? »
« « Ман Кӧгӧі Канның јäрінді торби

« « Кулатаідьң туңмазыбын,
« « kулун кул'аттыг Кулун Taiрьбын ,
« « сён кäмзің ? р » тäп јадыр.
386 « Ak Канның оқлыбын,
« as-oi аттыг Аі Маргüнмін,
« Кулатайдың jӱрчӯзүбүн .»
Ікölüң алқа ініп пара - дыр,
кіріп кäljä äбіні
50 Когдi Пүрчүк Кулатанды азраа јадыр ,
Кулун Таіцымынаң Аі Маргінні
одуртўп азрап тыр,
ікӧldң ас тамакты jiдil& p.

Аштан kаpыры тосканда

898 Когдi Канға сығып пардылар .

Кулун Таіцы сölüп јадыр :

« Кулатаi kарындазыма
« Кызыңны пäpäбізің ? »
Кӧгӧі Кан : « Пäpäбін » тідір.
600 « Toi üтіб - алыс! » ТІдір .

Кулун Таіцы aliн јонын кыіқылап јадыр,

јоны тоі äтіп јадыр,
малын сўрөп кäliп соқып к &liп,
Кулун Таіцы Ai Mäргнмінӑң
800 iкiзi jӧрӧп jiттарбінаң
тобус кўн jäткüнцё oiн äт- јадыр.
Кулатаі араға іріп јадыр,
Кулун Таіцы сӧӧо јадыр:
« Japiбic сӯбўcka нaнak ! »
 679

Ai Maргќн сölün јадыр : 610

« Алтын Суру пaстaқызы Анаirѕ

ам & ң јќрім % пaрaлыс ! »

Уgülüң ат тамнӑп салды ,

цölüң аттыг jӧруб- ыстылар,
Когдi Пӱрчӱк kac полып 618

јоғары кбдур & yqўп јадыр,

jäр аразы раk jäргі
pak та полза јадізіп јадыр,
jäp пӧзөгө тагга сығып кälдil& p,
Ак Канның јäpiа kарап кӧрд ¢ lip. 620

Ak Канның јќрін кӧрзо

ја полып јадыр,
kадарқан малы ормазып јадыр,
kaлыk jоны кышкырзько јадыр,
Ai Mäргüн Кулун Таіцы 028

анаң ёкөс äтіб-іскüн,

Кулатаі сонда адарчін кäl- jадыр,
алтын јашпада аттаң тӱзуп
алтын калкы ащыбнысты ,
630
Ai Aрыг ёнäji сықыб-ысты .
« Ai Mäргüн палам ! » тідір,
« jäцың Алтын Суру
« алыппынан тудузўп
« алты кўнг& jä гіп парды . »
Кулун Таіцы Аі Маргäңмiнiң 035

јазыг оілазып сынадыр,

iкi пilärін jыксындылар,
ікі адäгін кызындылар,
jäтіп к & ls & Алтын Сурунў
алты алып абылазып јадыр. 040

Кулун Таіцы ўкӱс ітіп

Алтын Сурунў јара тартты ,
алты ашырпынаң тудустў,
 680

Ai Mäргüн jäтіп кälді,

648 алты алыптаң ёш алып
Ai Маргüн алып тартты ,
Зртüн тудўсkан ірг& jäттiрбін
алты алыпты өдөрўп тастадылар.
Алтын Суру маілап пардан
630
турар кўцў jоk одур-јадыр,
iкi koлдаң тудўб- алып
Алтын Сурунў абіні алып к &lgil & p .
Кулатаі анд'ok oдурдў ,
арада ічкіläп одур-јадыр,
666 Кулун Таіцы сölün јадыр:
« Ja , kарындас, нанаk jäрібіск& ! »
Кулатаi colän јадыр:
« Ja jӧрӧк, алған кiзiм ! »
Алтын Суру, когдi Пүрчук,
000 ікӧlsң kac полып ууўп јадырлар,
iкi kарындас атка мўную
jäpláрінa jäт- кälдil & p.
Абін көруб- ысса
алты jäрдӑң самактап салған ,
668 kapa кўр & ң аскыр анда кіді,
кістаніп äзённӑсті .
Äokä välin jätca

jiргi намi jok полды ,

Кулун Таіцы тёмнёнді,
670 аңнап kустап jӱруб-ысты .
Артён парлан Кулун Таіцы
Tрдä аңны Кусту артынып нан -кіді.
Ікі абаkаi кiрiб -алып
Хттi koiнатып јадыр,
678 u аттi jin jурттап јадыр.
Кара Кул'аттыг Кулун Таіцы
Алтын Сурудың сурўп јадыр.
 681

« Каідаң ані алабын ?

« kaiзы jaрдa jakсы кiзi полза сölоп п & p !

« анар парып kaт аларда. » 000

Алтын Cypy colӧп јадыр ана :

« Кун сықызы jӧрда Кыс Кан пар ,
« кўgyң aлза аны аларзың. »
Адын ёзäplin јадыр Кулун Таіцы ,
Кулатаідың азағына пазыр -јадыр, 688
Алтын Сурунўң азағына пазыр-јадыр,
сыңа jӧруп адына мүнөп јадыр,
күн сықызын кӧрӧ парып јадыр.
Аді парып jатса улуг таг јадыр,
улуг тагга сығып кäliп , 690

озарын карап кӧруп јадыр

ыңаібадан улуг ал јадыр,
кӧрўп турза äзік алында
алтын јашпада ақ- oi ат
палқап салғап турўп јадыр. 098

Кадарқан малын калыk jонын

отуп алтын јашпаға jäт-к &lді ,
Ҳптäң јазаг кӧрбӧс јаізаң ар
сығып к & liп ізён мӑнді тäп јадыр,
кіріп кälin oдуртўп јадыр, 100

ас тамаk турғузўп јадыр ,

Кулун Таіцы алып jiб- одур.
Tockaнда араға алдырып

Ҳр кiзi kості одур - салған ,

iкi алып іріп јадырлар , 708

арлагызып сілазыб -одурлар.

Ол кiзi cülün јадыр:

« Кулун Таіцы Кыс Канђа парзан

« jäpiндi kашқан Кулатады
« Нода зіргі ашбазың ? 710

« тӱгӱlip kаны jok Кулата ,

48
 682

« ӱзqlap тыны jok Кулата ,

« сӑні ӧдєраргä пäpбiрiк ,
« ölfa kaлaрзың аднаkы нақыckaн. »
718 Арада іріп Кулун Taiры сур- јадыр.
« Адың солаң кам полар? »
« As-oi аттыг Алып Картықабын.» »
« Манiңбінің іргі пардабынан,
« бlўп kaлaр полбak !
70 « Öl38 dlroiбус парып кӧрӧк! »
Алып Картыңа азiрiк полды .
« Парза партмдӣ » тäп сыk - парды .
Ікі алып тäмнӑніп сығып
ікӧldң пірдä парып јадырлар.
128 Аргi jыл ӧртіп јадыр,
на jыл кіріп јадыр ,
улуг тагга сығып јадыр,
ak талаi аk-jадыр,
ak тасkылдың алтында
730 Кыс Канның јäpi jадыр.
Алыбы кӯlӱгӱ кои јадыр.
Алып Картыға сéléп јадыр :
« Наналбас көн болар ,
« мына кіргüнцä аіланып нана ! »
738 « « Тың kopyБўп турдан ползаң
« « сён нан , Алып Картыға
« « Кыс Канны албанџа салбаспын. » »
« Сён нанмазаң мiн- ды нанмаспын ,
« ӧізӧбус сӧгубус пір тагца ползын !
740 « akca kaныбыс пір јулца ползын ! »
Кыс Канның јäрін & ініп jӧрдЎlip.
Ат кӧдӱрбäс атон алып
kыівылазып јадылар,
jйр кодЄрбіс јттон алып
8 kыівылазып јадылар.
 683

Аттаң ікі алып тӱзўп јадыр ,

кылышпынаң кäзiзiргi тёмнын-јадыр,
ёртын кызіскüн алыптар
Ірга jäтіп јадырлар,
кӧп алыпты аңдарып јадырлар, 730

Фцўнції кўнга сықыб-ok jадырлар,

Алып Картыңа маілып jӧрӧ-барды ,
твртөнцў кўнг & јатканды
Алып Картықаны бдөрүп тастадылар.
Кулун Таіцы нақысkан јада калды , 150

тӧl8 наl & jалазып јадырлар,

jäтті кўнг & јатканд %
Кулун Таіцыны кылышпынаң к & cc8
кылыш одулўп јадыр.
700
Jыдамынаң јашса
jыда сынып јадыр.
Тобус кўнгä äдi jäды - к & lді ,
кӧп алып бдуруп тастан
Кулун Таіцының кўцў тўгінді.
768
Кыс Кан позы тамнан-јадыр ,
aigылап јарып кälä - дір,
Кулун Таіцының сырајына түкўрўп
пälдäң тудўзўп јадылар.
Алты күннў аэра
770
алызып болбiн -jaдылар,
jäтті күнгi jäттра
jäңізіп полбiн -јадылар.
Jaлaш кыcjak пала кälді,
« Кулатаі побалыгбын » ТІдір,
78
« Алтын Cypy igliгбін ,
« cüні сўрўзүп кälдім,
« Кыс Канны ӧдөрбы !
« алар кiзi паза табынбас . »
Кулун Таіцы « Tokrak ! » ТІдір ,
 684

780 « алыбын алыпсың Кыс Кан

в мäні бдурро полбассың . »
Арік jok кўнд & Кыс Кан сölün јадыр:
« Кадардан малымны kацырып бар !
« албатты joнымны сўрўп пар !
780 « akсына ас & тӑрбін ,

a iңнiнӣ кӧп тігӑрбін .»

Аріктіг Кыс Кан
ірік jok кунда іргі пар -јадыр.
Кулун Таіцы імді каlіп
790
kaдaрған малды kapыр-јадыр,
албатты jоны сурўп јадыр,

jолға сығарып јадыр.

