OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU TANILI ÇOCUKLARIN ANNELERİNİN

SOSYAL DESTEK İLE STRES VE TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ ARASINDAKİ

İLİŞKİ

ÇGE Uzmanı Selin Şit Elgin

Prof. Dr. Nefise Semra Erkan

Abstract: The purpose of this study is to reveal the relationship between social
support perception and stress and burnout levels of mothers with children
diagnosed with autism spectrum disorder (ASD). The sample of the research
consists of 150 mothers with children diagnosed with ASD who received
counseling services in 2022. The data of the study were collected using Personal
Information Form, Multidimensional Scale of Perceived Social Support, Perceived
Stress Scale and Maslach Burnout Scale. SPSS 21 Package Program was used for
the analysis of the data. Parametric and non-parametric statistical analyzes were
carried out within the scope of the distribution of the data. In the analysis of the
data, t-test, Pearson Correlation test, one-way analysis of variance (ANOVA) and
Post-Hoc test statistics were used. The findings of the study revealed that social
support perceptions of mothers with children with ASD predicted stress and
burnout, in other words, there was a significant relationship between social support
perceptions and stress and burnout. In the study, it was also determined that there
was a statistically significant relationship between the mothers' age, marital status,
education level, the number of children they had and their average monthly income,
and the perception of social support, stress and burnout.
Keywords: autism spectrum disorder, perception of social support, stress, burnout,
level

Selin Şit Elgin, Danışman: Prof. Dr. Nefise Semra Erkan, İstanbul Gelişim Üniversitesi-Sağlık
Bilimleri Fakültesi-Çocuk Gelişimi Bölümü, https://orcid.org/0009-0000-5562-9568. Email:

Prof. Dr. Nefise Semra Erkan: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,
İstanbul, Türkiye, nserkan@gelisim.edu.tr, https://orcid.org/0000-0001-8968-7926. Email:

1
 Otizm spektrum bozukluğu (OSB) semptomları henüz çocukluk döneminde çıkan, ancak
etkileri yaşam boyunca süren, aynı zamanda da bireylerin sosyal etkileşim ve iletişim kurma
yetilerini olumsuz etkileyen, sınırlı ilgi ve yinelenen davranışlara sebep olan nöro-gelişimsel
bir bozukluk niteliğindedir (CDC, 2017; Tohum Otizm Vakfı, 2017). OSB hem dünya
genelinde hem de ülkemizde gitgide artış sergileyen yaygınlık oranlarıyla dikkatleri üzerine
çeken bir gruptur ve en sık görülen gelişimsel bozukluklar arasında bulunmaktadır (T.C. Aile
ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, 2016; Tohum Otizm Vakfı, 2017).
Çocuklara konulan OSB tanısı, ebeveynleri otizmli bir çocukla bir arada yaşama sürecine
dahil eder. Bu süreçte ebeveynler, çeşitli sosyo-ekonomik, psikolojik ve duygusal zorluklarla
karşılaşır ve birçok olumsuz duyguyu daha yoğun bir şekilde deneyimler (Ünlü ve Gökler,
2021, s. 194). Araştırmalar, özel gereksinimlere sahip çocukları olduğuna inanan ebeveynlerin
umutsuzluk seviyelerinin ve psikolojik iyi olma durumlarının daha düşük olduğunu ortaya
koymaktadır (Shenaar‐Golan, 2017, s. 5). Aynı zamanda OSB tanılı özel gereksinimli
çocuklara sahip ebeveynlerin yaşam memnuniyetinin, diğer özel gereksinimli çocuklara sahip
ebeveynlere kıyasla daha düşük olduğu gözlemlenmektedir (Aktan vd., 2020, s. 679).
Literatürde, OSB'li çocuk annelerinin duygusal açıdan tükenmiş oldukları, engellilik
düzeyi arttıkça annelerin depresyon ve umutsuzluk seviyelerinin yükseldiği belirtilmektedir
(Kandaş, 2019). Özel gereksinimli çocuklara bakım veren bireylerin tükenmişlik düzeyleri
yüksek olup, stres düzeyleri arttıkça tükenmişlik düzeylerinin de belirgin bir şekilde arttığı
gözlenmektedir (Elçi, 2004). OSB tanılı çocukların ebeveynlerinin tükenmişlik düzeylerinin,
normal gelişim sergileyen çocukların ebeveynlerine göre daha yüksek bulunduğu (Kurban,
2019) ve özel gereksinimli çocuklara bakım veren ebeveynlerin sosyal destek düzeylerinin
duygusal tükenmişlik düzeylerini önemli oranda etkilediği görülmektedir (Çengelci, 2009).
OSB tanılı bir çocuk sahibi olmak, özel ihtiyaçları da beraberinde getirir. Özellikle
doğumdan sonraki üç yıl içinde görülen iletişim ve ilişki kurma zorlukları, tekrarlayıcı
davranışlar, dil ve konuşma problemleri gibi belirtiler, OSB'nin ömür boyu süren bir bozukluk
olması nedeniyle hem OSB tanılı çocuğun hem de çocuğa bakım veren bireyin yaşamını önemli
ölçüde etkiler (Yazıcı ve Durmuşoğlu, 2017; Aydın ve Özgen, 2018). OSB tanısı alan bir
çocuğun ardından, çocuğa bakım veren bireyler için görevler ve sorumluluklar daha farklı bir
hal alabilir. Bu süreçte, bakım verenler maddi, manevi, sosyal ve fiziksel açıdan çeşitli
zorluklar ve problemlerle karşılaşabilirler (Küçüker, 2001; Özkubat vd., 2014). OSB'li
çocukların ebeveynleri için, OSB'nin kendine özgü zorluklarıyla birleşerek oldukça karmaşık
bir adaptasyon süreci ortaya çıkmaktadır. Bu süreçte, OSB tanılı çocuğun ebeveynleri, yoğun
kaygı, tükenmişlik ve geleceğe dair endişelerle mücadele ederek çeşitli olumsuz tutumlar ve
duygularla baş etmeye çalışmaktadırlar. OSB tanılı çocuğun ebeveynleri, sadece çocukluk
döneminde değil, aynı zamanda hayat boyu süren bir dizi zorlukla yüzleşebilirler (Benson,
2006; Dillenburger et al. 2010; Dunn et al. 2001).
Literatür incelendiğinde OSB tanısı alan çocukların ebeveynlerinin duygu ve yaşantılarını
değerlendiren çeşitli araştırmaların varlığı göze çarpmaktadır. Bu çalışmaların bir kısmı bütün
aile üyelerini ele alırken (Dillenburger et al. 2010); bir kısmı ise odaklarını sadece anne veya
baba gibi belirli aile üyelerine yönlendirmiştir (Bilgin ve Küçük, 2010). Yapılan
araştırmalarda, OSB tanılı çocuğun özgün tutum ve davranışlarının, ebeveynlerin en fazla

