दिपावली पूजन पद्धति - Mvf

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 36

1

कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019

॥ दीपावली / लक्ष्मी / बही पूजन पद्धर्त ॥

॥ अनुक्रमार्णका ॥

1. दीपावली महत्व 02 15. दीपमार्लका (दीपक) पज ू नम् 22


2. पर्वत्र - आचमन 03 16. गणेश / लक्ष्मी आरती 23
3. स्वर्स्त वाचन 03 17. पष्ू पाज
ं र्ल 24
4. संकल्प 05 18. प्रदर्िणा 24
5. कलश पूजन 06 19. आचायि दर्िणा 24
6. गणेश अर्म्बका पूजन 07 20. र्वसजिन 25
7. षोडश मातृका पज ू न 08 21. प्रार्िना 25
8. नवग्रह पज ू न 11 22. आर्शवािद 25
9. अंगपूजा / अष्टलक्ष्मी / अष्टर्सर्द्ध 18 23. श्री सुक्त 25
10. दवात पूजनम् 20 24. लक्ष्मी सुक्त 27
11. लेिनी पज ू नम् 21 25. कनकधारा स्तोत्रम् 28
12. बही िाता पज ू नम् 21 26. महालक्ष्मी अष्टकम् 29
13. कुबेर (र्तजोरी) पजू नम् 21 27. महालक्ष्मी पूजा सामग्री 30
14. तुला (तराजु) पूजनम् 22 28. पंच र्दवसीय दीपावली कर्ा 31

❖ शब्द उत्पर्ि दीपावली शब्द की उत्पत्ति सस्ं कृ त के दो शब्दों 'दीप' अर्ाात 'त्तदया' व 'आवली' अर्ाात
'लाइन' या 'श्ृंखला' के त्तिश्ण से हुई है।

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


2
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ दीपावली महत्व ॥
❖ शुभ दीपावली पांच र्दन मनायी जाती है
1. धनतेरस के त्तदन धनवतं री देवता के पज
ू न का त्तवधान होता है, त्तहन्दू िान्यता के अनसु ार इस त्तदन टूटे फूटे बतान
बदलने और नए बतान खरीदने का त्तवधान है। इस त्तदन लोग चादं ी, सोना, प्लेत्तटनि, रत्न आत्तद खरीदते है।
2. रूपचौदस / नरक चतुदिशी / छोटी दीवाली के रूप िें दसू रे त्तदन ब्रह्म िुहूता िें जाग कर स्नान करने का िहत्त्व
होता है। ित्तहलाये इसत्तदन सोलह श्ृंगार करती है, िेहंदी आत्तद लगाकर अपने आप िें उत्सात्तहत होती है।
3. अमावस्या तीसरे त्तदन िाता िहालक्ष्िी जी का पूजन रात्ति काल िें िहत्वपूणा होता है। इस त्तदन िाता का पूजन
करके अपनी साडी धन, संपत्ति िाता को सौप देते है। तेल के दीपक और घी के दीपक जलाकर िाता को प्रसन्न
करते है। उत्साह वश फटाखे आत्तद फोड़ते है। एक दसू रे को बधाईयां देते है, और शुभता त्तक कािनाये करते है।
4. माता अन्नपूणाि चौर्े त्तदन आकूत का पूजन और गोवधान पूजन करते है तात्तक सदा अन्न का भण्डार भरा रहे ।
कुछ लोग इसत्तदन त्तचरैयागौर का पजू न िौन रहकर भी करते है।
5. भाई-दूज पांचवे त्तदन भाई - बहनो का पत्तवि पवा िानते है

❖ महालक्ष्मी बीज मंत्र ॐ श्री श्री महालक्ष्म्यै नमः ॥


❖ लर्लता र्त्रपुर सदुं री बीज मत्रं ॐ श्री श्री लर्लता महा र्त्रपुर सुन्दयि श्री महालक्ष्म्यै नमः ॥
❖ महालक्ष्मी महा मंत्र ॐ श्रीं ह्रीं श्रीं कमले कमलालये प्रसीद प्रसीद
श्रीं ह्रीं श्रीं ॐ महालक्ष्म्यै नमः ॥
❖ महालक्ष्मी गायत्री मि
ं ॐ महालक्ष्म्यै च र्वद्महे र्वष्णुपत्न्यै च धीमर्ह
तन्नो लक्ष्मी प्रचोदयात ॥
❖ महालक्ष्मी पूरोणोक्त मंत्र ॐ या देवी सविभूतेषु लक्ष्मी रुपेण संर्स्र्ता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥
❖ धन समृर्द्ध हेतु वशीकरण मंत्र ॐ नमो पद्मावती पद्मनये लक्ष्मी दार्यनी वांिाभूत प्रेत र्वंध्यवार्सनी
सवि शत्रु संहाररणी दुजिन मोर्हनी ऋर्द्ध-र्सर्द्ध वृर्द्ध कुरु कुरु स्वाहा ।
• ॐ क्लीं श्रीं पद्मावत्यै नम:।

❖ धनतेरस और दीपावली में दीप दान मंत्र मृत्युना पाशदण्डाभ्याम् कालेन श्यामया सह ।
त्रयोदश्यां दीपदानात् सूयिजः प्रीयतां मम ॥
मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270
3
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ पूजन प्रारम्भ ॥

❖ पर्वत्रकरणम् ॐ अपर्वत्र: पर्वत्रो वा सवािवस्र्ां गतोर्प वा ।


य: स्मरेत् पुण्डरीकािं स: वाह्याभंतर: शुर्च: ॥
❖ आचम्य ॐ के शवाय नमः । ॐ माधवाय नमः । ॐ नारायणाय नमः ।
ॐ हृषीके शाय नमः हार् धो लें
❖ आसन शर्ु द्ध ॐ पृथ्वी त्वया धृता लोका देर्व त्वं र्वष्णुना धृता ।
त्वं च धारय मां देर्व पर्वत्रं कुरु चासनम् ॥
❖ पर्वत्री (पैंती) धारणम् ॐ पर्वत्रे स्त्र्ो वैष्णव्यौ सर्वतुविः प्रसवऽउत्त्पुनाम्यर्छछद्रेण पर्वत्रेण सूयिस्य
रर्श्मर्भः। तस्य ते पर्वत्रपते पर्वत्र पूतस्य यत्त्काम: पनू ेतछछके यम् ॥
❖ यज्ञोपर्वत - ॐ यज्ञोपवीतं परमं पर्वत्रं प्रजा पतेयित सहजं पुरुस्तात।
आयष्ु यं मग्रयं प्रर्तमन्ु च शभ्र
ु ं यज्ञोपर्वतम बलमस्तु तेजः ॥
❖ र्शिाबन्धन- ॐ र्चद्रूर्पर्ण महामाये र्दव्यतेजः समर्न्वते ।
र्तष्ठ देर्व र्शिामध्ये तेजोवृर्द्ध कुरुव मे ॥
❖ र्तलक / चन्दन चन्दनस्य महत्पुण्यम् पर्वत्रं पापनाशनम् ।
आपदां हरते र्नत्यम् लक्ष्मी र्तष्ठ सविदा ॥
• ॐ आर्दत्या वसो रुद्रा र्वश्वेदेवा मरुद्गणा: ।
र्तलकन्ते प्रयछछन्तु धमिकामार्िर्सद्धये ॥
❖ रिाबन्धनम् येन बद्धो बर्ल राजा, दानवेन्द्रो महाबल: ।
तेन त्वाम् प्रर्तबद्धनार्म रिे माचल माचल: ॥
• ॐ व्रतेन दीिामाप्नोर्त, दीियाऽऽप्नोर्त दर्िणाम् ।
दर्िणा श्रद्धामाप्नोर्त, श्रद्धया सत्यमाप्यते ॥
❖ स्वस्स्ि-वाचन ॐ आ नो भद्राः क्रतवो यन्तु र्वश्वतोऽ दब्धासो अपरीतास उर्िदः ।
देवा नो यर्ा सदर्मद् वृधे असन्नप्रायुवो रर्ितारो र्दवे र्दवे ॥१॥
• देवानां भद्रा सम ु र्तऋि जयू तान्देवाना ಆ रार्त रर्भनो र्नवतिताम् ।
देवाना ಆ सख्यमुपसेर्दमा वयन्देवान आयुः प्रर्तरन्तु जीवसे ॥२॥
• तान्पूविया र्नर्वदा हूमहेवयम् भगम् र्मत्रमर्दर्तन् दिमर्िधम् ।
अयिमणं वरुण ಆ सोम मर्श्वना सरस्वती नः सुभगा मयस्करत् ॥३॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


4
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

• तन्नो वातो मयो भुवातु भेषजन् तन्माता पृर्र्वी तर्त्पता द्ौः ।


तद् ग्रावाणः सोमसुतो मयो भुवस्तदर्श्वना शृणुतन् र्धष्ण्या युवम् ॥४॥
• तमीशानन् जगतस् तस्र्ुषस्पर्तन् र्धयर्जजन्वमवसे हूमहे वयम् ।
पूषा नो यर्ा वेदसामसद् वृधे रर्िता पायुरदब्धः स्वस्तये ॥५॥
• स्वर्स्त न इन्द्रो वद्धृ श्रवाः स्वर्स्त नः पषू ा र्वश्वेवेदाः ।
स्वर्स्त नस्ताक्ष्यो अररष्टनेर्मः स्वर्स्त नो बृहस्पर्तदिधातु ॥६॥
• पृषदश्वा मरुतः पृर्िमातरः शुभं य्यावानो र्वदर्ेषु जग्मयः ।
अर्ग्नर्जह्वा मनवः सूरचिसो र्वश्वेनो देवा अवसा गमर्न्नह ॥७॥
• भद्रं कणेर्भः शृणुयाम देवा भद्रं पश्ये मािर्भयिजत्राः ।
र्स्र्रै रङ्गैस्तुष्टुवा ಆ सस्तनूर्भर् व्यशेमर्ह देवर्हतं यदायुः॥८॥
• शतर्मन्नु शरदो अर्न्त देवा यत्रा नश्चक्रा जरसन् तनूनाम् ।
पत्रु ासो यत्र र्पतरो भवर्न्त मानो मध्यारी ररषतायगु िन्तोः ॥९॥
• अर्दर्तद्ौ रर्दर्तरन्त ररिमर्दर्तर् माता सर्पता सपुत्रः ।
र्वश्वे देवा अर्दर्तः पजचजना अर्दर्तर् जातमर्दर्तर् जर्नत्वम् ॥१०॥
• द्ौः शार्न्तरन्तररि ಆ शार्न्तः पृर्र्वी शार्न्तरापः शार्न्तरोषधयः
शार्न्तः। वनस्पतयः शार्न्तर्विश्वे देवाः शार्न्तर्ब्िह्म शार्न्तः सवि ಆ
शार्न्तः शार्न्तरेव शार्न्तः सामा शार्न्तरेर्ध ॥११॥
• यतो यतः समीहसे ततो नो अभयं कुरु ।
शन्नः कुरु प्रजाभ्योऽभयन्नः पशुभ्यः ॥१२॥
ॐ श्रीमन महागणाधीपतये नमः, इष्ट देवताभ्यो नमः, कुल देवताभ्यो नमः, ग्राम देवताभ्यो नमः,
स्र्ान देवताभ्यो नमः, वास्तु देवताभ्यो नमः, वाणी र्हरण्यगभािभ्याम नमः, लक्ष्मी नारायणाभ्याम
नमः, उमा महेश्वराभ्याम नमः, शची पुरदं ाराभ्याम नमः, मातृ र्पतृ चरण कमलेभ्यो नमः, सवेभ्यो
देवेभ्यो नमः, सवेभ्यो र्ब्ाह्मणेभ्यो नमः, एतत कमि प्रधान देवताभ्यो नमः ।
• सुमुिश्चै एकदंतश्च कर्पलो गजकणिक: ।
लम्बोदरश्च र्वकटो र्वघ्ननाशो र्वनायक: ॥
• धम्र
ु के तरु ् गणाध्यिो भालचन्द्रो गजानन: ।
िादशैतार्न नामार्न य: पठे छछृणुयादर्प ॥
• र्वद्ारंभे र्ववाहे च प्रवेशे र्नगिमे तर्ा ।
सग्रं ामे सक ं टे चैव र्वघ्नस्तस्य न जायते ॥
• शुक्लाम्बरधरम देवं शर्श वणं चतुभिज ु म।
प्रसन्नवदनं ध्यायेत सवि र्वघ्नोपशान्तये ॥
मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270
5
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

• अभीर्प्सतार्ि र्सद्ध्यर्ं पूर्जतो य: सुरासुरै: ।


सविर्वघ्नहरस्तस्मै गणार्धपतये नमः ॥
• सविमगं लमागं ल्ये र्शवे सवािर्ि सार्धके ।
शरण्ये त्र्यम्बके गौरी नारायणी नमोस्तु ते ॥
• सविदा सवि कायेषु नार्स्त तेषाममगं लम ।
येषां हृदयस्र्ो भगवान मगं लायतनो हरी: ॥
• तदेव लग्नं सुर्दनं तदेव ताराबलं चंद्रबलं तदेव ।
र्वद्ाबलं दैवबलम तदेव लक्ष्मीपते तेन्री यगु ं स्मरार्म ॥
• वक्रतुंड महाकाय सूयि कोर्ट समप्रभ ।
र्नर्विघ्नं कुरुमे देव सवि कायेषु सविदा ॥
❖ सक
ं ल्प ॐ र्वष्णर्ु विष्णर्ु विष्ण:ु , ॐ श्रीमद् भगवतो महापरुु षस्य र्वष्णोराज्ञया
प्रवतिमानस्य अद् र्ब्ह्मणोऽर्ि र्ितीये पराधे श्री श्वेतवाराहकल्पे वैवस्वत
मन्वन्तरे, अष्टार्वश ं र्ततमे यगु े कर्लयगु े, कर्लप्रर्मचरणे भारतवषे जम्बिु ीपे
भरतिण्डे आयािवतािन्तगित र्ब्ह्मवतैकदेशे अमुकिेत्रे, अमुकदेशे,
अमुकनार्म्न नगरे, बौद्धावतारे अमुक शके , अमुकायने, अमुक नाम संवत्सरे,
दर्िणायने, मासानां मासोिमे मासे कार्तिक मासे, कृष्ण पिे, अमावस्यां
र्तर्ौ, अमुक वासरे, अमुक नित्रे, यर्ा रार्श र्स्र्ते सूये, यर्ा यर्ा रार्श
र्स्र्तेषु शेषेषु ग्रहेषु सत्सु यर्ा लग्न, मुहूति, योग, करणार्न्वतायाम् एवं ग्रह
गुण र्वशेषण र्वर्शष्टायां शुभ पण्ु य पविर्ण श्रुर्त-स्मृर्त-पूराणोक्तफल
प्रार्िकामः अमुक गोत्रः, अमुक नामाहम्, मम सकुटुम्बस्य सपररवारस्य
लोककल्याण आत्मकल्याणाय, भर्वष्य उज्जवल कामनापतू िये दीर्ि-आयु-
आरोग्य पत्रु -पौत्र-धन-धान्यार्द समदृ ्ध्यर्े, वतिमाने अर्स्मन व्यापारे
शभ ु पवू िक चतर्ु विध लक्ष्मी वृध्यर्िम् आगतानां सरं िणार्िम् च गौरी-गणपर्त,
नवग्रह, कुलदेवतानां पूजन पूविकं श्रीमहाकाली, महालक्ष्मी, महासरस्वती
आर्द देवी देवतानां च प्रसन्नार्ं लक्ष्मी पूजनं कररष्ये ।