Кыс Кан ақ -oi атка мунуп јадыр,
анаң кäliп кӧрӧр- сыk- jӧр -јадылар.
790
Кадардан малыбынаң јӧрӧрга
ақрыс полды Кулун Таіца,
сölüп јадыр јонына :
« Адымның iзiбiнӑң парарзар. »
Анаң кälin jӧрўб- ыза-бӯрді,
800
Алып Картықаның јäрінć jäтті,
Алып Картықаның абakajы сыктап тыр.
« Алып Картыға алған кізі
« но ӧlўп калды ? » тäдір ,
« адабдың kустўң jiмiзi полып
800 « јадып калды алғаным .»
Кулун Таіцы сölüп јадыр :
« Арқаң сўмäң пар полза
« тіргізіп кäl алғаңны
« ајланып нанып парзаң
810 « тіргізіп кälзӑң аріңні
а мың:jäрімг парзын!
« јалы joн ат пӧрӧрбін,
« јағазы jakсы кӧп парароін. »
 — 685 —

Анаң каlіп парып сыктылар,

jäрінӑ сӯна jäдізіп кäl38
алып Кулатаі аңны Кустў
артынып к &lin јадыр.
Кадардан малы jok,
аң йдiбiнӑң тої ідіо јадыр,
Ўрбӣ аспа полқанда
Кыс Канның kaдaрдaн малы
албатты jоны jäтіп јадыр.
Ak јазы толдра маллыг jӧр- јадыр,
ak талабдың kaзында
толдра &l jурттап јадыр.
Кулатаідың kысјады озуп јадыр,
Кулун Таіцыны сӧктӧп
кqlўк полып јадыр.
Кулун Таіцы colӧп јадыр:
0
« Когбі Кан Кудам
« kaдaрдaн мaлымны kацырып пардан,
«ана парып побамның малын
аkацырып кälirr& jӧрбун.»
Кӧгбі Пӱрчук сölün јадыр:
« Побам кӧріп пардан
«малын јонын сүрүп каl!
«Побамны iцёмнї бдөрбä !
« тіріг akкäl, Кулун Таіцы ! »
Кулун кул”атты äзäpläді,
анаң кälin jӧруб-ыза-бӯрді.
Кӧгӧі Канның јќрін & jäтіп јадыр,
атын јашпа кäliп тӱзуп јадыр,
Кулун Таіцы ёпкӣ кір -кіді,
Когӧі Кан ас тамак турғузўп јадыр.
Кулун Таіцы cülüп јадыр:
« Аргi пурундЎ Алып Кан побамның
« kaдaрдaн малын јарып пар!
 686

« албатты joнын јарыб-ok пäp!

« аны јарбазаң , пäрбäзäң
880 « тас оріңны талірбын. »
«« Кіріп пардан абысkабын
a « парчазын kауырып пар !
«а міні бдурб % ! тіріг аппар! »
Когіі Кан позы тёмнындi,
838 кӧк пор'адын & зёрlіді
анаң к & liп jӧрўп сыктылар;
Kürdi Кан абысkа

позының малын позы пастап јадыр,

позының аlін позы пастап јадыр,
800 Кулатаідың јäрінć jäтіn јадыр,
малды малға kозып јадыр,

& lді lri kозып јадыр,

Когдi Кан ібн Ҳтіб - алып

кўзёзінің кырiңда jурттап јадыр.

863 Пy kаразын kон -јадыр,
артЊн kаідаң kaiдаң
ат тігірті äстіді,
тасkары пір ат jäт - кіді ,
Алтын Сурунўң туңмазы .
870 Кулатаздың jӱрчӧзі ,
Ai Маргён ёпкä кіріп кälді.
Кулун Таіцы колынаң kап

akkaliп одуртўп јадыр,

ас тамак турБус - јадыр,

870 ас тамаk jin oдурдўлар .
« Кулун Таіцы суадым ! » ТІдір,
« Арбыс Кан раk jäрда jурттап јадыр,
« аның кызы Аk Кыјал Арыг бар ,
« аны аларға парқабын.
880 « Алыбы кўнг яна кво
« j & p кўgўм албасkа помдан,
 687

« анаң kaрып сығып кälдім,

« « Кулун Таіцы мынiңмның парқајбынаң ! »
«« Парарбын »» ТІдір Кулун Таіцы ,
«« Ölзом lyn kaлқaiбын, 885

«« парарбын сäніңмінäң . »»

Уш конқанда парарда тъмнён- јадыр,

Кулун Таіцы адын азäpläді,
аттарына мөнүп алдылар.
890
Ai Möprüнмін & ң ікӧlsң пардылар,
ј4р аразы раk jäp pгaп тір,

ёш йрігіп үш тӱ1ўп пардылар ,

ыңаібакан улуг аk jазы јадыр,
аның озарында ашты күннук јарда
896
jäp пӧзугў кара таг јадыр.
Анаң кäliп кус ётіп
аk jазыны тобырып ,
kapa тагта сығып кälдil p .
Кара тагдың озарында
90
Арбыс Канның ј & pi jадыр,
кӧк талабдың kaзында јадыр,
ат кӧдөрбäс амтон алыбы пар ,
јар кӧдөрбäc jäттон алыбы пар,
кӧруп ана інізä пӧрдil & p.
908
Алқа кірбін -ok тёмнäп
јацаkпынаң атып јадырлар,
kapa тагдың ортазына jäт- кäliп,

аk jаза төзүп јадырлар.

Удур атыб-ok jада- пардылар,
910
ат кӧдүрбäс алтон алыпka jäтканца.
jäр кӧдурбäc jäттон алыпka jäткӑнцы .
төгäда атып аңдарып јадырлар.
Арбыс Кан кülü kыіқалап јадыр:
« Кулун kyr'аттыг Кулун Таіцы
« пу да кад полбаза ! 918
 — 688 —
« Кулун Таіцы jiткӧн полза
« clip аны атпас,
« аның тӧгӯläp kаны jоқул,
«аның өзёläp тыны jодул,
920 « пісті бдӱруп парар.»
Арбыс Кан алыптарды токтатты ,
ікӧӧң јазаг jӧруб-ыза пӑрді.
Кулун kул'ат, ақ-oi ат
алардың собынаң кälä - дір,
925
алтын јашпа јтіп
аттарын палқадылар.
Арбыс Кан удур сығып к & lді,
абіна кыдырып кіріп јадыр,
ас тамаk jin јадырлар,
930
apaga akkälib - imriläp .
Анца ішкäнн &
Кулатаi jäтіп кäl- jадыр,
Арбыс Кан удур сығып јадыр,
зённзіп јадыр, мёндiläзіп јадыр,
935 оң колдан тутўп ёпка кіріп парды ,
тӧргӧ кäliп одуртўп јадыр,
ас тамак турбузўп јадыр,
Кулатаi jiп одур-јадыр,
ёш алып ўрёнуп јадыр.
940
Арбыс Кан кызын пäp-jадыр,
ful алып аттарын тäмнаніп,
Ak Кыјал Арыг абakaiбынан
ёпкä нанарға тамнӑн јадыр.
Ai Mäргäн абаkajын алып
948
абінä äмді наныб-ыза-бäрді.
Кулун Таіцы Кулатаібынан
äбінä- ok наныб-ыза-бӑрдilap.
Кулатаідың јäрін&
jäтіп кälді ікі алып.
 — 689 —

Кадарқан малка от јüтпin -jадыр, 980

албатты joндa jурт jäтпін-јадыр,

Кулатаі äмдi jурттап јадыр,
аңнап kустап пара јоқул
аралыбынаң- ла jӧрӱп јадыр.
938
Кулун кул'аттыг Кулун Таіцы
таідазына сыk-пар-јадыр,
аң атып јадыр,
kус атып јадыр,
Xдi aks&liп äli jоны азpаn jадыр.
Јурттап јада-пардылар. 900

XXII. Tacka Maттыр.

Тарыплыг Тар Пäг jурттал јадыр, Кара Ӱс kашында jурт

тал јадыр, цінамці Калыктыг jурттап јадыр. Уш jылдың па
жында Тар Пäг Моңул Канға албан аппар- тыр. Тарышлыг Тар
Пäгнiң палазы joБул, палазы jok полқанда кіжідüң пір бл азрап
тыр, Уцäң тüн оқалын азрап тыр. Пір күн Тарышлыг Тар Пüг
Уцäңбiläң албан аппарарда Моңул Канда пар-турўлар. Он ікі
јаізаң кіжіні алдылар, өц jыл аң тӧрӧзін ала jӧрўп, он ікі күн
пардылар, парып, парып он ікі кӱн парқанда Моцул Каның јур
тўна jäттpä лipl & күн калды. Ол jäрдä kонқанда оқлы Уцäң
агрыб-ыстым тіді. Тар Пäг сölüдў: « А, оқлым,агрызаң-да јӧрӧк,
пiplä кӱндä Моңул Канға jäдäрбіс » Tiдi. Атты тӱгӱдä äзäpliдi,
атка мөнӧргä jӧрӧрӧр, Ўцің оқлы сölüдў: « Jä , пабам, мён атка
ӧзӧм мөнilбäссім, сӑн пy jäргä јатсаң ёстӱңä мён пассам јакшы
полар.» Пабазы каlіп јат-kaлды , оглы аның ёстӱна мӱндў, паба
зының ўстунè пазып, азакпылаң пабазынын јарыны тäпті, бдук
тўң тiмiрi пазылды , тамға полып пазыл парды. Пабазы сölüдЎ:
44
 690

« A , палам , ноқа јарныма пастың , ӧдӱгӱң тäмiрlіг пол - тыр», па

базы турдў , оқлы атка мӱндӯ , jӧрӧlўш тiп атка мӱндў. Јорја
цығып ыстылар.