2
zorlandıkları konuların başında geldiği belirtilmiştir (Bilgin ve Küçük, 2010; Dillenburger et
al. 2010). OSB tanılı çocuğa sahip olan ebeveynlerin, tanının ardından şok, inkâr, kaygı gibi
olumsuz duygular sergilediği ve aile üyelerinin yaşamlarını OSB çerçevesinde devam ettirmek
zorunda kaldığı, bu durumun da aile üyelerini strese soktuğu gözlemlenmiştir (Desai et. al. vd.,
2012). Ayrıca OSB tanılı bir çocuk yetiştirmenin ebeveynlerinin iş hayatı, sosyal yaşamında,
maddi durumlarında ve eşlerin karşılıklı ilişkilerinde sorunlara neden olduğu (Cavkaytar vd.,
2008; Dillenburger et al. 2010; Üstüner Top, 2009); ebeveynlerin kendileri ve OSB tanılı
çocukları için eğitsel, psikolojik ve sosyal hizmet desteğine gereksinim duydukları (Cavkaytar
vd., 2008; Bilgin ve Küçük, 2010; Dillenburger et al. 2010); toplumun OSB'ye dair olumsuz
tutumlarıyla başa çıkma konusunda ebeveynlerin zorlandığı tespit edilmiştir (Desai et al. 2012;
Üstüner Top, 2009). Bu bağlamda, OSB tanılı çocukların ebeveynleri, karşılaştıkları
zorluklarla baş etmek için sosyal destek arayışında olmaktadır (Yurdakul ve Girli, 1999).
Literatürde sosyal destek ve demografik değişkenler arasındaki ilişkilere dair yapılan
incelemelerden biri, bakım veren erkeklerin, kadınlara kıyasla daha yüksek bir sosyal destek
düzeyi algıladıklarını ortaya koymuştur (Arslan, 2019). Bu bağlamda, OSB tanılı çocukların
ebeveynleri arasında, sosyal destek algılarının annelerde daha düşük olduğu söylenebilir. Bu
durumu destekleyen sonuçlar, yapılan araştırmalarda da gözlemlenmiştir (Kandaş, 2019;
Arslan, 2019). Literatürde, olumlu bir sosyal destek algısına sahip olan annelerin, stres
seviyelerinin daha düşük olduğu ve bu durumun da daha az tükenmişlik yaşamalarına neden
olduğunu belirten bulgular yer almaktadır (Gezgin, 2021). Ancak, incelenen kaynaklarda
annelerin sosyal destek algısı, stres ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiyi detaylı bir
şekilde ele alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu bağlamda, bu çalışmanın; OSB tanılı
çocukların bakımında önemli bir rol oynayan annelerin sosyal destek algısı ile stres ve
tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak ve bu ilişkinin yönünü belirlemek
açısından gerekli ve önemli olduğu düşünülmektedir.
Literatürde her ne kadar otizm spektrum bozukluğu tanılı farklı demografik özelliklere
sahip ebeveynlerin farklı duygu düzeyleri incelenmiş olsa da sosyal destek algısı ve stres,
tükenmişlik parametreleri birlikte incelenmemiştir. Bu bağlamda bu araştırma sonuçlarının,
alan yazına önemli katkılarda bulunması beklenmektedir.
Araştırmanın Soruları
Bu araştırmanın temel amacı, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algısı ile
stres ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiye odaklanmak ve söz konusu ilişkinin yönü ve
boyutunu ortaya koymaktır. Bu bağlamda çalışmada şu soruların yanıtları aranmaktadır:
1. OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algıları ile stres ve tükenmişlik düzeyleri
arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki var mıdır?
2. OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algısı ile stres ve tükenmişlik düzeyleri
annenin yaşına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmakta mıdır?
3. OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algıları ile stres ve tükenmişlik düzeyi
annenin medeni durumuna göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmakta mıdır?
4. OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algıları ile stres ve tükenmişlik düzeyi
annenin öğrenim durumuna göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmakta mıdır?

3
 5. OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algıları ile stres ve tükenmişlik düzeyi
annenin sahip olduğu çocuk sayısına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmakta
mıdır?
6. OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algıları ile stres ve tükenmişlik düzeyi
ailenin aylık ortalama gelir düzeyine göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmakta
mıdır?
Yöntem

Bu araştırmada nicel araştırma yöntemlerinden genel tarama modeli, genel tarama

modelinden ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Genel tarama modeli evrenin tamamı ya da
bir örneklemi üzerinde yapılan tarama ile evren hakkında genel bir yargıya varmayı amaçlar.
İlişkisel tarama modeli ise iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi ve bu ilişkinin
doğasını belirlemek için yapılan bir tarama yaklaşımıdır (Karasar, 2015). OSB tanılı çocuk
sahibi annelerin sosyal destek algısı ile stres ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiyi
incelemek üzere planlanan bu araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından
araştırmanın amacı doğrultusunda hazırlanan “Demografik Bilgi Formu” ve “Çok Boyutlu
Algılanan Sosyal Destek Ölçeği”, “Algılanan Stres Ölçeği” ve “Maslach Tükenmişlik Ölçeği”
kullanılmıştır.
Araştırmacı tarafından geliştirilen “Demografik Bilgi Formu” araştırmaya dahil olan OSB
tanılı çocukların annelerinin bazı sosyo-demografik özelliklerine (yaş, medeni durum, öğrenim
durumu, sahip olunan çocuk sayısı, ailenin ortalama aylık geliri) ilişkin beş sorudan
oluşmaktadır.
Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, Zimmet ve arkadaşları (1988) tarafından
geliştirilmiş ve Eker ve Arkar (1995) tarafından ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları
gerçekleştirilmiştir ve alt ölçek puanlarının Cronbach Alpha katsayıları 0.80-0.95 olarak
bulunmuştur ve dolayısıyla iç tutarlılığı kabul edilebilir bir seviyededir. Sosyal destek ölçeği,
toplam 12 maddeden ve aile (3, 4, 8, 11. maddeler), arkadaşlar (6, 7, 9, 12. maddeler) ve özel
insan (1, 2, 5, 10. maddeler) olmak üzere 3 alt ölçekten meydana gelmektedir. Her bir alt ölçek
dört maddeden oluşmakta olup; bu alt ölçekler, yedili Likert şeklindedir. Ölçekten toplamda
en az (12), en yüksek (84) puan elde edilebilir. Puan toplamının yüksekliği algılanan sosyal
desteğin yüksek olduğunu gösterir (Eker ve Arkar, 1995).
Cohen ve arkadaşları (1983) tarafından geliştirilen Algılanan Stres Ölçeği, Bilge ve
arkadaşları (2009) tarafından Türkçeye uyarlanmış ve güvenirlik çalışması neticesinde
Cronbach Alpha katsayısı 0.81 olarak bulunmuştur. 5’li likert tipinde (0 hiç, 4 çok sık)
hazırlanan ölçek toplam 8 maddeden ve algılanan stres (1.,2., 3.,7.,8. maddeler) ve algılanan
baş etme (4.,5.,6. maddeler) olmak üzere iki alt ölçekten oluşmaktadır. Ölçeğin üç maddesi ters
(4., 5., 6. maddeler), beş maddesi düz ifadelidir (1.,2.,3.,7.,8. maddeler). Ölçekten toplam (0-
32) arasında puan alınmaktadır. Algılanan stres (1.,2.,3.,7., 8. maddeler) ve ölçek hem toplam
puan hem de alt ölçek puanları üzerinden değerlendirilmektedir. Toplam puanın yüksek olması
algılanan stres düzeyinin yüksek olması anlamındadır. Alt ölçeklerden alınan puanların
yüksekliği ise olumsuz bir durumdur (Bilge vd., 2009).