❖ पृथ्वी ध्यानम् ॐ पृर्थ्व त्वया धृता लोका देर्व त्वं र्वष्णुना धृता ।
त्वं च धारय मां देर्व पर्वत्रं कुरु चासनम् ॥
• ॐ मही द्ौः पृर्र्वी च न इमं यज्ञ र्मर्मिताम् । र्पपत ृ ान्नो भरीमर्भः ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


6
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ रिा र्वधानम् अप सपिन्तु ते भूता ये भूता भूर्म संर्स्र्ताः ।


ये भतू ा र्वघ्नकतािरस्ते नश्यन्तु र्शवाज्ञया ॥
• अपक्रामन्तु भूतार्न र्पशाचा: सवितो र्दशम् ।
सवेषाम र्वरोधेन पूजा कमि समारभे ॥
• यदत्र संर्स्र्तं भूतं स्र्ान मार्श्रत्य सवितः ।
स्र्ानं त्यक्त्वा तु तत्सवि यत्रस्र्ं तत्र गछछतु ॥
• भूत प्रेत र्पशाचाद्ा अपक्रामन्तु रािसाः ।
स्र्ानादस्माद् र्ब्जन्त्यन्यत्स्वी करोर्म भुवं र्त्वमाम् ॥
• भतू ार्न रािसा वार्प येत्र र्तष्ठर्न्त के चन ।
ते सवि प्यपगछछन्तु देव पज ू ां करोम्यहम् ॥
❖ र्दप स्र्ापनम् शुभं करोतु कल्याणं आरोग्यं सि ु सम्पदाम् ।
मम बुर्द्ध र्वकाशाय दीपज्योर्तनिमोस्तुते ॥
• दीपज्योर्त: परर्ब्ह्म: दीपज्योर्त: जनादिन:।
दीपोहरर्तमे पापं दीपज्योर्तर् नामोस्तुते ॥
❖ सूयि नमस्कार ॐ आकृष्णेन रजसा वतिमानो र्नवेश्शयन्नमृतम्मत्यिजच ।
र्हरण्येन सर्वता रर्ेना देवो यार्त भुवनार्न पश्यन् ॥
❖ शि
ं पज
ू नम् ॐ पाच ं जन्याय र्वद्महे पावमानाय धीमर्ह । तन्नो शि
ं : प्रचोदयात् ॥
• त्वं पुरा सागरोत्पन्नो र्वष्णुना र्वधृतः करें ।
र्नर्मितः सविदेवैश्च पाजचजन्य नमोस्ततु े ॥
❖ र्ंटी पूजनम् आगमार्ं तु देवानां गमनार्ं तु रिसाम् ।
र्ण्टा नाद प्रकुवीत पश्चात् र्ण्टां प्रपूजयेत ॥
❖ कलश ध्यान ॐ तत्त्वा यार्म र्ब्ह्मणा वन्दमानस्तदा शास्ते यजमानो हर्वर्भिः ।
अहेडमानो वरुणेह बोध्यरुु श ಆ समा न आयःु प्र मोषीः॥
• कलशस्य मुिे र्वष्णु: कंठे रुद्र समार्श्रता: ।
मूले त्वस्य र्स्र्तो र्ब्ह्मा मध्ये मात्रृ गणाः स्मृता: ॥
• कुिौ तु सागरा सवे सिर्िपा वसध ुं रा ।
ऋग्वेदो यजुवेदः सामवेदो ह्यर्विणा: ॥
• अंगैश्च सर्हता सवे कलशन्तु समार्श्रता:।
अत्र गायत्री सार्वत्री शार्न्त: पर्ु ष्टकरी तर्ा ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


7
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

• आयान्तु देवपूजार्ं दुररतियकारका:, गंगे च यमुने चैव गोदावरर


सरस्वर्त । नमिदे र्सन्धुकावेरर जलेऽर्स्मन सर्ं नर्धं कुरु ॥
• अत्तस्िन कलशे वरुणं सांड्ग सपररवारं सायध
ु ं सशत्तिकिावाहयात्ति। ॐ भूभवु ा:
स्व: भो वरुण ! इहागच्छ इह त्ततष्ठ स्र्ापयात्ति, पूजयात्ति िि पजू ां गृहाण, ॐ अपां
पतये वरुणाय नि:
• कलश चतुत्तदाक्षु चतवु ेदान्पूजयेत् (कलश के चारो तरफ कंु कुि एवं चावल लगा दें)
• पूवि ऋग्वेदाय नम: ।
• दर्िण यजुवेदाय नम: ।
• पर्श्चम सामवेदाय नम: ।
• उिर अर्वेदाय नम: ।
• कलश के ऊपर ॐ अपाम्पतये वरुणाय नम: ।
❖ गणेश ध्यानम् ॐ गणानां त्वा गणपर्त ಆ हवामहे, र्प्रयाणान्त्वा र्प्रयपर्त ಆ हवामहे,
र्नधीनान्त्वा र्नर्धपर्त ಆ हवामहे, वसो: मम आहमजार्न गभिधम्
मात्वमजार्स गभिधम् ॥
• र्वघ्नेश्वराय वरदाय सुरर्प्रयाय लम्बोदराय सकलाय जगर्द्धताय ।
नागाननाय श्रुर्तयज्ञर्वभूर्षताय गौरीसुताय गणनार् नमो नमस्ते ।।
• वक्रतण्ु ड महाकाय सूयि कोटी समप्रभा
र्नर्विघ्नं कुरु मे देव सवि-कायेशु सविदा ॥
ॐ भूभुाव: स्व: त्तसत्ति बत्तु ि सत्तहताय गणपतये नि: । गणपत्तति् आ. स्र्ा. पूजयात्ति ।

❖ गौरी ध्यानम् ॐ हेमर्द्रतनायां देवीं वरदां शंकरर्प्रयां ।


लम्बोदरस्य जननीं गौरीं आवाह्याम्यहम् ॥
• ॐ अम्बे अर्म्बके अम्बार्लके नमानयर्त कश्चन ।
ससत्स्यश्वकः सुभर्द्रकां काम्पीलवार्सनीम् ॥
ॐ भूभुाव: स्व: गौयै नि: । गौरीि् आवाहयात्ति स्र्ापयात्ति पजू यात्ति ।

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


8
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ षोडश मातृका पूजनम् ॥


ॐ अम्बे अर्म्बके अम्बार्लके नमानयर्त कश्चन ।
ससत्स्यश्वकः सुभर्द्रकां काम्पीलवार्सनीं ॥
गौरी पद्मा शची मेधा, सार्वत्री र्वजया जया ।
देवसेना स्वधा स्वाहा, मातरो लोकमातरः ॥
धृर्तः पुर्ष्टस्तर्ा तुर्ष्टः, आत्मनः कुलदेवता ।
गणेशेनार्धका ह्येता, वृद्धौ पूज्याश्च षोडश ॥

1. गणेश गौरी 5. सार्वत्री 9. स्वधा 13. धर्ृ तः


2. पद्मा 6. र्वजया 10. स्वाहा 14. पुर्ष्टः
3. शची 7. जया 11. मातरः 15. तर्ु ष्टः
4. मेधा 8. देव सेना 12. लोकमातरः 16. आत्मनः कुलदेवत

1. गणेशम् ॐ गणानात्ं वा गणपर्त ಆ हवामहे, र्प्रयाणां त्वा र्प्रयपर्त ಆ हवामहे, र्नधीनां


त्वा र्नर्धपर्त ಆ हवामहे । वसो: मम आहमजार्न गभिधम् त्वमजार्स गभिधम् ॥
• ॐ सर्मपेमातृवगिस्य सविर्वघ्न हरंसदा ।
त्रैलोक्य पूर्जतं देवं गणेशं स्र्ापयाम्यहम् ॥ ॐ गणपतये निः। आ. स्र्ा. पू. ।
1. गौरीम् ॐ आयं गौ: पृश्रीरक्रमीदसदन् मातरं परु :। र्पतरं च प्रयन्त्स्व: ॥
• र्हमार्द्र तनयां देर्वं वरदां र्दव्य शंकरर्प्रयाम् ।
लबं ोदरस्य जननीं गौररं आवाहयाम्यहम् ॥ ॐ गोयै नि: । आ. स्र्ा. प.ू ।
2. पद्माम् ॐ र्हरण्यरूपा उषयो र्वरोक उभार्वन्द्रा उर्दर्ः सूयिश्च ।
अरोहतं वरुण र्मत्र गतं ततश्श्चिार्ामर्दर्तं र्दर्तजच र्मत्रोर्सवरुणोर्स ॥
• सुवणांभांपद्महस्तांर्वष्णो वििस्र्ल र्स्र्तां ।
त्र्यैलोक्य पर्ू जतां देंर्वं पद्मां आवाहयाम्यहम् ॥ ॐ पद्मायै निः । आ. स्र्ा. पू. ।
3. शचीम् ॐ र्नवेशनः सगं मनो वसूनां र्वश्श्वा रुपार्भचष्टे शचीर्भः ।
देव इव सर्वता सत्यधम्मिन्द्रो न तस्त्र्ौ समरे पर्ीनाम् ॥
• र्दव्यरुपां र्वशालािीं शुर्चं कुंडल धाररणीम् ।
रक्त मुक्ता द्लंकारां शर्च मावाहयाम्यहम् ॥ ॐ शच्यै निः । आ. स्र्ा. पू. ।

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


9
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

4. मेधाम् ॐ मेधां मे वरुणो ददातु मेधामर्ग्नः प्रजापर्तः ।


मेधार्मन्द्रश्च वायश्च
ु मेधां धाता ददातु मे स्वाहा ॥
• र्वश्वेर्स्मन् भूररवरदां जरां र्नजिर सेर्वताम् ।
बुर्ध्द प्रबोर्धनीं सौम्यां मेधामावाहयाम्यहम् ॥ ॐ िेधायै निः । आ. स्र्ा. पू. ।
5. सार्वत्रीम् ॐ सर्वता त्वा सवाना ಆ सवु तामर्ग्नगिहृ पतीना ಆ सोमो वनस्पतीनाम् ।
बृहस्पर्तवािच इन्द्रो ज्यैष्ठ्याय रुद्रः पशुभ्यो र्मत्रः सत्यो वरुणो धमिपतीनाम् ॥
• जगत्सर्ृ ष्टकरीं धात्रीं देवीं प्रणव मातृकाम् ।
वेदगभां यज्ञमयीं सार्वर्त्रं स्र्ामयाम्यहम् ॥ ॐ सात्तवत्र्यै निः । आ. स्र्ा. पू.।
6. र्वजयाम् ॐ र्वज्यन्धनःु कपर्दिनो र्वशल्यो बाणवााँ २ ऽउत ।
अनेशन्नस्य या ऽइषव ऽआभुरस्य र्नषङ्गर्ध: ॥
• सवािस्त्र धाररणीं देवीं सवािभरण भूर्षताम् ।
सविदेव स्ततु ां वन्द्ा र्वजयां स्र्ापयाम्यहम् ॥ ॐ त्तवजयायै निः । आ. स्र्ा. प.ू ।
7. जयाम् ॐ बह्वीनां र्पता बहुरस्य पुत्रर्श्चश्चा कृणोर्त समनावगत्य ।
इषुर्धः सङ्काः पृतनाश्च सवािः पृष्ठे र्ननद्धो जयर्त प्रसूतः ॥
• दैत्यरिःिय करीं देवानामभयप्रदां ।
गीवािण वंर्दता देवीं जया मावाहयाम्यहम् ॥ ॐ जयायै निः । आ. स्र्ा. प.ू ।
8. देवसेनाम् ॐ इन्द्र आसान्नेता बहृ स्पर्तदिर्िणा यज्ञः परु एतु सोमः ।
देवसेना नामर्भ भजजतीनां जयन्तीनां मरुतो यन्त्वग्रम् ॥
• मयूर वाहनां देवीं िड्ग शर्क्त धनुधिराम ।
आवाहयेद् देवसेनां तारकासुरमर्दिनीम् ॥ ॐ देवसेनायै निः । आ. स्र्ा. पू.।
9. स्वधाम् ॐ र्पतभ्ृ यः स्वधार्यभ्यः स्वधा नमः, र्पतामहेभ्यः स्वधार्यभ्यः स्वधा नमः,
प्रर्पतामहेभ्यः स्वधार्यभ्यः स्वधा नमः। अिन् र्पतरोऽ मीमदन्त, र्पतरोती तृपन्त
र्पतरः, र्पतरः शन्ु धध्वम् ॥
• अग्रजा सविदेवानां कव्यार्ं प्रर्तर्ष्ठता ।
र्पतृणां तृर्िदां देवीं स्वधा मावाहयाम्यहम् ॥ ॐ स्वधायै निः । आ. स्र्ा. पू. ।
10. स्वाहाम् ॐ स्वाहा प्राणेभ्यः सार्धपर्तके भ्य:। पृर्र्व्यै स्वाहाग्नये स्वाहान्तररिाय
स्वाहा वायवे स्वाहा । र्दवे स्वाहा सूयािय स्वाहा ॥
• हर्वगिर्ृ हत्वा सततं देवेभ्यो या प्रयछछर्त ।
तां र्दव्यरुपां वरदां स्वाहा मावाहयाम्यहम् ॥ ॐ स्वाहायै निः । आ. स्र्ा. पू. ।
मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270
10
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