Іргі Моңул Канның јäрінa jäттilip, туразын кӧрдўlaр, алға

кірбäдiläр, алдың таштында kондылар , от салып аш іттiрiб
ысты , äтті цыкарып азрап турдўлар, ажанып тостылар , jakшы
Алдың кіжіl & p јадықан kakтырдылар, кӧгlon турдўлар , пагар
тыңнап одурдўлар. « Орта тунг & јадiп узалыш! » тадilap.
Артын таң јарып тыр усkунўп кälgilip, турўп сігіріп от са
дылар , от јакшы кӧігіндӧ турўп кälдildp. Tар Пäг ӧзӧ турўл
кälді, от kырыбына кälin jылып тур. Уцäң Пär палам , тур !»
тадії. У цäң Паг турўп кіді , бдӱгӱн тонын аккäl-nҳр -тір , топ
лан - тур , кӧзіріп тур . Цаі турғустўлар, цаі іц- кӑндӣ пабазы jok
тап тур : « Төрт ат аккäliңёр ! піс Моңул Канқа паралыш! » Ку
мўш ёзäpläpiн урдўлар , торға kaмқы кäптӧрін кӑстilap, iкi jak
шы jaiзаңдар алдылар , торт ат мӱнўп пардылар. Канның їжігі
нің алына каlіп аттарынаң тӱштӱläр, аттарын цацпағына пақтап
салдылар, тӧргідäгі тӱікӱ аң тӧрӧзін ціціб- алып апка аккalgilip,

ёжік айып пазырдылар . « Турўш! » тӑндӣ турдўлар .

Моңул Кан сурўп тур : « Албан akкälдіңäрба ? » тäді. «« Албан
jäттiрдiбic! »» тадіlар. Олқы Ўцің пабазының алына тур- кайді.
Кан сурўп тур : « Пу kаіді кіжі сёнің алыңда турдў ? » Тар Паг
aiгты : « Пу мӑнің оқлым ! » тадi. a « Jok !ь » таді », сӧнің оқың
амäc , cüн мäнің підімзін , пäг äмді мёнмін » тӑді , «eiкi jарыныца
пäцäт салқам, јалаштап салып кӧр ! »» Моңул Кан сӧlӧп тур : «да
лаптап кӧрӯш ! »
Торға kaлaдын суртўб - алдылар , кўнäгін сўртўб - ашдылар,
кӧрчӧ јарында пäцäт салған . « J » таді « папатті кордуңма ?

мынiң nilдім , јарынында пäцыт саллам . » Моңул Кан сölüду:« Ўція

Пäг , сён пäг полдың . »
Пабазын ташкары цығардылар . Ўцäң Паг анда калды , ара
цан koрaцан iцip -тур, аш субылаң азрап тур , ўц күн аның бы
лаң пiргi iштil&p ..
Ўцің Пёг тур -кіді. « Канназа kаным » тідір « пkrlазі пігін
—
 - 691 —

Ідір, тар- да полза јќрім пар, таіс та полза сӯм пар, мӑні Хмді
андра пожыт, манiң мында он iкi jaiзаң парымпар.» Моңул Кан
ӧӧду: « Албан jakшы jiттiрдiң, тӱгӱнун jakшызың аkkül
йиң , албақаның kаразын аkкälдің, äмді јанқын! ӱц јым пажында
таз'akkäl ! »
Анаң кäliп кол тудужўп, йңнiбiliң ашпаkтажып, okuтаны
жып јарылыш турдўлар. Анаң Ўцң Пär цыk- кälді. Моңул Кан
coloi тур : « Муну он ікі кіжі јаткан jäрін аппар салыңар!»
тäді. Аппарыб-ысты ікі jaiзаң, он ікі кіжі јаткан jäрінӣ jäтті.
« Jaiзаңнар, аттарынаңарны аkкäl! тёмнäu jӧрӧljш !» тäді.
Пабазы сölӧп јадыр: « Санiң пу ақылың пilräн Ползам сӑні
ёптäң аkкälo & c äдім . Ман карin паркан , сӑн ёді äтпӑндä ползаң
сӑн пär ok полар ёдің , yјатka akkälдің мӑні , јарынымның орта
зында пäцäт салдың. »
Уцäң jokтажар јоқул. Јаізаңнар атын аkкäliп äзäpläп тäм
нàш- тастадылар, анаң јөрөгä атка мён- тартадылар, jäрі сӯна
јандра jӧруб-ыстылар. Joлдa kона тўстӱläp, ктк нёмі кӧрчӧ ат
турўлар, пулан нём корзб ат-турўлар, он ікі кӱнд& jäрін& jäт
кälgiläр. Арадан koрaцан иäläн турўп јадыр.
У цäң сölün јадыр: « Мён äмді пäг полдым, Тар Пäг мäң uil
дім полды ! » Jaiзаңнары äбінä kықырдылар, äптің кіжіläрі кіді
lap, арақан koрaцан аккälдiläр. Арадан koрaцан iштiläp.
Пабазын äбінč kыдырбады . Таң јаранца анда ырлaшты
мар, күн сыkkaнца кürlüш-јадырлар. Таң јаранда јаізаңнар јан
jӧрўб-ыстылар, Ўцäң Пäг кӧбӧн тӧжӧгөн тӧкӧндў, кыш јорда
нын јабынып јадыб- ысты. Ір полқанца јадып узуб-ысты, Тргä
усkун кälді Уцäң Пäг, ташкар цығар парыб-ысты , алы улузўн
кӧруп јадыр, äбіна кіріп кälді, інäjiнà cülüб-ысты : « Арадан ko
райан Калқанба? » «« Алты торcyk пар » тäді. Пір јаізаңны kы
Бырды : « Алда нёндä пар кіжіні тӱгäдä kықырыб- ал ! » Парцан
jықылыжып jäттilap, ёжік айып пазырып кälдiläp. « Kaннaзa ka
ныңар мёнмін; пärläзй пёгіңёр мынмін, мён äмді Уцäң Пäг пол
дым.» Камышшылап &lriliш турдўлар, kаішшылап толғалыш тур
дўлар, пазырып турдўлар канда. Ўцің пürlüpгi jаkан парді:
 — 692

« Мüн сөзүмшў тырнаш! на пüг ман полдым ! » Пürlüp : « Аш тар

біс » таді . Ӱцің сölüдў : « Мал мäң кӧп мында , кызыр інӧктӧрімні
аккäliңäр , ташкары kағыңар соғыңар јырқап турўш ! арадан
kopaқан іціш ! » Мал сўруп кälдilip , он інäк kakтылар , сојып

тура -бардылар, он улуг Казанда от салды , äт kаінат - салдылар,

& т okтап кäскіläдiläр. Анäilipг ўц Казан аппардылар , jiт блларда
өц Казан аппардылар , кӧрі абышкаларға тӧрт Казан аппардылар.
Парцала jia тура пардылар , Ўцің Піг пас-jӧрўп парды ; ырла
жыңар , кürlüжуңар ! » тäді. Алар ырлажып кӧгіӧш - турдўлар.
Ўцің Пäгнй мактап турўлар .

Ўцің Паг імді сölüдў : « Азрадым сlірні , jырқаттым сlариш,

äмді тараш äбіңіргä , мäң сёзумнө тыңнап јадыш ! » Пärlaр т
рўп кälдiläp, kaмышшылап äriläжіп , kаішшылап толқалажып па
зырып äптаріна јан - jӧрўб -ыстылар . Ўцаң Пür üбря äбіна кіріп
jӧруб-ысты . « Jй, ёнӣjiм , арткан арақан пар полза пӧр ма , мія
ішкäi jӧроўн ! » таді. Ані пір ала торcyk кӧдӱр алып остолдың
устунӣ аккäl-салды , арақаны улуг цар'ajakkа урўп салды . Іції
ысты , тазанап jӧрўб-ысты , пыктын тајалып jӧрўб- ысты ; паза
пір цара аjаk iцiп тур, паза тазанап jӧрӧб -ысты , ырланып кӧгli
нўп jӧрўп тўр . Ўцўнцузўн цар'ajakті ішкындä улуг ёзірді, У цің
Пäг, улуг ырлады , улуг кürlüду . « Ала торcykeў ам ал -сал ! анац

артыk iцпäссім ! » тäді. Аніі ама торcykТў сам- салды . « Амді аніі
јадып узаk! » Көбӧн тӧжӧктӱ тӧкӧттә, кыш јордан јабынышты ,
kyңakтажып јадыбыстылар.
Таң атканца узу- јадырлар, кўн цыkkaнца узу- јадырлар. Таң
атып кälді, кӱн kарағы цык - кälді, ќнӑі усkун - кälді, анаі цімакці
нӑрг& aiтты : « Інк сағыңар . » Цімакцiнӑр цаikaны алдылар , тап
kaры цығып кälgil p , алтон інакті сагдылар. Анаiнiң сода Ўцаң
Пäг усkунўп кäipiliп цӧilўп јадыр, улуг зäп јадыр ; &ні: « Алқа
ным, сын тур!» тäді. Тура пас-кälді Уцäң Паг, тасkаpы цыға пас
кälді, јонын kaлығын кӧруп , бiнä јандра кірӣ - пас-jӧрӱб- ысты .
Цаі іщіп јадырлар. Ўцің Паг jokтады : « Калык улузўмда ашыбых
кӱӱгӱп парба ? » Улузў jықылды . Улус зітты : « Кан јурттін ji
рінд & алып kaiдi jok пoлцаң ! » Пір алып қыда нас - к &ldi. « Адың
 . 693 —