4
 Maslach (1978) tarafından geliştirilen Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MTÖ), Ergin (1992)
tarafından Türkçeye uyarlanmış ve Duygun (2001) tarafından da zihinsel engelli çocukların
annelerindeki tükenmişliği değerlendirmek üzere uyarlanarak geçerlik ve güvenirliği
saptanmıştır. Yapılan güvenirlik çalışması neticesinde Cronbach Alpha Katsayısı 0.80 olarak
bulunmuştur. Duygun (2001) ölçeği “Duygusal Tükenme” ve “Kişisel Başarı” olarak iki
boyutta incelemiştir. Duygun, “Duyarsızlaşma” alt boyutunu “Duygusal Tükenme” alt
boyutunda incelemiş olup 15. maddeyi alt boyutlara dahil etmemiştir. Maslach Tükenmişlik
Ölçeğinin değerlendirmesinde “Duygusal Tükenmişlik” boyutundan yüksek, “Kişisel Başarı”
boyutundan düşük puan alınması tükenmişlik olarak kabul edilmektedir (Bodur, 2021).
Söz konusu form ve ölçeklerden elde edilen veri seti oluşturma sürecinde; uygulama
kapsamındaki danışmanlık ve rehabilitasyon merkezlerine uygulamaya başlamadan bir hafta
önce gidilmiş ve annelere “Gönüllü Katılım Formu” verilmiştir. Ölçme araçları ile ilgili uygula
sürecine yönelik gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra uygulama ortamı, araştırmacı
tarafından hazırlanmıştır. Uygulama için anneler merkez idarelerinin uygun gördüğü sessiz bir
odaya sırayla alınmıştır. Ölçek uygulamalarına geçilmeden önce araştırmacı tarafından
annelerle kısa bir görüşme gerçekleştirilerek araştırma ve veri toplama araçları hakkında bilgi
verilmiştir. Daha sonra “Gönüllü katılım formu” nu dolduran annelere ölçme araçları
araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Annelere yazılı olarak verilen ölçme araçlarının
doldurulması yaklaşık 30 dakika sürmüştür.
Verilerin analizi sürecinde; araştırmanın sorularına cevap verebilmek için kullanılan
değişkenlerin yapısına ve verilerin özelliklerine uygun olacak şekilde parametrik ve parametrik
olmayan istatistiksel yöntemlerden faydalanılmıştır. Araştırmadan elde edilen verilerin
analizinde SPSS 21 Paket Programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıma uygun olup
olmadığı için çarpıklık ve basıklık değerleri dikkate alınmıştır. Verilerin güvenirliği
kapsamında ölçeklerin geneli ve alt boyutları için Cronbach Alpha İç Tutarlık Katsayısı
hesaplanmıştır.
Kullanılan ölçeklerden elde edilen puanlar sürekli bir değişkeni temsil etmekte ve bu
puanlar araştırmanın bağımlı değişkeni olarak ele alınmıştır. Bağımlı değişken olan puanların
evrendeki dağılımının normal olduğu varsayılmıştır. Araştırmanın bağımsız değişkeni ise OSB
tanılı çocuk sahibi annelerin demografik özelliklerini içermektedir. Annelerin bu demografik
özelliklerine bağlı olarak, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, Algılanan Stres
Ölçeği ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği'nden alınan puanların aritmetik ortalamaları
karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmada bağımsız değişkenin kategori sayısı iki olduğunda "t" testi
kullanılmış, kategori sayısı iki'den fazla olduğunda ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA)
testi tercih edilmiştir. ANOVA testinde anlamlı bir farklılık tespit edildiğinde, ikili
karşılaştırmalar için "Post Hoc Tukey" testi uygulanmıştır. Ayrıca, sürekli olarak kabul edilen
bazı sürekli değişkenlerle ölçeklerden alınan puanlar arasındaki farklılıklar, t-testi ile analiz
edilmiştir.
Çalışma Grubu
Araştırmanın evrenini, 2021-2022 eğitim öğretim yılında özel danışmanlık merkezlerine
devam eden OSB tanılı çocukların anneleri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise
İstanbul ilinde 2021-2022 eğitim öğretim yılında faaliyet gösteren iki özel merkezden, her

5
birinden danışmanlık hizmeti alan 75’er, toplamda 150 OSB tanılı çocuğun annesi
oluşturmaktadır. Örneklem oluşturulurken, katılım gönüllülük temelinde gerçekleştirilmiş ve
uygun örnekleme yöntemlerinden olan Kota örnekleme kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
Kota örnekleme seçilmesinin arkasındaki motivasyon; araştırmaya şekil veren topluluğun belli
özelliklerini yansıtabilmek için, topluluğun içinden yalnız belli özelliklerde olan örneklerin
belirlenmesi ile oluşturulmasıdır. Özellikler, sıklıkla aynı bölgede olma, cinsiyet, yaş, sosyal
sınıf gibi kriterlere göre oluşturulmuştur. Fakat seçilen örneklerin belirlenmesi olasılıklı
olmadan araştırmacı tarafından belirlenen sayıda bireyin seçilmesi ile olmuştur. Zaman ve
kaynak kısıtlılığı fazla olduğu için bu örnekleme yöntemi tercih edilmiştir.
Bulgular
Çalışmadan elde edilen veriler, söz konusu parametrelerin her birinin sosyal destek algısı
ile olan ilişkileri açısından ele alınmıştır. Bu bağlamda;
Çalışmaya katılan OSB’li çocuk sahibi annelerin sosyo-demografik özelliklerine ilişkin
bulguların tanımlayıcı istatistiklere göre dağılımı Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Demografik Değişkenlerle İlgili Bulgular
Demografik değişkenler Sayı (n) Yüzde (%)
Yaş 18-25 30 19,9
26-40 110 86,7
41 ve üzeri 10 6,6
Medeni durum Evli 104 69,3
Bekar-Boşanmış 46 30,7
Öğrenim durumu Lise ve altı 70 46,6
Lisans ve üstü 80 53,4
Çocuk sayısı 1 95 63,3
2 ve üstü 55 36,7
Ailenin ortalama aylık geliri 10.000 TL ve altı 55 36,7
10.001 TL ve üstü 95 63,3
Toplam 150 100

Tablo 1’de katılımcıların demografik değişkenlerine yönelik bulgular verilmiştir. Bu

kapsamda katılımcıların en çok (26-40) yaş grubunda (n: 110) olduğu, bunu sırasıyla (18-25)
(n: 30) ve (41 ve üzeri) (n: 10) yaş grubundaki katılımcıların izledikleri görülmektedir. Medeni
durum değişkeni bakımından değerlendirildiğinde katılımcıların çoğunluğunun evli (n: 104)
olduğu, bunu bekar-boşanmış (n: 46) katılımcıların izlediği görülmektedir. Öğrenim durumu
bakımından değerlendirildiğinde katılımcıların yarıdan fazlasının lisans ve üstü (n: 85) eğitim
düzeyinde oldukları, bunu lise ve altı (n: 70) eğitim düzeyine sahip katılımcıların izledikleri
görülmektedir. Çocuk sayısı bakımından değerlendirildiğinde katılımcıların çoğunluğunun bir
(n: 95) çocuk sahibi oldukları, bunu iki ve daha fazla çocuk sahibi (n: 55) katılımcıların
izledikleri görülmektedir. Ailenin ortalama aylık geliri bakımından değerlendirildiğinde,
katılımcıların yarıdan fazlasının 10.001 TL ve üstü (n: 95) gelir düzeyine sahip oldukları, bunu
10.000 TL ve altı (n: 55) gelir düzeyine sahip katılımcıların izledikleri görülmektedir.
Tablo-2’de katılımcıların yaş değişkenine göre sosyal destek algıları ile stres ve
tükenmişlik düzeyleri arasındaki farklılığa yönelik bulgulara yer verilmektedir. Bu kapsamda
katılımcıların yaş değişkenine göre algılanan sosyal destekleri ile stres ve tükenmişlik düzeyleri
arasındaki farklılık tek yönlü varyans analizi (Anova) ile incelenmiştir.