11. मातृ ॐ आपो अस्मान् मातरः शुन्धयन्तु र्ृतेन नो र्ृतप्व: पुनन्तु ।


र्वश्व ಆ र्ह ररप्रं प्रवहर्न्त देवीरुर्ददाब्भ्य: शुर्चरा पूतएर्म ।
दीिातपसोस्तनूरर्स तां त्वा र्शवा ಆ शग्मां पररदधे भद्रं वणिम पुष्यन ॥
• आवाहयाम्यहं मातृः सकला लोक पूर्जताः ।
सविकल्याण रूर्पण्यो वरदा र्दव्य भूर्षता: ॥ ॐ िातृभ्यो निः । आ. स्र्ा. पू. ।
12. लोकमातृ ॐ रर्यश्चमे रायश्चमे पुष्टंचमे पुर्ष्टश्चमे र्वभुचमे प्रभुचमे पूणंचमे पूणितरंचमे
कुयवंचमे र्ितंचमे न्नंचमे िुछचमे यज्ञेनकल्पन्ताम् ॥
• आवाहये ल्लोकमातज ृ ियतं ीप्रमि ु ाःशभ ु ाः ।
नानाभीष्टप्रदाः शांता सविलोकर्हता वहाः ॥ ॐ लोकिातृभ्यो निः । आ. स्र्ा. पू. ।
13. धृर्तम् ॐ यत्प्रज्ञानमुत चेतो धृर्तश्च यज्ज्योर्तरन्तरमृतं प्रजासु ।
यस्मान्न ऋते र्कंचन कमि र्क्रयते तन्मे मनः र्शवसंकल्पमस्तु ॥
• नमःस्तुर्ष्टकरीं देवीं लोकानुग्रहकमिणी ।
स्वकामस्यच र्सध्यर्ं धृर्तमावाहयाम्यहं ॥ ॐ धृत्यै निः । आ. स्र्ा. पू. ।
14. पुर्ष्टम् ॐ त्वाष्टा तरु ीयो अभ्यतु इन्द्राग्नी पर्ु ष्टवधिना ।
र्िपदा धन्दा इर्न्द्रयमुिा गौनि वयो दधुः ॥
• आवाहयाम्यहं पुर्ष्ट जगर्िघ्न र्वनार्शनी ।
ज्ञात्वा पर्ु ष्ट कररं देवीं रिणाया ध्वरे मम ॥ ॐ पष्टु ्यै निः । आ. स्र्ा. प.ू ।
15. तुर्ष्टम् ॐ जातवेदसे सुनवाम सोममराती यतो र्नदहार्त वेदः ।
सनः पषिदर्त दुगािर्ण र्वश्वा नावेव र्सन्धुं दुररतात्यर्ग्नः ॥
• सौम्यरुपे सुवणािभे र्वद्ुज्वलीतकुंडले ।
धमितुर्ष्टकरीं देवीं मर्स्मन्यज्ञे र्हतायवै ॥ ॐ तुष्ट्यै निः । आ. स्र्ा. प.ू ।
16. आत्मनः कुलदेवताम् ॐ प्राणाय स्वाहा अपानाय स्वाहा व्यानाय स्वाहा ।
चिषु े स्वाहा श्रोत्राय स्वाहा वाचे स्वाहा मनसे स्वाहा ॥
• त्वमात्मासवि देवानां देर्हनांमंत्र सविगां ।
वंशवृर्ध्द करीं देवीं कुलदेवीं प्रपूजयेत् ॥ ॐ आत्िनः कुलदेवतायै निः आ. स्र्ा. पू. ।

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


11
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ नवग्रह मंण्डल पूजनम् ॥

र्ब्ह्मा मरु ारी र्त्रपरु ान्तकारी


भानु शर्श भूर्म-सुतो बध ु श्च ।
गुरुश्च शुक्र शर्न राहु के तव:
सवे ग्रहा शार्ं त करा भवतं ु ।।

१. सूयिम् िण्डल के िध्य िें लकडी - िदार फल - द्राक्ष


• ॐ आकृष्णेन रजसा वििमानो र्नवेशयन्नमृतं मत्र्यं च ।
र्हरण्ययेन सर्वता रर्ेना देवो यार्त भुवनार्न पश्यन् ॥
• जपा कुसुम संकाशं काश्यपेयं महाद्ुर्तम् ।
तमोऽररं सव्र पापघ्नं प्रणतोऽर्स्म र्दवाकरम् ॥
ॐ भभू ावु ः स्वः कत्तलगं देशोद्भव काश्यपस गोि रि वणा भो सयू ा । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
सूयााय निः । सूयाि् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पूजयात्ति ।
२. चन्द्रम् िण्डल के अत्तननकोण िें लकडी - पलास फल - गन्ना
• ॐ इमं देवाऽअसपत्न ಆ सुवध्वं महते ित्राय महते ज्यैष्ठयाय महते
जानराज्या येन्द्रस्येर्न्द्रयाय । इमममुष्य पुत्रममुष्यै पुत्रमस्यै र्वशऽएष वोमी
राजा सोमोस्माकं र्ब्ाह्मणाना ಆ राजा ॥
• दर्ध शंि तुषाराभं िीरोदाणिव संभवम् ।
नमार्म शर्शनं सोम शम्भोमिक ु ु टभषू णम् ॥
ॐ भूभुावः स्वः यिुनातीरोद्भव आिेयस गोि शुक्ल वणा भो चन्द्र । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
चन्द्रिसे निः । चन्द्रिसि् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पूजयात्ति ।
३. भौमम् िण्डल के दत्तक्षण िें लकडी - खैर फल - सोपारी
• ॐ अर्ग्नमिूधाि र्दवः ककुत्पर्तः पर्ृ र्व्याऽयम् । अपा ಆ रेता ಆ र्स र्जन्वर्त ॥
• धरणी गभिसंभूतं र्वद्ुत्कार्न्त समप्रभम् ।
कुमारं शर्क्त हस्तं च मंगलं प्रणमाम्यहम् ॥
ॐ भूभुावः स्वः अवत्तन्तकापुरोद्भव भरद्वाजस गोि रि वणा भो भौि । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
भौिाय निः । भौिि् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पजू यात्ति

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


12
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

४. बुधम् िण्डल के ईशान कोण िें लकडी - त्तचचडी फल - नारंगी


• ॐ उद्बुध्य स्वाग्ने प्रर्त जागृर्ह त्वर्मष्टा पूते स ಆ सृजेर्ा मयं च ।
अर्स्मन्त्सधस्र्े अध्युिरर्स्मन् र्वश्वेदेवा यजमानश्च सीदत ॥
• र्प्रयंगु कर्लका श्यामं रुपेण प्रर्तमं बुधम् ।
सौम्यं सौम्य गणु ोपेतं तं बध ु ं प्रणमाम्यहम् ॥
ॐ भूभुावः स्वः िगधदेशोद्भव आिेयस गोि हररत वणा भो बधु । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
बुधाय निः । बुधि् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पूजयात्ति ।
५. बृहस्पर्तम् िण्डल के उिर िें लकडी - पीपल फल - त्तनम्बु
• ॐ बहृ स्पतेऽ अर्त यदयो अहािद्म ु द् र्वभार्त क्रतमु ज्जनेषु ।
यद्दीदयछछवस ऋतप्रजा त तदस्मासु द्रर्वणं धेर्ह र्चत्रम् ॥
• देवानां च ऋषीणां च गुरुं कांचन सर्न्नभम् ।
बर्ु द्धभतू ं र्त्रलोके शं तन्नमार्म बहृ स्पर्तम् ॥
ॐ भूभुावः स्वः त्तसन्धदु ेशोद्भव अंत्तगरस गोि पीत वणा भो बृहस्पते । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
बृहस्पतये निः । बृहस्ित्तति् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पूजयात्ति ।
६. शुक्रम् िण्डल के पूवा िें लकडी - गूलर फल - बीजोरु
• ॐ अन्नात् पररस्त्रत ु ो रसं र्ब्ह्मणा व्यर्पबत् ित्रं पयः सोमम्प्रजापर्तः ।
ऋतेन सत्य र्मर्न्द्रयं र्वपान ಆ शुक्र मन्धस इन्द्रस्येर्न्द्रय र्मदं पयोऽमृतं मधु ॥
• र्हम कुन्दमृणालाभं दैत्यानां परमं गुरुम् ।
सविशास्त्र प्रवक्तारं भागिवं प्रणमाम्यहम् ॥
ॐ भूभुावः स्वः भोजकटदेशोद्भव भागावस गोि शक्ु ल वणा भो शुक्र । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
शक्र
ु ाय निः । शक्र
ु ि् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पजू यात्ति ।
७. शर्नम् िण्डल के पत्तिि िें लकडी - शिी फल - किल गट्टा
• ॐ शन्नो देवी रर्भष्टय आपो भवन्तु पीतये । शय्ं यो रर्भ स्त्रवन्तु नः ॥
• नीलाजं नसमाभासं रर्वपत्रु ं यमाग्रजं ।
छाया मातिण्ड सभ ं तू ं तन्नमार्म शनैश्चरम् ॥
ॐ भूभुावः स्वः सौराष्ट्र देशोद्भव काश्यपस गोि कृ ष्ट्ण वणा भो शनैिर । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
शनैिराय निः । शनैिरि् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पूजयात्ति

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


13
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

८. राहुम् िण्डल के नैर्ात्य कोण िें लकडी - दबु फल - नाररयल


• ॐ कयानर्श्चत्र ऽ आभुवदूती सदावृधः सिा ।
कया शर्चष्ठया वृता ॥
• अद्धिकायं महावीयं चन्द्रार्दत्य र्वमदिनम् ।
र्संर्हका गभि संभूतं तं राहुं प्रणमाम्यहम् ॥
ॐ भूभुावः स्वः रात्तिनापुरोद्भव पैिीनस गोि कृ ष्ट्ण वणा भो राहो । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
राहवे निः । राहुि् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पजू यात्ति ।
९. के तुम् िण्डल के वायव्य कोण िें लकडी - कुशा फल - दात्तडि
• ॐ के तुं कृण्वन्न के तवे पेशो मयाि अपेशसे । समुषर्िरजायर्ाः ॥
• पलाश पष्ु प सक ं ाशं तारका ग्रह मस्तकम् ।
रौद्रं रौद्रत्मकं र्ोरं तं के तु प्रणमाम्यहम् ॥
ॐ भूभुावः स्वः अन्तवेत्तदसिद्भ
ु व जैत्तित्तनस गोि कृ ष्ट्ण वणा भो के तु । इहागच्छ । इहत्ततष्ठ
के तवे निः । के तुि् आवाहयात्ति, स्र्ापयात्ति, पूजयात्ति ।
❖ महाकाली ध्यानम् िड्गं चक्र गदेषु चाप पररर्ाजछूलं भुशुण्डीं र्शरः,
शङ्िं सन्दधतीं करैर्स्त्रनयनाम् सवांग भूषावृताम् ।
नीलाश्मद्ुर्त मास्य पाद दशकां सेवे महाकार्लकाम्,
याम स्तौत्स्वर्पते हरौ कमलजौ हन्तुं मधुं कै टभम् ॥
❖ महालक्ष्मी ध्यानम् ॐ या सा पद्मासनास्र्ा र्वपुल कर्टतर्ट पद्मपत्रायतािी ।
गम्भीरावति नार्भ स्तनभरनर्मता शुभ्र वस्त्रोिरीया ॥
या लक्ष्मीः र्दव्यरुपैः मिर्णगण िर्चतैः स्नार्पता हेम कुंभैः।
सा र्नत्यं पद्महस्ता मम वसतु गृहे सविमांगल्य युक्ता ॥
❖ महासरस्वती ध्यानम् या कुन्देन्दुतुषारहारधवला या शभ्र ु वस्त्रावतृ ा ।
या वीणावरदण्डमर्ण्डतकरा या श्वेतपद्मासना ॥
या र्ब्ह्माछयुतशंकरप्रभृर्तर्भदेवैः सदा वर्न्दता ।
सा मां पातु सरस्वती भगवती र्नःशेषजाड्यापहा ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


14
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ प्राणप्रर्तष्ठा ॐ मनो जूर्तजिषु ता माज्यस्य बृहस्पर्तयिज्ञर्ममं तनोत्वररष्टं यज्ञ ಆ


सर्ममं दधातु । र्वश्वे देवास सऽइह मादयन्तामोम्प्रर्तष्ठ ॥
• अस्यै प्राणा: प्रर्तष्ठत
ं ु अस्यै प्राणा: िरन्तु च ।
अस्यै देवत्वम् आचायै मामहेर्त च कश्चन ॥
❖ आह्वानम् ॐ तां म आवह जात-वेदो, लक्ष्मीमनप-गार्मनीम् ।
यस्यां र्हरण्यं र्वन्देयं, गामश्वं पुरूषानहम् ॥
• ॐ सहिशीषाि पुरुषः सहिािः सहिपात् ।
स भूर्म ಆ सवि तस्पृत्वाऽ त्यर्तष्ठ द्दशाङ्गुलम् ॥
❖ आसनम् ॐ अश्वपूवां रर् मध्या,ं हर्स्त नाद प्रबोर्धनीम् ।
र्श्रयं देवीमुपह्वये, श्रीमाि देवी जुषताम् ॥
• ॐ पुरुषऽएवेदं ಆ सवि य्यिूतं यछच भाव्यम् ।
उतामृ तत्वस्ये शानो यदन्नेना र्तरोहर्त ॥
❖ पाद्म् ॐ कांसोऽर्स्म तां र्हरण्य-प्राकारामाद्रां ज्वलन्तीं तृिां तपियन्तीं ।
पद्मे र्स्र्तां पद्म-वणां तार्महोपह्वये र्श्रयम् ॥
• ॐ एतावानस्य मर्हमातो ज्यायााँश्च पूरुषः ।
पादोऽस्य र्वश्वा भूतार्न र्त्रपादस्या मृतं र्दर्व ॥
❖ अघ्यिम् ॐ चन्द्रां प्रभासां यशसा ज्वलन्तीं र्श्रयं लोके देव जष्टु ा मदु ाराम् ।
तां पद्म-नेर्मं शरणमहं प्रपद्े अलक्ष्मीमे नश्यतां त्वां वण
ृ ोर्म ॥
• ॐ र्त्रपादूध्वि उदैत्पुरुष: पादोऽ स्येहा भवत्पुनः।
ततो र्वष्ष्वङ् व्यक्रा मत्सा शना नशनेऽ अर्भ ॥
❖ आचमनम् ॐ आर्दत्य वणे तपसोऽर्धजातो वनस्पर्तस्तव वृिोऽि र्बल्वः ।
तस्य फलार्न तपसा नुदन्तु मायान्तरायाश्च बाह्या अलक्ष्मीः ॥
• ॐ ततो र्वराड जायत र्वराजोऽ अर्ध पूरुषः ।
स जातोऽ अत्य ररछयत पश्चाद् भर्ू ममर्ो पुर: ॥
❖ स्नानम् ॐ मन्दार्कन्या समानीतैः, हेमाम्भोरुह-वार्सतैः
स्नानं कुरुष्व देवेर्श, सर्ललं च सगु र्न्धर्भः।।
• ॐ तस्माद्ज्ञात् सवि हुत: सम्भृतं पृषदाज्यम् ।
पशूंस्न्तााँश्चक्रे वायव्या नारण्या ग्राम्याश्च ये ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