солаң нo пoлцаң ? » «« Кара Маттыр пoлцаңмын, kapa пор'аттыг

Кара Маттыр. » « Сüн Маттыр адыгцы ползаң аңнап куштап
сыбалыш.»
1 Тӱгäдä нӑнцё пар улус алында тӱгäд jыгдылар, kыстар јыг
ok -турдўлар, jiттäp jыг-ok-турдўлар, Цалбат јазыға пардылар,
кік аткылтрда пардылар. Цалбат јазызына кälräндä äзäбi -jok кік
полқан, аны парцa kaлыk üбiрiп тур, он кіктёр аларның орта пі
ріндä полыбыстылар. Кара атты Кара Маттыр ат- тур , аткылЇ
аткылі кälräнд төгäдä kыра атып таштады . Ӱцң Пäг Кара
Маттырны мактап тур. «Алыбым кӱӱгӱм пар- ok -jадыр.» Аңны
kушту сорып сызыр-турдўлар , атка мунуп jӱктäб-ыза пърдiläp ;
аттың пäliн kaцaiтып, аттың аkсын ацaiтып јандра к&lin јадыр
лар. Ўцäң Пäг Кара Маттырбылаң каткырыжып koжaңнажыц
індра пастыр-тўжуб - одурлар. Алла jäт-кälgilip, Ўцаң Пагнiң
äбінің äжігінің алына аңны куштў аккäliп, äжіктің алына тў
жўр тастадылар. Ўцң Пäг Кара Маттырға сӧlüп тур: « Кан ја
рымы ма пӧргil ! kaн јарымы kaлыk улусkа ӱläп пір! алар jiзiн !
јырқап јазын! » Кара Маттыp fläдi , kaлык улусkа fläп пӧрді,
kaлык улус äп саinа аkкälдi, аkkаliп калык улус јырқап јадыр.
Калык улус сӧӧп тур: « Ўцің Пr пiскi jakсы пäг полар-jӧр,
піска аңны kушту тäкші ӱläп пӧрдi, niгiбic kaныбыс јакшы по
лар-јат.» Кара Маттыр Ўцң Пäг iкiзi iцiш тура пардылар.
Уіцің Пäг сölüп тур: « Кара Маттыр, алыбым кӱlӱгӱм, пір äптä
мёнiң бiläң јурттағыл! мӑн нёмä jiзäм, сäн аны - ok jiп јаткыл!
кäптің јакшызын кäc- jаткыл! kaдaрған малымны кӧр- јаткыл !
kaлыk jонымны äбір јаткыл! Jылқызы jok кіжігä jылқы тут-пр
јатќыл! тоны jok кіжіrä тоны кӧзір-пр- јаткыл! аш jok кіжігä
Кызыр інäктäң пäp-jаткыл! пістің kaлықыбыс јоныбыста аштаң
јаткан кiзi jok ползын! jaзaг парқан кіжі jok ползын ! јалац тур
қан кіжі jok ползын! »
Кара Маттыр цывыб-ысты , kapa пор'атты äзäpliб-ысты,
алтанып мунуп таштады , пастыр цыдыбнысты , kадарқан малын
kapi kaлыk jонын арқалi пастыр цыk-jӧрӧб-ысты . Малын кӧруп
санын ал-jӧрўп јадыр; јандра пас-тыр тўжуб-одур , kaлыk jo
 694

нына kыіқа салды : « Ады jokтар ат тутўп мөнўш ! ажы jokтар

кызыр інàктäң соқыш ! тоны jokтар јалац јӧрчӧш ! тон ашып кас
jöpšųäp ! »
Калыk jоны сölüп јадыр : « Пагібіс Каныбыс Ўцаң Паг jak
шы пол-тыр ! » ўрӱнәш -jaдылар, макташ- jaдылар: « Akcыбысkа
аштатпас- јадыр, & ңнібіска јудатпас - јадыр, јазаг jӧргонўбўстї ат
мөндөрдү, jаладыбысты тон казірді. »
Кара Маттыр Ў цаң Пагга каl- jадыр, намä äткӑнін тўгада
сölün јадыр. Ўцің Пяг аны мактап јадыр, алғаны улуг icтalli

akкälді, улуг аjаkты турбус -јады , аштың jakcызын аккäliп, ара

қан, koрaцан акк&liп тут-јадыр. « Каннaзa kaным, пärläза пъгім,
сён паштап iц ! » тäді, « сӑннàң пурун јцёрга јарабас ма ! »
Уцің Паr iңіб -ысты , аннан Кара Маттырда аkyilді, тут
kaндa Кара Маттыр ідіб-ысты . Аштың јакшызын ішіп , сунун

jakшызын іріп , jokтың јакшызын jokтажып каткырыжып јыр

қажып одурдўлар , улуг зіріп пардылар. Ірді алып кӯlук ја
дышты јадыжып узўб -ыстылар.
Арыг таң атып јарып јатты , Ўцң Пагнiң анајї туруп каlді.
« Алқаным јабажым тур ! » тäді. Уцің Паг улуг кäipiliп, улуг цоі
1ўп јадыр, ёзäп усkунўп тура пас-кälді. Кара Маттыр, алыбын
кӱ1ӱгӱм, тур ! » тäді , Кара Маттырын усkурдў.
« Ja, Кара Маттыр, паза аңнап kуштап парабыс ! » таn kадыk
улус јықылыш кälді. Аттарын түгäді тёмнän јадыр.

Калыќ јонында пір блаk тӧрӧаў , кӧрі абышкадаң, кърі аніі

дäң ; абышка алтонқа jäткӑн, ӑні атонқа jäткӑн ; пір конза пір
јаштыг полды , ікі конза iкi jаштыг полды . Уд конза ўц јан
тыг полды . Пабазына сӧӧп јадыр : « Талдаң ма ја äт ! табышқада
соған äт, оның kyukацақын отқа тўжӱр адарым , Кырның ky
kацақын кырда тўжёр адарым , адымны адап пӑріш ! кіжі сураза
нам сӧliм ?» Пабазы адын адап пӧрді: « Кірі тушта тӧрӧн Tacka
Маттыр ползын ! к¢lўккä jäңдірб , алыпkа алдырба ! » Пабазы
талдаң ја & т пірді , табылғадаң соған ёт-пырдi. Tacka Mäттыр ја
зын соғанын алды , іштің сыңа пас-jӧрў6 -ысты . « Ашанда алы
—

–
 — 695 —

10лзын, jолланда jолың ползын! аңны kушту kараn jӧр! табылға

гӧзүндü kaн іт-jӧргӱl! kaрдaнa тӧзүндä jiн ат-jӧргў ! »
Tacka Maттыр парыб-ыckaн , аңны кушту ат-јадыр, аңны
kушту ңнініп јанып јадыр, абазының äбінà кір-кіді, аңны
Кушту таштаб-ысты, цäзі пабазы єрєн тєр. « Jaлқыс палабыс
пiстi aзpi-oдур » аңның äдін kаiнатып jin јадырлар.
Ікінці кўндä таң атканда ташкары кіжі kыіқылап јадыр:
« Калык улузўн сўрд параді, Ўцің Пäг аңнап kуштап jӧруб
ысты . Тасkа Маттыр « Мандä парiмiн » тäдір, « Тал полза јам пар,
табыл5а полза соқаным пар.» Олаk алар сонца тäбінб-одур , ka
лыk jонына кір -кälді, аларбылаң аралажып jӧрӧб-ысты . Цалбат
јазызына jäзызына jäттi ; kaлыk üбiрiп кälдil& p ; Кара Маттыр
Ўцаң Пäг iкiзi аңны kушту аткылады, пір јалғыс ili jат-kaлды,
Шыла
ушкан кушшылап ойлап jäp-jадыр. Кара Маттыр ат полбiн-ja
дыр. Тасkа Маттыр оңдaiлап јадыр адарва , & lікті кӧстӧп jӧр-ja
дыр. Атты iмдi Tacka Maттыр, & liктi kолтуктаң кірӣ атыб
ысты , Кара Маттырды тӧштӧң кірä атыбысты , кік аңнан-jӧ
рўб -ыст'ok. Кара Маттыр аңнан'ok-jӧруб-ысты , пip okта ікізін
jыг-ат-таштады. Ўцаң Пäг kыіва салыб-ысты : « Кара Маттыр
ны kaiдыг кіжі ат-таштады ?» Калыk jon kыіқа салыжыбысты
ЛЫ :
« Тігі блаk jыг-ат- таштады, кікті атыб-ысты , Кара Маттырны
- Tall

атыб-ok таштады . »
Уцäң Пäг kыіқа салыбысты : « Пу блаkты аккäliin табраk! »
Олаk кälді. « Сüн Кара Маттырны ат таштан? » «« Аны мён ӧнӧт
тін, атпаң мён кікті атканым. Ол кікті атканда соған Кара Мат
тырды атты » « Сён kаідаң кälräн блаk пoлцаңзың? kaiдыг jäprä
тӧрӧн блаксың? » «a Mäн сäң-ok & liңдä јоныңда тӧрӧн , адым
Tacka Maттыр тӑн, kaннaзa kaным, пärläзä пäгім, мa тaрынба
Бын, мён порулўг ёмäc. » « Кара Маттырдың орына сёні алып
jӧр-көрімін , сён japaбaзаң сің пажыңны кӧзӧрім, мäң алыбым
кӱlӱгӱмнє ат- таштадым.»
Анаң јан кälgilip üптäріна, аңны кушту аkkаliп тӱжүр-ja
дылар, kaн јарымны joндa пёр-јадыр; Tacka Маттыp cülüп тур :
« Пабам атонқа jäткён, ірім атонқа jäткён, кам Хмді аны азрі ?»
 696

« Iіцііл табам аштабас, ciiн мiндi jakшы jӧрзäң , сӑн алып кӯlўк

полза , і цінні пабацны мынар аksilipoic, піс нёмi jiзбіс , алар

аны оk jip , піс нёмі кііссібіс, алар аны оk кӧзӧр, сӑн äмді Кара
Маттырдың адын , кара пор'атты мёнуп jӧр ! сäң адың кідіг, сані
алып jӧрӧloäс ; өц јашka cӑн jäссäң кызыл kop атка мӱнӑрзің .»
Јалғысkан Тасkа Маттыр аңнап куштап jӧрўб - ысты ; ушкан
kустў уцўкта ат парады , jӱгӱргüн аңны jӱгӱрттä ат парады ,
аңны kустў kырып jӧрўб-ысты , kapa пор'аттың піlін kaцaiтып
kapa пор'аттың аkсын ақaiтып jӱктён -алып јаныб -одур.
Алқа kақыртка jäт -каlді, У цң Пагнiң йжігінің алдына тӯш
каlki Tacka Maттыр, аңның сiмiзiн Ўцаң Паггä аккірді, сал
јадыр абіндä ; kаn jарым калыkka fläш-јадыр. Калыk jон ўрў
нӱш-јадыр: « Тасkа Маттыр блаk jakшы блаk Пол -јады . »
Уцің Пäг kырыk kыллыг јадықанын ал -јадыр, јадықанын
Tacka Маттыp kak-jады , kырыk kыллыг јадықанбылаң кырыk
пашка кӧгнў kak-jадыр. Таңнабан Ўцың аны таңнап јадыр, kai
қабан Ўцың аны kaiқап јадыр . « Підi kақар кіжі jоқыл, кырыk

пашка кігнє кäм kаsаp ? » Крі кіжіlір кӧгнў ёш тiп сыкташ

јадырлар, уц параткан куш аілан кäliп , уц äбiрiп тыңнап јадыр.»