6
Tablo 2. Katılımcıların Yaşlarına Göre Sosyal Destek Algıları ile Stres ve Tükenmişliklerine
Ait Puan Ortalamaları ve Varyans Analizi Sonuçları
Ölçekler Yaş n x̄ SS F P Post Hoc
Tukey
Çok Boyutlu Algılanan 18-251 30 3,45 ,673 2,813 ,012* 2>1
Sosyal Destek Ölçeği 26-402 110 3,63 ,727
41 ve üzeri3 10 3,28 ,653
Aile 18-251 30 3,48 ,667 1,891 ,001* 2>1
26-402 110 3,81 ,737
41 ve üzeri3 10 3,24 ,647
Arkadaşlar 18-251 30 3,37 ,656 1,754 ,002* 2>1
26-402 110 3,72 ,742 1>3
41 ve üzeri3 10 3,24 ,634
Özel insan 18-251 30 3,23 ,669 1,672 ,009* 2>1
26-402 110 3,70 ,731
41 ve üzeri3 10 3,20 ,646
Algılanan Stres Ölçeği 18-251 30 3,49 ,648 2,748 ,016* 2>1
26-402 110 3,51 ,701
41 ve üzeri3 10 3,18 ,627
Algılanan stres 18-251 30 3,61 ,676 1,762 ,003* 2>1
26-402 110 3,78 ,724
41 ve üzeri3 10 3,13 ,667
Algılanan baş etme 18-251 30 3,53 ,658 1,753 ,001* 2>1
26-402 110 3,77 ,740 1>3
41 ve üzeri3 10 3,01 ,637
Tükenmişlik Ölçeği 18-251 30 3,42 ,669 2,899 ,018* 2>1
26-402 110 3,80 ,736
41 ve üzeri3 10 3,29 ,645
Duygusal Tükenme 18-251 30 3,57 ,641 1,768 ,002* 2>1
26-402 110 3,62 ,702
41 ve üzeri3 10 3,28 ,621
Kişisel Başarı 18-251 30 3,28 ,670 1,741 ,008* 2>1
26-402 110 3,77 ,727
41 ve üzeri3 10 3,18 ,622
*p≤ 0,05

Analiz sonucuna göre algılanan sosyal destek ile [F(2,813) p<0,05], stres [F(2,748)
p<0,05] ve tükenmişlik [F(2,899) p<0,05] arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık
olduğu görülmektedir.
Tablo-3’te, katılımcıların medeni durum değişkenine göre algılanan sosyal destekleri ile
stres ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki farklılığa yönelik bulgulara yer verilmektedir. Bu
kapsamda katılımcıların medeni durum değişkenine göre sosyal destek algıları ile stres ve
tükenmişlik düzeyleri arasındaki farklılığı belirlemek amacıyla t-testi uygulanmıştır.
Tablo 3. Katılımcıların Medeni Durumlarına Göre Sosyal Destek Algıları ile Stres ve
Tükenmişliklerine Ait Puan Ortalamaları ve Varyans Analizi Sonuçları
Ölçekler Medeni durum n x̄ SS t P
Çok Boyutlu Algılanan Evli 104 3,77 ,688 2,827 ,012*
Sosyal Destek Ölçeği
Bekar-Boşanmış 46 3,83 ,739
Aile Evli 104 3,75 ,646 1,899 ,003*
Bekar-Boşanmış 46 3,80 ,718
Arkadaşlar Evli 104 3,73 ,731 1,769 ,004*
Bekar-Boşanmış 46 3,77 ,651
Özel insan Evli 104 3,66 ,728 1,699 ,007*

Bekar-Boşanmış 46 3,73 ,658

Algılanan Stres Ölçeği Evli 104 3,72 ,722 2,746 ,012*
Bekar-Boşanmış 46 3,77 ,773
Algılanan stres Evli 104 3,27 ,688 1,765 ,006*
Bekar-Boşanmış 46 3,43 ,718

7
 Algılanan baş etme Evli 104 3,27 ,647 1,753 ,002*
Bekar-Boşanmış 46 3,28 ,656
Tükenmişlik Ölçeği Evli 104 3,77 ,638 2,699 ,013*
Bekar-Boşanmış 46 3,88 ,682
Duygusal Tükenme Evli 104 3,21 ,632 1,788 ,005*
Bekar-Boşanmış 46 3,43 ,680
Kişisel Başarı Evli 30 3,22 ,622 1,748 ,002*
Bekar-Boşanmış 10 3,39 ,627
*p≤ 0,05

Tablo 3’te katılımcıların medeni durum değişkenine göre algılanan sosyal destekleri ile
stres ve tükenmişlikleri arasındaki farklılığa yönelik bulgular verilmiştir. Analiz sonucuna göre
algılanan sosyal destek ile [t(2,827) p<0,05], stres [t(2,746) p<0,05] ve tükenmişlik [t(2,699)
p<0,05] arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir.
Tablo-4’te, katılımcıların eğitim durumu değişkenine göre algılanan sosyal destekleri ile
stres ve tükenmişlikleri arasındaki farklılığa yönelik bulgulara yer verilmiştir. Bu kapsamda
katılımcıların eğitim durumu değişkenine göre algılanan sosyal destekleri ile stres ve
tükenmişlikleri arasındaki farklılık t-testine tabi tutulmuştur.
Tablo 4. Katılımcıların Eğitim Durumlarına Göre Sosyal Destek Algıları ile Stres ve
Tükenmişlik Düzeylerine Ait Puan Ortalamaları ve t-Testi Sonuçları
Ölçekler Eğitim durumu n x̄ SS t P
Çok Boyutlu Algılanan Lise ve altı 70 3,69 ,646 2,811 ,012*
Sosyal Destek Ölçeği
Lisans ve üstü 80 3,99 ,737
Aile Lise ve altı 70 3,66 ,621 1,799 ,006*
Lisans ve üstü 80 3,77 ,727
Arkadaşlar Lise ve altı 70 3,41 ,615 1,731 ,003*
Lisans ve üstü 80 3,63 ,718
Özel insan Lise ve altı 70 3,22 ,628 1,654 ,001*

Lisans ve üstü 80 3,57 ,708

Algılanan Stres Ölçeği Lise ve altı 70 3,75 ,777 2,808 ,013*
Lisans ve üstü 80 3,88 ,637
Algılanan stres Lise ve altı 70 3,55 ,661 1,768 ,009*
Lisans ve üstü 80 3,57 ,748
Algılanan baş etme Lise ve altı 70 3,08 ,642 1,729 ,001*
Lisans ve üstü 80 3,23 ,680
Tükenmişlik Ölçeği Lise ve altı 70 3,37 ,628 2,771 ,016*

Lisans ve üstü 80 3,77 ,678

Duygusal Tükenme Lise ve altı 70 3,08 ,602 1,751 ,005*
Lisans ve üstü 80 3,30 ,661
Kişisel Başarı Lise ve altı 70 3,18 ,622 1,715 ,004*
Lisans ve üstü 80 3,22 ,687
*p≤ 0,05

Tablo 4’te katılımcıların eğitim durumu değişkenine göre sosyal destek algıları ile stres ve
tükenmişlikleri arasındaki farklılığa yönelik bulgular verilmiştir. Analiz sonucuna göre
algılanan sosyal destek ile [t(2,811) p<0,05], stres [t(2,808) p<0,05] ve tükenmişlik [t(2,771)
p<0,05] arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir.
Tablo 5’te, katılımcıların çocuk sayısı değişkenine göre sosyal destek algıları ile stres ve
tükenmişlikleri arasındaki farklılığa yönelik bulgulara yer verilmiştir. Bu kapsamda
katılımcıların çocuk sayısı değişkenine göre algılanan sosyal destekleri ile stres ve
tükenmişlikleri arasındaki farklılık t-testine tabi tutulmuştur.