15
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ दुग्ध स्नानम् ॐ पय: पृर्र्व्याम् पयऽओषधीषु पयो र्दव्व्यन्तररक्िे पयोधा: ।


पयस्वती: प्रर्दश: सन्तमु ह्यम ॥
• कामधेनु समुिूतं सवेषां जीवनं परम् ।
पावनं यज्ञ हेतुश्च पय: स्नानाय गृहृताम् ॥
❖ दर्ध स्नानम् ॐ दर्ध क्राव्णो अकाररषं र्जष्णोरश्वस्य वार्जन: ।
सुरर्भ नो मुिा करत् प्रण आयु ಆ र्ष ताररषत् ॥
• पयसस्तु समुिूतं मधुराम्लं शर्शप्रभम् ।
दध्यार्नतं मया देव स्ननार्ं प्रर्तगह्य
ृ ताम् ॥
❖ र्ृत स्नानम् ॐ र्ृतं र्मर्मिे र्ृतमस्य योर्नर्ितृ े र्श्रतो र्ृतम् वस्य धाम ।
अनुष्वधमा वह मदयस्व स्वाहाकृतं वृषभ वर्ि हव्यम् ॥
• नवनीत समुत्पन्नं सवि संतोष कारकम् ।
र्तृ ं तभ्ु यं प्रदास्यार्म स्नानार्ं प्रर्तगह्य
ृ ताम् ॥
❖ मधु स्नानम् ॐ मधु वाता ऋतायते मधु िरर्न्त र्सन्धव: । माद्धवीनिः सन्त्वोषधी: ।
मधु नक्त मुतो षसो मधुमत् पार्र्िव ಆ रज:। मधु द्ौरस्तुन: र्पता ।
मधुमान्नो व्वनस्पर्तर् मधुमााँ२ अस्तु सूयि:। माध्वीगािवो भवन्तु न: ॥
• पुष्प रेणु समुत्पन्नं सुस्वादु मधुरं मधु ।
तेजः पर्ु ष्टकरं र्दव्यं स्ननार्ं प्रर्तगह्य
ृ ताम् ॥
❖ शकि रा स्नानम् ॐ अपा ಆ रसमुद् वयस ಆ सूये सन्त: ಆ समार्हतम । अपा ಆ रसस्य यो
रसस्तम् वो गह्ण ृ ाम्यि
ु म मपु याम गृहीतो र्सन्द्राय त्वा जष्टु ं गह्ण
ृ ाम्येष ते योर्न
ररन्द्राय त्वा जुष्टतमम् ॥
• इिुसार समुिूता शकि रा पुर्ष्ट काररका ।
मलापहाररका र्दव्य स्नानार्ं प्रर्तगह्य
ृ ताम् ॥
❖ पंचामृत स्नानम् ॐ पंचनद्: सरस्वतीमर्प यार्न्त सिोतस:।
सरस्वती तु पंचधा सो देशे भवत्सररत ॥
• पयो दर्ध र्ृतं मधु चैव च शकि रा मधु संयुतम् ।
पंचामृतं मयानीतं स्नानार्ि प्रर्तगृह्यताम् ॥
❖ अर्भषेकम् यहााँ पर श्ीसुि के सोलह ििं ो से अत्तभषेक त्तकया जाता है । जो त्तनचे त्तदया हुवा है ।

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


16
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ गन्धोदक स्नानम् ॐ अ ಆ शनु ाते अ ಆ शु: पृछयतां परुषा परु: ।


गन्धस्ते सोममवतु मदाय रसो अछयुत: ॥
• ॐ गन्ध-िारां दुराधषां, र्नत्य-पष्ट
ु ां करीर्षणीम् ।
ईश्वरीं सवि-भूतानां, तार्महोपह्वये र्श्रयम् ॥
❖ शुद्धोदक स्नानम् ॐ शुद्धवाल: सविशुद्धवालो मर्णवालस्यऽ अर्श्वनाः। श्वेत: श्वेतािो
रुणस्ते रुद्राय पशुपतये कणाियामा अवर्लिा रौद्रा नभोरूपा: पाजिन्या: ॥
• शुद्धं यत् सर्ललं र्दव्यं गग
ं ाजल समं स्मृतम् ।
समर्पितं मया भक्त्या शद्ध ु स्नानार्ं प्रर्तगह्य
ृ ताम् ॥
❖ वस्त्रम् ॐ उपैतु मां देव सिः कीर्तिश्च मर्णना सह ।
प्रादुभितू ोऽर्स्म राष्रेऽर्स्मन् कीर्तं वृर्द्धं ददातु मे ॥
• सविभूषार्धके सौम्ये लोक लज्जा र्नवारणे।
मयोपपार्दते तभ्ु यं वाससी प्रर्तगह्य ृ तां ॥
❖ उपवस्त्रम् ॐ सुजातो ज्योर्तषा सह शम्मि वरूर्मासदत्स्वः ।
वासोग्ने र्वश्वरूप ಆ संव्ययस्व र्वभावसो ॥
• उपवस्त्रं प्रयछछार्म देवाय परमात्मने ।
भक्त्या समर्पितं देव प्रसीद परमेश्वर ॥
❖ यज्ञोपर्वतम् ॐ यज्ञोपवीतं परमं पर्वत्रं, प्रजापतेयित्सहजं पुरस्तात् ।
आयुष्यमग्र्यं प्रर्तमुजच शभ्र
ु ं, यज्ञोपवीतं बलमस्तु तेजः ॥
• ॐ तस्मादश्वाऽ अजायन्त ये के चोभयादतः ।
गावो ह जर्ज्ञरे तस्मािस्मा ज्जाताऽ अजावयः ॥
❖ गंध / चंदनम् ॐ गन्ध-िारां दुराधषां, र्नत्य-पुष्टां करीर्षणीम् ।
ईश्वरीं सवि-भतू ानां, तार्महोपह्वये र्श्रयम् ॥
• ॐ त्वां गन्धवाि अिनाँस्त्वां र्मन्द्रस्त्वां बृहस्पर्त : ।
त्वामोषधे सोमो राजा र्विान् यक्ष्माद् मछु यत् ॥
❖ अितम् ॐ अक्िन्नमीमदन्त ह्यवर्प्प्रयाऽअधुषत ।
अस्तोषत स्वभानवो र्वप्रा न्नर्वष्ठया मती योजान् र्वन्द्रतेहरी ॥
• अिताश्च सरु श्रेष्ठ कुंकुमाक्ता : सश
ु ोर्भता : ।
मया र्नवेर्दता भक्त्या गृहाण परमेश्वर ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


17
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ सुगन्ध द्रव्यम् ॐ त्रयम्बकं यजामहे सुगर्न्धम्पर्ु ष्टवद्धिनम ।


उवािरुकर्मव बन्धनान मत्ृ योमिि
ु ीय मामतृ ात ॥
• ॐ अ ಆ शुनाते अ ಆ शु: पृछयतां परुषा परु: ।
गन्धस्ते सोम मवतु मदाय रसोऽ अछछयुत: ॥
❖ आभुषणम् ॐ िुत-् र्पपासाऽमलाम् ज्येष्ठाम, अलक्ष्मीनािशयाम्यहम् ।
अभर्ू तम समर्ृ द्धं च, सवािन् र्नणिदु मे गहृ ात् ॥
• ॐ सौभाग्य सत्र ू म वरदे सुवणि मर्ण संयुतम।
कण्ठे बघ्नार्म देवेर्श सौभाग्यम देर्ह मे सदा ॥
❖ काजल ॐ चिभ्ु यािम कज्जलम रम्यम सुभगे शार्न्त कारकम ।
कपिज्ू योर्त समुत्पन्नम गृहाण परमेश्वरर ॥
❖ पुष्पम् ॐ मन्दार पाररजाताद्ा पाटली के तकी तर्ा ।
मरुवा मोगरं चैव गहृ ाणाशु नमो नमः ॥
❖ पुष्पमालाम् ॐ मनसः काममाकूर्तं, वाचः सत्यमशीमर्ह ।
पशूनां रूपमन्नस्य, मर्य श्रीः श्रयतां यशः ॥
• माल्यादीर्न सग ु न्धीर्न मालत्यादीर्न वै प्रभो ।
मयाहृतार्न पुष्पार्ण गृह्यन्तां पूजनाय भोः ॥
❖ दुवािम् ॐ काण्डात काण्डात प्ररोहन्ती परुष: परुषस्परर ।
एवा नो दूवे प्रतनु सहस्त्रेण शतेन च ॥
• तृणकान्त मर्ण प्रख्य हररत अर्भ: सुजार्तर्भ:।
दूवािर्भरार्भभिवतीम पूजयार्म महेश्वरर ॥
❖ र्बल्वपत्रम् ॐ नमो र्बर्ल्मने च कवर्चने च नमो व्वर्मिणे च वरूर्र्ने च
नम: श्रुताय च श्रुतसेनाय च नमो दुन्दुभ्यरय चाहनन्यायच ॥
• ॐ र्त्रदलं र्त्रगण
ु ाकारं र्त्रनेत्रं च र्त्रधायध
ु म।
र्त्रजन्मपाप सहं ारमेक र्बल्वं र्शवापिणम ॥
❖ सौभाग्य द्रव्यम् ॐ अर्हररव भोगै: पयेर्त बाहुन् ज्यावा हेर्तम् पररबाधमान: ।
हस्तघ्नो र्वश्वा वयुनार्न र्विान् पुमान पुमा ಆ सं पररपातु र्वश्वत: ॥
• अबीरं च गल ु ालं च चोवा चन्दन मेव च ।
अबीरेणर्चितो देव अत: शार्न्त प्रयछछमे ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


18
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ हररद्राचूणि ॐ हररद्रा रंर्चते देर्व ! सुि सौभाग्य दार्यनी ।


तस्मात त्वाम पज्ू याम यत्र सि ु म शार्न्तम प्रयछछ में ॥
❖ कुंकुमम् ॐ कुंकुमं कामना र्दव्यं कामना काम सम्भवम ।
कुंकुमेनार्चितो देव गृहाण परमेश्वर ॥
❖ र्सन्दूरम् ॐ र्सन्धोररव प्प्राद्ध्वने शूर्नासो व्वातप्प्रर्मय: पतयर्न्त यह्वा: ।
र्ृतस्य धाराऽअरुषो नव्वाजी काष्ठा र्भन्न्दन्नूर्मिर्भ: र्पन्न्वमान: ॥
• ॐ र्सन्दूरं शोभनं रक्तं सौभाग्यं सि ु वधिनम् ।
शुभदं कामदं चैव र्सन्दूरं प्रर्तगृह्यताम् ॥
❖ अंग पूजा चावल, पष्ट्ु प, चंदन लेकर प्रत्येक िंि पर बोलते हुए िहालक्ष्िी जी के पास छोडें ।
१. ॐ चपलायै नम: । पादौ पूजयामी ७. ॐ कमलवार्सन्यै नम: हस्तौ पूजयामी
२. ॐ चंचलायै नम: । जानुनी पूजयामी ८. ॐ पद्माननायै नम: मुिं पूजयामी
३. ॐ कमलायै नम: । कर्टं पूजयामी ९. ॐ कमलपत्राक्ष्यै नम: नेत्रत्रयं पूजयामी
४. ॐ कात्यायन्यै नम: । नार्भं पूजयामी १०. ॐ र्श्रयै नम: र्शर: पूजयामी
५. ॐ जगन्मात्रे नम: । जठरं पज ू यामी ११. ॐ महालक्ष्म्यै नम: सवांग पज ू याम
६. ॐ र्वश्ववल्लभायै नम: वि: स्र्ल पूजयामी
❖ अष्टलक्ष्मी ध्यानम् धनं धान्यं धरां धमिम् कीर्तिमाियुयिशः र्श्रयम् ।
पुत्रान् सविकामाश्च
ं अष्टलक्ष्मी प्रयछछ मे ॥
• पंकजं देर्व संत्यज्य मम वेश्मर्न संर्वश ।
यर्ा सपूत्र भूत्योहं सुिी स्याम् त्वत्प्रसादतः ॥
१. पवू ि ॐ आद् लक्ष्म्यै नमः । ५. पर्श्चम ॐ काम लक्ष्म्यै नमः ।
२. आग्नेय ॐ र्वद्ा लक्ष्म्यै नमः । ६. वायव्य ॐ सत्य लक्ष्म्यै नमः ।
३. दर्िण ॐ सौभाग्य लक्ष्म्यै नमः । ७. उिर ॐ भोग लक्ष्म्यै नमः ।
४. नैऋित्य ॐ अमृत लक्ष्म्यै नमः । ८. ईशान ॐ योग लक्ष्म्यै नमः ।
❖ अष्टर्सर्द्ध ध्यानम् ॐ अर्णमा मर्हमा चैव लर्र्मा गररमा तर्ा ।
प्रार्िः प्राकाम्यमीर्शत्वं वर्शत्वं चाष्ट र्सद्धयः ॥
१. पवू ि ॐ अर्णम्ने नमः । ५. पर्श्चम ॐ प्राप्त्यै नमः ।
२. आग्नेय ॐ मर्हम्ने नमः । ६. वायव्य ॐ प्रकाम्यै नमः ।
३. दर्िण ॐ गररम्णे नमः । ७. उिर ॐ ईर्शतायै नमः ।
४. नैऋित्य ॐ लर्र्म्ने नमः । ८. ईशान ॐ वर्शतायै नमः ।
मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270
19
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019