Ўцің Паг сӧлӧб - одур: « УЦ jылқа ймдi jäт- парды . Мол Канға
албан аппартрға , Tacka Maттыр, мӑн парбассым, мӑн сİні ызар

мын , са он пір јаізаң пірімін , он ікіңізі өзүң поларзың , кызыл

kop атka äмді мён ! Моцул Кан сурi Tacka Maттыр кälräба ,
cläp jäp cülüбӧңӧр ! »
Он ікі атты тёмнän jӧруп , албанын он ікі атka jӱктап , тӯ1

кўнӱң јакшызын jӱктäп, албақаның kаразын jӱктäп, он iкi аka

мүнүп jӧрӧб- ыстылар. Он ікі конакта jäтіш - кälдilip , ал ташын
да kондылар, ёртüн турдўлар, пардылар , Мол Канда jӧрӯб-ысты
мар , ёжігінің алында цацпаkkа кäl - тӱштӱläр, албанны цація
тäpгiдiң бiн аk кіріп jӧруб- ыстылар , йжік айып пазыр ту
рўлар.

Камыш тајағын тајанып, одурўп јадыр Мол Каны . « Албан

јакшы аksilдіңірба ? » « « Албан аккаlдібіс » тäді. « Ўцаң Паг
kaiдi өзў кајбяді ? » « « Ўцäң Паг ақырланып кäläl -kaлды . » » 033
 697

кіlбізü Tacka Maттырпы kaiдi ыспады ? » « aJok кібін »» тäді .

Мол Кан кӧрӧп сылап турдў, он ікі кіжі пір кäптіг полды , он
ікі кіжі пір сыраілыг полды , jäр танып полбады , албаны төгіда
ам - турдў. Ір полып jӧруб- ыстылар.
Ip полқанда он iкi кiзi cülüп тур : « Ат одына цыk -koнap-jӧр
бүс » он iкi jaiзаң цыk- jӧрӧб -ыстылар, ал таштына цыk- нарды
лар , jakшы оттыг jäрдä koндылар , от улугла салыб-ыстылар ,
біра јат-турўлар, јадып kонып турдўлар.
Мол Кан калыk улузўн jыг- јады : « Пар кӧруш ! алыпта
рым төгäда јыгганда ўң курчі тура парыш! jыда кылып jыш
шылап пол-турзўн! Tacka Maттыр анда полза тышталбас атар
ok ! » таді .

Калыk fц kурчі тура парды , jыда кылыц јыш пол - парды ,

ат табаны тiзряжа кälді. Тасkа Маттыр тон алтынаң кӧруп ја
ды , ok јазы тёмнäп тарт- јады , анаң кäliп пожап атыб -ысты , өц
аттың мойнын каз'атыбнысты , өц алыпты кӧзӧ атыб- ысты . Мол
Канның кіжіläрі пазыр кіlіп: « Мол Кан снi kықыр -јадыр, пiстi
тӱјнä ысkан. Тасkа Маттыр мында полза ол тышталбас ол
атар. » Tacka Maттыр тур- кälді. « Кан кіжі kықыр- јасса парім ! »
Кызыл kop адын зäpläді , анаң Мбл Канға jӧрӧб-ысты . Мол
Канға jäтіп , äжікті айып пазырды : « Каннaзa kaным, пärläзä
пäriм , kaiдыг кӧрӧккä мёнi kықырдың ? » « «Сні мён сäзіп тутўп
Полбамын, тарынма , Tacka Maттыр.» Улуг iстiнiң кiстiнè одурт
ту , аштың јакшызын аккälдірді, арақан koрaцан iцip - тур.
Мол Кан сölüп тур : « Мын ысkан jäргä парлајыңма? » ««Кан
кіжі ысkан jäргä нäгä парбас ? » Мол Кан сölüп тур : « Mäн кӧп
јарга jӧргӧмун , jӧруп јанып одурқанда Алып Канның јäріні то
Баш парқамын, пір пўткüн алыптар , пір пўткüн кӱlєктӧр , улуг

ёр кіжіläp üпта jok полқан , анаң ікі кіціңäш аккälräм, алып

мында ӧзўп ёр цанінӣ jäтіп, jандра kацын цыk - парды , алар цы
Бып он ікі көн полды , сён аларны сўрўш кӧргӧібінàң ? » «« Сура
мін ! »» тӑді. « Сінің ӧзўң кызыл kop aдың кіціг , раk jäргä сан
aдың цыдабас, мäң ікі ат пар, аранцула аттар пірӧзў кўр ң ат,
пiрiiзу kapa пор'ат, ымдi kapa pop'атка мунуб- аш , кўрäң ат ј8
п.
 098

дӧктӧп аларзың ; Кан Алыптың јарi kаpаkkа кӧрунза кӯраң

атка мўпірзі .. » Tacka Maттыр сурап тур : « Сӑн Хмдi kашыk jo
ныңны jыг ! ман шір кіжіні арқышka аларбын. »
Калыk jонын јывыб - ысты , kaлыk jоны тӱгäд & jығып каlді,
Tacka Maттыр өзӱ сылап jӧруп пір jiт алып таб-алды . « Пу кіжі
мёнiңбiläң арғыш полып jӧрі. » Азыk нёмä тӑмнӑп пäp - jады , jop

цыk- jӧрўб-ыстылар , кашкан кіжінің јолы піlіштіг полды , ізінан

істäп, jолынаң јоллап kapa koнap jok пар- јадыр , он ікі кўн по
қан кіжіні алты күн сўрўжўп kapakkа кӧрӱндў , алар кырның
өстөнды одур- јадыр. Тасkа Маттыр аларны кӧрдў, аларда Tacka
Маттырны көрд'ok. Tacka Maттыр кўрäң атка мәндә, kapa пюр
адын арқығына пӧрді, кӧргӧн алыптар сары jӱгӱртүп аk jазыца
тозан товлап јадыр , кўраң ат jӱгӱрўб-одур, ушkaн куштаң он

габраk полды , kаpаkkа кӧргон jäрг & jäдіжіб-одур , аk jазыда

jäдіжіб - одур. Тасkа Маттыр кыіқа сал -тур - парды . « Каным , па
гім јандра kықыр јадыр сані , сён јанғыш мӑніңбіlің ! » пурулар
jok jӱгӱртүп турлар. Ok јабылаң Таска Маттырны атарда там
нӑп јадыр. « Казäң мӑн сані атарбын. » Tacka Маттыp colon ja
дыр : « Манiң поруң , амäс санiң поруң » обын кӧстäп салды , Таска
Малтыр атыбнысты , ікі jaрынның ортазынаң топта атты , ашыз

аттаң тӱш - кälді. « Kalril мынар! » тäді. Тасkа Маттыр парды,

одурдан алып сölün јадыр : « Моя Канның јäріндä мäні сўрӯжар
кіжі jok полқан , аның ӱцўн кайып цыкканмын. Jäрімӣ сӯма jäт
кӑн ползам алыптарымны ала кäläp üдім, Мол jäрдä äш -јаткан
полқанмын . Ўцің Пäг ўц jыл пажында албан akказӣ аның ашы
бы кӱӱгӱ Tacka Maттыр, Ўцың Пагбiläң піргä кäläp. Ўцаң Паг
нің алыбы сён поларзыңма ? » a« Манмін , сäні сўрўжӑргі міні
ысkан, снi jандра пурул полбадым . »» Одурдан алып сölüдў : « Кы
зыл колқа кiрiшкüн ползабыс, камнің кӱцӱ артыk полза оu ji
ңір адi ! kаңзаны ма пäр тёмкӱ тартарқа ! Тасkа алып оқының
пажына kалтазын царі пріп таштаб-ысты алына ш амын ka
зазын алды , kаңзазына тёмнє салды , от цақып kаңзазына сан
ды , анаң тартканда оk аттарқаң јќрінің тӱдун тблаг цыкты,
тӧштің цыкты тӱдён, арқазынац цыкты тӱдун , Ўц тёмніп тар
—
 699

тыб-ыскан , уц тъмнап тӱдӱн тӧлап цыккан, аңнанып ölyn jӧруб .