8
Tablo 5. Katılımcıların Çocuk Sayısına Göre Sosyal Destek Algıları ile Stres ve Tükenmişlik
Düzeylerine Ait Puan Ortalamaları ve t-Testi Sonuçları
Ölçekler Çocuk sayısı n x̄ SS t P
Çok Boyutlu Algılanan 1 95 3,38 ,688 2,827 ,011*
Sosyal Destek Ölçeği
2 ve üstü 55 3,49 ,792
Aile 1 95 3,38 ,687 1,809 ,007*
2 ve üstü 55 3,45 ,781
Arkadaşlar 1 95 3,28 ,668 1,736 ,003*
2 ve üstü 55 3,37 ,737
Özel insan 1 95 3,03 ,643 1,656 ,002*
2 ve üstü 55 3,30 ,738
Algılanan Stres Ölçeği 1 95 3,66 ,688 2,788 ,010*
2 ve üstü 55 3,88 ,772
Algılanan stres 1 95 3,43 ,731 1,765 ,007*
2 ve üstü 55 3,77 ,645
Algılanan baş etme 1 95 3,15 ,617 1,745 ,005*
2 ve üstü 55 3,77 ,658
Tükenmişlik Ölçeği 1 95 3,66 ,679 2,758 ,015*
2 ve üstü 55 3,77 ,643
Duygusal Tükenme 1 95 3,46 ,656 1,738 ,008*
2 ve üstü 55 3,73 ,662
Kişisel Başarı 1 95 3,28 ,628 1,722 ,006*
2 ve üstü 55 3,77 ,638
*p≤ 0,05

Tablo 5’te katılımcıların çocuk sayısı değişkenine göre sosyal destek algıları ile stres ve
tükenmişlikleri arasındaki farklılığa yönelik bulgular verilmiştir. Analiz sonucuna göre
algılanan sosyal destek ile [t(2,827) p<0,05], stres [t(2,788) p<0,05] ve tükenmişlik [t(2,758)
p<0,05] arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir.
Tablo 6’da Katılımcıların ortalama aylık gelir değişkenine göre sosyal destek algıları ile
stres ve tükenmişlikleri arasındaki farklılığa yönelik bulgulara yer verilmiştir. Bu kapsamda
katılımcıların ortalama gelir değişkenine göre sosyal destek algıları ile stres ve tükenmişlikleri
arasındaki farklılık t-testi ile incelenmiştir.
Tablo 6. Katılımcıların Ortalama Aylık Gelirlerine Göre Sosyal Destek Algıları ile Stres ve
Tükenmişlik Düzeylerine Ait Puan Ortalamaları ve t-Testi Sonuçları
Ölçekler Ortalama gelir n x̄ SS t P
Çok Boyutlu Algılanan 10.000 TL ve altı 55 3,79 ,624 2,821 ,012*
Sosyal Destek Ölçeği
10.001 TL ve üstü 95 3,58 ,734
Aile 10.000 TL ve altı 55 3,78 ,639 1,811 ,003*
10.001 TL ve üstü 95 3,38 ,680
Arkadaşlar 10.000 TL ve altı 55 3,77 ,747 1,765 ,002*
10.001 TL ve üstü 95 3,61 ,662
Özel insan 10.000 TL ve altı 55 3,68 ,779 1,699 ,000*
10.001 TL ve üstü 95 3,27 ,675
Algılanan Stres Ölçeği 10.000 TL ve altı 55 3,69 ,747 2,741 ,018*
10.001 TL ve üstü 95 3,64 ,657
Algılanan stres 10.000 TL ve altı 55 3,38 ,727 1,786 ,007*
10.001 TL ve üstü 95 3,18 ,648
Algılanan baş etme 10.000 TL ve altı 55 3,37 ,661 1,729 ,000*
10.001 TL ve üstü 95 3,28 ,638
Tükenmişlik Ölçeği 10.000 TL ve altı 55 3,86 ,672 2,863 ,016*
10.001 TL ve üstü 95 3,82 ,616
Duygusal Tükenme 10.000 TL ve altı 55 3,84 ,659 1,788 ,004*
10.001 TL ve üstü 95 3,77 ,642
Kişisel Başarı 10.000 TL ve altı 55 3,82 ,653 1,761 ,001*
10.001 TL ve üstü 95 3,78 ,622

9
*p≤ 0,05

Tablo 6’da katılımcıların ortalama aylık gelir değişkenine göre sosyal destek algıları ile
stres ve tükenmişlikleri arasındaki farklılığa yönelik bulgular verilmiştir. Analiz sonucuna göre
algılanan sosyal destek ile [t(2,821) p<0,05], stres [t(2,741) p<0,05] ve tükenmişlik [t(2,863)
p<0,05] arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir.
Tartışma ve Sonuç

Bu çalışmada amaçlanan OSB tanısı konulan annelerin, sosyal destek algısı ile stres ve
tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi noktasında, ilgili ölçekler ve veri seti
sonrasında yapılan analiz sonuçlarına göre; OSB tanılı çocuk sahibi annelerin yaş, medeni
durum, eğitim durumu, çocuk sayısı ve ortalama aylık gelir durumlarına göre algılanan sosyal
destek durumu ile stres ve tükenmişlik puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu
bulunmuştur. Araştırma sonuçları, bu çalışmanın sorularını içeren varsayımların
desteklendiğini ve algılanan sosyal desteğin OSB tanılı çocuk sahibi annelerin psiko-sosyal
sonuçları ile duygu durumları üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğunu göstermiştir. Benzer
şekilde, Baruch-Feldman ve ekibinin (2022) yaptığı bir araştırma, sosyal destek ile tükenmişlik
arasındaki ilişkiyi incelemiş ve sosyal destek algısının artmasıyla tükenmişliğin azaldığını
ortaya koymuştur. Görgü'nün (2005) çalışması, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin algıladıkları
sosyal destek düzeyleri ile depresyon düzeyleri arasındaki farklılıkları araştırmıştır. Bu
araştırma, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algısının arttıkça stres düzeyinin
azaldığını ortaya koymuş ve literatürdeki bu bulgular, mevcut çalışmanın sonuçlarıyla uyum
içindedir.
Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin yaşları ile Çok Boyutlu
Algılanan Sosyal Destek Ölçeği puanları, Algılanan Stres Ölçeği ve Maslach Tükenmişlik
Ölçeği puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir. Kaner’in
(2004) çalışması, engelli çocuk sahibi anne ve babaların sosyal destek ve stresleri arasındaki
ilişkiyi incelediği çalışma ile Kahriman ve Bayat'ın (2008) engelli çocuk sahibi anne ve
babaların algıladıkları sosyal destek ve yaşadıkları zorlukları araştırdığı çalışmada elde edilen
benzer sonuçlar, bu çalışmanın bulgularıyla paralellik göstermektedir. Ayrıca, Kırbaş ve
Özkan'ın (2013) annelerinin aile işlevlerini algılama ve sosyal destek düzeyleri arasındaki
ilişkiyi incelediği çalışmada da yaş ile sosyal destek algısı arasında anlamlı bir ilişki bulunduğu
tespiti, bu çalışmadaki yaş ve sosyal destek algısı arasındaki ilişkiyi destekler niteliktedir. Bu
noktada, alanyazından gelen bu bulguların, bu çalışmanın elde ettiği sonuçlarla uyum içinde
olduğu görülmektedir.
Araştırma kapsamında, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin yaşları ile algılanan stres
arasında anlamlı bir farklılık belirlenmiş, bu farkın genç annelerde daha belirgin olduğu ve
annenin yaşı arttıkça stres algısının azalma eğiliminde olduğu gözlemlenmiştir. Fırat ve
ekibinin (2002) yaptığı bir araştırmada, OSB tanılı çocuk sahibi genç annelerin psikopatolojik
durumlarının daha belirgin olduğu bulunmuştur. Bu bulgu, genç annelerin, kendilerinden daha
yaşlı olan annelere göre daha yüksek stres düzeylerine sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Bu
bağlamda, alanyazından gelen bu bulguların, mevcut çalışmanın elde ettiği sonuçlarla uyumlu
olduğu görülmektedir.

10
 Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin yaşları ile tükenmişlik
arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. Bilgin ve Küçük'ün (2010) yaptığı bir çalışmada
da OSB tanılı çocuk sahibi annelerin yaşları ile tükenmişlik durumları arasında anlamlı bir
ilişki olduğu belirtilmiştir. Alanyazındaki bu bulgular, mevcut çalışmanın sonuçlarıyla
paralellik göstererek, genç annelerin yaşla birlikte tükenmişlik durumlarındaki azalma
eğilimini desteklemektedir.
Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin yaşları ile tükenmişlik
arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Weiss ve arkadaşlarının (2012) araştırması da
OSB tanılı çocuk sahibi annelerde yaş ile tükenmişlik arasında anlamlı bir ilişki olduğunu
göstermiş, genç annelerin tükenmişlik düzeylerinin daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur.
Dolayısıyla, alanyazından elde edilen bu bulgular, mevcut çalışmanın sonuçlarıyla tutarlıdır ve
genç annelerin yaşla birlikte tükenmişlik durumlarındaki azalma eğilimini desteklemektedir.
Araştırma kapsamında, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin medeni durumları ile Çok
Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği puanları arasında, aynı zamanda Algılanan Stres
Ölçeği ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği puanları arasında anlamlı bir farklılık belirlenmiştir.
Dunst ve arkadaşlarının (1986) yaptığı çalışmada, annelerin çocuk bakım yükünü eşleriyle
paylaşmalarının algılanan sosyal destek üzerinde olumlu bir etkisi olduğu bulunmuştur.
Çalışmamız ile tutarlılık göstermektedir.
Araştırma kapsamında, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin medeni durumları ile algılanan
stres arasında anlamlı bir fark belirlenmiştir. Yıldırım, Hacıhasanoğlu ve Karakurt (2012)
tarafından yapılan bir çalışmada, zihinsel engelli çocuğa sahip bekar annelerde algılanan stresin
daha yüksek olduğu, evli annelerde ise algılanan stresin daha düşük olduğu belirlenmiştir. Bu
bulgular, sunulan araştırmadan elde edilen sonuçlarla uyumludur.
Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin medeni durumları ile
tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık belirlenmiştir. Annelerin medeni durumları
ile tükenmişlik arasındaki fark bağımsız olarak değerlendirildiğinde, anlamlı bir farkın varlığı
saptanmış olup, bu farkın bekar-boşanmış annelerde evli annelere göre daha yüksek olduğu
gözlemlenmiştir. Kim ve arkadaşlarının (2016) yaptığı bir çalışma da evli annelerin
tükenmişlik durumunu daha az yaşadıklarını, bekar annelerin ise tükenmişlik durumunu evli
annelere göre daha fazla yaşadıklarını vurgulamıştır. Görüldüğü gibi, alanyazındaki bu
bulgular, sunulan çalışmanın sonuçları ile paralellik göstermektedir.
Araştırmanın bulgularına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin eğitim durumu ile Çok
Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği puanları, Algılanan Stres Ölçeği ve Maslach
Tükenmişlik Ölçeği puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar ortaya çıkmıştır.
Bu farklılıklar incelendiğinde, lisans ve üstü eğitim düzeyine sahip annelerin, lise ve altı eğitim
düzeyine sahip annelere göre daha yüksek sosyal destek algısı, daha düşük stres ve tükenmişlik
düzeylerine sahip oldukları gözlemlenmiştir. Benzer şekilde, Banach ve ekibinin (2010) yaptığı
bir çalışmada, OSB tanılı çocuk sahibi ailelerde eğitim düzeyi ile algılanan sosyal destek
arasında pozitif bir ilişki olduğu ortaya konmuştur. Bu bağlamda, sunulan araştırmanın
sonuçları, literatürdeki benzer çalışmaların bulgularıyla uyumlu bir şekilde ilerlemektedir.

11
 Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin eğitim durumu ile
tükenmişlik arasında anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Annelerin eğitim durumu ile
tükenmişlikleri arasındaki farklılık bağımsız olarak değerlendirildiğinde anlamlı bir farkın
olduğu görülmekte olup, bu anlamlı fark lisans ve üstü eğitim düzeyine sahip annelerde daha
belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Benzer şekilde, Bilgin ve Küçük (2010) yaptıkları
araştırmada, yüksek eğitimli annelerin tükenmişlik durumlarının arttığını, eğitim seviyesinin
azaldıkça tükenmişlik durumlarında bir azalma olduğunu belirlemişlerdir. Bu bağlamda,
sunulan araştırmanın sonuçları, literatürdeki benzer çalışmaların bulguları ile uyumlu bir
şekilde ilerlemektedir.
Araştırma kapsamında, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin çocuk sayıları ile Çok Boyutlu
Algılanan Sosyal Destek Ölçeği puanları, Algılanan Stres Ölçeği ve Maslach Tükenmişlik
Ölçeği puanları arasında anlamlı farklılıklar belirlenmiştir. Bu anlamlı farklılıklar, özellikle
annelerin çocuk sayılarına göre sosyal destek algısı, stres algısı ve tükenmişlik düzeyleri
arasında çeşitli dinamiklerin etkileşim gösterdiğini ortaya koymaktadır. Literatürde benzer bir
perspektife dayanan Shepherd ve arkadaşlarının (2020) çalışması ile paralellik gösteren bu
bulgular, çocuk sayısının algılanan sosyal destek üzerindeki etkilerini vurgulamaktadır. Bu
çerçevede, sunulan araştırmanın bulguları, çocuk sayısının OSB tanılı çocuk sahibi annelerin
yaşadığı deneyimler ve sosyal destek algısı üzerindeki etkilerini daha geniş bir perspektifle
değerlendirmektedir.
Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin çocuk sayıları ile algılanan
stres düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık belirlenmiştir. Çocuk sayısının artmasıyla birlikte,
anneler arasında stres algısının yükseldiği gözlemlenmiştir. Ayrıca, Önal, Zengin ve Döğer'in
(2022) araştırması da benzer bir perspektife sahiptir; bir çocuğu olan annelerin stres algısının
daha düşük olduğu, ancak birden fazla çocuğu olan annelerin stres algısının daha yüksek
olduğu tespit edilmiştir. Sunulan çalışmanın elde ettiği sonuçlar, bu literatürdeki bulgularla
tutarlılık göstermektedir.
Araştırma bulgularına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin çocuk sayıları ile
tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı bir fark tespit edilmiştir. Çocuk sayısının artmasıyla
birlikte, anneler arasında tükenmişlik durumunun daha belirgin olduğu gözlenmiştir. Yazıcı,
Barut ve Özcan'ın (2022) çalışmaları da benzer bir sonuç ortaya koymuştur; çocuk sayısı
arttıkça OSB tanılı çocuk sahibi annelerin tükenmişlik durumlarının da arttığı saptanmıştır.
Sunulan çalışmanın elde ettiği bulgular, literatürdeki benzer çalışmalarla tutarlılık
göstermektedir.
Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin ortalama aylık gelirleri ile
Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği puanları, Algılanan Stres Ölçeği ve Maslach
Tükenmişlik Ölçeği puanları arasında anlamlı farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar,
annelerin gelir düzeyine göre değerlendirildiğinde, gelir düzeyi düşük annelerde daha belirgin
bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Özyürek ve Ergün'ün (2021) araştırması da benzer bir sonuç
ortaya koymuş, yüksek gelir düzeyine sahip annelerin algılanan sosyal desteğin daha düşük
olduğunu bulmuştur. Öte yandan, gelir düzeyi arttıkça sosyal destek algısının azaldığı
gözlemlenmiştir. Bu durum, yüksek gelir düzeyine sahip annelerin sosyal destek ağlarına daha
az ihtiyaç duymaları veya bu destekleri daha az hissetmeleri olarak yorumlanabilir. Bu

12
perspektifte, gelir düzeyinin algılanan sosyal destek üzerindeki etkisinin karmaşık bir ilişki
içerdiği söylenebilir. Bu bulgular, sunulan araştırmanın elde ettiği sonuçlarla paralellik
göstermektedir.
Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin ortalama aylık gelirleri ile
algılanan stres arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. Annelerin gelir durumu ile
algılanan stres arasındaki farklılık değerlendirildiğinde, ortalama aylık geliri düşük olan
annelerde algılanan stresin daha yüksek olduğu, gelir düzeyi yüksek annelerde ise algılanan
stresin daha düşük olduğu gözlemlenmiştir. Fletcher ve arkadaşlarının (2012) çalışması da bu
bulguları destekler niteliktedir; düşük gelire sahip annelerin stres düzeylerinin daha yüksek
olduğu, yüksek gelir düzeyine sahip annelerin stres düzeylerinin daha düşük olduğu
belirlenmiştir. Bu sonuçlar, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin gelir düzeyi ile stres durumları
arasında güçlü bir bağlantı olduğunu göstermekte olup, sunulan çalışmanın elde ettiği
bulgularla uyumludur.
Araştırma sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin ortalama aylık gelirleri ile
tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık belirlenmiştir. Annelerin gelir durumu ile
tükenmişlik düzeyleri arasındaki fark, bağımsız olarak değerlendirildiğinde, ortalama aylık
geliri düşük olan annelerde tükenmişlik düzeyinin daha yüksek olduğu, ortalama aylık geliri
yüksek olan annelerde ise tükenmişlik düzeyinin azalma eğiliminde olduğu sonucuna
varılmıştır. Şimşek'in (2015) yaptığı bir çalışma, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin algıladıkları
sosyal destek ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Bu çalışmanın
sonuçlarına göre, OSB tanılı çocuk sahibi annelerin gelir düzeyleri ile tükenmişlik arasında
anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Gelir düzeyi arttıkça tükenmişliğin azaldığı, gelir düzeyi
azaldıkça tükenmişliğin arttığı tespit edilmiştir. Şimşek'in çalışmasının elde ettiği bu sonuçlar,
sunulan araştırmanın bulgularıyla örtüşmektedir.
Sonuç olarak OSB tanılı çocuk sahibi annelerin sosyal destek algılarının stres ve
tükenmişlik durumlarını yordadığı, başka bir deyişle sosyal destek algıları ile stres ve
tükenmişlik durumları arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu tespit edilmiş ve literatürdeki diğer
çalışmalar ile tutarlılık göstermiştir.

13
 Kaynaklar

Aktan, O., Orakcı, Ş., & Durnalı, M. (2020). Investigation of the relationship between
burnout, life satisfaction and quality of life in parents of children with disabilities,
European Journal of Special Needs Education, 35(5), 679-695.
DOI:10.1080/08856257.2020.1748429.
Arslan, E. (2019). Otizm ve spor. O. Kızar ve M. Altınkök (Ed.), Spor Bilimler Alanında
Araştırma Makaleleri-1 (s. 105-128) içinde. Ankara: Gece Akademi.
Aydın, D., ve Özgen, Z. E. (2018). Çocuklarda otizm spektrum bozukluğu ve erken
tanılamada hemşirenin rolü. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7 (3), 93-
101. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/554547.
Banach, M., Iudice, J., Conway, L., & Couse, L. (2010). Family support and empowerment:
Post autism diagnosis support group for parents. Social Work with Groups, 33, 69-83.
https://doi.org/10.1080/01609510903437383.
Baruch-Feldman, C., Brondolo, E., Ben-Dayan, D., & Schwartz, J. (2002). Sources of social
support and burnout, job satisfaction, and productivity. Journal of Occupational Health
Psychology, 7(1), 84-105. DOI: 10.1037//1076-8998.7.1.84.
Benson, P. R. (2006). The impact of child symptom severity on depressed mood among
parents of children with ASD: The mediating role of stress proliferation, Journal of
Autism and Developmental Disorders, 36, 685-695. DOI: 10.1007/s10803-006-0112-3.
Bilge, A., Öğce, F., Genç, E. R., ve Oran, T. N. (2009). Algılanan stres ölçeği (ASÖ)’nin
Türkçe versiyonunun psikometrik uygunluğu, Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi, 2(25), 61-72.
Bilgin, H., & Küçük, H. (2010). Raising an autistic child: Perspectives from Turkish mothers.
Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 23(2), 92-99. DOI: 10.1111/j.1744-
6171.2010.00228.x
Bodur, T. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip anneler ile sağlıklı
çocukların annelerinin tükenmişlik düzeylerinin ve stresle başa çıkma modellerinin
incelenmesi, Yüksek lisans tezi, T.C. İstanbul Gelişim Üniversitesi, İstanbul.
http://acikerisim.gelisim.edu.tr/xmlui/handle/11363/3072.
Cavkaytar, A., Batu, S. & Beklan Çetin, O. (2008). Perspectives of Turkish mothers on
having a child with developmental disabilities, International Journal of Special
Education, 23, 102-109.
https://www.researchgate.net/publication/266442141_Perspectives_of_Turkish_mother
s_on_having_a_child_with_developmental_disabilities.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2017). Autism spectrum disorder
(ASD). Erişim adresi: https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/index.html.

14
Cohen, S., Kamarck, T., & Mermelstein, R. (1983). A Global measure of perceived stress.
Journal of Health and Social Behavior, 24(4),385-396. https://doi.org/10.2307/2136404.
Çengelci, B. (2009). Otizm ve down sendrom’lu çocuğa sahip annelerin kaygı umutsuzluk
ve tükenmişlik duygularının karşılaştırılması. Ege Eğitim Dergisi, 10(2), 1-23.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/egeefd/issue/4909/67236.
Desai, M. U., Divan, G., Wertz F. J. & Patel, V. (2012). The discovery of autism: Indian
parents’ experiences of caring for their child with an autism spectrum disorder,
Transcultural Psychiatry, 49, 613-637. doi: 10.1177/1363461512447139.
Dillenburger, K., Keenan, M., Doherty, A., Byrne, T., & Gallaghen, S. (2010). Living with
children diagnosed with autistic spectrum disorder: Parental and professional views,
British Journal of Special Education, 37, 14-23. 10.1111/j.1467-8578.2010.00455.x.
Dunn, M. E., Burbine, T., Bowers, C. A. ve Tantleff-Dunn, S. (2001). Moderators of stress
in parents of children with autism, Community Mental Health Journal, 37, 39-52.
DOI: 10.1023/a:1026592305436.
Dunst, C.J., Trivette, C.M. & Cross, A. (1986) Mediating influences of social support:
Personal, family and child outcomes. American Journal of Mental Deficiency, 90(4),
403-417. ISSN/ISBN: 0002-9351. https://psycnet.apa.org/record/1986-14300-001.
Duygun, T. (2001). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri stresle başa
çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Yüksek
lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Tez No: 99968.
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Eker, D. & Arkar, H. (1995). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin faktör yapısı
geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi, 10, 45-55.
https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/15982/cok-boyutlu-algilanan-sosyal-destek-
olceginin-gozden-gecirilmis-formunun-faktor-yapisi-gecerlik-ve-guvenirligi.
Elçi, Ö. (2004). Predictive values of social support coping styles and stress level in
posttraumatic growth and burnout levels among the parents of children with autism
(Unpublished master’s thesis). Middle East Technical University, Ankara.
https://open.metu.edu.tr/handle/11511/14245.
Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin
uyarlanması, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Firat, S., Diler, R.S., Avci, A., & Seydaoglu, G. (2002). Comparison of psychopathology in
the mothers of autistic and mentally retarded children. J Korean Med Sci., 17, 679-685.
DOI: 10.3346/jkms.2002.17.5.679.
Fletcher, P.C., Markoulakis, R., & Bryden, P.J. (2012). The costs of caring for a child with
an autism spectrum disorder. Issues Compr Pediatr Nurs, 35(1), 45-69.
DOI: 10.3109/01460862.2012.645407.
Gezgin, E. (2021). Otizm spektrum bozukluğu tanılı çocukların ebeveynlerinin sosyal destek
algısı, ebeveynlik stilleri ve stres düzeylerinin araştırılması. Tıpta Uzmanlık Tezi. T.C.

15
 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Eskişehir. Tez No: 701646.
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Görgü, E. (2005). 3-7 yaş arası otistik çocuğa sahip olan annelerin algıladıkları sosyal destek
düzeyleri ile depresyon düzeyleri arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Tez No: 188722.
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Kahriman, İ., ve Bayat, M. (2008). Özürlü çocuğa sahip ebeveynlerin yaşadıkları güçlükler
ve algıladıkları sosyal destek düzeyleri. Özveri Dergisi, 5(1), 1175-1194.
https://avys.omu.edu.tr › ailelerin güçlükleri (2).
Kandaş, G. (2019). Otizmli çocuğa sahip annelerin depresyon, mutsuzluk ve tükenmişlik
düzeylerinin çocuğun otizm derecesine göre karşılaştırılması. (Yayımlanmamış yüksek
lisans tezi). Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/376329/yokAcikBilim_102
55436.pdf?sequence=-1&isAllowed=y.
Kaner, S. (2007). Öğretmenlerin ve anne-babaların öz-yetkinlik inançları, tükenmişlik
algıları ve çocukların problem davranışları (Yayımlanmamış bilimsel araştırma raporu).
T. C. Ankara Üniversitesi, Ankara.
https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/68511.
Karasar, N. (2015). Bilimsel araştırma yöntemi (19. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kırbaş, Z. Ö., & Özkan, H. (2013). Down sendromlu çocukların annelerinin aile işlevlerini
algılama ve sosyal destek düzeylerinin değerlendirilmesi. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk
Hast. Dergisi, 3(3), 171-180. doi:10.5222/buchd.2013.171.
https://jag.journalagent.com/behcetuz/pdfs/BUCHD_3_3_171_180.pdf.
Kim, I., Ekas, N. V., & Hock, R. (2016). Associations between child behavior problems,
family management, and depressive symptoms for mothers of children with autism
spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 26, 80-90.
DOI:10.1016/j.rasd.2016.03.009.
Kurban, M. (2019). Otizm spektrum bozukluğu olan ve normal gelişim gösteren çocuğa sahip
ebeveynlerin tükenmişlik düzeyi ve yaşam kalitesi bakımından incelenmesi. Yüksek
lisans tezi. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Tez No: 587398.
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Küçüker, S. (2001). Erken eğitimin gelişimsel geriliği olan çocukların anne-babalarının stres
ve depresyon düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi. Özel Eğitim Dergisi, 3(1), 1-
11. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/159232.
Maslach, C. (1978). The client role in staff burn-out. Journal of Social Issues. 34 (4), 111-
124. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1978.tb00778.x.
Önal, G., Zengin, G., ve Döğer, S. S. (2022). Otizmli çocukların annelerinin psikolojik
dayanıklılık düzeyinin çocukların duygu düzenleme becerileri üzerine etkisi. Sosyal
Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 8(16), 611- 623. DOI:

16
 10.52096/jsrbs.8.16.41.
http://www.sadab.org/FileUpload/bs701867/File/41.otizmli_cocuklarin_annelerinin_psi
kolojik_dayaniklilik_duzeyinin_cocuklarin_duygu_duzenleme_becerileri_uzerine_etkis
i.pdf.
Özkubat, U., Özdemir, S., Selimoğlu, Ö. ve Töret, G. (2014). Otizme yolculuk: Otizmli
çocuğa sahip ebeveynlerin sosyal destek algılarına ilişkin görüşleri. Ondokuz Mayıs
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(1), 323-348.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/188069.
Özyürek, A., ve Ergün, Ş. (2021). Otizm spektrum bozukluğu tanılı ve normal gelişim
gösteren 9-12 yaş grubu çocuğa sahip annelerin çocuk yetiştirme tutumlarının
incelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (2), 1-14. Doi:
10.18026/cbayarsos.545390. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/681058.
Shenaar‐Golan, V. (2017). Hope and subjective well‐being among parents ofchildren with
special need. Journal of Child & Family Social Work, 22, 306-316.
DOI:10.1111/cfs.12241.
Shepherd, D., Goedeke, S., Landon, J., & Meads, J. (2020). The types and functions of social
supports used by parents caring for a child with autism spectrum disorder. Journal of
Autism and Developmental Disorders, 50(4), ss.1337-1352. DOI:10.1007/s10803-019-
04359-5.
Şimşek, D. (2015). Otistik çocuğu olan annelerin algıladıkları sosyal desteğe göre
umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Tez No: 410263.
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2016). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere
yönelik ulusal eylem planı (2016-2019). Erişim adresi:
https://eyh.aile.gov.tr/uploads/pages/otizm-spektrumbozuklugu-olan-bireylere-yonelik-
ulusal-eylem-plani-2016-2019/otizm-spektrum-bozuklugu-olan-bireylere-
yonelikulusal-eylem-plani-2016-2019 -ni-indirmek-icin-tiklayiniz.pdf.
Tohum Otizm Vakfı. (2017). Türkiye’de otizm spektrum bozukluğu ve özel eğitim. Erişim
adresi: https://tohumotizm.org.tr/sites/default/files/rapor_tohum%20_kitap_baski.pdf.
Ünlü, İ. & Gökler, R. (2021). Otizmli çocuğa sahip ailelerde sosyal destek sisteminin önemi.
Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 18, 194-215. https://doi.org/10.46218/tshd.994683.
Üstüner Top, F. (2009). Otistik çocuğa sahip ailelerin yaşadıkları sorunlar ile ruhsal
durumlarının değerlendirilmesi: Niteliksel araştırma. Çocuk Dergisi, 9(1), 34-42.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/jchild/issue/57110/805485.
Weiss, J. A., Cappadocia, M. C., MacMullin, J. A., Viecili, M., & Lunsky, Y. (2012). The
impact of child problem behaviors of children with ASD on parent mental health: The
mediating role of acceptance and empowerment. Autism, 16(3), 261-274.
DOI: 10.1177/1362361311422708.

17
Yazıcı, D., & Durmuşoğlu, M. (2017). Özel gereksinimli çocuğu olan ailelerin karşılaştığı
sorunlar ve beklentilerinin incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,
30(2), 657-681. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/387931.
Yazıcı, H. T., Barut, Y., & Özcan, K. (2022). Çocuğu otizm spektrum bozukluğu tanısı almış
annelerin sürekli umut düzeylerinin incelenmesi. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları
Dergisi, 6 (13), 473-492. https://doi.org/10.57135/jier.1203226.
Yıldırım, R., Hacıhasanoğlu, A. P., & Karakurt, P. (2012). Effects of a nursing intervention
program on the depression and perception of family functioning of mothers with
intellectually disabled children. Journal of Clinical Nursing, 22, 251-261.
DOI: 10.1111/j.1365-2702.2012.04280.x.
Yurdakul, A. ve Girli, A. (1999). Engelli çocuğu olan ailelerin sosyal destek örüntüleri ve
bunun psikolojik sağlık ile ilişkisi. İlkışık Dergisi, 1(5), 1-5.
Zimmet, G.D, Powel, S.S, Farley, G.K. (1988). The multidimensional scale of perceived
social support. J Pers Assess, 52, 30–41. DOI:10.1207/s15327752jpa5201_2.

18