❖ धुपम् ॐ कदिमेन प्रजा-भूता, मर्य सम्भव-कदिम ।


र्श्रयं वासय मे कुले, मातरं पद्म-मार्लनीम् ॥
• ॐ वनस्पर्त रसोिूतो गन्धाढयो गन्धः उिमः ।
आरेयः सवि देवानां धपू ोऽयं प्रर्तगह्य
ृ ताम् ॥
❖ दीपम् ॐ आपः सृजन्तु र्स्नग्धार्न, र्चक्लीत वस मे गृहे ।
र्न च देवीं मातरं र्श्रयं वासय मे कुले ॥
• ॐ अर्ग्नज्योर्त: ज्योर्तरर्ग्नः स्वाहा सूयो ज्योर्त: ज्योर्त: सूयि: स्वाहा ।
अर्ग्नव्विचो ज्योर्तव्विछचि: स्वाहा सूय्योव्वछचो ज्योर्तव्विछचि: स्वाहा ।
ज्योर्त: सूय्यि: सूय्योज्योर्त: स्वाहा ॥
❖ नैवद्म् ॐ आद्रां पष्ु कररणीं पर्ु ष्टं, र्पगं लां पद्म-मार्लनीम् ।
चन्द्रां र्हरण्मयीं लक्ष्मीं, जातवेदो म आवह ॥
• ॐ नाभ्या आसीदन्तररि ಆ शीष्णो द्ौः समवतित ।
पद्भ्यां भूर्मर्दिशः श्रोत्रािर्ा लोकााँ२ अकल्पयन् ॥
प्राणाय स्वाहा, अपानाय स्वाहा, व्यानाय स्वाहा, उदानाय स्वाहा, सिानाय स्वाहा ॥

❖ ऋतुफलम् ॐ याः फर्लनीयाि अफला अपुष्पा याश्च पुर्ष्पणीः।


बृहस्पर्त प्रसूतास्ता नो मुजचन्त्व ಆ ह सः ॥
• फलेन फर्लतं सवं त्रैलोक्यं सचराचरम् ।
तस्मात् फल प्रदानेन पण ू ािः सन्तु मनोरर्ाः ॥
❖ ताम्बूल / पगू ीफलम् ॐ आद्रां यः कररणीं यर्ष्ट,ं सुवणां हेम-मार्लनीम् ।
सूयां र्हरण्मयीं लक्ष्मीं, जातवेदो ममावह ।।
• ॐ पूगीफलं महर्द्दव्यं नागवल्ली दलैयित ु म् ।
एलार्दचूणि संयक्तु ं ताम्बूलं प्रर्तगह्य
ृ ताम् ॥
❖ दर्िणा ॐ तां म आवह जात-वेदो लक्ष्मीमनप-गार्मनीम् ।
यस्यां र्हरण्यं प्रभतू ं गावो दास्योऽश्वान् र्वन्देयं परू
ु षानहम् ।।
• ॐ र्हरण्यगभिः समवतिताग्रे भूतस्य जातः पर्तरेक आसीत्।
स दाधार पृर्र्वीं द्ामुतेमां कस्मै देवाय हर्वषा र्वधेम् ॥

[Type here]
20
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ कपूर आरती ॐ आ रार्त्र पार्र्िव ಆ रजः र्पतुरप्रार्य धामर्भः ।


र्दवः सदा ಆ र्स बृहती र्वर्तष्ठस आत्वेषं वतिते तमः ॥
• इद ಆ हर्व: प्रजननम्मे अस्तु दशवीर ಆ सविगण ಆ स्वस्तये ।
आत्मसर्न प्रजासर्न पशुसर्न लोक सन्य भयसर्न: ।
अर्ग्नः प्रजां बहुलं मे करोत्वन्नं पयो रेतोऽ अस्मासु धि ॥
• अर्ग्नदेवता वातो देवता, सय ू ो देवता चन्द्रमा देवता,
वसवो देवता रुद्रा देवता, र्दत्या देवता मरुतो देवता,
र्वश्वे देवा देवता बृहस्पर्तदेवतेन्द्रो देवता वरुणो देवता ॥
• कपिरू गौरं करुणावतारं सस ं ारसारं भज ु गेन्द्रहारम् ।
सदा बसन्तं हृदया रर्बन्दे भवं भवानी सर्हतं नमार्म ॥
❖ प्रदर्िणा ॐ ये तीर्ािर्न प्रचरर्न्त सृका हस्ता र्नषङ्र्गणः ।
तेषा ಆ सहि योजनेऽ वधन्वा र्नतन्मर्स ॥
❖ प्रार्िना ॐ सुरासुरेन्द्रार्दर्करीट मौर्क्तकै यिक्तं सदायत्रव पादपक
ं जम् ।
परावरंपातुवरं सुमंगलं नमार्मभक्त्या तव कामर्सद्धये ॥
❖ अपिण अनेन कृ तेन पूजनेन भगवती िहालक्ष्िीदेवी प्रीयताि्, न िि ।

॥ श्री महाकाली ( दवात ) पज


ू नम् ॥
• स्याही युि दवात (स्याही की बोतल) िें िौली लपेट कर त्तसंदरू से स्वत्तस्तक
बना दें एवं िहालक्ष्िी जी के सािने रख दें ।
• पंचोपचार या षोडशोपचार पूजन कर दें ।

❖ ध्यानम् ॐ कार्लके त्वं जगन्मातमिर्सरुपेण वतिसे ।


उत्पन्ना त्वं च लोकानां व्यवहारप्रर्सद्धये ॥ ॐ श्री महाकाल्यै नमः ।
❖ प्रार्िना या कार्लका रोगहरा सुवन्द्ा भक्तै: समस्तै व्यिवहारदिै: ।
जनैजिनानां भयहाररणी च सा लोकमाता मम सौख्यदास्तु ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


21
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ श्री महाकाली ( लेिनी ) पूजनम् ॥


• लेखनी (कलि) िें िौली लपेट कर िहालक्ष्िी जी के सािने रख दें ।
• पंचोपचार या षोडशोपचार पूजन कर दें ।

❖ ध्यानम् ॐ लेर्िनी र्नर्मिता पूविम् र्ब्ह्मणा परमेर्ष्ठना ।


लोकानां च र्हतार्ािय तस्मािां पूजयाम्यहम् ॥ ॐ लेिन्यै नमः ।
❖ प्रार्िना शास्त्राणां व्यवहाराणां र्वद्ानामाप्युयाद्ात:।
अतस्त्वां पज ू र्यष्यार्म मम हस्ते र्स्र्रा भव ॥

॥ श्री महा सरस्वती ( बही िाता ) पूजनम् ॥


• बहीखाता पर के सर यि ु स्वत्तस्तक बनाएं । हल्दी की गांि, धत्तनया, चावल,
किलगट्टा, दवू ाा और कुछ त्तसक्के रखें ।
• पच
ं ोपचार या षोडशोपचार पजू न कर दें ।
❖ ध्यानम् शुक्लां र्ब्ह्म र्वचार सार परमामाद्ां जगद्व्यार्पनीं ।
वीणा-पस्ु तक-धाररणीमभयदां जाड्यान्धकारापहाम् ॥
हस्ते स्फार्टकमार्लकां र्वदधतीं पद्मासने सर्ं स्र्ताम् ।
वन्दे तां परमेश्वरीं भगवतीं बर्ु द्धप्रदां शारदाम् ॥ ॐ सरस्वत्यै नमः ।
❖ प्रार्िना ॐ सरस्वर्त शक्ु लवणे वीणा पुस्तक धाररर्ण ।
त्रैलोक्य वर्न्दते देर्व प्रसन्ना भव सविदा ॥
• कृ तेन अनेन पूजनेन िहासरस्वती देवी प्रीयताि् न िि ।

॥ कुबेर ( र्तजोरी ) पूजनम् ॥


• त्ततजोरी (संदक
ू ) के ऊपर स्वत्तस्तक बनाएं ।
• पच ं ोपचार या षोडशोपचार पजू न कर दें ।
❖ ध्यानम् आवाहयार्म देव त्वार्महायार्ह कृपां कुरु ।
कोशं वद्धिय र्नत्यं त्वं परररि सुरेश्वर ॥
❖ प्रार्िना धनाध्यिाय देवाय नर यानोप वेर्शने ।
नमस्ते राज राजाय कुबेराय महात्मने ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


22
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ तुला ( तराजू ) पूजनम् ॥


• त्तसन्दरू से तराजू के ऊपर स्वत्तस्तक बनाएं ।
• पंचोपचार या षोडशोपचार पूजन कर दें ।
❖ ध्यानम् ॐ नमस्ते सवि देवानां शर्क्तत्वे सत्यमार्श्रता ।
सार्िभूता जगद्धात्री र्नर्मिता र्वश्व योर्नना ॥ ॐ तुलार्धष्ठातृ देवताभ्यो नमः ।
❖ प्रार्िना ॐ त्वं तल ु े सवि देवानाम् प्रमाणर्मह कीर्तित ।
अत्स्वां पजू र्यष्यार्म धमािर्ि सि
ु हेतवे ॥

॥ दीपमार्लका ( दीपक ) पूजनम् ॥


• एक र्ाली या परात िें ११, २१ या उससे अत्तधक दीपक त्ततल के तेल से प्रज्वत्तलत
करके िहालक्ष्िी जी के पास रख दें ।
• पच ं ोपचार पजू न कर दें ।
❖ सक
ं ल्प अद्य शुभ पुण्य त्ततर्ौ अिुक गोिः अिुक नािाहं गृहे लक्ष्िी वृत्ति हेतवे अलक्ष्िी
त्तनस्सारणार्ाि् अखण्डदीप स्र्ापनं पूजनि् च कररष्ट्ये ।
❖ ध्यानम् ॐ भो दीप र्ब्ह्मरुप त्वं ह्यन्धकार र्वनाशक ।
इमां मया कृतां पूजां गृह्वन्तेजः प्रवधिय ॥ ॐ दीपावल्यै नमः ।
❖ प्रार्िना ॐ त्वं ज्योर्तस्त्वं रर्वश्चनद्रो र्वद्दु र्ग्नश्च तारका: ।
सवेषां ज्योर्तषां ज्योर्तदीपावल्यै नमो नम: ॥
❖ गज ध्यानम् ॐ गजराज नमस्तेस्तु नरकाणिवतारक ।
सुिदः पुत्र पौत्रादेः सविदा बृर्द्ध हेतवे ॥
❖ दूकान की पूजा ॐ र्वपर्ण त्वं महादेर्व धन धान्य प्रवर्धिर्न ।
मद्गहृ े सुयशो देर्ह धन धान्यार्दकं तर्ा ॥ त्तवपण्यत्तधष्ठातृ देवताभ्यो निः।
❖ भण्डार गृह ॐ सुवणिकुप्यं द्रव्याणां स्र्ानं कोसगृहं र्ह नः ।
प्रसादाद् धनदस्यैव र्नत्यं भवतु वृर्द्धमत ॥
❖ धान्य ॐ र्ब्ीह्यादीर्न च धान्यार्न प्रार्णनां प्रीणनाय वै ।
ऋषयः र्पतरो देवा ऋर्द्धं कुविन्तु तेषु नः ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


23
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ गणेश जी की आरती ॥
❖ जय गणेश जय गणेश जय गणेश देवा, माता जाकी पाविती, र्पता महादेवा ॥
❖ एक दंत दयावंत चार भुजाधारी । मस्तक र्संदूर सोहे, मुसे की सवारी ॥
जय गणेश जय गणेश जय गणेश देवा, माता जाकी पाविती, र्पता महादेवा ॥
❖ पान चढे फूल चढे और चढे मेवा। लड्डुवन का भोग लगे, संत करे सेवा ॥
जय गणेश जय गणेश जय गणेश देवा, माता जाकी पाविती, र्पता महादेवा ॥
❖ अंधन को आंि देत, कोर्ढयन को काया। बांझन को पुत्र देत, र्नधिन को माया ॥
जय गणेश जय गणेश जय गणेश देवा। माता जाकी पाविती, र्पता महादेवा ॥

॥ लक्ष्मीजी की आरती ॥
❖ ॐ जय लक्ष्मी माता मैया जय लक्ष्मी माता
तुमको र्नसर्दन सेवत, हर र्वष्णु र्वधाता ॥ ॐ जय लक्ष्मी माता....
❖ उमा, रमा, र्ब्म्हाणी, तमु जग की माता
सयू ि चद्रमं ा ध्यावत, नारद ऋर्ष गाता ॥ ॐ जय लक्ष्मी माता....
❖ दुगािरूप र्नरंजन, सि
ु संपर्ि दाता
जो कोई तुमको ध्याता, ऋर्द्ध र्सद्धी धन पाता ॥ ॐ जय लक्ष्मी माता....
❖ तमु पाताल र्नवासनी, तुम ही शभु दाता
कमिप्रभाव प्रकाशनी, भवर्नर्ध की त्राता ॥ ॐ जय लक्ष्मी माता....
❖ र्जस र्र तुम रहती, तहाँ सब सद्गुण आता
सब सभवं हो जाता, मन नहीं र्बराता ॥ ॐ जय लक्ष्मी माता....
❖ तमु र्बन यज्ञ ना होते, वस्त्र न हो पाता
िान पान का वैभव, सब तुमसे आता ॥ ॐ जय लक्ष्मी माता....
❖ शभ ु गण
ु मर्ं दर, सदुं र िीरर्नर्ध जाता
रत्न चतदु िश तमु र्बन, कोई नहीं पाता ॥ ॐ जय लक्ष्मी माता....
❖ महालक्ष्मी जी की आरती, जो कोई नर गाता
उर आंनद समाता, पाप उतर जाता ॥ ॐ जय लक्ष्मी माता....