ысты.
Tacka Маттыp cülüп јадыр: « Алыптың сӧгун куш jiбiзiн ! »
« Куцактаныб-ады алыпты , тагга аппарыб -ысты , таштарны ko
дурўб -ысты , оімak йтіп кӧміп тура- барды , улуг ташпылаң тӱгäда
јап турдў .
Tacka Maттыр јанып кälді. Аркыжы сыкті кäläp. Tacka

Маттыр сурады : « Нова сыктап турзўң ? » «« Ноқа сыктап тура

мын ; ол мёнің kaрындажым полқан, ол мынаң цыkkaн , мӑн анда
kaлқам, ол алып кӱlєктӧр анаң цығар яді, алар јаваажара ка
läр ёді; піс ідi jӧптӧшкӧн карындашпылаң. » Tacka Maттыр та
рын - турдў. « Сён ноқа ма сölüбӧзің ? Ямді јан ! јанбазаң сіні бдөр
саларбын! »
Ікі кіжі јаныб-ысты, Мол Канның сары jанды . Тасkа Мат
тыр Алып Канның јäрін парды ; парар парар кälräнд & Алып
Канның јüpї кӧрӧн парды .. Кўн бртӧ кірігä kopykrў, орта kара
кіргüндä аѕрын кіріп jӧрдә, улуг амның ортазына jäт-кіді , & ргі
ыспа кір -кälді , кӧріп пардан апшаk одур- јадыр, кӧріп пардан
інӑі одур- јадыр, алардың палазы jовым, пу алшаk kан кіжі пол
қанын Tacka Mäттыр танып тур, камағында п & цат салған ёксӧс.
Азённӑштiläр, тоқаштылар, апшаk сурап - одура парды : « Сён пу
jӧрдің кіжізі мäссің , сён kаідаң кälräн кіжізің ? » « Pak jäрді
jурттап јаткан, Ўцаң Паг манiң пäгім » тіді « аның алыбы Tacka
Маттыр пoлцаңмын ! ӱд jылдың пажында піс Мол Канда албан
пäрціңбіс. »
Аишаk cülüп јадыр : « Узун кулакта аштilгüн Tacka Maттыр
алып пар. Сан ноға мынар кälдің ? »
« Пу Алып Кан jäрінӑң Мбл Кан ікі ёр аппарлан ёр цüнін &
jäтіп алар кайып паркан , анаң сонда Мол Кан мӑні ысkан , м

kaukaн кіжіні мён сўрўш-jäткӑн, јандра пурулдурўп полбадым,

атып аны өдөрдүм, пy jäprä кӧрігä óніттің кälдім , кӱн орто кі
p & lбäдім, kара орто кіріп кälдім. »
Пајаны абышка сölüп јадыр : « Кара кіргüнің јакшы , пір
дўткін төгід % алыптар, шір пўткён тӱгäді көlєктёр, сён пір кіжі
 — 700 —

нӑмä äтарзiң . Müн позым улуг kaн полқабын, өц jыл манiңбilia

јаглажып Алып Кан мёнi jäңді, мӑнің кўцём алалбады , мані к
нар аккälіб -ысты , тамға салып мӑні азрап јады . »
Апшаk Tacka Maттырны азрады . « Таң japaлakта цыk!» таді.
Таң јаралаkkа адына мөнўп Tacka Maттыр цыдыбысты , пары,
пашka jäpláрні оття, вір улуг таггa jäтті, ол таг ащылып јабы
лып турдў, тагны цығар мӧкӧзі-jok полды ; тагның айылып кі
дуруп цығарын сактаб-алды . Таг айылып кӧдёргüндä кўрӑң ат
ты камцы салыб-ысты , ӱкӱс äтіп отä салыбнысты , ол сарында
тура тӱшт° . Пашka jäprä цыk- парды , пашка тäгір аты поды,
цыkkaн oды jakшы полды , оңар jäp jok полды , аңыг jäp јазик
полды , ал kақырт кӧрӧп јадыр, ана кäl-jадыр.
Пашка кіжіläp aндa jӧр- јадыр, пy jäрдің кіжідіг подбады,
цацы алтын ӧкшӧш полды , дінàң сәгә топта кӧрӧп јадыр, алар
дың ölüp jäpi jok, пiр кiзiдäң пiplä пала тӧрӧдў , кӧп пала юза
jäрі сӯна патпас полар йдi. Ak јаткан сӯ мӧт саkар окшош.
Tacka Maттыр кälдi, бiн кiрдi, kyдaina цоқынды, ёзӑн салды
аларға , алар аш су jin oдурдўлар, пір кіжі кӧрӧр јоқыл Таска
Маттырны , ажы -да тӱräнäp jäp јоқыл.
Tacka Maттыр аштап турдў, аjаkkа кälді, азаkkа турдў, а
тын аjаkтаң јіб-ысты , алар Tacka Maттырны кӧрбін јадырлар.
Tacka Maттыр тосканца jin oдурдў, Tacka Maттыр таңнал тур
дў . Пу кіжіläр пашka jäрдäң кälräн кіжіläрні аіна ӧшкӧіш ka
pаkkа кӧрӱнмін -јадыр. Тасkа Маттыр цыда јбрўп адына мўнғи
анаң ёртіп jӧрӯб-ысты .
Парып, парып јатканда раk jäрдаң пір талаі кӧрун-јадыр:
ол талаіда јќткӑндӣ талаідаң отшылап јоғары тoглaды , јоқартад
от јалын тӱш- јадыр ; ол талаіны кäцрга мӧкӧзі jok подды. АНЫ
jokтап парды , кадар мӧкӧ таппады . Індрӑ паза јандра тушту.
кацäp jäр таппін-јадыр, кäцім тӧзӧ кӧjӱп парыб- ызар kop
јаныб- ысты . Паја кӧргӧн кіжіlірінa jäтті.
Кір кaliп язённӑшса алар аштар-да-jok, тоқашса алар кі
pop- д %- jok. Паз'ok алардың ажын јіб-ысты . Анда пір арыг СЫР
мыг kыс одурдў , Tacka Maттыр ана kын тур- шарды ; kЫ
 701

koлдaц kаб -алды , цыда пазып jӧрӧб- ысты , кӱpäң адына мӱнүп,
ушkаштырыб - алып jӧрўб-ысты . Пір ат jäläгiндiг kырға jäт
кӑнді аны ац- тӱшкӧндӑ , пајағы kыс jok полды . Јанып парза
kыс äбінд % одур - јадыр. Тасkа Маттыp kысты паз'ok kаб -алып
ушkaштырды , ат jäläгiндiг кырдаң тӱшкӑнда, kыс jok полды .
Tacka Маттыp kысты өц аппарды , kыс fulа jok полып , абін &
јанып одурдў. Төртөнці кälräндi алып кӱӱк kыс kapakkа кӧ
рӱндә.
Кыс бс кіжіläрг & jokтады : « Алып кӱlўк пу турўп јадыр ,
пашка тäңірдäң каlräн алып , өц тёмнäп мäні аппарды , анаң мён

јан кälдім, мён ана парбаспын, алардың јäpi јазыктыг, анар піс
парбаспыс. Тасkа Маттыр, сӑн ма цырбалба ! мäні анаркы jäргä

аппаралбассың. Піскӣ јазыk jok , пістäң сағыцпылаң пала тӧрӧта »

Tacka Маттыp cülüду : « Ман сані аппартқа санадым , сні
ппарар мäкiзi jok , äмді мында кал ! мён јанім ! »
Tacka Маттыp jäpiнi jӧруб-ысты , парып ақылқан јабылған
таггa jäт-кälді, ақыл сыларын сактап ол сарына цыға салыб
ысты . Алып Канның јäрін jäт- кäliп орта kарада пајағы абыш
kа кір - кälді.

Азін салам тäп тоқаштылар. « Сён парып ўр полды , сӑн кӧп

jäplän jӧргӧңбӧ ? » «« Кӧп jäpläп цыктым, пашка тäңір алтына цыk
кälдім , » » Намä кӧргөнүн сӧlӧп одурдў. Апшаk jokтаб- одурдў :
« Сüн алып кӱl¢к јазың , мён улуг kaн полқан, мён ол jäрдан
äшітпäм . Пу алып кіжіläp ciң адыңның ізін & ң кірä кälräнін са
зі сні сыктап полбандар . »

Аш сўн пӧріп азрап турдў . Таң атkaлakka Tacka Maттыр

атка мӱндә.

Абышка цығып кäliп ат-тыр : « Снің јанар jäріндä kар тӱш

парды , улуг тасkылды ат ажар jäp јоқыл, јас полқанца анда
Кышта !

Таң јаралаkkа jбрў6-ысты , тасkылға јќт -казü kap ағаш

тың пажыбылаң тўш - пардан, jakшы аңныг kуштўr jäрді тапты ,
аң куш аткылап кыштады . Аңның тӧрӧзінàң одаг äт - тура- пар
ды .. Пір аi jурттаn- jатканда Алып Канның ј & piнi парды , абыш
 702

kаға аңның kуштўң äтін аksilді. Абышka &ні ўрун- турдўлар.

Таң аткалаkта паз'ok jӧрўб-ысты одағына , јанып каlin jуртта
ды . Јылы jil тӱжуб-ысты , kарны аріт- тура парды, ікі күн jымы
jil түштү , kap & piп к&liп су полып аk jады , таскьяның ўстуня
цығып кіді, кӧрүп туруп одағына јанып парды . « Амді Алып
Канның јäрін пар-кӧрім ! » таді.
Таң јарбылаң јäт- кälді , алдың уйўна парып , кіжіlір таш
kары сыk - кälgilар. Анаң jӱгуртуб-ысты , камды салды , кырk

кіжінің kыіқазын салыбнысты , кырк аттың тігіртін салыб- ысты ,

алны орта japa пaрыб-ысты . Кіжiläp üмді турўп к &lgiläp. Kai
дыг алып кӱl¢ к пу ? ат туткўлацар сўрўжäрг & !»
Tacka Maттыр алнаң цығып ақрін парды , алыптар ат тут
kўланда сўрўштәlip.
Tacka Маттыp pak пар - тыр , оk acca ok jäтпас, төгідä пір
ціläп кäl - jады . Тасkа Маттыp kaмды салып јбрўб-ысса пулар
ның јадäpi jоқыл. Tackылны атты, Мб Канның јарінä oiлаг
тур - парды . Мол Канда jäт- кälді, аттаң тўжўп ябінä кірді , жі
аңа пажыр кіді, алтын камыш тајақын тајанып Моя Кан тур

каlді. « Азан јан - кälдің ; Tacka Maттыр, ўц jыл сён jӧрдўң , мі

сёнi dlyn kaлдың тäп сағындым, сäң Ӱцäң Пäг мa тaрын- јады
алыбым кӱӱгӱмнє kаіда ыстың тäді . » Арадан koрaцан іңіргі
Мбл Кан kаіда јӧргонун сурады . Тасkа Маттыр нёмä кӧргӧн

kаіда полқанын сölüду. Мол Кан kaikаn jады , таңнап паж

jaiлаб -одур -јады. Ўц кӱн jäткüнцы iштilip .
Tacka Маттыp cülüду : « Таіс - та полза сӯм пар , пар- да і

за ј4рім пар , јанып кӧргӧјўм! Канназа kаным, тарынба ! пäг

пäгім, тарынба ! »

Мол Кан јаізаңнарда « Артён кызыл кор адын аkкäliн

тäді. Тасkа Маттыр ёзiрiк узуб-ысты ,
Арыг кун цығарбынаң турўп кälki Tacka Maттыр , тас
цығып кälin kызыл kop aт цацпада. Кызыл kop ат боп
арқазы аi Вкшош , кӧксу күн бкшош, kapakтаң тӱдун пуры
дыр, аттың арда моінын сiбап тур . Кўр&liг Азёрiн урқанд
тынныг југінін cyk таштанда , kом тудужўп окшаныш- тур
 703

праслажып Tacka Maттыр адына мөнүп jäр цыk -jӧруб- ысты .

Камцы салып јортыб-ысты . « Адымның ідзін кӧрім ! » тäп kaм
қы салып ёкӱс äтті , jäр су kаібраn kаsанныг болды , позук
ағаштың орта шiрiбil& ң тагдаң тагта таштап jӱгӱр - цыкты , Тас
kaның kapaқының јажы цақырыш тўжўб-одур. Ўцің Пагнiң он
iкi кӱнн°r jäрі алты кӱнд ажып тӱш -кälді.
« Ўцің Пагтӣ пӯн кір & ra jарабас, мында kонып таңда кірім ! »

таді. Позўк тагда аттаң түштү, азарін аш -турдў , jakшы кірімін

тожI салды , азарія јастыг ята салды , јатды узуб - ысты .
Таң атты , Тасkа Маттыр усkундў , абріп кӧруп карап тур ,
Уцың Пагга мал -koжумдан, ал kақыртты карап турдў , kaлыk улус
ақлаk кӧрўп тур . У цің Пагнiң ады joдыл. Алтанып мөн парды
Кызыл kop arka . Кызыл kop aдын кубулдў кің & ңäп ат & т сал
ды , ӧзў кіцаңад кіжі полды .
Алға кірді аны пір- дӣ кіжі тант-јоқыл, кірі Анаi абышка
кäl- түштү. Абышka aiтты : « Kaiдыг jäрдаң кälдің сін ? » « « Ок
сүс јабыс кіжімін , пала jok кіжа пaлa пoлaрым . » » « Піскі пала
jok , пiстiң палабыс поларзыңма ? » « « Поларбын » таді. Урӱндӱ18р
абышka iнii. Tacka Mäттыр яллап jӧрўп сыk- парды , Уцің Паг
гі кіріп кіді . Уцың Пагнiң Анајї пас -jӧр- јады , өц цімакцiн ара
қы ас јордў 18р. Пу блаk кірді, жiк кыртнда одур -салды . Ўцің
Пäгнiң ёнӑji jokтап јады : « Jaқа парған абышкам ікі аі поды ,
кäläр цӑнi jäтті, арақан пäläтіп саларбыс . »
Кырыk kыллыг јадықан kapa сундук өстүнд & јадыр, блаk
јадықанны алды , тёпкäläрін турғустў, kақыц цӑртіп тур - пар
ды , пурун kakkaн кӧгун kakты , јттра kакар јоқыл. Ан& і сураб
одур : « Сён пу алдағы кіжізіңмы ? » «« Пу алдағы кіжімін . » » « Пу
кӧгун кымнàң ішкüнің ? » « « Tacka Maттырдаң ішкабін,»» « Kak !
kak ! » тадір ін &i ; kakты пу блаk, jäттра kаппады . Анаң цывып
абышкада јанып каlді.
Ip полқанда алдағы кіжіlіp cülün јадыр: « Ўцің пагібіс кala

дір, кӧп калыкпылаң қыk - паркан, ақлak кіжібіlің к & l -дір. »

Ўцің Паг jäт-кіді, бмak цыңып аны кордў. Ўцің Паг 8бін
 704

д% одурдў, kyјағын суртўб- алды , тонын суртўб-амды , улуг ўш

кўрнуб-одурдў.
« Јаға парып кälräм , калыk улузўмнў кырдыр-кälдім, улуг
алыбым јоқыл & мдi , Tacka Maттыр пардан полза kырдырбас
ёдім улузўмнў. »
Анi jakшы тaдылыг аштарын салды , арақан koрaцан iстilrä
салды . « Сён ің ! » тäді . « Pak jäрдің кälдің, кӧксўң арыған полар. »

Арағы іңіріп пёрді, зіргі кälгін оттус кіжі апка кiргiläп кälді
Тар, арақан kopaқан іц - пардылар. Ўцің jokтады : « Тасkа Мат

тыр полқан полза кырык кыллыг јадывап.kakцаң полқан . »

Анäji cülüб- одур: « Паја пір олқан кір - кälган, Tacka Мат
тырдың кӧгөн kakты , jäттp & kaқap jok » таді .
У цің Паг ўц цімäкцінні ысты : « Аны тiliп тап кіlіш ! » ў
цімакцiн цыдa jӱгӱрдў . Пір іптä узуп јаткан блакты таптыла
блакты усkyp- турлар, блаk мурун тарлап јадыр, усkунмін - ты
Олаkты өц цімäкцiн jaihап турдў ,- блаk тура сгiр кälді , јаб
вдугун кäс - тур, јабал тонын кäс- тур , цөбӱр цабыр тонын к!
салды , јабал пӧрӱгӱн ал - касті .

Ўцің Пагг & кälдilap. « Tacka Maттырның кёгўн kak ! » т?

a « Ман јќттри ўрёнбäм » тадi . Ўцäң Паг јадыванны блаkkа п
ді , блаk тёпкäзін турБустў, kаhарда тёмн n јазап тур , анаң k
јбрўб-ысты , кырык кӧгөн тӱгадü kak-тур, jäттра kakoiн
Ўцің Пäг арақы сілады , ішкандӣ блаk aiдас kakты . Паза :

қы сілады , паза блаk aiдас kakты . Уйўнцізін арады ішканд:

дыдан мағадып kakты, ырланыб -одур парды . » Tacka Матты

јїрдїң цыkkaн ямді ўц jыл полды , пасkа тäңір алтына кӧрут

јат, алып кӱlўк Tacka Maттыр імді - дä öl6ӧн. »

Ўцаң Паг сölüдў : « Сін аның öloӧнўн kаідаң пil -јбрзўң

« Мён ноға піloäссім . Aiланып кälдi Tacka Maттыр . в
kop ат ат цüнін & jäт- кälräн, Tacka Maттыр ёр цӑнінa jäт - п:
јаныб- ok к &lдil & p ёпкі сінің оk üбінӑ кіріп кälräн , сан
Маттырны танымадың . »

Уцің Пäг турўп кіді , блакты кулактаб - алды , сыкта

ылдап тур.
 705

Tacka Маттыp ciliriniб -ысты , атон карыш анніг по - тыр.

Jokтажып ылғап тур. Ўцің Пr: « Manu kамығым туда

kырған, јада јөрүп јудап кідім . » аа Хмдi мiн кiрганда kopyknal

ман каганда jудабассың.» »
Арақан kopaқан jakшызын аkkаlgilap, iстiгi салып іңіжіп
коrldш јадылар , кырk kыллыг јадықан јаттра kakты , kырыk
пашка кӧгнө сарнап тўр, аны тыңнап kaiѕап одурдўлар. Одус
кiзi пipr'ok iстil & p. Одус јаізац тўгада зірді, ананыб - ыстылар ,
Ўцің Паг jықылыб -ok ысты . Тасkа Маттыр табpаk aзpa jip
јоқыл . Цімäкцiннӑр паза араға аkкälді, пір ала торcyk akк & lді .
Tacka Maттыр аны кідөрдү , аны тӱгада іfіб -ысты , iзiрiп цол
бан јадыбысты .
Арыг таң атты , арыг кўн сыкты , Ўцің Паг тур- кälді, Тас
ka Maттыр тур- кälді. Одус јаізаң турўп ябіна јаныбыстылар .
« Арткан арақан kорадан полза аkkаliңар, цімакцiн ! » Пір
торcyk kaлған полқан ош торcykeў тўгäттilip , аштан jakшызын
jiжіб - одурдўлар.
Алар анда jурттап пардылар, узун kузурyk созўрўп пдру
кіроїв -јадыр, урађац тудунўп ја кірбін -јадыр.
 ОПЕЧАТКИ .

дапечатано : читай :

Стран. 2 стихъ 36 дарабас чарабас

3 2 71 таьkылға тасkылға
4 2 101 kӧрӧӧмөс кӧрчӧмўс
Б 2 147 пägäзің пäцäзінің
7 197 kамцын kaмуыны
7 208 , 209 мён мäң
11 333 kаpандастың карындастың
13 398 төрlіг täplir
2 14 2 435 конма — туртуң ' kонма— чуртуң
14 439 пӧрӧзін & ң пägäңнан
15 487 Отчёмөн бұӧңмөн
16 502 чӧрінàң чӧрінäң
2 19 2 601 чёдіо чёдіп
и 22 80 турдан тӯрдан
26 204 чаliннir 1 & liннir
31 369 ізіндäгі ізіндäri
33 455 ірімні 8рінні
35 511 чіттiра чёттіря
35 513 Чўріктің Чёрыктің
Iі.
 708

напечатано : читай :

Стран. 37 стихъ 097 чäliннir qaliннir

44 31 kopyБуп kopyБЎп
44 33 milio milio
46 106 пägäзін пӧрӧзін
47 129 о5уруң ОБурўң
18 155 парёзы пägäзі
51 277 кіріп кіріп
2 52 2 299 Камчыны kaмуыны
36 2 428 kамчыны kaмуыны
56 443 пър Хр
56 454 чёрдум чӧрдум
63 2 693 тадір тäдір
64 728 ебiбiзк & ебібіска
65 761 чӧруб чӧрёб
79 301 ölrӧн - дёндӣ бlrӧн данда
р 83 440 төктөг түктөг
2 88 17 туруп турўп
88 18 тургуза турБЎза
89 2 47 чӧруб чӧруб
98 345 кälзін кізін
98 348 kыіқырдың Кырдың
99 372 кälзів кälзін
2 102 р 499 адырын адајын
р 106 621 чізіп чізіп
107 2 672 підіг Tilдіг
108 687 616бн 81бӧн
112 844 урун Ўрӱн
2 115 2 943 дӑнд % дüндä
116 966 сашшы сашты
17 984 чіттiрiм чіттiрам
2 127 1333 төктөг туктут
131 1473 kондал koнған
136 18 cakпы cakna
 709

напечатано : читай :

Стран. 137 стихъ 52 езігінда зігінд %

148 426 туруп турўп
151 508 сынаны сынғаны
169 412 реца пеця
170 437 менді менда
170 453 менді менда
178 р 171 сынын сының
205 1097 Џатканда чатканда
208 2 1197 сабыңыз сабынын
2 226 215 чыс чilan чыс- aijan
233 435 тудус - чадырлар тудўс - адырлар
238 618 nilari nilärik
2 238 636 ікінін iкi нiн

240 678 едir едir

р 258 272 арыс арыг
2 258 283 тоқуш тобус
2 266 339 сурўп сўрўп
2 276 112 сыkjыk сыkjak
296 2 785 јајалап ја јалап
р 306 122 тозуннун тозуннўң
323 р 677 оказын opkaзын
2 328 865 пуруну пурунБЎ
338 1202 абаңарының абаңардың
338 2 1202 ijäңäрінің ijäңёрдің
344 1405 урду урдў
2 358 1878 јадазын дыдазын
375 строчка 8 съ верху Коңтайлы Коңдары
376 2 Сірігінің Серігнің
р 377 1 съ низу аны јаны
р 379 стихъ 20 jäттон јеттон
385 200 € стӱнда ёстундо
388 322 ajыза ajыза
388 324. ajыза ауыза
 710

напечатано : читай :
Стран. 394 стихъ 513 jығaнakја Jығaнakја
402 795 cyБУп су5ўп
2 406 934 азар авар
407 946 кулактыг kyлakтыг
417 1288 уЈУБЎп УЈУБЎп
2 424 1550 кӱнӑр - ті күн - бртб и
күн - йрта
2 425 1562 кelin Kelin
2 429 1720 тобpаk табраk
2 455 2573 јајан јајан
462 2 2821 ақы азы
466 2965 јетäpoiн једӑрбін
491 2 3810 доза јаза
} 502 354 jӱгӱргабри jӱгӱргібін
2 504 421 кеlgiк кеlgiк
506 494 Поја Паја
510 619 kобырғанымы- kабырғанымы
наң Bag
2 522 1042 kajaтың kajаның
25 1147 күннің көннән
527 1201 kajvрып качырып
2 528 1224 пӧругун пӧрін
р 528 » 1225 пӧругун портн
» 528 2 1246 jуртуңнў ЈуртўҢнў
2 529 2 jуртуңнў Зуртўңнў
1278
2 529 1279 kajыр kачыр
2 536 ёстўна
161 ўстунӣ
2 537 2 180 Алтын Алтын
539 242 Кајаның Кајаның
2 540 302 езённао езаннас
542 2 352 ölорну бlopўны
544 » 418,419,420 төстүк түстук
2 544 узўп
438 узун
SUPPLEMENT TO VOLUME I
 419

напечатано : читай
Стран . 339 стихъ 240 абайды aбakaiды
340 284 ашкан алаткан
2 340 оттөр
306 вдөр
341 339 абазының абаңның
341 Паргüнді
844 Паргний
2 343 28 чыр Чып
2 345 андан
108 аннан
2 347 малыңды
150 малыңны
347 171 мамның малының
348 202 малабыла малыбына
349
13 шалың кўрўп малың сӱрво
350 46 Піlігрі Nilirpiai
2 351 чар
70 чӧр
2 351 79 шымактар шымыктар
354 189 тагдың тагның
354 191 улугла улугга
2 354 . 196 пӧрӧр прар
р 355 2 iштiңдаң
207 іштіңн & ң
356 253 -аның алың
358 323 тадың тагның
358 325 616бстӧн 61бӧстӧң
2 358 328 , 329 чüнім
чüнім
2 358 каскӑнсің
331 кӧскӧнзің
359 2
363 пӑрбäссам рӑрбäзäм
360) 380 түбүндiң тубўвнӧң
2 360 396 чарiгдi чӧрігні
) 362 442 äзім ём
) 364 512 чёр чёр
2 365 25 чајаның чајанның
367 2 95 кälзін кізін
) 369 171 џанда чанда
369 2 177 Катта Каттап
2 370 206 цўрӧізўң чўргӧізің
І.
 — 420 —

напечатано : читай :

зн . 371 Стихъ 223 Азӑн Азан

372 » 262 äт ат

372 » 268 Чын Чыл

374 350 тӧзӧнд тӧзүнд
375 » 377 сўрѓо сўрўп
37 » 383 тӧзөндӧ тбзунд
380 » 127 тӧзўню тӧзунд
391 504 чуртап чурттап
394 » 100 будўн пудўн
394 » 129 цанда чанда
396 » 175 чётты чатті
396 » 196 мыңаң мынаң
398 » 240 дüнда тüнд %
398 249 kыз kыс
400 р 10 аш jakтыг ашjakть
 28. Boris Schnitnikov, Kazakh- English Dictionary (with a Foreword by
Nicholas Poppe) (1966) . $ 15.
29. William M. Austin , John G. Hangin, Peter M. Onon , Mongol Reader
( 1963) . $ 3.

30. A. De Smedt and A. Mostaert, Le dialecte Monguor ( 1964). $ 5.50.

32. John R. Krueger ( Editor ), The Turkic Peoples - Selected Russian

Entries from the Great Soviet Encyclopedia with an Index in English
( 1963), $ 12.

33. Raymond Hebert and Nicholas Poppe, Kirghiz Manual ( 1963) . $3.

35. Otto Bðhtlingk , Über die Sprache der Jakuten ( 1964). $ 16.50.

36. Nicholas Poppe, Bashkir Manual (1964) . $3.

37/1 Robert A. Rupen, Mongols of the Twentieth Century, Part I ( 1964) .
$ 10.

3712 Robert A. Rupen , Mongols of the Twentieth Century, Part II :

Bibliography (1964). $ 5.

38. James E. Bosson, Modern Mongolian : A Primer and Reader ( 1964 ).

$3.50.

43. Valentin A. Riasanovsky, Fundamental Principles of Mongol Law

( 1965) . $7.50.

45. Fred W. Householder, Jr., with Mansour Lofti, Basic Course in

Azerbaijani ( 1965) . $ 10.

58. Kuo -yi Pao , Studies on the Secret History of the Mongols ( 1965) . $ 4.

59. Alo Raun , Basic Course in Uzbek ( 1968) . In preparation .

60. János Eckmann , Chagatay Manual ( 1966 ). $ 4.

61 . A. M. Pozdneyev, Mongolia and the Mongols (edited by John R.

Krueger and sub - edited by Fred Adelman) ( 1968 ) . In preparation.

64. Paula G. Rubel, The Kalmyk Mongols: A Study in Continuity and

Change ( 1967) . $ 7.50.

69. Talat Tekin , A Grammar of Orkhon Turkic ( 1968) . $ 10.

70/1 Nikolaj Ivanovich Ashmarin, Thesaurus Linguae Tschuvaschorum ,

Volume I (Facsimile of the 1928 original. With a Foreword by Gerhard
Doerfer) ( 1968) . $ 8.

70/2 Nikolaj Ivanovich Ashmarin, Thesaurus Linguae Tschuvaschorum ,

Volume II (1968) . In preparation.

70/3 Nikolaj Ivanovich Ashmarin , Thesaurus Linguae Tschuvaschorum ,

Volume III ( 1968). In preparation .

70/4 Nikolaj Ivanovich Ashmarin , Thesaurus Linguae Tschuvaschorum ,

Volume IV ( 1968). In preparation .
 73. John Hangin , Basic Course in Mongolian ( edited by John R. Krueger)
( 1968 ). $ 9.50.

79/1 V. V. Radloff, South - Siberian Oral Literature - Turkic Texts, Volume I

(with an Introduction by Denis Sinor) (1967) . $ 18.

7912 V. V. Radloff, South - Siberian Oral Literature - Turkic Texts, Volume

II ( 1968) . $ 25 .

86. Ilhan Basgoz, Educational Problems in Turkey ( 1920-1940) (1968). $7.

88. John R. Krueger , Mongolian Epigraphical Dictionary in Reverse Listing

( 1967). $5.

89. John G. Hangin , A Concise English -Mongolian Dictionary ( edited by

John R. Krueger) ( 1968) . In preparation.

92. James E. Bosson , A Treasury of Aphoristic Jewels: The

Subhaşitaratnanidhi of Sa Skya Pandita in Tibetan and Mongolian
( 1968) . In preparation.

96. Denis Sinor, Inner Asia ( A Syllabus) ( 1968). In preparation.

99. George Demko , The Russian Colonization of Kazakhstan ( 1896-1916 )

( 1968 ). In preparation .

All correspondence and orders from the

United States of America and from Canada
should be addressed to
Publications, Research Center for the Language Sciences,
Patton House, Indiana University , Bloomington , Indiana 47401.

Orders from all other countries should be sent to

Mouton & Company , Publishers, The Hague, The Netherlands.
 UNIVERSITY OF MICHIGAN

3 9015 02403 0515

NOT REMOV
DO E

OR

MUTIL CARD
ATE