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


24
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ जल आरती ॐ द्ौ: शार्न्तरन्तररि ಆ शार्न्त: पृथ्वी शार्न्तराप: शार्न्तरोषधय:


शार्न्त: वनस्पतय: शार्न्तर्विश्वेदेवा शार्न्तर्ब्िह्म शार्न्त: सवि ಆ शार्न्त:
शार्न्तरेव शार्न्त: सा मा शार्न्तरेर्ध ॥
❖ पुष्पांजर्ल या श्री: स्वयं सुकृर्तनां भवनेष्वलक्ष्मी:
पापात्मनां कृतर्धयां हृदयेषु बर्ु द्ध:।
श्रद्धा सतां कुलजनप्रभवस्य लज्जा
तां त्वां नता: स्म पररपालय देर्व र्वश्वम् ॥
• ॐ यज्ञेन यज्ञ मयजन्त देवा स्तार्न धमािर्ण प्रर्मान्यासन् ।
ते ह नाकं मर्हमानः सचन्त यत्र पूवे साध्याः सर्न्त देवाः ॥
• ॐ राधार्धराजाय प्रसह्य सार्हने । नमो वयं वैश्रणाय कुमिहे । समे
कामान् कामकामाय मह्यम् । कामेश्वरो वैश्रवणो ददातु । कुबेराय
वैश्रवणाय महाराजाय नम: ।
• ॐ स्वार्स्त साम्राज्यं भोज्यं स्वराज्यं वैराज्यं पारमेष्ठयं राज्यं महाराज्य
मार्धपत्यमयं समन्तपयाियी स्यात् साविभौम: । सावाियषु आन्तादा पराधाित ।
पर्ृ र्व्यै समद्रु पयािन्ताया एकरार्डर्त तदप्येष श्लोकोऽ र्भर्गतो मरुत: पररवेष्टारो
मरुतस्या वसन्नगृहे । आर्वर्ितस्य कामप्रेर्विश्वेदवे ा: सभासद इर्त:।
• ॐ र्वश्व तश्चक्िरुु त र्वश्वतो मि ु ो र्वश्वतो बाहरुु त र्वश्वतस्पात ।
सम्बाहूभ्यां धमर्त सम्पत्त्रैद्ािवा भूमी जनयंदेव एकः ॥
• नानासग ु र्न्ध पष्ु पार्ण यर्ा कालोिवार्न च ।
पष्ु पाजजर्लमिया दिं गहृ ाण परमेश्वर ॥
• ॐ श्री महालक्ष्म्यै च र्वद्महे र्वष्णु पत्न्यै च धीमर्ह तन्नो लक्ष्मी प्रचोदयात् ॥

❖ प्रदर्िणा ॐ ये तीर्ािर्न प्रचरर्न्त सृका हस्ता र्नषङ्र्गणः ।


तेषा ಆ सहि योजनेऽ वधन्वा र्नतन्मर्स ॥
• यार्न कार्न च पापार्न जन्मान्तर कृतार्न च ।
तार्न सवािर्ण नश्यन्तु प्रदर्िणं पदे पदे ॥
❖ समपिण अनेन कृ तेन पूजनेन भगवती िहालक्ष्िीदेवी प्रीयताि्, न िि ।
िहालक्ष्म्यै अपाणिस्तु ।
❖ आचायि दर्िणा अद्य पूवोच्चररत त्तवशेषण त्तवत्तशष्टायां शुभ पण्ू य त्ततर्ौ अिक ु गोिः अिुक नाम्नः
अत्तस्िन पुण्य पवात्तण आवात्तहत देवतादीनां पूजन प्रत्ततष्ठार्ाि् शुभ फल प्राप्त्यर्ं
इदं दत्तक्षणा द्रव्यं गोिाय शिाणे ब्राह्मणाय तभ्ु यं सप्रं ददे ।
मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270
25
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ र्वसजिन ॐ यान्तु देव गणः सवे, पूजामादाय मामकीम ।


इष्ट-काम-समद्ध ृ यर्ं, पनु रागमनाय च ॥
• ॐ गछछ गछछ सुरश्रेष्ठ स्वस्र्ाने परमेश्वर ।
यत्र र्ब्म्हादयो देवा: तत्र गछछ हुताशन ॥
❖ प्रार्िना प्रमादात् कुवितां कमि प्रछयवेता ध्वरेषु यत् ।
स्मरणादेव तर्िष्णो: सम्पूणि स्यार्दर्त श्रुर्त: ॥
• यस्य स्मत्ृ या च नामोक्त्या तपो यज्ञ र्क्रयार्दषु ।
न्यनू ं सम्पण
ू ितां यार्त सद्ो वन्दे तमछयतु म् ॥
ॐ त्तवष्ट्णवे निः । ॐ त्तवष्ट्णवे निः । ॐ त्तवष्ट्णवे निः ।
❖ आर्शवािद श्री विचिस्व मायुष्य मारोग्यं गावधात् पवमानं महीयते ।
धन धान्यं पशुं बहुपुत्र लाभं शतसंवत्सरे दीर्िमायु ।
• ॐ सफला सन्तु पूणाि : सन्तु मनोरर्ा : ।
शत्रूणां बर्ु द्ध नाशोस्तु र्मत्राणां मुदयस्तव ॥
• इदं फलं मया देव स्र्ार्पतम् पुरतस्तव ।
तेन मे सफला वार्िर् भवेत जन्मर्न जन्मर्न ॥

॥ श्री सूक्त ॥
❖ र्हरण्यवणां हररणीं सुवणिरजतिजाम् ।
चन्द्रां र्हरण्मयीं लक्ष्मीं जातवेदो म आवह ।।१।।
❖ तां म आवह जातवेदो लक्ष्मीमनपगार्मनीम् ।
यस्यां र्हरण्यं र्वन्देयं गामश्वं पुरुषानहम् ॥२॥
❖ अश्वपूवां रर्मध्यां हर्स्तनादप्रबोर्धनीम् ।
र्श्रयं देवीमुपह्वये श्रीमाि देवी जुषताम् ॥३॥
❖ कां सोर्स्मतां र्हरण्य प्राकारामाद्रां ज्वलन्तीं तृिां तपियन्तीम् ।
पद्मेर्स्र्तां पद्मवणां तार्महोपह्वये र्श्रयम् ॥४॥
❖ चन्द्रां प्रभासां यशसा ज्वलतं ीं र्श्रयं लोके देवजष्टु ामदु ाराम् ।
तां पर्द्मनीं शरणमहं प्रपद्े अलक्ष्मीमे नश्यतां त्वां वण ृ े ॥५॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


26
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ आर्दत्यवणे तपसोऽर्धजातो वनस्पर्तस्तव वृिोऽर् र्बल्वः ।


तस्य फलार्न तपसानुदन्तु मायान्तरा याश्च बाह्या अलक्ष्मीः ॥६॥
❖ उपैतु मां देवसिः कीर्तिश्च मर्णना सह ।
प्रादुभितू ोऽर्स्म राष्रेर्स्मन् र्कर्तिमृर्द्धं ददातु मे ॥७॥
❖ िर्ु त्पपासामलां ज्येष्ठामलक्ष्मीं नाशयाम्यहम् ।
अभूर्तमसमृर्द्धजच सवां र्नणिदु मे गृहात् ॥८॥
❖ गन्धिारां दुराधषां र्नत्यपुष्टां करीर्षणीम् ।
ईश्वरीं सविभूतानां तार्महोपह्वये र्श्रयम् ॥९॥
❖ मनसः काममाकूर्तं वाचः सत्यमशीमर्ह ।
पशूनां रूपमन्नस्य मर्य श्रीः श्रयतां यशः ॥१०॥
❖ कदिमेन प्रजाभूता मर्य सम्भव कदिम ।
र्श्रयं वासय मे कुले मातरं पद्ममार्लनीम् ॥११॥
❖ आपः सृजन्तु र्स्नग्धार्न र्चक्लीत वसमे गृहे ।
र्नच देवीं मातरं र्श्रयं वासय मे कुले ॥१२॥
❖ आद्रां पुष्कररणीं पुर्ष्टं र्पंगलां पद्ममार्लनीम् ।
चन्द्रां र्हरण्मयीं लक्ष्मीं जातवेदो म आवह ॥१३॥
❖ आद्रां यःकररणीं यर्ष्टं सुवणां हेममार्लनीम् ।
सूयाि र्हरण्मयीं लक्ष्मीं जातवेदो म आवह ॥१४॥
❖ तां म आवह जातवेदो लक्ष्मी मनप गार्मनीम् ।
यस्यां र्हरण्यं प्रभूतं गावो दास्योऽश्वान् र्वन्देयं पुरुषानहम् ॥१५॥
❖ यः शुर्चः प्रयतो भूत्वा जुहुयादाज्यमन्वहम् ।
सूक्तं पजचदशचं च श्रीकामः सततं जपेत् ॥१६॥

॥ इर्त ऋग्वेदे र्िलसूक्तेषु श्री सूक्तम् ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


27
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ लक्ष्मी सूक्त ॥
❖ पद्मानने पद्मर्वपद्मपत्रे पद्मर्प्रये पद्मदलायतार्ि ।
र्वश्वर्प्रये र्वश्वमनोनुकूले त्वत्पादपद्मं मर्य सं र्नधत्स्व ॥१॥
❖ पद्मानने पद्म ऊरू पद्मािी पद्मसम्भवे ।
तन्मेभजर्स पद्मािी येन सौख्यं लभाम्यहम् ॥२॥
❖ अश्वदायी गोदायी धनदायी महाधने ।
धनं मे जुषतां देर्व सविकामांश्च देर्ह मे ॥३॥
❖ पुत्रपौत्रं धनं धान्यं हस्त्यश्वार्दगवेरर्म् ।
प्रजानां भवर्स माता आयुष्मन्तं करोतु मे ॥४॥
❖ धनमर्ग्नधिनं वायध ु िनं सयू ो धनं वसःु ।
धनर्मन्द्रो बृहस्पर्तविरुणं धनमस्तु ते ॥५॥
❖ वैनतेय सोमं र्पब सोमं र्पबतु वृत्रहा ।
सोमं धनस्य सोर्मनो मह्यं ददातु सोर्मनः ॥६॥
❖ न क्रोधो न च मात्सयं न लोभो नाशुभा मर्तः।
भवर्न्त कृतपुण्यानां भक्तानां श्रीसूक्तं जपेत् ॥७॥
❖ सरर्सजर्नलये सरोजहस्ते धवलतराश ं कु गन्धमाल्यशोभे।
भगवर्त हररवल्लभे मनोज्ञे र्त्रभुवनभूर्तकरर प्रसीद मह्यम् ॥८॥
❖ र्वष्णुपत्नीं िमादेवीं माधवीं माधवर्प्रयाम् ।
लक्ष्मीं र्प्रयसिीं देवीं नमाम्यछयतु वल्लभाम् ॥९॥
❖ महालक्ष्मी च र्वद्महेर्वष्णुपत्नी च धीमर्ह ।
तन्नो लक्ष्मीः प्रचोदयात् ॥१०॥
❖ चन्द्रप्रभां लक्ष्मीमेशानीं सयू ाि भालं क्ष्मीमैश्वरीम् ।
चन्द्र सूयािर्ग्नसकं ाशां र्श्रयं देवीमुपास्महे ।।११।।
❖ श्रीवचिस्वमायुष्यमारोग्यमार्वधाछछोभमानं महीयते ।
धान्यं धनं पशुं बहपु त्रु लाभं शतसवं त्सरं दीर्िमायःु ॥१२॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


28
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ कनकधार स्तोत्रम् ॥
❖ अङ्गं हरेः पुलकभूषणमाश्रयन्ती, भृङ्गाङ्गनेव मुकुलाभरणं तमालम् ।
अङ्गीकृतार्िलर्वभूर्तरपाङ्गलीला, माङ्गल्यदाऽस्तु मम मङ्गलदेवतायाः॥१॥
❖ मुग्धा मुहुर्विदधती वदने मुरारेः, प्रेमत्रपाप्रर्णर्हतार्न गतागतार्न ।
माला दृशोमिधुकरीव महोत्पले या, सा मे र्श्रयं र्दशतु सागरसंभवायाः ॥२॥
❖ र्वश्वामरेन्द्रपदर्वभ्रमदानदिं, आनन्दहेतुरर्धकं मुरर्वर्िषोऽर्प ।
ईषर्न्नषीदतु मर्य िणमीिणाधिम,् इन्दीवरोदरसहोदरर्मर्न्दरायाः ॥३॥
❖ आमीर्लतािमर्धगम्य मुदा मक ु ु न्दं, आनन्दकन्दमर्नमेषमनङ्गतन्त्रम् ।
आके करर्स्र्तकनीर्नकपक्ष्मनेत्रं, भूत्यै भवेन्मम भज
ु ङ्गशयाङ्गनायाः ॥४॥
❖ बाह्वन्तरे मधुर्जतः र्श्रतकौस्तुभे या, हारावलीव हररनीलमयी र्वभार्त ।
कामप्रदा भगवतोऽर्प कटािमाला, कल्याणमावहतु मे कमलालयायाः ॥५॥
❖ कालाम्बदु ार्ललर्लतोरर्स कै टभारेः, धाराधरे स्फुरर्त या तर्डदङ्गनेव ।
मातुस्समस्तजगतां महनीयमूर्तिः, भद्रार्ण मे र्दशतु भागिवनन्दनायाः ॥६॥
❖ प्रािं पदं प्रर्मतः िलु यत्प्रभावात्, माङ्गल्यभार्ज मधुमार्र्र्न मन्मर्ेन ।
मय्यापतेिर्दह मन्र्रमीिणाधं, मन्दालसं च मकरालयकन्यकायाः ॥७॥
❖ दद्ाद्दयानुपवनो द्रर्वणाम्बुधारां, अर्स्मन्नर्कजचनर्वहङ्गर्शशौ र्वषण्णे ।
दुष्कमिधमिमपनीय र्चराय दूर,ं नारायणप्रणर्यनीनयनाम्बुवाहः ॥८॥
❖ इष्टार्वर्शष्टमतयोऽर्प यया दयाद्रि-, दृष्ट्या र्त्रर्वष्टपपदं सुलभं लभन्ते ।
दृर्ष्टः प्रहृष्टकमलोदरदीर्िररष्टा,ं पर्ु ष्टं कृषीष्ट मम पुष्करर्वष्टरायाः ॥९॥
❖ गीदेवतेर्त गरुडध्वजसन्ु दरीर्त, शाकम्भरीर्त शर्शशेिरवल्लभेर्त ।
सृर्ष्टर्स्र्र्तप्रलयके र्लषु संर्स्र्तायै, तस्यै नमर्स्त्रभवु नैकगुरोस्तरुण्यै ॥१०॥
❖ श्रत्ु यै नमोऽस्तु शभ
ु कमिफलप्रसत्ू यै, रत्यै नमोऽस्तु रमणीयगणु ाणिवायै ।
शक्त्यै नमोऽस्तु शतपत्रर्नके तनायै, पुष्ट्यै नमोऽस्तु पुरुषोिमवल्लभायै ॥११॥
❖ नमोऽस्तु नालीकर्नभाननायै, नमोऽस्तु दुग्धोदर्धजन्मभम्ू यै ।
नमोऽस्तु सोमामृतसोदरायै, नमोऽस्तु नारायणवल्लभायै ॥१२॥
मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270
29
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

❖ सम्पत्करार्ण सकलेर्न्द्रयनन्दनार्न, साम्राज्यदानर्वभवार्न सरोरुहार्ि ।


त्विन्दनार्न दुररतोद्धरणोद्तार्न, मामेव मातरर्नशं कलयन्तु मान्ये ॥१३॥
❖ यत्कटािसमपु ासनार्वर्धः, सेवकस्य सकलार्िसपं दः ।
संतनोर्त वचनाङ्गमानसैः, त्वां मुराररहृदयेश्वरीं भजे ॥१४॥
❖ सरर्सजर्नलये सरोजहस्ते, धवलतमांशुकगन्धमाल्यशोभे ।
भगवर्त हररवल्लभे मनोज्ञे, र्त्रभुवनभूर्तकरर प्रसीद मह्यम् ॥१५॥
❖ र्दग् हर्स्तर्भः कनककुंभमुिावसृष्ट-, स्ववािर्हनीर्वमलचारुजलप्लुताङ्गीम् ।
प्रातनिमार्म जगतां जननीमशेष, लोकार्धनार्गृर्हणीममृतार्ब्ध पत्रु ीम् ॥१६॥
❖ कमले कमलािवल्लभे त्व,ं करुणापूरतरङ्र्गतैरपाङ्गैः ।
अवलोकय मामर्कजचनानां, प्रर्मं पात्रमकृर्त्रमं दयायाः ॥१७॥
❖ स्तवु र्न्त ये स्तुर्तर्भरमीर्भरन्वहं, त्रयीमयीं र्त्रभुवनमातरं रमाम् ।
गुणार्धका गुरुतरभाग्यभार्गनो, भवर्न्त ते भुर्व बधु भार्वताशयाः ॥१८॥
॥ इर्त श्रीमछछङ्कराचायिकृतश्रीकनकधारास्तोत्रं सम्पण
ू िम् ॥

॥ महालक्ष्मी अष्टकम् ॥
❖ नमस्तेस्तु महामाये श्रीपीठे सुरपूर्जते । शङ्ि चक्र गदा हस्ते महालर्क्ष्म नमोस्तु ते ॥१॥
❖ नमस्ते गरुडारूढे कोलासुर भयङ्करर । सविपाप हरे देर्व महालर्क्ष्म नमोस्तु ते ॥२॥
❖ सविज्ञे सविवरदे सविदुष्ट भयङ्करर । सविदु:ि हरे देर्व महालर्क्ष्म नमोस्तु ते ॥३॥
❖ र्सर्द्ध बर्ु द्धप्रदे देर्व भर्ु क्त मर्ु क्त प्रदार्यर्न । मन्त्रमतु े सदा देर्व महालर्क्ष्म नमोस्तु ते ॥४॥
❖ आद्न्तर र्हते देर्व आद् शर्क्त महेश्वरर । योगजे योगसम्भतू े महालर्क्ष्म नमोस्तु ते ॥५॥
❖ स्र्लू सक्ष्ू म महारौद्रे महाशर्क्त महोदरे । महापाप हरे देर्व महालर्क्ष्म नमोस्तु ते ॥६॥
❖ पद्मासनर्स्र्ते देर्व परर्ब्ह्म स्वरूर्पर्ण । परमेर्श जगन्मातमिहालर्क्ष्म नमोस्तु ते ॥७॥
❖ श्वेताम्बरधरे देर्व नानालङ्कार भूर्षते । जगर्त्स्र्ते जगन्मातमिहालर्क्ष्म नमोस्तु ते ॥८॥
❖ महालक्ष्म्यष्टकं स्तोत्रं य: पठे िर्क्तमान्नर: । सविर्सर्द्धमवाप्नोर्त राज्यं प्राप्नोर्त सविदा ॥९॥
❖ एककाले पठे र्न्नत्यं महापापर्वनाशनम् । र्िकालं य: पठे र्न्नत्यं धनधान्यसमर्न्वत: ॥१०॥
❖ र्त्रकालं य: पठे र्न्नत्यं महाशत्रुर्वनाशनम् । महालक्ष्मीभिवेर्न्नत्यं प्रसन्ना वरदा शभ ु ा ॥११॥
॥ इर्त इन्द्र कृतम् महालक्ष्म्यष्टकम् सम्पूणिम् ॥

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


30
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

॥ महालक्ष्मी पूजा की सामग्री ॥

1. अबीर 1 पैकेट 27. गन्ना 53. पाटला 3 नग


2. गुलाल 1 पैकेट 28. हल्दी गांठ 11 नग 54. पंचामृत - दुध, दही, र्ी,
3. कुमकुम 1 पैकेट 29. कमलबीज 21 नग सक्कर, मधु
4. हल्दी 1 पैकेट 30. िडा धर्नया 50 ग्राम 55. पंचमेवा
5. र्संदूर 1 पैकेट 31. पीली सरसो 25 ग्राम 56. फल पांच प्रकार के
6. अष्टगध ं 1 र्डब्बी 32. गडु 57. फूल (त्तिक्स) 1 र्कलो
7. के शर 33. गरी गोला 58. हार 5 नग
8. सुपारी 35 नग 34. र्तल का तेल 250 ग्राम 59. दूवाि
9. लौंग 10 ग्राम 35. र्ी 250 ग्राम 60. तल ु सी
10. इलायची 10 ग्राम 36. शक्कर 100 ग्राम 61. बेलपत्र
11. शहद 50 ग्राम 37. बतासा 62. कमल फूल
12. इत्र 1 र्सर्स 38. धान का लावा 63. आम पता
13. गंगाजल 1 बोतल 39. गणपर्त मूर्ति 64. पान 25 पिा
14. गोमूत्र 1 बोतल 40. लक्ष्मी मर्ू ति 65. प्रसाद - र्मठाई
15. जनेऊ 4 नग 41. र्सक्के चादं ी के 66. दीया 21 नग
16. मौली 2 बंडल 42. कलश 4 नग 67. सविऔसधी
17. नाररयल 3 नग 43. कटोरी 12 नग 68. लाल कपडा 1.25 मीटर
18. अगरबिी 1 पैकेट 44. चम्मच 6 नग 69. सफे द कपडा 1.25 मीटर
19. कपरू 50 ग्राम 45. लोटा 1 नग 70. हरा कपडा 1.25 मीटर
20. मार्चस 46. र्ाली 6 नग 71. गठजोड कपडा
21. रुई 1 पैकेट 47. र्गलास 2 नग 72. आसन
22. धुप 1 पैकेट 48. पंचपात्र 73. नेपकीन
23. दोना 1 बंडल 49. आचमनी 74. धोती - 2 (गणेश, नवग्रह)
24. चावल 1.25 र्कलो 50. तरभाणा 75. साडी - 3 (काली, लक्ष्मी, सरस्वती)
25. गेहुं 1.25 र्कलो 51. र्दया 1 नग 76. श्रृंगार - माता जी हेतु
26. मुंग 1.25 र्कलो 52. चौकी 3 नग

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


31
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

।। पंच र्दवसीय दीपावली महोत्सव एवं कर्ा ।।


1. धनतेरस
• उिरीभारत िें कात्तताक कृ ष्ट्णपक्ष की ियोदशी त्ततत्तर् के त्तदन धनतेरस का पवा पूरी श्िा व त्तवश्वास से िनाया जाता है.
• धन ियोदशी के त्तदन धनवंतरी देव का जन्ि हुआ र्ा. धनवंतरी देव, देवताओ ं के त्तचत्तकत्सकों के देव है. यही कारण
है त्तक इस त्तदन त्तचत्तकत्सा जगत िें बडी-बडी योजनाएं प्रारम्भ की जाती है ।
• देव धनवन्तरी, देवी लक्ष्िी जी और धन के देवता कुबेर के पज ू न की परम्परा है.
• इस त्तदन यिदेव को भी दीपदान त्तकया जाता है. इस त्तदन यिदेव की पूजा करने से घर िें असिय िृत्यु का भय नहीं
रहता है.
• धन ियोदशी के त्तदन यिदेव की पूजा करने के बाद घर के िुख्य द्वार पर दत्तक्षण त्तदशा की ओर िुख वाला दीपक पूरी
रात्ति जलाना चात्तहए. इस दीपक िें कुछ पैसा व कौडी भी डाली जाती है ।
• धन तेरस की पूजा शुभ िुहुता िें करनी चात्तहए. सबसे पहले तेरह दीपक जला कर त्ततजोरी िें कुबेर का पूजन करना
चात्तहए. एवं इसके सार् सप्तधान्य गेंहूं, उडद, िूंग, चना, जौ, चावल और िसूर है. की पूजा की जाती है
• इस त्तदन लक्ष्िी जी व गणेश जी की चादं ी की प्रत्ततिा, चादं ी के त्तसक्का, नये उपहार, बतान व गहनों की खरीदारी
करना शुभ रहता है.
• प्रार्िना यिाय कुबेराय वैश्रवणाय धन-धान्य अर्धपतये
धन-धान्य समर्ृ द्ध मे देर्ह दापय स्वाहा ।

धनतेरस की कर्ा
एक त्तकवदन्ती के अनुसार एक राज्य िें एक राजा र्ा, कई वषों तक प्रत्ततक्षा करने के बाद, उसके यहां पुि
संतान त्तक प्रात्तप्त हुई. राजा के पिु के बारे िें त्तकसी ज्योत्ततषी ने यह कहा त्तक, बालक का त्तववाह त्तजस त्तदन भी होगा,
उसके चार त्तदन बाद ही इसकी िृत्य ् ु हो जायेगी.
ज्योत्ततषी की यह बात सुनकर राजा को बेहद द:ु ख हुआ, ओर ऎसी घटना से बचने के त्तलये उसने राजकुिार
को ऎसी जगह पर भेज त्तदया, जहां आस-पास कोई स्त्री न रहती हो, एक त्तदन वहां से एक राजकुिारी गुजरी, राजकुिार
और राजकुिारी दोनों ने एक दसू रे को देखा, दोनों एक दसू रे को देख कर िोत्तहत हो गये, और उन्होने आपस िें त्तववाह
कर त्तलया.
ज्योत्ततषी की भत्तवष्ट्यवाणी के अनसु ार िीक चार त्तदन बाद यिदतू राजकुिार के प्राण लेने आ पहुच ं .ें यिदतू को
देख कर राजकुिार की पत्नी त्तवलाप करने लगी. यह देख यिदतू ने यिराज से त्तवनती की और कहा की इसके प्राण
बचाने का कोई उपाय बताईयें. इस पर यिराज ने कहा की जो प्राणी कात्तताक कृ ्ष्ट्ण पक्ष की ियोदशी की रात िें जो
प्राणी िेरा पूजन करके दीप िाला से दत्तक्षण त्तदशा की ओर िुंह वाला दीपक जलायेगा, उसे कभी अकाल िृत्यु का भय
नहीं रहेगा. तभी से इस त्तदन घर से बाहर दत्तक्षण त्तदशा की ओर दीप जलाये जाते है.

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


32
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

2. नरक चतुदिशी / रूप चौदस / छोटी दीपावली


दीपावली पवा के िीक एक त्तदन पहले िनाई जाने वाली नरक चतदु श ा ी को छोटी दीवाली, रूप चौदस और
काली चतदु ाशी भी कहा जाता है। िान्यता है त्तक कात्तताक कृ ष्ट्ण चतदु ाशी के त्तवत्तध-त्तवधान से पजू ा करने वाले व्यत्ति को
सभी पापों से ित्तु ि त्तिल जाती है।
कात्तताक कृ ष्ट्ण चतुदाशी के त्तदन अपने घर के िुख्य द्वार के बाहर यि के नाि का चौिुखा तेल का दीपक जलाते
हैं। त्तजससे अकाल िृत्यु कभी न आए ।
इस त्तदन त्तनशीर् काल (अधारात्ति का सिय) िें घर से बेकार के सािान फें क देना चात्तहए । इस परंपरा को
दाररद्रय त्तन: सारण कहा जाता है। िान्यता है त्तक नरक चतुदाशी के अगले त्तदन दीपावली पर लक्ष्िी जी घर िें प्रवेश
करती है, इसत्तलए दररद्रय यात्तन गंदगी को घर से त्तनकाल देना चात्तहए।
कात्तताक कृ ष्ट्ण चतुदाशी को प्रातःकाल 'अपािागा' और 'चकबक' को स्नान के सिय िस्तक पर घुिाना चात्तहये।
इससे नरक के भय का नाश होता है। उस सिय त्तनम्न प्रकार से प्रार्ाना करे
• प्रार्िना सीता-लोष्ट-सहा-युक्त: सकण्टक-दलार्न्वत: ।
हर पापमपामागि भ्राम्यमाण: पुन: पुन: ।।
नरक चतुदिशी कर्ा
एक कर्ा के अनुसार आज के त्तदन ही भगवान श्ीकृ ष्ट्ण ने अत्याचारी और दरु ाचारी असुर नरकासुर का वध
त्तकया र्ा और सोलह हजार एक सौ कन्याओ ं को नरकासुर के बंदी गृह से िि ु कर उन्हें सम्िान प्रदान त्तकया र्ा। इस
उपलक्ष्य िें दीयों की बारात सजाई जाती है।
इस त्तदन के व्रत और पूजा के संदभा िें एक दसू री कर्ा यह है त्तक रंत्तत देव नािक एक पुण्यात्िा और धिाात्िा
राजा र्े। उन्होंने अनजाने िें भी कोई पाप नहीं त्तकया र्ा लेत्तकन जब िृत्यु का सिय आया तो उनके सिक्ष यिदतू आ
खड़े हुए।
यिदतू को सािने देख राजा अचत्तं भत हुए और बोले िैंने तो कभी कोई पाप किा नहीं त्तकया त्तफर आप लोग
िझु े लेने क्यों आए हो क्योंत्तक आपके यहां आने का ितलब है त्तक िझु े नका जाना होगा। आप िझु पर कृ पा करें और
बताएं त्तक िेरे त्तकस अपराध के कारण िझु े नरक जाना पड़ रहा है।
यह सुनकर यिदतू ने कहा त्तक हे राजन् एक बार आपके द्वार से एक बार एक ब्राह्मण भख ू ा लौट गया र्ा,यह
उसी पापकिा का फल है। इसके बाद राजा ने यिदतू से एक वषा सिय िांगा। तब यिदतू ों ने राजा को एक वषा की
िोहलत दे दी। राजा अपनी परेशानी लेकर र्त्तषयों के पास पहुचं े और उन्हें अपनी सारी कहानी सुनाकर उनसे इस पाप
से िुत्ति का क्या उपाय पूछा।
तब र्त्तष ने उन्हें बताया त्तक कात्तताक िास की कृ ष्ट्ण पक्ष की चतुदश ा ी का व्रत करें और ब्राह्मणों को भोजन
करवा कर उनके प्रत्तत हुए अपने अपराधों के त्तलए क्षिा याचना करें। राजा ने वैसा ही त्तकया जैसा र्त्तषयों ने उन्हें
बताया।
इस प्रकार राजा पाप िुि हुए और उन्हें त्तवष्ट्णु लोक िें स्र्ान प्राप्त हुआ। उस त्तदन से पाप और नका से िुत्ति हेतु
भल ू ोक िें कात्तताक चतदु ाशी के त्तदन का व्रत प्रचत्तलत है।
मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270
33
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

3. अमावस्या / लक्ष्मी पूजन


• लक्ष्मी जी और साहूकार की बेटी की कर्ा
एक गांव िें एक साहूकार र्ा, उसकी बेटी प्रत्ततत्तदन पीपल पर जल चढाने जाती र्ी. उस पेड पर लक्ष्िी जी का
वास र्ा. एक त्तदन लक्ष्िी जी ने लडकी से कहा िैं तुम्हारी त्तिि बनना चाहती हूाँ. लडकी ने कहा की िैं अपने त्तपता से
पूछ कर बताऊंगी. यह बात उसने अपने त्तपता को बताई, तो त्तपता ने हां कर दी. दसू र त्तदन से साहूकार की बेटी ने सहेली
बनना स्वीकार कर त्तलया.
दोनों अच्छे त्तििों की तरह आपस िें बातचीत करने लगी. एक त्तदन लक्ष्िीजी साहूकार की बेटी को अपने घर
ले गई. अपने घर िें लक्ष्िी जी उसका त्तदल खोल कर स्वागत त्तकया. उसे अनेक प्रकार के भोजन परोसे । भोजन के
उपरान्त लडकी घर लौटने लगी तो, लक्ष्िी जी ने प्रश्न त्तकया त्तक अब तुि िुझे कब अपने घर बुलाओगी । लडकी ने
लक्ष्िी जी को अपने घर बल ु ा तो त्तलया, त्तकन्तु अपने घर की आत्तर्ाक त्तस्र्त्तत देख कर वह उदास हो गई.
साहूकार ने अपनी बेटी को उदास देखा तो उसने अपनी बेटी को कहा त्तक तू फौरन त्तिट्टी से चौका लगा कर
साफ-सफाई कर. चार बिी के िुख वाला त्तदया जला, और लक्ष्िी जी का नाि लेकर बैि जा. उसी सिय एक चील
त्तकसी रानी का नौलखा हार लेकर उसके पास डाल गया. लडकी ने उस हार को बेचकर सोने की चौकी, र्ार, और
भोजन की तैयारी की.
र्ोडी देर िें श्ी गणेश के सार् लक्ष्िी जी उसके घर आ गई. साहूकार की बेटी ने दोनों की खूब सेवा की,
उसकी खात्ततर से लक्ष्िी जी बहुत प्रसन्न हुई. और साहूकार बहुत अिीर बन गया ।

• श्री राम का अयोध्या वापस आना


धात्तिाक ग्रन्र् रािायण िें यह कहा गया त्तक जब 14 वषा का वनवास काट कर राजा राि, लक ं ा नरेश रावण का
वध कर, वापस अयोध्या आये र्े, उनके आने की खुशी िें अयोध्या वात्तसयो ने अयोध्या को दीयों से सजाया र्ा.
अपने भगवान के आने की खुशी िें अयोध्या नगरी दीयों की रोशनी िें जगिगा उिी र्ी.
एक अन्य कर्ा के अनुसार भगवान कृ ष्ट्ण ने दीपावली से एक त्तदन पहले नरकासुर का वध त्तकया र्ा. नरकासुर
एक दानव र्ा और उसके पृथ्वी लोक को उसके आतक ं से िि
ु त्तकया र्ा. बुराई पर अच्छाई की जीत के प्रतीक के रुप
िें भी दीपावली पवा िनाया जाता है ।

• इन्द्र और बर्ल कर्ा


एक बार देवताओ ं के राजा इन्द्र से डर कर राक्षस राज बत्तल कहीं जाकर छुप गयें. देवराज इन्द्र दैत्य राज को
ढूंढते- ढूंढते एक खाली घर िें पहुंचे, वहां बत्तल गधे के रुप िें छुपे हुए र्ें. दोनों की आपस िें बातचीत होने लगी. उसी
सिय दैत्यराज बत्तल के शरीर से एक स्त्री बाहर त्तनकली, ी़ देव राज इन्द्र के पछ ू ने पर स्त्री ने कहा की िै, देवी लक्ष्िी हूं,
और दैत्यों को छोड्कर, िैं जा रही हूं ।स्वभाव वश एक स्र्ान पर त्तटककर नहीं रहती हूं ।
त्तकन्तु िैं उसी स्र्ान पर त्तस्र्र होकर रहती हूाँ, जहां सत्य, दान, व्रत, तप, पराक्रि तर्ा धिा रह्ते है. जो व्यत्ति
सत्यवादी होता है, त्तजतेत्तन्द्रय होता है, ब्राह्मणों का त्तहतैषी होत है, धि की ियाादा का पालन करता है, उपवास व तप

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


34
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

करता है, प्रत्ततत्तदन सूयोदय से पहले जागता है, और सिय से सोता है, दीन- दत्तु खयों, अनार्ों, वृि, रोगी और
शत्तिहीनों को सताते नहीं है । अपने गरुु ओ ं की आज्ञा का पालन करता है. त्तििों से प्रेि व्यवहार करता है. आलस्य,
त्तनद्रा, अप्रसन्नता, असतं ोष, कािक ु ता और त्तववेकहीनता आत्तद बरु े गणु त्तजसिें नहीं होते है. उसी के यहां िैं त्तनवास
करती हूाँ. इस प्रकार यह स्पष्ट है त्तक लक्ष्िी जी के वल वहीं स्र्ायी रुप से त्तनवास करती है, जहां उपरोि गणु यिु व्यत्ति
त्तनवास करते है ।

4. गोवधिन / अन्नकूट पवि


गोवधान पवा प्रत्येक वषा कार्तिक मास शक्ु ल पि की प्रर्तपदा र्तर्र् को श्िा व त्तवश्वास के सार् िनाया
जाता है । गोवधान पूजा के त्तदन ही अन्नकूट पवा भी िनाया जाता है. दोनों पवा का अपना- अपना िहत्व है. गोवधान
पूजा त्तवशेष रुप से श्ी कृ ष्ट्ण से जुडे हुए स्र्लों पर िनाया जाता है ।
इसिें िर्ुरा, काशी, गोकुल, वृन्दावन आत्तद है. इस त्तदन घर के आाँगन िें गोवधान पवात की रचना की जाती है.
यहां पर गोवधान पवात उिाये हुए, भगवान श्ी कृ ष्ट्ण के सार् सार् उसके गाय, बछडे, गोत्तपया, नवाले आत्तद भी बनाये
जाते है. और इन सबको िोर पख ं ों से सजाया जाता है.
यह त्तदन गौ त्तदवस के रुप िें भी िनाया जाता है. एक िान्यता के अनुसार इस त्तदन गायों की सेवा करने से
कल्याण होता है. गायों को प्रात: स्नान करा कर, उन्हें कुिकुि, अक्षत, फूल-िालाओ ं से सजाया जाता है.

गोवधिन पूजा कर्ा


गोवधान पूजा के त्तवषय िें एक कर्ा प्रत्तसि है. जब भगवान श्ी कृ ष्ट्ण अपनी गोत्तपयों और नवालों के सार् गायं
चराते र्े. गायों को चराते हुए श्ी कृ ष्ट्ण जब गोवधान पवात पर पहुचं े तो गोत्तपयां 56 प्रकार के भोजन बनाकर बडे उत्साह
से नाच-गा रही र्ी. पछ ू ने पर िालिू हुआ त्तक यह सब देवराज इन्द्र की पजू ा करने के त्तलये त्तकया जा रहा है. देवराज
इन्द्र प्रसन्न होने पर हिारे गावं िें वषाा करेगें. त्तजससे अन्न पैदा होगा. इस पर भगवान श्ी कृ ष्ट्ण ने सिझाया त्तक इससे
अच्छे तो हिारे पवात है, जो हिारी गायों को भोजन देते है ।
ब्रज के लोगों ने श्ी कृ ष्ट्ण की बात िानी और गोवधान पवात की पूजा प्रारम्भ कर दी. जब इन्द्र देव ने देखा त्तक
सभी लोग िेरी पूजा करने के स्र्ान पर गोवधान पवात की पूजा कर रहे है, तो उन्हें अच्छा नहीं लगा. इन्द्र गस्ु से िें आयें,
और िेघों को आज्ञा दीकी वे गोकुल िें जाकर खूब बरसे, त्तजससे वहां का जीवन अस्त-व्यस्त हो जायें ।
अपने देव का आदेश पाकर िेघ ब्रजभूत्ति िें िूसलाधार बाररश करने लगें. यह देख कर सभी भयभीत हो गयें.
ओर दौड कर श्ीकृ ष्ट्ण की शरण िें पहुचं ें, श्ीकृ ष्ट्ण से सभी को गोवधान पवात की शरण िें चलने को कहा. जब सब
गोवधान पवात के त्तनकट पहुंचे तो श्ीकृ ष्ट्ण ने गोवधान को अपनी कत्तनष्ट्का अगं ूली पर उिा त्तलया. सभी ब्रजवासी भाग
कर गोवधान पवात की नीचे चले गयें. ब्रजवात्तसयों पर एक बदूं भी जल नहीं त्तगरा. यह देखकर इन्द्रदेव को अपनी गलती
का अहसास हुआ. और वे श्ीकृ ष्ट्ण से क्षिा िागं ने लगें. सात त्तदन बाद श्ीकृ ष्ट्ण ने गोवधान पवात नीचे रखा और
ब्रजवासीयों को प्रत्ततवषा गोवधान पूजा और अन्नकूट पवा िनाने को कहा. तभी से यह पवा इस त्तदन िनाया जाताहै

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270


35
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

अन्नकूट पवि
अन्नकूट पवा भी गोवधान पवा से ही सबं त्तन्धत है. इस त्तदन 56 प्रकार की सत्तब्जयों को त्तिलाकर एक भोजन
तैयार त्तकया जाता है, त्तजसे 56 भोग की सज्ञं ा दी जाती है. यह पवा त्तवशेष रुप से प्रकृ त्तत को उसकी कृ पा के त्तलये
धन्यवाद करने का त्तदन है. इस िहोत्सव के त्तवषय िें कहा जाता है त्तक इस पवा का आयोजन व दशान करने िाि से
व्यत्ति को अन्न की किी नहीं होती है. उसपर अन्नपूणाा की कृ पा सदैव बनी रहती है ।
अन्नकूट एक प्रकार से सािूत्तहक भोज का त्तदन है. इसिें पूरे पररवार, वंश व सिाज के लोग एक जगह बनाई
गई रसोई को भगवान को अपान करने के बाद प्रसाद स्वरुप ग्रहण करते है. काशी के लगभग सभी देवालयों िें कात्तताक
िास िें अन्नकूट करने त्तक परम्परा है. काशी के त्तवश्वनार् िंत्तदर िें लड्डूओ ं से बनाये गये त्तशवालय की भव्य झांकी के
सार् त्तवत्तवध पकवान बनाये जाते है ।

5. भाई दूज / यम र्ितीया पवि


कार्तिक मास के शुक्ल पक्ष की र्ितीया र्तर्र् के त्तलये भाई दजू का पवा बडी धूिधाि से िनाया जाता है।
भाई दजू को यि त्तद्वतीया के नाि से भी जाना जाता है.
भाई दजू पवा भाईयों के प्रत्तत बहनों के श्िा व त्तवश्वास का पवा है. इस पवा को बहनें अपने भाईयों के िार्े पर
त्ततलक लगा कर िनाती है. और भगवान से अपने भाइयोंकी लम्बी आयु की कािना करती है. बदले िें भाई अपनी
बहन त्तक रक्षा का वचन देता है. इस त्तदन भाई का अपनी बहन के घर भोजन करना त्तवशेष रुप से शुभ होता है.
यह पवा दीपावली दो त्तदन बाद िनाया जाता है. इस पवा पर यि देव की पूजा भी की जाती है. एक िान्यता के
अनुसार इस त्तदन जो यि देव की उपासना करता है, उसे असिय िृत्यु का भय नहीं रहता है.

भाई दजू के त्तवषय िें िान्यता


एक पौरात्तणक िान्यता के अनसु ार यिनु ा ने इसी त्तदन अपने भाई यिराज की लम्बी आयु के त्तलये व्रत त्तकया
र्ा, यि देवता ने अपनी बहन को इसी त्तदन दशान त्तदये र्ें. यि की बहन यिुना अपनी बहन से त्तिलने के त्तलये
अत्यत्तधक व्याकुल र्ी. अपने भाई के दशान कर यिुना बेहद प्रसन्न हुई. यिुना ने प्रसन्न होकर अपने भाई की बहुत
आवभगत की. और उन्हें अन्नकूट का भोजन त्तखलाया र्ा । यि ने प्रसन्न होकर उसे वरदा त्तदया त्तक इस त्तदन अगर
भाई-बहन दोनों एक सार् यिुना नदी िें स्नान करेगें, तो उन्हें िुत्ति प्राप्त होगी ।
इसी कारण से यिुना नदी िें भाई-बहन के सार् स्नान करने का बडा िहत्व है. इसके अलावा यिुना ने अपने
भाई से वचन त्तलया त्तक आज के त्तदन हर भाई को अपनी बहन के घर जाना चात्तहए. तभी से भाई दजू िनाने की प्रर्ा
चली आ रही है ।

भाई दूज र्वर्ध- र्वधान


भाई दजू पवा पर बहनें प्रात: स्नान कर, अपने ईष्ट देव का पूजन करती है. और भाई के आने पर उसे उपयुि
स्र्ान देते हुए. चावल के आटे से चौक तैयार करती है. इस चौक पर भाई को बैिाया जाता है. बहनें भाइयों के िार्े पर
त्ततलक और हार् िें कलावा बांधती है । भाई की हर्ेली पर बहने चावल का घोल लगाती है. उसके ऊपर त्तसन्दरु
मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270
36
कार्तिक कृ ष्ण धनत्रयोदशी - 25.10.2019 र्दपावली पूजन पद्धर्त

लगाकर कद्दु के फूल, पान, सुपारी, िुद्रा आत्तद हार्ों पर रख कर धीरे धीरे हार्ों पर पानी छोडते हुए िंि बोला जाता है
। ओर भाईयों त्तक आरती उतारती है. भाई को िाखन - त्तिश्ी त्तखलाती है. भाई अपनी बहन को उपहार देते है.
सध्ं या के सिय बहनें यिराज के नाि से चौिख ु दीया जलाकर घर के बाहर दीये का िख ु दत्तक्षण त्तदशा की ओर
करके रख देती है. देश के अलग- अलग त्तहस्सो िें इस परम्परा िें कुछ न कुछ अतं र आ ही जाता है ।

मानव र्वकास फाउन्डेशन - मुम्बई आचायि अर्िलेश र्िवेदी - 9820611270

You might also like

pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy