www.pdfnotes.

co

I. Yeejle ke‚e Yetieesue

meeceevŸe heefj¤eŸe ÿeMveke‚esMe
1.
i. #es$ehe‚ue efvecveefueefKele ke‚LeveeW ceW mes ke‚ewve-mes Yeejle kes‚ yeejs ceW mener nQ? mener
GÚej kes‚ ¤eŸeve nsleg DeOeesefueefKele ket‚ö ke‚e GheŸeesie ke‚erefpeSó
veesödme (1) Yeejle efJeMJe ke‚e heeb¤eJeeb yeÃ[e osMe nw~
(2) Ÿen mLeueceb[ue kes‚ keg‚ue #es$ehe‚ue ke‚e ueieYeie 2.4 ÿeefleMele Yeeie
*Yeejle SefMeŸee cene…erhe ceW DeJeefmLele Ske‚ oef#eCe SefMeŸeeF& osMe nw~
*DeefveÙeefcele ¤eleg<ke‚esCeerŸe Deeke=‚efle Jeeuee Ÿen osMe eEno cenemeeiej kes‚ GÚej
DeefOeke=‚le efke‚S ngS nw~
(3) mecet¤ee Yeejle G<Ceke‚eföyebOe ceW efmLele nw~
ceW DeJeefmLele nw~ *De#eebMeerŸe efJemleej kes‚ ¬ef∞ke‚esCe mes Yeejle GÚejer ieesueeÊ&
(4) 82030' hetJeea osMeeblej ke‚e GheŸeesie YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe ke‚es
ceW leLee osMeeblejerŸe efJemleej ke‚er ¬ef∞ mes hetJeea ieesueeÊ& ceW efmLele nw~
*Yeejle efJeMJe ceW #es$ehe‚ue ke‚er ¬ef∞ mes meeleJeeb (ôme, ke‚vee[e, mebÙegòeâ jepÙe efveOee&efjle ke‚jves kes‚ efueS efke‚Ÿee peelee nw~
Decesefjke‚e, ¤eerve, ye«epeerue, Dee@mö^sefueŸee kes‚ yeeo) leLee pevemebKŸee ke‚er ¬ef∞ ket‚ö :
mes otmeje (¤eerve kes‚ yeeo) yeÃ[e osMe nw~ *26 peveJejer, 2020 mes Yeejle ceW (a) 1 Deewj 2 (b) 2 Deewj 3
28 jepŸe SJeb 8 keW‚ıMeeefmele ÿeosMe nQ~ veJeervelece keW‚ıMeeefmele ÿeosMe ëoeoje (c) 1 Deewj 3 (d) 2 Deewj 4
Deewj veiej nJesueer leLee oceve Deewj oerJeí nQ, efpevnW meceecesefuele ke‚j Ske‚ U.P.P.C.S. (Mains) 2006
keW‚ıMeeefmele ÿeosMe efveefce&le efke‚Ÿee ieŸee nw~ Fmemes hetJe& efveefce&le keW‚ıMeeefmele ÿeosMe GÚejó(d)
peccet Deewj ke‚Mceerj leLee ueˆeKe nQ~ Fveke‚e efvecee&Ce peccet Deewj ke‚Mceerj jepŸe Yeejle efJeMJe ke‚e meeleJeeb yeÃ[e osMe nw~ mebhetCe& Yeejle (Deb[ceeve-efveke‚esyeej
kes‚ hegveie&"ve kes‚ heM¤eele ngDee nw~ *Yeejle ke‚e keg‚ue #es$ehe‚ue 3287263 Jeie&
…erhemecetn meefnle) ke‚e De#eebMeerŸe efJemleej 6o45' mes 37o6' GÚejer De#eebMe
efke‚ceer. nw, pees mebmeej kes‚ mecemle #es$ehe‚ue kes‚ mLeueerŸe Yeeie ke‚e ueieYeie
kes‚ ceOŸe nw, peyeefke‚ G<Ceke‚eföyebOe #es$e ke‚e efJemleej 23o30' GÚejer SJeb
2.4% nw~ *Yeejle ceW mebhetCe& efJeMJe ke‚er 17.5% pevemebKŸee efveJeeme ke‚j
jner nw (2011 ke‚er peveieCevee kes‚ Debeflece Deebke‚Ã[eW kes‚ Devegmeej)~ * Yeejle oef#eCeer De#eebMeeW kes‚ ceOŸe nw~ Dele: ke‚Leve 1 Deewj 3 ieuele nQ~ Yeejle
kes‚ cegKŸe Yetefce ke‚e efJemleej GÚej mes oef#eCe leke‚ 3214 efke‚ceer. leLee hetJe& mLeueceb[ue kes‚ keg‚ue #es$ehe‚ue ke‚e 2.4% DeefOeke=‚le efke‚S ngS nw SJeb 82 30'
o

mes heefM¤ece leke‚ 2933 efke‚ceer. nw~ hetJeea osMeeblej ke‚e GheŸeesie YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe efveOee&efjle ke‚jves kes‚ efueS
efke‚Ÿee peelee nw~ Dele: ke‚Leve 2 Deewj 4 mener nQ~
2. #es$ehe‚ue ke‚er ¬ef<ö mes Yeejle ke‚e efJeMJe kes‚ osMeeW ceW ke‚ewve-mee mLeeve nw?
(a) heeb¤eJeeb (b) ⁄"e
(c) meeleJeeb (d) Dee"Jeeb
Jharkhand P.C.S. (Pre) 2016
GÚejó(c)
Yeejle ke‚e #es$ehe‚ue ke‚er ¬ef<ö mes efJeMJe ceW meeleJeeb (7Jeeb) mLeeve nw~
3.
*Yeejle kes‚ keg‚ue #es$ehe‚ue (3287263 Jeie& efke‚ceer.) ceW iewj-ke‚evetveer {bie
YeejleJe<e& Deeke‚ej ceW efJeMJe ke‚eó
(a) heeb¤eJeeb meyemes yeÃ[e osMe nw~ (b) ⁄"e meyemes yeÃ[e osMe nw~
mes heeefke‚mleeve kes‚ ke‚ypes Jeeuee 78114 Jeie& efke‚ceer. #es$e, heeefke‚mleeve
(c) meeleJeeb meyemes yeÃ[e osMe nw~ (d) GheŸeg&Úe‚ ceW mes ke‚esF& veneR~
…eje iewj-ke‚evetveer {bie mes ¤eerve ke‚es efoŸee ieŸee 5,180 Jeie& efke‚ceer. #es$e leLee
M.P.P.C.S. (Pre) 2010
iewj-ke‚evetveer {bie mes ¤eerve kes‚ ke‚ypes Jeeuee 37555 Jeie& efke‚ceer. #es$e Meeefceue nw~
GÚejó(c)
Je<e& 2011 ke‚er peveieCevee kes‚ Debeflece Deebke‚Ã[eW kes‚ Devegmeej, ieebJeeW ke‚er mebKŸee
6 ueeKe 40 npeej 9 meew 32 nw~ GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
Yeejle keâe Yetieesue meeceevÙe DeOÙeÙeve CA–9
 www.pdfnotes.co
4. Yeejle ke‚e #es$eHe‚ue mebmeej kes‚ #es$eHe‚ue ke‚e 2.4% nw, hejbleg Yeejle ceW meJe&ÿeLece metŸeexoŸe DeÆCee¤eue ÿeosMe jepŸe ceW neslee nw~ Yeejle
Fmeke‚eró efJeMJe ke‚e 7Jeeb yeÃ[e osMe nw~ Yeejle pevemebKŸee ke‚er ¬ef∞ mes ¤eerve kes‚
(a) mebhetCe& ceeveJe peeefle ke‚e 16% pevemebKŸee nw~ heM¤eele efJeMJe ke‚e otmeje je∞^ nw~ Fmeke‚er Yetefce meercee ke‚e efJemleej ueieYeie
(b) mebhetCe& ceeveJe peeefle ke‚e 17% pevemebKŸee nw~ 15200 efke‚ceer. (15106.7 efke‚ceer.) nw~
(c) mebhetCe& ceeveJe peeefle ke‚e 18% pevemebKŸee nw~
(d) mebhetCe& ceeveJe peeefle ke‚e 28% pevemebKŸee nw~ ii. De#eebMeerŸe efJemleej
th
39 B.P.S.C. (Pre) 1994*
GÚejó(b)
veesödme
Yeejle ke‚e #es$eHe‚ue 3287263 Jeie& efke‚ceer. nw, pees mebmeej kes‚ mecemle *Yet-he=â hej efJe<egJele jsKee (Equator)mes GÚej Ÿee oef#eCe efoMee ceW
#es$eHe‚ue kes‚ mLeueerŸe Yeeie ke‚e ueieYeie 2.4% nw, peyeefke‚ Yeejle ceW efmLele efke‚meer Yeer eEyeog ke‚er he=LJeer kes‚ keW‚ı mes ceeheer ieF& ke‚esCeerŸe otjer ke‚es
mebhetCe& efJeMJe ke‚er 17.5% (Je<e& 2011ke‚er peveieCevee kes‚ Debeflece Deebke‚Ã[eW De#eebMe ke‚ne peelee nw~ *De#eebMe jsKeeSb Jen ke‚euheefveke‚ jsKeeSb nesleer
kes‚ Devegmeej) pevemebKŸee efveJeeme ke‚j jner nw~ Dele: efveke‚ölece mener GÚej nQ, pees he=LJeer kes‚ ¤eejeW Deesj hetJe& mes heefM¤ece efoMee ceW efJe<egJele jsKee kes‚
efJeke‚uhe (b) nw~ meceeveeblej KeeR¤eer peeleer nQ~ *De#eebMe ke‚es DebMeeW, efceveöeW SJeb meskeb‚[eW ceW
oMee&Ÿee peelee nw~ *he=LJeer ke‚es oes yejeyej YeeieeW ceW yeeböves Jeeues 0o De#eebMe
5. YeejleJe<e& ceW ueieYeie efke‚leves ieebJe nQ? ke‚es YetceOŸe jsKee ke‚ne peelee nw~ *efJe<egJele Je=Úe (YetceOŸe jsKee) kes‚ GÚejer
(a) 5 ueeKe (b) 6 ueeKe 30 npeej
Yeeie ke‚es GÚejer ieesueeÊ& Deewj oef#eCeer Yeeie ke‚es oef#eCeer ieesueeÊ& ke‚nles
(c) 8 ueeKe (d) FveceW mes ke‚esF& veneR
nQ~ *YetceOŸe jsKee kes‚ GÚej ceW efmLele De#eebMe jsKeeDeeW ke‚es GÚejer De#eebMe
M.P.P.C.S. (Pre) 2010*
jsKeeSb leLee YetceOŸe jsKee kes‚ oef#eCe ceW efmLele De#eebMe jsKeeDeeW ke‚es oef#eCeer
GÚejó(d)
De#eebMe jsKeeSb ke‚nles nQ~
Je<e& 2011ke‚er peveieCevee ke‚s Debeflece Deebke‚Ã[eW kes‚ Devegmeej, Yeejle ceW ieeJeeW
ke‚er mebKŸee ueieYeie 6 ueeKe 40 npeej 9 meew 32 nw~ Dele: efJeke‚uhe (d)
GÚejer De#eebMe jsKeeSb

mener GÚej nw~

GÚejer ieesueeÊ&

o
0
6. efvecveefueefKele peesÃ[eW ceW mes ke‚ewve-mee peesÃ[e mener venerb nw? YetceOŸe jsKee
(a) Yeejle ke‚e keg‚ue #es$ehe‚ue - 3.28 efceefueŸeve Jeie& efke‚ueesceeröj oef#eCeer ieesueeÊ&
(b) Yeejle ke‚e De#eebMeerŸe efJemleej - 8° 4' G. mes 37°6' G. oef#eCeer De#eebMe jsKeeSb
(c) Yeejle ke‚e jsKeebMeerŸe efJemleej - 68° 7' het. mes 97°25' het.
o
0 (ÿeOeeve ŸeecŸeesÚej

(d) Yeejle ceW jepŸeeW ke‚er mebKŸee - 26

jsKee)
heefM¤eceer osMeeblej
jsKeeSb
Jharkhand P.C.S. (Pre) 2016
GÚejó(d)
Yeejle ke‚e Yeewieesefueke‚ #es$ehe‚ue ueieYeie 3.28 efceefueŸeve Jeie& efke‚ceer. nw~
hetJeea osMeeblej

Fmekes‚ cegKŸe Yetefce ke‚e De#eebMeerŸe efJemleej 8° 4' GÚej mes 37°6' GÚej leke‚
jsKeeSb

leLee osMeeblejerŸe efJemleej 68° 7' hetJe& mes 97°25' hetJe& leke‚ nw~ 26 peveJejer,
´eerveefJe¤e jsKee

2020 mes Yeejle ceW keg‚ue 28 jepŸe SJeb 8 keW‚ıMeeefmele ÿeosMe nQ~ veJeervelece *Ÿeefo De#eebMe jsKeeDeeW ke‚es kes‚ Deblejeue hej KeeR¤ee peeS, lees GÚejer
1o
keW‚ıMeeefmele ÿeosMe nw- oeoje Deewj veiej nJesueer leLee oceve Deewj oerJe~ ieesueeÊ& ceW 89 De#eebMe jsKeeSb leLee oef#eCeer ieesueeÊ& ceW 89 De#eebMe jsKeeSb
neWieer~ *Fme ÿeke‚ej efJe<egJele Je=Úe ke‚es ueske‚j De#eebMe jsKeeDeeW ke‚er keg‚ue mebKŸee
7.
179(89+89+1) nesieer~ efke‚vneR oes meceeblej De#eebMe jsKeeDeeW kes‚ ceOŸe ke‚er
Yeejle kes‚ efueS efvecveefueefKele ke‚LeveeW ceW mes ke‚ewve-mee DemelŸe nw?
(a) Yeejle efJeMJe ke‚e 7Jeeb yeÃ[e osMe nw~
otjer ueieYeie 111 efke‚ceer. nesleer nw~
(b) Yeejle pevemebKŸee ke‚er ¬ef∞ mes efJeMJe ke‚e otmeje je∞^ nw~
(c) Fmeke‚er Yetefce meercee ke‚e efJemleej ueieYeie 15,200 efke‚ceer. nw~
*Yet-he=â hej GÚejer Oe«gJe SJeb oef#eCeer Oe«gJe ke‚es efceueeves Jeeueer ke‚euheefveke‚
(d) meJe&ÿeLece metŸeexoŸe Fmekes‚ efcepeesjce jepŸe ceW neslee nw~
jsKee pees he=LJeer ke‚es oes yejeyej YeeieeW ceW yeeböleer nw, ke‚es ÿeOeeve ŸeecŸeesÚej
U.P. R.O. / A.R.O. (Mains) 2016 jsKee (Greenwich Mean Time) ke‚ne peelee nww~ *Ÿen jsKee uebove kes‚
GÚejó(d) ´eerveefJe¤e Menj mes iegpejleer nw~ ÿeOeeve ŸeecŸeesÚej jsKee ke‚es 0o osMeeblej Yeer
CA–10 meeceevÙe DeOÙeÙeve Yeejle keâe Yetieesue
ke‚ne peelee nw~ *ÿeOeeve ŸeecŸeesÚej kes‚ hetJe& SJeb heefM¤ece ceW GÚejer Oeg«Je SJeb
oef#eCeer Oe«gJe ke‚es efceueeves Jeeueer ke‚euheefveke‚ jsKeeDeeW ke‚es osMeeblej jsKeeSb
iii. Yeejle SJeb ke‚ke&‚ jsKee
ke‚ne peelee nw~ *osMeeblej jsKeeSb meceeblej veneR nesleer nQ~ *Oe«gJeeW mes efJe<egJele
jsKee ke‚er Deesj yeÃ{ves hej osMeeblej jsKeeDeeW kes‚ ceOŸe ke‚er otjer yeÃ{leer peeleer
veesödme
nw~ *efJe<egJele jsKee hej osMeeblej jsKeeDeeW kes‚ yeer¤e DeefOeke‚lece (111.33 *efJe<egJele jsKee kes‚ GÚej ceW efmLele 23 30' GÚejer De#eebMe ke‚es ke‚ke&‚ jsKee
o

efke‚ceer.) otjer nesleer nw~ ke‚ne peelee nw~ *ke‚ke&‚ jsKee Yeejle kes‚ ueieYeie ceOŸe mes neske‚j iegpejleer
nw~ *ke‚ke&‚ jsKee Yeejle kes‚ keg‚ue Dee" jepŸeeW mes neske‚j iegpejleer nw, efpeveceW
*Yeejle hetCe&leŸee GÚejer ieesueeÊ& ceW efmLele nw~ *mebhetCe& Yeejle ke‚e De#eebMeerŸe iegpejele, jepemLeeve, ceOŸe ÿeosMe, ⁄ÚeermeieÃ{, PeejKeb[, heeqM¤ece yebieeue,
efJemleej 6o45' GÚejer De#eebMe mes 37o6' GÚejer De#eebMe kes‚ ceOŸe nw~ *Fmeke‚er
ef$ehegje Deewj efcepeesjce nQ~
cegKŸe Yetefce 8o4' GÚejer De#eebMe mes 37o6' GÚejer De#eebMe SJeb 68o7' hetJeea
osMeeblej mes 97o25' hetJeea osMeeblej kes‚ ceOŸe hew‚ueer ngF& nw~ *G<Ceke‚eföyebOe #es$e
ke‚e efJemleej 23o30' GÚejer SJeb oef#eCeer De#eebMeeW kes‚ ceOŸe nw~ Dele: Yeejle
ke‚e efJemleej G<Ce SJeb Ghees<Ce oesveeW ke‚eföyebOeeW ceW nw~ OŸeeleJŸe nw efke‚ efvecve
De#eebMe (0º) mes G¤¤e De#eebMe (90º) ke‚er Deesj peeves hej efove Deewj jele ke‚er
DeJeefOe ceW Deblej Deelee nw~ GÚejer ieesueeÊ& ceW De#eebMe ke‚e ÿeYeeJe oef#eCe mes
GÚej ke‚er Deesj, efove Deewj jele ke‚er DeJeefOe hej heÃ[lee nw~
ÿeMveke‚esMe
1. Yeejle efJemle=le nwó
(a) 37017'53'' G. leLee 806'28'' o. kes‚ yeer¤e
(b) 37017'53'' G. leLee 804'28'' o. kes‚ yeer¤e
(c) 37017'53'' G. leLee 8028' G. kes‚ yeer¤e
(d) GheŸeg&Úe‚ ceW ke‚esF& veneR~
39th B.P.S.C. (Pre) 1994
GÚejó(d)
Yeejle ke‚er cegKŸe Yetefce ke‚e efJemleej GÚej-hetJeea ieesueeÊ& ceW 804' GÚej
mes 3706' GÚejer De#eebMeeW leLee 6807' hetJe& mes 97025' hetJeea osMeeblejeW kes‚
*metŸe& kes‚ GÚejeŸeCe (YetceOŸe jsKee kes‚ GÚej) nesves kes‚ yeeo mes ner GÚejer
ieesueeÊ& ceW efoveeW ke‚er DeJeefOe yeÃ{leer peeleer nw~ *21 petve ke‚es metŸe& GÚejeŸeCe
ceOŸe nw~ ke‚ke&‚ jsKee Yeejle kes‚ ueieYeie yeer¤eeW-yeer¤e mes neske‚j iegpejleer nw~
efmLeefle kes‚ meJeex¤¤e eEyeog hej neslee nw~ petve ceen ceW ke‚ke&‚ jsKee kes‚ GÚej
mheÑ nw efke‚ ke‚esF& efJeke‚uhe mener veneR nw~
peeves hej efoveeW ke‚er DeJeefOe yeÃ{ves ueieleer nw~ ceener veoer keâke&â jsKee keâes oes
2. efmeefke‰ke‚ce mes iegpejves Jeeuee De#eebMe efvecveefueefKele ceW mes efke‚me Ske‚ mes yeej heej keâjleer nw~

cenlJehetCe& YeejleerÙe veiejeW keâer De#eebMeerÙe efmLeefle

Yeer neske‚j iegpejlee nw?
(a) jepemLeeve (b) hebpeeye
(c) efncee¤eue ÿeosMe (d) peccet-ke‚Mceerj mLeue Gòejer De#eebMe
I.A.S. (Pre) 2010 Deiejleuee 23º50'
GÚejó(a) ieebOeerveiej 23º19'

efmeefke‰ke‚ce mes iegpejves Jeeueer De#eebMe jsKee jepemLeeve mes neske‚j iegpejleer nw~ peyeuehegj 23º11'

Gppewve 23º09'
3. efpeme efpeues mes 700 hetJeea osMeeblej jsKee iegpejleer nw, Jen nwó
(a) peesOehegj (b) pewmeuecesj keâesuekeâelee 22º30'
(c) Oeewuehegj (d) veeieewj veeiehegj 21º09'
R.A.S./R.T.S. (Pre) 2010 Denceoeyeeo 23º02'
GÚejó(b) JeejeCemeer 25º18'
70 hetJeea osMeeblej jsKee pewmeuecesj efpeues mes iegpejleer nw~
0
23º25'
Yeesheeue
Yeejle keâe Yetieesue meeceevÙe DeOÙeÙeve CA–11
 6. efvecveefueefKele ceW mes efke‚me jepŸe mes ke‚ke&‚ jsKee veneR iegpejleer nw?
ÿeMveke‚esMe (a) ef$ehegje (b) ⁄ÚeermeieÃ{
1. ke‚ke&‚ jsKee efke‚me jepŸe mes neske‚j iegpejleer nw? (c) ceefCehegj (d) efcepeesjce
(a) Deesef[Mee (b) efyenej (PeejKeb[) U.P.R.O./A.R.O. (Re Exam) (Pre) 2016
(c) GÚej ÿeosMe (d) DeebOe« ÿeosMe GÚej–(c)
U.P. P.C.S. (Pre) 1990 GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
GÚejó(b) 7. efvecveebekf e‚le veiejeW ceW ke‚ewve ke‚ke&‚ jsKee mes efveke‚ölece otjer hej eqmLele nw?
ke‚ke&‚ jsKee hej heÃ[ves Jeeues Yeejle kes‚ jepŸe (keg‚ue Dee") iegpejele, (a) Deiejleuee (b) ieebOeerveiej
jepemLeeve, ceOŸe ÿeosMe, ⁄ÚeermeieÃ{, PeejKeb[, heeqM¤ece yebieeue, ef$ehegje (c) peyeuehegj (d) Gppewve
U.P. P.C.S. (Pre) 1999
Deewj efcepeesjce nQ~ Dele: Jele&ceeve ceW GheŸeg&Úe‚ efoS ieS efJeke‚uheeW ceW ke‚esF&
U.P. Lower Sub. (Spl.) (Pre) 2002
Yeer mener veneR nw, eEke‚leg ÿeMveke‚eue ceW PeejKeb[, efyenej ke‚e ner Yeeie Lee,
U.P.P.S.C. (GIC) 2010
Dele: lelke‚eueerve heefjeqmLeefleŸeeW ceW efJeke‚uhe (b) mener GÚej Lee~
GÚejó(b)
2. ke‚ke&‚ jsKee efvecveefueefKele ceW mes efke‚ve jepŸeeW mes neske‚j iegpejleer nw? efJeke‚uhe ceW efoS ieS YeejleerŸe veiejeW ke‚er De#eebMeerŸe efmLeefle efvecveevegmeej nwó
veer¤es efoS ieS ket‚ö mes mener GÚej ¤egefveS-
1. iegpejele 2. ⁄ÚeermeieÃ{ mLeue De#eebMe Deblej efmLeefle 23030' mes
3. GÚej ÿeosMe 4. PeejKeb[ Deiejleuee ó 23050' GÚej –20 '
ket‚ö : ieeb O eer v eiej ó 23 0
19' GÚej +11 '
(a) 1, 2 Deewj 4 (b) 1, 2, 3 Deewj 4 peyeuehegj ó 23011' GÚej +19 '
(c) 1, 3 Deewj 4 (d) 2, 3 Deewj 4 Gppewve ó 23 09' GÚej 0
+21'
U.P.P.C.S. (Pre) 2017
otjer kes‚ Devegmeej GheŸeg&Úe‚ ceW ke‚ke&‚ jsKee mes meyemes ke‚ce De#eebMeerŸe Deblej
GÚejó(a)
ieebOeerveiej ke‚e nw~ Dele: ieebOeerveiej ke‚ke&‚ jsKee kes‚ meJee&efOeke‚ efveke‚ö nesiee~
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
8. efvecve veiejeW ceW ke‚ewve-mee ke‚ke&‚ jsKee kes‚ efveke‚ö nw?
3. ke‚ke&‚ jsKee iegpejleer nwñ (a) efouueer (b) ke‚esueke‚elee
(a) ceOŸe ÿeosMe mes (b) ef$ehegje mes (c) peesOehegj (d) veeiehegj
(c) efcepeesjce mes (d) Fve meYeer mes I.A.S. (Pre) 2003
M.P.P.C.S. (Pre) 2014 GÚejó(b)
GÚejó(d)
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ceW efoS ieS veiejeW mes ke‚ke&‚ jsKee kes‚ heefjÿes#Ÿe ceW De#eebMeerŸe
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~ eqmLeefleŸeeb Fme ÿeke‚ej nQó
4. efke‚leves YeejleerŸe ÿeosMeeW mes neske‚j ke‚ke&‚ jsKee iegpejleer nw? efouueer ó 28º 25' – 28º53' GÚej
(a) 6 (b) 8 ke‚esueke‚elee ó 220 30' GÚej
(c) 7 (d) 9 peesOehegj ó 26º 0' – 27º 37' GÚej
Uttarakhand P.C.S. (Pre) 2010 veeiehegj ó 21º09' GÚej
GÚejó(b) ke‚ke&‚ jsKee (Tropic of Cancer) ke‚e JeemleefJeke‚ De#eebMe efJe<egJele jsKee
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~ kes ‚ GÚej ceW 23030' nw~ Dele: GheŸeg&Úe‚ ceW ke‚ke&‚ jsKee mes efveke‚ölece veiej
ke‚esueke‚elee nw~
5. Yeejle ke‚e Ske‚ jepŸe, efpememes neske‚j ke‚ke&‚ jsKee iegpejleer nw, nwó
9. ke‚ewve-mee cenlJehetCe& De#eebMe Yeejle ke‚es oes ueieYeie yejeyej YeeieeW ceW
(a) peccet SJeb ke‚Mceerj (b) efncee¤eue ÿeosMe
(c) efyenej (d) PeejKeb[
efJeYeeefpele ke‚jlee nw?
(a) 23030' oef#eCe (b) 33030' GÚej
Jharkhand P.C.S. (Pre) 2011
GÚejó(d) (c) 00 (d) 23030' GÚej
M.P.P.C.S. (Pre) 2008
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~ GÚejó(d)
CA–12 meeceevÙe DeOÙeÙeve Yeejle keâe Yetieesue
 23030í GÚejer De#eebMe Yeejle ke‚es oes yejeyej YeeieeW ceW efJeYeeefpele ke‚jlee (c) vece&oe (d) GheŸeg&Úe‚ ceW mes ke‚esF& veneR
nw~ Fmes ke‚ke&‚ jsKee Yeer ke‚nles nQ~ U.P.R.O./A.R.O. (Re Exam) (Pre) 2016
GÚej–(a)
10.
ceener veoer ke‚ke&‚ jsKee ke‚es oes yeej heej ke‚jleer nw~ Ÿen ceOŸe ÿeosMe mes
efvecveefueefKele ceW mes ke‚ewve-mee YeejleerŸe jepŸe ke‚ke&‚ jsKee kes‚ GÚej ceW

Godieefcele neske‚j jepemLeeve, iegpejele ceW ÿeJeeefnle nesles ngS KebYeele ke‚er
efmLele nw?
(a) PeejKeb[ (b) ceefCehegj
(c) efcepeesjce (d) ef$ehegje KeeÃ[er ceW efiejleer nw~
U.P.P.C.S. (Mains) 2008
R.A.S./R.T.S. (Re- Pre) 2013 iv. ceeveke‚ meceŸe
GÚejó(b) veesödme
ceefCehegj ke‚ke&‚ jsKee kes‚ GÚej ceW DeJeefmLele nw~
*Yeejle ke‚er ëÿeeceeefCeke‚ ceOŸee÷ jsKeeí DeLeJee YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe (IST)
11. petve ceen ceW, efvecve mLeeveeW ceW mes ke‚neb hej efove ke‚er DeJeefOe DeefOeke‚lece 82o30' hetJeea osMeeblej mes efueŸee peelee nw~ *Ÿen osMeeblej jsKee Fueeneyeeo
nesieer? (Jele&ceeve ÿeŸeeiejepe), efcepee&hegj Deeefo mLeeveeW mes neske‚j iegpejleer nw~
(a) nwojeyeeo (b) ¤esvveF&
*YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe (I.S.T.= Indian Standard Time) ´eerveefJe¤e ceeOŸe
(c) Yeesheeue (d) efouueer
(G.M.T. = Greenwich Mean Time) mes 5 Ieböe, 30 efceveö Deeies nw~
Uttarakhand P.C.S. (Mains) 2006
OŸeeleJŸe nw efke‚ efJeMJe kes‚ osMeeW …eje Deehemeer menceefle kes‚ Debleie&le ceeveke‚
GÚejó(d) ŸeecŸeesÚej ke‚es 7º30' (7º30' = 30 efceveö) osMeeblej kes‚ iegCeebke‚ hej ¤egvee
metŸe& kes‚ GÚejeŸeCe (YetceOŸe jsKee kes‚ GÚej) nesves kes‚ yeeo mes ner GÚejer peelee nw~ *Yeejle kes‚ ye=no De#eebMeerŸe efJemleej kes‚ ke‚ejCe iegpejele mes
ieesueeÊ& ceW efoveeW ke‚er DeJeefOe yeÃ{leer peeleer nw~ 21 petve ke‚es metŸe& GÚejeŸeCe DeÆCee¤eue ÿeosMe kes‚ mLeeveerŸe meceŸe ceW ueieYeie oes Iebös ke‚e Deblej heeŸee peelee
efmLeefle kes‚ meJeex¤¤e eEyeog hej neslee nw~ Fme ceen ceW ke‚ke&‚ jsKee mes GÚej nw~ *Dele: ÿeMeemeefveke‚ SJeb DevŸe ke‚eŸeeX ceW ke‚ef"veeF& mes ye¤eves nsleg 82º30'
hetJe& ŸeecŸeesÚej (osMeeblej) ke‚es Yeejle ke‚e ceeveke‚ ŸeecŸeesÚej ¤egvee ieŸee nw~
peeves hej efoveeW ke‚er DeJeefOe yeÃ{ves ueieleer nw~ efouueer ke‚er efmLeefle GheŸeg&Úe‚
efJeke‚uhe ceW meyemes GÚej nw~ Dele: Ÿeneb efove ke‚er DeJeefOe DeefOeke‚lece nesieer~
12. efvecveefueefKele ceW mes ke‚ewve-mee Menj ke‚ke&‚ jsKee mes meyemes efveke‚ömLe nw?
(a) peyeuehegj (b) Denceoeyeeo
(c) Gppewve (d) JeejeCemeer
U.P.P.C.S. (Mains), 2017
GÚejó(a)
eqJeke‚uhe ceW efoS ieS MenjeW ke‚er De#eebMeerŸe efmLeefle Fme ÿeke‚ej mes nw–
(mLeeve) (De#eebMe)
peyeuehegj 23o11' GÚej
Denceoeyeeo 23o.02' GÚej
Gppewve 23o09' GÚej
JeejeCemeer 25o18' GÚej
GheŸeg&Úe‚ MenjeW ke‚er De#eebMeerŸe efmLeefle kes‚ Devegmeej, ke‚ke&‚ jsKee kes‚
meJee&efOeke‚ efveke‚ö ke‚e Menj peyeuehegj nesiee, ke‰ŸeeWefke‚ peyeuehegj kes‚
De#eebMe SJeb ke‚ke&‚ jsKee ceOŸe De#eebMeerŸe Deblej meyemes ke‚ce nw~
13.
*YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe ke‚er ŸeecŸeesÚej jsKee GÚej ÿeosMe, ceOŸe ÿeosMe,
efvecveefueefKele Yeejle ke‚er veefoŸeeW ceW ke‚ewve ke‚ke&‚ jsKee ke‚es oes yeej heej
⁄ÚeermeieÃ{, Deesef[Mee, DeebOe« ÿeosMe (keg‚ue 5 ÿeosMe) mes neske‚j iegpejleer nw~
ke‚jleer nw?
(a) ceener (b) ¤ebyeue
Yeejle keâe Yetieesue meeceevÙe DeOÙeÙeve CA–13
*ÿeOeeve ŸeecŸeesÚej (0 ) kes‚ hetJe& SJeb heefM¤ece oesveeW Deesj 180 leke‚ osMeeblej
o o 2. iegpejele kes‚ meyemes heeqM¤eceer ieebJe Deewj DeÆCee¤eue ÿeosMe kes‚ meyemes
jsKeeSb nesleer nQ leLee keg‚ue efceueeke‚j 360 leke‚ nesleer nQ~ *meYeer osMeeblej
o hetJeea ⁄esj hej eqmLele Jeeueebie kes‚ meceŸe ceW efke‚leves Iebös ke‚e Deblejeue nesiee?
jsKeeSb he=LJeer ke‚es yejeyej YeeieeW ceW efJeYeeefpele ke‚jleer nQ, FmeefueS Fve meYeer (a) 1 Ieböe (b) 2 Ieböe
ke‚es ceneve Je=Úe (Great Circle) ke‚ne peelee nw~ *´eerveefJe¤e Ÿee ÿeOeeve (c) 3 Ieböe (d) 1/2 Ieböe
ŸeecŸeesÚej jsKee kes‚ hetJe& ceW efmLele 180o leke‚ meYeer osMeeblej ke‚es hetJeea osMeeblej U.P.P.C.S. (Pre) 1992

SJeb heefM¤ece ke‚er Deesj efmLele 180oleke‚ meYeer osMeeblej ke‚es heefM¤eceer osMeeblej GÚejó(b)
ke‚ne peelee nw~ iegpejele ke‚e osMeeblejerŸe efJemleej 6804' hetJe& mes 7404' hetJeea osMeeblej kes‚
*he=LJeer 24 Iebös (1440 efceveö) ceW 360o Ietce peeleer nw leLee keg‚ue osMeeblej ceOŸe leLee DeÆCee¤eue ÿeosMe ke‚e osMeeblejerŸe efJemleej 910 30' hetJe& mes
jsKeeDeeW ke‚er mebKŸee Yeer 360o nw~ Dele: 1o osMeeblej Ietceves ceW he=LJeer ke‚es 4 970 30' hetJe& nw~ Dele: iegpejele kes‚ heeqM¤ece SJeb DeÆCee¤eue kes‚ hetJeea ⁄esj
efceveö c 360 m ke‚e meceŸe ueielee nw~ *Fme ÿeke‚ej ÿelŸeske‚ 15o osMeeblej kes‚ ceOŸe osMeeblejerŸe Deblej 97030-6804' = 29026' nw~ ¤ebtefke‚ 1 osMeeblej
1440

hej Ske‚ Iebös ke‚e Deblej neslee nw~ ceW 4 efceveö ke‚e Deblej Deelee nw, FmeefueS 29026' × 4 ∑ ueieYeie 118
*metŸe& hetJe& ceW Gefole neslee nw SJeb he=LJeer, heefM¤ece mes hetJe& Deheveer Oegjer hej efceveö (DeLee&le ueieYeie 2 Iebös) ke‚e Deblejeue nesiee~
Ietce jner nw~ Dele: 0º(ÿeOeeve ŸeecŸeesÚej) mes hetJe& ke‚er Deesj peeves hej meceŸe 3. efvecve ke‚LeveeW hej efJe¤eej ke‚erefpeSó
G.M.T. mes Deeies Deewj heefM¤ece ke‚er Deesj peeves hej meceŸe G.M.T. mes heer⁄s 1. peyeuehegj ke‚er osMeeblej jsKee Fboewj Je Yeesheeue ke‚er osMeeblej

jnlee nw~ *0o mes 180o hetJe& ke‚er Deesj peeves hej 12 Iebös ke‚er DeJeefOe ueieleer
jsKeeDeesb kes‚ yeer¤e nw~
2. Deewjbieeyeeo ke‚e De#eebMe JeÃ[esoje Je hegCes kes‚ De#eebMeeW kes‚ yeer¤e nw~
nw SJeb Ÿen ´eerveefJe¤e meceŸe mes 12 Iebös Deeies jnlee nw~ Fmeer ÿeke‚ej 0o mes 3. yebieuegô ke‚er DeJeeqmLeefle ¤esvveF& ke‚er leguevee ceW DeefOeke‚ oef#eCeJeleea nw~
180o heefM¤ece ke‚er Deesj peeves hej ´eerveefJe¤e meceŸe mes 12 Iebös heer⁄s ke‚e meceŸe FveceW mes ke‚ewve-mee/mes ke‚Leve mener nw/nQ?
efceuelee nw~ *180 hetJe& SJeb 180 heefM¤eceer osMeeblej ceW keg‚ue 24 Iebös DeLee&le
o o (a) 1 Deewj 3 (b) kes‚Jeue 2
efove-jele ke‚e Deblej heeŸee peelee nw~ *Yet-he=â hej 180o hetJe& SJeb heefM¤ece (c) 2 Deewj 3 (d) 1, 2 Deewj 3
I.A.S. (Pre) 2003
ŸeecŸeesÚej kes‚ ueieYeie meeLe-meeLe mLeue Keb[eW ke‚es ⁄esÃ[les ngS efveOee&efjle ke‚er
GÚejó(c)
ieF& ke‚euheefveke‚ jsKee Deblejje∞^erŸe efleefLe jsKee (International Date
Line) ke‚nueeleer nw~
GheÙeg&òeâ ØeMve ceW efoS ieS keâLeveeW kesâ mLeueeW (efpeueeW) keâer De#eebMeerÙe
SJeb osMeeblejerÙe efmLeefleÙeeb 'Census of India- 2011' kesâ Devegmeej Fme
Øekeâej nQ-
ÿeMveke‚esMe peyeuehegj ó 22º49' N mes 24º08' N; 79º21' E mes 80º58' E
1. peye YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe kes‚ ŸeecŸeesÚej hej DeÊ&jeef$e nw, Ske‚ Fboewj ó 22º20' N mes 23º05' N; 75º26' E mes 76º14' E
mLeeve hej megyen ke‚e ⁄: (6) yepelee nw, Gme mLeeve ke‚er DeJeefmLeefle Yees h eeue ó 23º04' N mes 23º53' N; 77º12' E mes 77º40' E
Deewjbieeyeeo ó 19º18' N mes 20º40' N; 74º34' E mes 76º04' E
JeÌ[esoje ó 21º50' N mes 22º50' N; 72º50' E mes 74º10' E
efpeme ŸeecŸeesÚej hej nw, Jen nwó
(a) 7o31' het. (b) 172o 30' het. hegCes ó 17º54' N mes 19º24' N; 73º19' E mes 75º10' E
(c) 7o30' het. (d) 127o 30' he. yebieueg™ ó 12º39' N mes 13º14' N; 77º19' E mes 77º50' E
U.P.P.C.S. (Mains) 2002 ÛesvveF& — 12º54' N mes 13º54' N; 80º7' E mes 80º11' E
GÚejó(b) GheÙeg & ò eâ leLÙe kesâ Devegmeej mhe°erkeâjCe
keâLeve (1)— peyeuehegj keâer osMeeblej jsKee Fboewj Je Yeesheeue keâer osMeeblej
peye YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe kes‚ ŸeecŸeesÚej hej DeÊ&jeef$e nw, Ske‚ mLeeve hej jsKeeDeeW kesâ yeerÛe veneR nw~
megyen ke‚e 6 yepelee nw, lees Jen mLeeve Yeejle mes hetJe& ceW nesiee, ke‰ŸeeWefke‚ hetJe& keâLeve (2)— Deewjbieeyeeo keâe De#eebMe hetCe&leÙee JeÌ[esoje Deewj hegCes kesâ
ceW megyen meyemes henues nesleer nw~ 6 Iebös kes‚ Deblejeue hej Gveke‚s ŸeecŸeesÚej ceOÙe efmLele nw~
kes‚ yeer¤e 15° × 6 = 90° (15° { 1 Ieböe) ke‚e Deblejeue nesiee~ Yeejle keâLeve (3)— yebieueg™ keâer DeJeefmLeefle ÛesvveF& keâer leguevee ceW DeefOekeâ
1o o
oef#eCeJeleea nw~
ke‚e ceeveke‚ meceŸe 82 2 ŸeecŸeesÚej nw~ Dele: Jen mLeeve 90 + 82 1 =
2 4. efvecveefueefKele ceW mes ke‚ewve-mee Menj YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe (DeeF&. Sme.
1o
172 het J e& nes i ee~ öer.) osMeeblej kes‚ efveke‚ölece nw?
2
(a) jerJee (b) meeiej

CA–14 meeceevÙe DeOÙeÙeve Yeejle keâe Yetieesue

 (c) Gppewve (d) nesMebieeyeeo 8. YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe ke‚er osMeeblej jsKee (820 30') efke‚me veiej mes
M.P.P.C.S. (Pre) 2008 neske‚j iegpejleer nw?
GÚejó(a) (a) veeiehegj (b) efouueer
ceeveke‚ meceŸe kes‚ efveke‚ölee kes‚ mebyebOe ceW efJeke‚uhe ceW efoS ieS mLeueeW ke‚er (c) heövee (d) Fueeneyeeo
efmLeefle Fme ÿeke‚ej nwó M.P.P.C.S. (Pre) 1996
jerJee - 81º02' E mes 82º20' E GÚejó(d)
meeiej - 78º04' E mes 78º20' E YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe ke‚er osMeeblej jsKee (82º 30' hetJeea) Fueeneyeeo
Gppewve - 75º00' E mes 76º30' E (Jele&ceeve ÿeŸeeiejepe) mes neske‚j iegpejleer nw~
nesMebieeyeeo - 76º47' E mes 78º44' E
Dele: mhe∞ nw efke‚ jerJee YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe osMeeblej kes‚ efveke‚ölece nw~ 9. efvecveefueefKele osMeeblejeW ceW ke‚ewve-mee Yeejle ke‚er ëÿeeceeefCeke‚ ceOŸee÷
jsKeeë ke‚nueelee nw?
5. Ÿeefo YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe kes‚ Devegmeej, hetJee&÷ kes‚ 10 yepes nQ, lees
(a) 87o30 ' hetJeea (b) 85o30 ' hetJeea
920 hetJeea osMeeblej hej efMeueebie ke‚e mLeeveerŸe meceŸe ke‰Ÿee nesiee?
(c) 84o30 ' hetJeea (d) 82o30 ' hetJeea
(a) 9.38 hetJee&÷ (b) 10.38 hetJee&÷
U.P.P.C.S. (Pre), 2013
(c) 10.22 hetJee&÷ (d) 9.22 hetJee&÷ U.P. Lower Sub. (Pre) 2013
I.A.S. (Pre) 1999
GÚejó(d)
GÚejó(b)
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
920 hetJeea osMeeblej hej eqmLele efMeueebie (cesIeeueŸe ke‚er jepeOeeveer)
SJeb Yeejle kes‚ ceeveke‚ meceŸe kes‚ yeer¤e 920 - 82 ½0 = 9 ½0 osMeeblej 10. YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe (IST) efvecveefueefKele mLeeveeW ceW mes efke‚mekes‚
ke‚e Deblej nw~ ¤ebtefke‚ 1 osMeeblej hej 4 efceveö ke‚e Deblej Deelee nw, meceerhe mes efueŸee peelee nw?
FmeefueS Fvekes‚ yeer¤e 9 ½0 × 4 = 38 efceveö ke‚e Deblej nesiee~ ¤ebtefke‚ (a) Fueeneyeeo (vewveer) (b) ueKeveT
YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe hej hetJee&÷ kes‚ 10 yepes nQ, FmeefueS efMeueebie ceW (c) cesj" (d) cegpeHe‰He‚jveiej
hetJee&÷ ke‚e 10.38 ke‚e meceŸe nesiee~ Dele: efJeke‚uhe (b) mener GÚej nw~ U.P.P.C.S. (Pre) 1993
6. Ÿeefo YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe ŸeecŸeesÚej hej ceOŸee÷ nw, lees 1200 hetJeea GÚejó(a)
osMeeblej hej mLeeveerŸe meceŸe ke‰Ÿee nesiee? GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
(a) 09.30 (b) 14.30
(c) 17.30 (d) 20.00 11. YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe (IST) SJeb ´eerveefJe¤e ceeOŸe meceŸe (GMT)
U.P. P.C.S. (Pre) 2001 ceW Deblej heeŸee peelee nwó
GÚejó(b) 1 1
(a) + 4 Iebös (b) + 5 Iebös
120 hetJeea osMeeblej SJeb YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe kes‚ yeer¤e osMeeblejerŸe Deblej
0 2 2

= 1200-820 30' = 370 30' ke‚e nw~ ¤ebtefke‚ 1 osMeeblej ceW ¤eej efceveö ke‚e
1 1
Deblej Deelee nw~ FmeefueS 370 30' × 4 = 150 efceveö (DeLee&le 2 Ieböe, 30 (c) - 5 Iebös (d) - 4 Iebös
efceveö) ke‚e Deblej nesiee~ ¤ebet kf e‚ YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe hej ceOŸee÷ (12 yepes) 2 2
nw, FmeefueS 1200 hetJeea osMeeblej hej 12 + 2.30 = 14.30 ke‚e meceŸe nesiee~ 45th B.P.S.C (Pre) 2001
Dele: efJeke‚uhe (b) mener GÚej nw~ Jharkhand P.C.S. (Pre) 2003, 2010
7. YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe ke‚er ŸeecŸeesÚej veneR iegpejleer nwó GÚejó(b)
(a) DeebOe« ÿeosMe mes (b) ⁄ÚeermeieÃ{ mes YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe (IST) SJeb ´eerveefJe¤e ceeOŸe meceŸe (GMT) ceW +
(c) ceneje∞^ mes (d) GÚej ÿeosMe mes 5
1
Iebös ke‚e Deblej heeŸee peelee nw~ Dele: efJeke‚uhe (b) mener GÚej nw~
U.P.P.C.S. (Mains) 2010 2
GÚejó(c) 12. Ÿeefo DeÆCee¤eue ÿeosMe ceW eflejhe (Tirap) ceW metŸeexoŸe 5.00 yepes
YeejleerŸe ceeveke‚ meceŸe ke‚er ŸeecŸeesÚej jsKee GÚej ÿeosMe, ceOŸe ÿeosMe, ÿeele: (IST) neslee nw, lees iegpejele ceW ke‚eb[uee ceW metŸeexoŸe efke‚me
⁄ÚeermeieÃ{, Deesef[Mee, DeebOe« ÿeosMe mes iegpejleer nw~ Ÿen ceneje∞^ mes veneR meceŸe (IST) hej nesiee?
iegpejleer nw~ lesuebieevee mes Yeer Ÿen jsKee veneR iegpejleer nw~ (a) ueieYeie 5.30 yepes ÿeele: (b) ueieYeie 6.00 yepes ÿeele:

Yeejle keâe Yetieesue meeceevÙe DeOÙeÙeve CA–15

 (c) ueieYeie 7.00 yepes ÿeele: (d) ueieYeie
7.30 yepes ÿeele:
U.P.P.C.S. (Pre) 2010
GÚejó(c)
DeÆCee¤eue ÿeosMe kes‚ eflejhe (95o31') Deewj iegpejele kes‚ ke‚eb[uee (70o11')
ceW metŸeexoŸe kes‚ meceŸe ceW osMeeblej efmLeefle kes‚ Devegôhe ueieYeie oes Iebös
ke‚e Deblej jnlee nw~ Dele: eflejhe ceW metŸeexoŸe 5.00 yepes ÿeele: nesves hej
ke‚eb[uee ceW metŸeexoŸe ueieYeie 7.00 yepes ÿeele: nesiee~
13. efvecveefueefKele ceW mes ke‚ewve-mee Menj efouueer kes‚ meyemes meceerhe kes‚
osMeeblej hej efmLele nw?
(a) yebieuegô (b) nwojeyeeo
(c) veeiehegj (d) hegCes
I.A.S. (Pre), 2018
GÚejó(a)
efouueer ke‚e osMeeblejerŸe efJemleej 76°50' hetJe& mes 77°22' hetJe& kes‚ ceOŸe nw~
Jen Menj efouueer kes‚ meceerhe osMeeblej hej efmLele nesiee, efpemeke‚e osMeeblejerŸe
Deblej efouueer mes meyemes ke‚ce nesiee~ ÿeMve ceW efoS ieS MenjeW ke‚e osMeeblejerŸe
efJemleej Fme ÿeke‚ej nw-
*megotjmLe heeqM¤eceer eEyeog (Westernmost Point)óiegnej ceesleer (iegpejele)~
*megojt mLe hetJeea eEyeog (Easternmost Point)óefke‚efyeLeg (DeÆCee¤eue ÿeosMe)~
(Menj) (osMeeblejerŸe efJemleej)
(a) yebieuegô - 77°19' hetJe& mes 77°50' hetJe&
*leefceuevee[g jepŸe ceW DeJeefmLele ke‚vŸeekeg‚ceejer Yeejle ke‚er cegKŸe Yetefce hej
(b) nwojeyeeo - 78°23' hetJe& mes 78°68' hetJe&
efmLele oef#eCelece mLeue nw~ *ke‚vŸeekeg‚ceejer (kes‚he ke‚esceesefjve), Yeejle ke‚e
(c) veeiehegj - 78°15' hetJe& mes 79°40' hetJe&
Jen mLeeve nw peneb yebieeue ke‚er KeeÃ[er, Dejye meeiej leLee eEno cenemeeiej
(d) hegCes - 73°19' hetJe& mes 75°10' hetJe& efceueles nQ~
efoS ieS efJeke‚uheeW ceW yebieuegô, efouueer kes‚ meJee&efOeke‚ meceerhe osMeeblej hej
efmLele nesiee, ke‰ŸeeWefke‚ efouueer Deewj yebieuegô kes‚ ceOŸe osMeeblejerŸe Deblej ÿeMveke‚esMe
meyemes ke‚ce nw~ Dele: efJeke‚uhe (a) mener GÚej nw~
1. Yeejle ke‚e megotjmLe oef#eCeer eEyeog (Southernmost Point) nwó
(a) ke‚vŸeekeg‚ceejer hej (b) jecesMJejce hej
V. otjmLe eEyeog (c) Fbefoje hJeeFbö hej (d) hJeeFbö ke‚eueercesj hej
U.P. Lower Sub. (Pre) 2002
veesödme Uttarakhand P.C.S. (Pre) 2003
*31 Deke‰ötyej, 2019 mes Yeejle ceW meJee&efOeke‚ hetJeea jepŸe DeÆCee¤eue GÚejó(c)
ÿeosMe; heefM¤eceer jepŸe iegpejele; GÚejer jepŸe efncee¤eue ÿeosMe SJeb oef#eCeer Yeejle ke‚e megotjmLe oef#eCeer eEyeog (Southernmost Point)óFbefoje
jepŸe leefceuevee[g nw~ jepŸeeW SJeb keW‚ıMeeefmele ÿeosMeeW ceW meJee&efOeke‚ GÚejer hJeeFbö (´esö efveke‚esyeej DeLeJee yeÃ[e efveke‚esyeej …erhe) nw~ Dele: efJeke‚uhe (c)
Yeeie ceW ueˆeKe leLee oef#eCeer Yeeie ceW Deb[ceeve SJeb efveke‚esyeej …erhemecetn mener GÚej nw~
nw~ Yeejle kes‚ Fleves Je=nod #es$ehe‚ue kes‚ ¤eej megotjmLe eEyeog (Extreme
2.
Points) Fme ÿeke‚ej nQó
Yeejle ke‚e oef#eCelece eEyeog ke‚neb nw?
(a) ke‚vŸeekeg‚ceejer (b) yeÃ[e efveke‚esyeej
*megotjmLe oef#eCeer eEyeog (Southernmost Point)- *Fbefoje hJeeFbö
(c) ue#e…erhe (d) ceıeme
(´esö efveke‚esyeej DeLeJee yeÃ[e efveke‚esyeej …erhe) nw SJeb Yeejle ke‚er cegKŸe Yetefce
U.P.P.C.S. (Pre) 1990
hej oef#eCelece eEyeog ke‚vŸeekeg‚ceejer (leefceuevee[g)~
GÚejó(b)
*megotjmLe GÚejer eEyeog, (Northernmost Point)óefmeŸeeef¤eve
iuesefMeŸej kes‚ efveke‚ö, Fbefoje ke‚esue (Indira Col) ueˆeKe~ GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
CA–16 meeceevÙe DeOÙeÙeve Yeejle keâe Yetieesue
3. Yeejle ke‚e megotj oef#eCe ceW ëFbefoje hJeeFböí efvecveefueefKele ceW mes ke‚neb 7. Yeejle ke‚e Jen ke‚ewve-mee mLeeve nw, peneb yebieeue ke‚er KeeÃ[er, Dejye
efmLele nw? meeiej leLee efnbo cenemeeiej efceueles nQ?
(a) leefceuevee[g (b) ⁄esöe efveke‚esyeej (a) ke‚vŸeekeg‚ceejer (b) Fbefoje hJeeFbö
(c) yeÃ[e efveke‚esyeej (d) ke‚ej efveke‚esyeej …erhe (c) veeiejke‚esFue (d) jecesMJejce
M.P. PCS (Pre) 2006
GÚejó(c) Jharkhand P.C.S. (Pre) 2016
GÚejó(a)
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
4. Yeejle kes‚ jepŸeeW ke‚e efvecveefueefKele ceW mes ke‚ewve-mee Ske‚ Ÿegice, meyemes YeejleerŸe cegKŸe Yetefce kes‚ oef#eCeer ⁄esj hej efmLele ke‚vŸeekeg‚ceejer Jen mLeeve
hetJeea Deewj meyemes heefM¤eceer jepŸe ke‚es Fbefiele ke‚jlee nw? nw, peneb yebieeue ke‚er KeeÃ[er, Dejye meeiej leLee efnbo cenemeeiej efceueles
(a) Demece Deewj jepemLeeve nQ~ ke‚vŸeekeg‚ceejer YeejleerŸe jepŸe leefceuevee[g ceW efmLele nw~
(b) DeÆCee¤eue ÿeosMe Deewj jepemLeeve
(c) Demece Deewj iegpejele
(d) DeÆCee¤eue ÿeosMe Deewj iegpejele vi. meerceeJeleea osMe
I.A.S. (Pre) 2015
GÚejó(d)
veesödme
Yeejle kes‚ jepŸeeW ceW meJee&efOeke‚ hetJeea jepŸe DeÆCee¤eue ÿeosMe SJeb meyemes *Yeejle kes‚ efveke‚ölece heÃ[esmeer osMe heeefke‚mleeve, Dehe‚ieeefvemleeve, ¤eerve,
heefM¤eceer jepŸe iegpejele nw~ vesheeue, Yetöeve, cŸeebceej, yeebiueeosMe, ceeueoerJe Je fleeruebke‚e nQ~* osMe ke‚er
5. Yeejle ke‚e megotj heefM¤ece ke‚e eEyeog nwó meerceeSb ÿeeke=‚efleke‚ SJeb ceeveJe efveefce&le oesveeW ÿeke‚ej ke‚er nQ~* Yeejle ke‚er
(a) 680 7' heefM¤ece, iegpejele ceW mLeueerŸe meercee GÚej ceW ¤eerve Je vesheeue, GÚej-heefM¤ece ceW Dehe‚ieeefvemleeve,
(b) 680 7' heefM¤ece, jepemLeeve ceW heefM¤ece ceW heeefke‚mleeve, hetJe& ceW yeebiueeosMe SJeb cŸeebceej leLee GÚej-hetJe& ceW
(c) 680 7' hetJe&, iegpejele ceW
Yetöeve mes efceueleer nw~ *heefM¤ece ceW heeefke‚mleeve leLee hetJe& ceW yeebiueeosMe kes‚
(d) 680 7' hetJe&, jepemLeeve ceW
M.P.P.C.S. (Pre) 2008 meeLe Yeejle ke‚er meerceeSb ke=‚ef$ece DeLeJee ceeveJe efveefce&le nQ, peyeefke‚ DevŸe
GÚejó(c) osMeeW- Dehe‚ieeefvemleeve, heeefke‚mleeve, ¤eerve, vesheeue, Yetöeve leLee cŸeebceej kes‚
Yeejle kes‚ cegKŸe Yetefce ke‚e megotjmLe heefM¤eceer eEyeog 23.713º GÚejer De#eebMe meeLe Yeejle ke‚er meerceeSb ÿeeke=‚efleke‚ nQ~
leLee 6807í hetJeea osMeeblej hej iegnej ceesleer (iegpejele) ceW efmLele nw~ Yeejle ke‚er Yet-meercee 15,106.7 efke‚ceer. Deewj …erhe #es$eeW meefnle leöjsKee
6. efvecveefueefKele ÿecegKe YeejleerŸe veiejeW ceW mes ke‚ewve-mee Ske‚ meyemes DeefOeke‚ 7,516.6 efke‚ceer. nw~ heÃ[esmeer osMeeW kes‚ meeLe Yet-meerceeDeeW ke‚er uebyeeF&
hetJe& ke‚er Deesj DeJeefmLele nw? efvecveevegmeej nw-
(a) nwojeyeeo (b) Yeesheeue
(c) ueKeveT (d) yebieuegô (yebiueewj) osMe ke‚e veece meercee ke‚er meercee mes mebyeÊ YeejleerŸe
I.A.S. (Pre) 2007 uebyeeF& jepŸe SJeb keW‚ıMeeefmele ÿeosMe
GÚejó(c)
(efke‚ceer. ceW)
GheŸeg&Úe‚ YeejleerŸe veiejeW (eqpeueeW) ke‚er DeJeefmLeefle Gvekes‚ osMeeblejerŸe efJemleej yeebiueeosMe 4096.7 heefM¤ece yebieeue, Demece,
mes mhe∞ ke‚er pee meke‚leer nw, efpeveke‚e efJeJejCe Fme ÿeke‚ej nw- cesIeeueŸe, ef$ehegje, efcepeesjce
nwojeyeeo - 78ο23' mes 78º68' hetJeea osMeeblej ¤eerve 3488.0 ueˆeKe, efncee¤eue ÿeosMe,
Yeesheeue - 77ο12' mes 77º40' hetJeea osMeeblej
GÚejeKeb[, efmeefke‰ke‚ce,
ueKeveT - 80º34' mes 81º12' hetJeea osMeeblej
yebieuegô (yebiueewj) - 77ο19' mes 77º50' hetJeea osMeeblej
DeÆCee¤eue ÿeosMe
heeefke‚mleeve 3323.0 ueˆeKe, peccet Deewj ke‚Mceerj,
GheŸeg&Úe‚ meYeer veiej hetJeea osMeeblejeW kes‚ ceOŸe DeJeefmLele nQ~ Dele: efpeme
veiej ke‚e osMeeblejerŸe ceeve meyemes DeefOeke‚ neslee nw, Jener meyemes DeefOeke‚ hetJe& hebpeeye, jepemLeeve, iegpejele
ceW DeJeefmLele nesiee~ osMeeblejerŸe efJeMues<eCe mes mhe∞ nw efke‚ meyemes DeefOeke‚ vesheeue 1751.0 GÚejeKeb[, GÚej ÿeosMe,
hetJe& ke‚er Deesj DeJeefmLele veiej ueKeveT nw~ efyenej, heefM¤ece yebieeue, efmeefke‰ke‚ce
Yeejle keâe Yetieesue meeceevÙe DeOÙeÙeve CA–17
 cŸeebceej 1643.0 DeÆCee¤eue ÿeosMe, veieeueQ[, *GÚej ceW efnceeueŸe, oef#eCe-hetJe& ceW yebieeue ke‚er KeeÃ[er, oef#eCe ceW eEno
cenemeeiej leLee oef#eCe-heefM¤ece ceW Dejye meeiej, Yeejle ke‚er ÿeeke=‚efleke‚
ceefCehegj, efcepeesjce
meerceeSb efveOee&efjle ke‚jles nQ~ *Yeejle leLee heeefke‚mleeve kes‚ ceOŸe meercee-jsKee
Yetöeve 699.0 efmeefke‰ke‚ce, heefM¤ece yebieeue,
DeOŸeejesefhele meercee (Superimposed Boundary ) ke‚e Ske‚ GoenjCe nw~
Demece, DeÆCee¤eue ÿeosMe DeOŸeejesefhele meercee Ske‚ Ssmeer meercee nesleer nw, pees efke‚meer yee¢e MeefÚe‚ …eje
Dehe‚ieeefvemleeve 106.0 ueˆeKe Deejesefhele ke‚er peeleer nw~ Je<e& 1947 ceW Yeejle Deewj heeefke‚mleeve ves ´esö efye«ösve
keg‚ue 15,106.7 …eje DeOŸeejesefhele meercee ke‚es meePee efke‚Ÿee Lee~ *Fme jsKee ke‚es js[efke‰uehe‚
*Yeejle ke‚er meyemes uebyeer mLeueerŸe meercee yeebiueeosMe kes‚ meeLe, peyeefke‚ meyemes jsKee ke‚nles nQ~ Fme jsKee ke‚e efveOee&jCe mej meerefjue js[efke‰uehe‚ …eje efke‚Ÿee
⁄esöer mLeueerŸe meercee Dehe‚ieeefvemleeve kes‚ meeLe nw~ ieŸee~ *¤eerve, Yeejle mes cewke‚ceesnve (cewkeâceenesve) jsKee …eje he=Leke‚ neslee nw~
*Yeejle-yeebiueeosMe kes‚ meeLe meyemes uebyeer meercee heefM¤ece yebieeue jepŸe mes, *cewke‚ceenesve jsKee ke‚e efveOee&jCe Je<e& 1914 ceW mej nsvejer cewke‚ceenesve (Sir
peyeefke‚ Yeejle-cŸeebceej kes‚ meeLe meyemes uebyeer meercee DeÆCee¤eue ÿeosMe jepŸe Henry McMahon) …eje efke‚Ÿee ieŸee Lee~ *Dehe‚ieeefvemleeve, Yeejle mes
ke‚er nw~ [tjb[ jsKee …eje he=Leke‚ neslee nw~ Fme meercee jsKee ke‚e efveOee&jCe Je<e& 1893
Ske‚ mes DeefOeke‚ osMeeW ke‚er meercee ke‚es mheMe& ke‚jves Jeeues jepŸe/keW‚ıMeeefmele ÿeosMe ceW efye«eföMe ke‚ve&ue ceesefö&cej [tjb[ …eje Dehe‚ieeveeW kes‚ meeLe mecePeewlee kes‚
ceeOŸece mes efke‚Ÿee ieŸee Lee~ *mecegı heej Yeejle ke‚e meJee&efOeke‚ efveke‚ölece
osMe fleeruebke‚e nw, pees heeke‚ peue[ceôceOŸe …eje YeejleerŸe cegKŸe Yet-Yeeie
jepŸe/keW‚ıMeeefmele ÿeosMe osMe
ueˆeKe heeefke‚mleeve, Dehe‚ieeefvemleeve, ¤eerve
(leefceuevee[g) mes he=Leke‚ neslee nw~ Ÿen yebieeue ke‚er KeeÃ[er ke‚es cevveej ke‚er
GÚejeKeb[ ¤eerve, vesheeue KeeÃ[er mes peesÃ[lee nw~ Fmeke‚er ¤eewÃ[eF& 64-137 efke‚ceer. nw~ Fmeke‚e veeceke‚jCe
heefM¤ece yebieeue yeebiueeosMe, vesheeue, Yetöeve efye«eföMe Yeejle ceW lelke‚eueerve ceıeme ÿesmeer[Wmeer kes‚ ieJeve&j Je<e& (1755-63)
efmeefke‰ke‚ce vesheeue, ¤eerve, Yetöeve je@yeö& heeke‚ (Robert Palk) kes‚ veece hej efke‚Ÿee ieŸee nw~
Demece yeebiueeosMe, Yetöeve *Yeejle-cŸeebceej kes‚ ceOŸe efnceeueŸe ke‚er GÚejer-hetJeea heJe&le fleseCf eŸeeb (Dejeke‚eve
DeÆCee¤eue ÿeosMe ¤eerve, cŸeebceej, Yetöeve Ÿeescee, veeiee, heöke‚eF&) mLeueerŸe meercee yeveeleer nQ~ Ÿes Yeejle ke‚es FjeJeoer veoer
efcepeesjce yeebiueeosMe, cŸeebceej …eje cŸeebceej mes Deueie ke‚jleer nQ~ *ef$ehegje jepŸe GÚej, heefM¤ece SJeb oef#eCe ceW
leerve lejhe‚ mes yeebiueeosMe mes efIeje ngDee nw~ Dele: Fmekes‚ leerve lejhe‚ Deblejje∞^eŸr e
meercee nw~ *ueöeKe SJeb efmeefkeäkeâce kesâ Yeer leerveeW Deesj Deblejje°^erÙe meercee nw~
*Yeejle ke‚er Deesj mes Yeejle-yeebiueeosMe ke‚er meercee heefM¤ece yebieeue (2216.7
efke‚ceer.), Demece (263 efke‚ceer.), cesIeeueŸe (443 efke‚ceer.), ef$ehegje (856 efke‚ceer.)
Deewj efcepeesjce (318 efke‚ceer.) mes neske‚j iegpejleer nw~ *DeÆCee¤eue ÿeosMe (520
efke‚ceer.), veieeueQ[ (215 efke‚ceer.), ceefCehegj (398 efke‚ceer.) Deewj efcepeesjce (510
efke‚ceer.) Ssmes jepŸe nQ, efpeveke‚er meerceeSb cŸeebceej kes‚ meeLe mheMe& ke‚jleer nQ~
*Yetševe kesâ meeLe meJee&efOekeâ meercee Demece (267 efkeâceer.) jepÙe keâer mheMe& keâjleer
nw~ Fmekesâ heMÛeele ›eâceMe: De®CeeÛeue ØeosMe (217 efkeâceer.), heefMÛece yebieeue
(183 efkeâceer.) SJeb efmeefkeäkeâce (32 efkeâceer.) jepÙeeW keâer meerceeSb mheMe& keâjleer
nQ~ *Yeejle Deewj Ûeerve kesâ ceOÙe 3488 efkeâceer. mLeueerÙe meercee nw, pees ueöeKe
(1597 efkeâceer.), efnceeÛeue ØeosMe (200 efkeâceer.), GòejeKeb[ (345 efkeâceer.),
efmeefkeäkeâce (220 efkeâceer.) SJeb De®CeeÛeue ØeosMe (1126 efkeâceer.) ceW efJemle=le nw~
ÿeMveke‚esMe
1. efvecveefueefKele ke‚LeveeW hej efJe¤eej ke‚erefpeSó
1. Demece, Yetöeve leLee yeebiueeosMe ke‚er meerceeDeesb mes ueiee ngDee nw~
2. heeqM¤ece yebieeue, Yetöeve leLee vesheeue ke‚er meerceeDeesb mes ueiee ngDee nw~
3. efcepeesjce, yeebiueeosMe leLee cŸeebceej ke‚er meerceeDeesb mes ueiee ngDee nw~
GheŸeg&Úe‚ ke‚LeveeW ceW mes ke‚ewve-mes mener nQ?
(a) 1, 2 leLee 3 (b) kes‚Jeue 1 leLee 2

CA–18 meeceevÙe DeOÙeÙeve Yeejle keâe Yetieesue

 (c) kes‚Jeue 2 leLee 3 (d) kes‚Jeue 1 leLee
3 5. efvecveefueefKele ceW mes efke‚me YeejleerŸe jepŸe ke‚er meerceeSb Yetöeve je∞^ kes‚
I.A.S. (Pre) 2006 meeLe veneR efceueleer nQ?
GÚejó(a) (a) efmeefke‰ke‚ce (b) cesIeeueŸe
(c) DeÆCee¤eue ÿeosMe (d) heefM¤ece yebieeue
Yeejle kes‚ ceeveef¤e$e DeOŸeŸeve mes megmheÑ neslee nw efke‚ GheŸeg&Úe‚ leerveeW ner
M.P.P.C.S. (Pre.), 2012
ke‚Leve melŸe nQ~ GÚejó(b)
Yetöeve kes‚ meeLe meercee meePee ke‚jves Jeeues YeejleerŸe jepŸe Fme ÿeke‚ej
nQ-DeÆCee¤eue ÿeosMe, Demece, he.yebieeue Deewj efmeefke‰ke‚ce, peyeefke‚ cesIeeueŸe
ke‚er meercee yeebiueeosMe kes‚ meeLe efceueleer nw~ Yetöeve kes‚ meeLe meJee&efOeke‚
meercee Demece (267 efke‚ceer.) jepŸe ke‚er mheMe& ke‚jleer nw~ Fmekes‚ heM¤eele
õe‚ceMe: DeÆCee¤eue ÿeosMe (217 efke‚ceer.), heefM¤ece yebieeue (183 efke‚ceer.)
SJeb efmeefke‰ke‚ce (32 efke‚ceer.) jepŸe ke‚er mheMe& ke‚jleer nw~
6. efvecve ceW mes ke‚ewve-mee YeejleerŸe jepŸe, Yetöeve kes‚ meeLe meercee veneR
yeebölee nw?
(a) Demece (b) efmeefke‰ke‚ce
(c) efyenej (d) DeÆCee¤eue ÿeosMe
Jharkhand P.C.S. (Pre) 2021
2. efvecve ceW efke‚me jepŸe ke‚er meercee yeebiueeosMe mes veneR efceueleer nw? GÚejó(c)
(a) cesIeeueŸe (b) ef$ehegje
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
(c) ceefCehegj (d) efcepeesjce
U.P.P.C.S. (Pre) 2002 7. veJebyej, 1998 ceW Yeejle Deewj heeefke‚mleeve kes‚ yeer¤e `meeqccefle mebJeeo
U.P. Lower Sub. (Pre) 2002 ÿeefõe‚Ÿee' ceW leerve efJeJeeo´emle cegodoeW hej, pees veer¤es 1, 2 leLee 3 hej
U.P.P.C.S. (Spl.) (Mains) 2004
Uttarakhand U.D.A./L.D.A. (Mains) 2007
met¤eeriele nQ, efJe¤eej-efJeceMe& ngDee LeeóefJeJeeo´emle cegˆs nQó
1. mewvŸeoueeW ke‚e efJeefveŸeespeve 2. meercee-efJeJeeo ke‚e efveheöeje
GÚejó(c)
3. veoer peue ke‚e yeböJeeje
ceefCehegj ke‚er meercee yeebiueeosMe mes veneR efceueleer nw~ yeebiueeosMe ke‚er DeblejjeÑ^eŸr e
meercee mes ueieves Jeeues YeejleerŸe jepŸe Fme ÿeke‚ej nQó heefM¤ece yebieeue
(2216.7 efke‚ceer.), Demece (263 efke‚ceer.), cesIeeueŸe (443 efke‚ceer.), ef$ehegje
(856 efke‚ceer.) Deewj efcepeesjce (318 efke‚ceer.) mes neske‚j iegpejleer nw~
3. efvecveefueefKele jepŸeeW ceW mes ke‚ewve-mee jepŸe yeebiueeosMe mes Deheveer meercee
venerb yeveelee nw?
(a) Demece (b) veieeueQ[
(c) cesIeeueŸe (d) efcepeesjce
U.P.P.C.S. (Mains) 2016 Fve cegood eW ke‚es ceeveef¤e$e ceW ef¤eef÷le A, B leLee C #es$eeW mes megceseuf ele ke‚erepf eS
Deewj veer¤es efoS ieS ket‚ö ke‚e ÿeŸeesie ke‚jles ngS mener GÚej ¤egevf eSó
GÚejó(b) ket‚ö :
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~ (a) A-2 B-1 C-3 (b) A-2 B-3 C-1
(c) A-1 B-3 C-2 (d) A-3 B-2 C-1
4. yeebiueeosMe ke‚er meercee mes ueies Yeejle kes‚ jepŸe nQó
I.A.S. (Pre) 1999
(a) heeqM¤ece yebieeue, veieeueQ[, Demece, cesIeeueŸe
GÚejó(a)
(b) veieeueQ[, Demece, efmeefke‰ke‚ce, heeqM¤ece yebieeue
veJebyej, 1998 ceW Yeejle Deewj heeefke‚mleeve kes‚ yeer¤e ÿeejbYe ëmeeqccefle mebJeeo
(c) cesIeeueŸe, Demece, heeqM¤ece yebieeue, ef$ehegje
ÿeefõe‚Ÿeeí (Composite Dialogue Process) kes‚ lenle Jeelee& nsleg keg‚ue 6
(d) veieeueQ[, Demece, heeqM¤ece yebieeue, ceefCehegj cegood s efveOee&ejf le Les, efpemeceW mejõe‚erke‚ ke‚er mecegıer peue meercee, eEmeOeg veoer
Chhattisgarh P.C.S. (Spl.) (Pre) 2003
peue yeböJeejs kes‚ Debleie&le legueyegue SJeb Jetuej yewjepe leLee efveŸeb$eCe jsKee hej
GÚejó(c) mewvŸe oueeW ke‚e efJeefveŸeespeve Meeefceue Lee~ A mejõe‚erke‚ #es$e ke‚es, B efveŸeb$eCe
GheÙegò& eâ ØeMve keâer JÙeeKÙee osKeW~ jsKee #es$e ke‚es leLee C efmebOeg veoer #es$e ke‚es ÿeoe|Mele ke‚j jne nw~
Yeejle keâe Yetieesue meeceevÙe DeOÙeÙeve CA–19
8. ke‚ewve-mes YeejleerŸe jepŸe ke‚er DeefOeke‚lece meercee cŸeebceej mes mheMe& ke‚jleer nw? 13. Yeejle leLee heeefke‚mleeve kes‚ yeer¤e meercee efveOee&efjle ke‚er ieF& Leeró
(a) ceefCehegj (b) DeÆCee¤eue ÿeosMe (a) [tjb[ jsKee …eje (b) cewke‚ceesnve jsKee …eje
(c) efcepeesjce (d) veieeueQ[ (c) cewieervee@ö jsKee …eje (d) js[eqke‰ueHe‚ jsKee …eje
R.A.S./R.T.S. (Pre) 2007
U.P.P.C.S. (Pre) 1996
GÚejó(b)
GÚejó(d)
DeÆCee¤eue ÿeosMe (520 efke‚ceer.), veieeueQ[ (215 efke‚ceer.), ceefCehegj (398
efke‚ceer.) Deewj efcepeesjce (510 efke‚ceer.) Ssmes jepŸe nQ, efpeveke‚er meerceeSb Yeejle SJeb heeefke‚mleeve kes‚ ceOŸe DeblejjeÑ^erŸe meercee ke‚e efveOee&jCe js[eqke‰ueHe‚
cŸeebceej kes‚ meeLe mheMe& ke‚jleer nQ~ jsKee …eje efke‚Ÿee ieŸee nw~
9. efvecveefueefKele ceW mes Yeejle kes‚ efke‚me jepŸe ke‚er meercee cŸeebceej mes 14. js[efke‰uehe‚ jsKee ke‚ewve-meer nw?
GYeŸeefveâ veneR nw? (a) Decesefjke‚e-ke‚vee[e meercee jsKee (b) Yeejle-heeefke‚mleeve meercee jsKee
(a) Demece (b) veieeueQ[ (c) Yeejle-¤eerve meercee jsKee (d) ôme-efhe‚veueQ[ meercee jsKee
(c) DeÆCee¤eue ÿeosMe (d) efce]peesjce M.P. P.C.S. (Pre) 2006
U.P. P.C.S. (Mains) 2012 GÚejó(b)
GÚejó(a) GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
Demece jepŸe ke‚er meercee cŸeebceej mes GYeŸeefveâ veneR nw~ 15. [tjb[ ueeFve efke‚mekes‚ meeLe Yeejle ke‚er meercee efveOee&efjle ke‚jleer nw?
10. Yeejle kes‚ efvecveefueefKele jepŸeeW kes‚ mecetneW ceW mes ke‚ewve-mee mecetn (a) Dehe‚ieeefvemleeve (b) yecee&
heeefke‚mleeve mes meercee yeveelee nw? (c) vesheeue (d) efleyyele
(a) peccet SJeb ke‚Mceerj, efncee¤eue ÿeosMe, hebpeeye leLee jepemLeeve U.P. U.D.A./L.D.A. (Pre) 2006
(b) hebpeeye, peccet SJeb ke‚Mceerj, jepemLeeve leLee iegpejele GÚejó(a)
(c) hebpeeye, nefjŸeeCee, peccet SJeb ke‚Mceerj leLee jepemLeeve
(d) hebpeeye, efncee¤eue ÿeosMe, jepemLeeve leLee iegpejele Yeejle Deewj Dehe‚ieeefvemleeve kes‚ meeLe [tj[b ueeFve meercee efveOee&ejf le ke‚jleer
U.P. P.C.S. (Pre) 1990 nw~ Fme meercee jsKee ke‚e efveOee&jCe Je<e& 1893 ceW efye«eöf Me ke‚ve&ue ceeseöf c& ej
U.P. U.D.A./L.D.A. (Pre) 2001 [tj[b …eje Dehe‚ieeveeW kes‚ meeLe mecePeewlee kes‚ ceeOŸece mes efke‚Ÿee ieŸee Lee~
GÚejó(b)
16. Yeejle leLee heeefke‚mleeve kes‚ ceOŸe meercee-jsKee Ske‚ GoenjCe nw-
heeefke‚mleeve kes‚ meeLe YeejleerŸe jepŸe hebpeeye, peccet Deewj ke‚Mceerj, jepemLeeve (a) DeOŸeejesefhele meercee ke‚e (b) hetJe&Jeleea meercee ke‚e
leLee iegpejele meercee yeveeles nQ~ 31 Deke‰ötyej, 2019 mes peccet Deewj ke‚Mceerj
(c) DeJeefMe∞ meercee ke‚e (d) hejJeleea meercee ke‚e
leLee ueˆeKe keW‚ıMeeefmele ÿeosMe kes‚ ôhe ceW heeefke‚mleeve mes meercee yeveeleW nQ~
M.P.P.C.S. (Pre) 2016
11. vesheeue kes‚ heÃ[esmeer YeejleerŸe jepŸeeW ke‚e Ÿegice nwó
(a) efmeefke‰ke‚ce-Yetöeve (b) efmeefke‰ke‚ce-efyenej GÚejó(a)
(c) Demece-efyenej (d) GÚej ÿeosMe-nefjŸeeCee Yeejle leLee heeefke‚mleeve kes‚ ceOŸe meercee-jsKee DeOŸeejesehf ele meercee (Super-
R.A.S./R.T.S. (Pre) 1999, 2000 imposed Boundary ) ke‚e Ske‚ GoenjCe nw~ DeOŸeejesehf ele meercee Ske‚
GÚejó(b) Ssmeer meercee nesleer nw, pees efke‚meer yee¢e MeefÚe‚ …eje Deejesehf ele ke‚er peeleer
vesheeue kes‚ meeLe efmeefke‰ke‚ce-efyenej jepŸe Ÿegice yeveeles nQ~ vesheeue ke‚er meercee nw~ Je<e& 1947 ceW Yeejle Deewj heeefke‚mleeve ves ´esö efye«övs e …eje DeOŸeejesehf ele
ke‚es mheMe& ke‚jves Jeeues DevŸe YeejleerŸe jepŸe nQ- GÚejeKeb[, GÚej ÿeosMe meercee ke‚es meePee efke‚Ÿee Lee~
SJeb heefM¤ece yebieeue~ 17. Yeejle Deewj ¤eerve ke‚er GÚej-hetJeea meercee ke‚e meerceebke‚ve ke‚ewve-meer jsKee
12. efvecveefueefKele ceW mes efke‚me osMe ke‚er Yeejle kes‚ meeLe meyemes uebyeer mLeueerŸe ke‚jleer nw?
meercee nw? (a) [tjb[ jsKee (b) cewke‚ceesnve jsKee
(a) ¤eerve (b) vesheeue (c) heeefke‚mleeve (d) yeebiueeosMe (c) js[eqke‰ueHe‚ jsKee (d) GheŸeg&Úe‚ ceW mes ke‚esF& veneR
M.P.P.C.S. (Pre) 2016
M.P.P.C.S. (Pre) 1993
GÚejó(d) GÚejó(b)
Yeejle ke‚er meyemes uebyeer mLeueerŸe meercee yeebiueeosMe kes‚ meeLe ueieleer nw~ Fmeke‚er Yeejle Deewj ¤eerve ke‚er GÚej-hetJeea meercee ke‚e meerceebke‚ve cewke‚ceesnve (cewkeâceenesve)
keg‚ue uebyeeF& 4096.7 efke‚ceer. nw~ JeneR meyemes ⁄esöer meercee Dehe‚ieeefvemleeve jsKee ke‚jleer nw~ Fme jsKee ke‚e efveOee&jCe Je<e& 1914 ceW mej nsvejer cewke‚ceenesve
(106 efke‚ceer.) kes‚ meeLe nw~ …eje efke‚Ÿee ieŸee Lee~
CA–20 meeceevÙe DeOÙeÙeve Yeejle keâe Yetieesue
18. cewke‚ceesnve jsKee meercee jsKee yeveeleer nw- Yeejle kes‚ heÃ[esmeer osMeeW kes‚ meeLe Deblejje∞^erŸe meercee (Yet-meercee) ke‚er
(a) Yeejle SJeb ¤eerve kes‚ yeer¤e (b) Yeejle SJeb heeefke‚mleeve kes‚ yeer¤e
uebyeeF& efvecveevegmeej nw-
(c) Yeejle SJeb cŸeebceej kes‚ yeer¤e (d) Yeejle SJeb vesheeue kes‚ yeer¤e
U.P.P.C.S. (Pre), 2018
osMe meercee ke‚er uebyeeF& (efke‚ceer. ceW)
GÚejó(a) yeebiueeosMe 4096.7
¤eerve 3488
GheŸeg&Úe‚ ÿeMve ke‚er JŸeeKŸee osKeW~
heeefke‚mleeve 3323
19. efke‚mekes‚ …eje Yeejle, fleeruebke‚e mes Deueie neslee nw?
(a) mJespe venj (b) heeke‚ peue[ceôceOŸe
vesheeue 1751

(c) KebYeele ke‚er KeeÃ[er (d) ke‚¤⁄ ke‚er KeeÃ[er cŸeebceej 1643

M.P.P.C.S. (Pre) 1990 Yetöeve 699

GÚejó(b) Dehe‚ieeefvemleeve 106

heeke‚ peue[ceôceOŸe …eje Yeejle, fleeruebke‚e Deueie neslee nQ~ keg‚ue 15,106.7
Dele: ÿeMveevegmeej Deejesner õe‚ce nw - vesheeue, heeefke‚mleeve, ¤eerve leLee
20.
yeebiueeosMe~
Yeejle kes‚ efke‚me ÿeosMe ke‚er meerceeSb leerve osMeeW õe‚ceMe: vesheeue, Yetöeve
SJeb ¤eerve mes efceueleer nQ?
DeÆCee¤eue ÿeosMe cesIeeueŸe
(a)
(c) heefM¤ece yebieeue
(b)
(d) efmeefke‰ke‚ce Yeewefleke‚ efJeYeepeve
M.P.P.C.S. (Pre) 2008, 2015
i. Yeejle kes‚ ÿeeke=‚efleke‚ ÿeosMe
GÚejó(d)
Yeejle kes‚ ceeveef¤e$e DeOŸeŸeve mes megmhe∞ neslee nw efke‚ efmeeqke‰ke‚ce ÿeosMe veesödme
ke‚er meerceeSb leerve osMeeW õe‚ceMe: vesheeue, Yetöeve SJeb ¤eerve mes efceueleer nQ~
*hegje¤egbyeke‚lJe (Paleomagnetism) DeOŸeŸeve ke‚er Jen MeeKee nw, pees
21. Yeejle kes‚ efvecveebefke‚le jepŸeeW ceW mes efke‚mekes‚ leerve lejhe‚ Deblejje∞^erŸe ¤eÛeveeW, DeJemeeoeW kes‚ efvecee&Ce kes‚ meceŸe mebjef#ele iegCeeW ke‚e DeOŸeŸeve ke‚jleer
nw~ efJe%eeve ke‚er Ÿen MeeKee ÿee¤eerve YetJew%eeefveke‚ IeöveeDeeW kes‚ DeOŸeŸeve ceW
meneŸeke‚ nesleer nw~ *he=LJeer kes‚ ¤egbyeke‚erŸe #es$e ke‚e DeOŸeŸeve Yeer hegje¤egbyeke‚lJe kes‚
meerceeSb nQ?
(a) Demece (b) veieeueQ[ ceeOŸece mes efke‚Ÿee peelee nw~ Deu¯es‚[ Jesievej kes‚ cene…erheerŸe efJemLeeheve efmeÊeble
(c) ef$ehegje (d) heefM¤ece yebieeue ke‚es ÿeceeefCele ke‚jves kes‚ efueS Yeer hegje¤egbyeke‚erŸe DeOŸeŸeve ke‚es DeeOeej yeveeŸee
U.P.P.C.S.(Spl) (Mains) 2008 ieŸee nw~ *cene…erheerŸe efJemLeeheve efmeÊeble kes‚ Devegmeej, YeejleerŸe mLeue eEhe[
GÚejó(c) ieeW[JeeveeueQ[ ke‚e Yeeie nw~ *ieeW[Jeevee Yet-Yeeie kes‚ efJeMeeue #es$e ceW Yeejle,
Dee@mö^sefueŸee, De¯e‚erke‚e, oef#eCe Decesefjke‚e leLee Deböeke&‚eföke‚ kes‚ #es$e Meeefceue
ef$ehegje jepŸe GÚej, heefM¤ece SJeb oef#eCe ceW leerve lejhe‚ mes yeebiueeosMe mes Les~ *ceOŸeJeleea ceOŸepeerJeer ke‚uhe ceW mebJenveerŸe OeejeDeeW …eje ieeW[JeeveeueQ[ ke‚es
efIeje ngDee nw, Dele: Fmekes‚ leerve lejhe‚ Deblejje∞^erŸe meercee nw~ Deveske‚ ögke‚Ã[eW ceW efJeYeeefpele ke‚j efoŸee ieŸee~ *Fme efJeYeepeve kes‚ he‚uemJeôhe
22. Yeejle ke‚e Deheves heÃ[esmeer osMeeW kes‚ ceOŸe Deblejje∞^eŸr e meercee kes‚ efJemleej YeejleerŸe huesö ieeW[Jeevee Yetefce mes Deueie nesves kes‚ yeeo GÚej efoMee ke‚er Deesj
efJemLeeefhele nesves ueieer~ GÚej efoMee ke‚er Deesj efJemLeeheve kes‚ heefjCeecemJeôhe
YeejleerŸe huesö Deheves mes DeefOeke‚ efJeMeeue huesö, ŸetjsefMeŸeve huesö mes öke‚jeF&~
ke‚e Deejesner õe‚ce nw?
(a) ¤eerve, yeebiueeosMe, heeefke‚mleeve, vesheeue
*Fme öke‚jeJe kes‚ ke‚ejCe Fve oesveeW huesöeW (YeejleerŸe leLee ŸetjsefMeŸeve) kes‚
(b) vesheeue, heeefke‚mleeve, ¤eerve, yeebiueeosMe
yeer¤e efmLele ëösefLeme meeiejí (Tethys sea) kes‚ DeJemeeoer ¤eÛeve Jeefuele neske‚j
(c) vesheeue, heeefke‚mleeve, yeebiueeosMe, ¤eerve efnceeueŸe leLee heefM¤ece SefMeŸee ke‚er heJe&leerŸe Îe=bKeuee kes‚ ôhe ceW efJeke‚efmele nes
(d) heeefke‚mleeve, vesheeue, ¤eerve, yeebiueeosMe ieS~ *efnceeueŸe ke‚er hetjer heJe&le Îe=bKeuee Ske‚ ŸegJee mLeeueeke=‚efle ke‚es oMee&leer
M.P.P.C.S. (Pre) 2019 nw~ FmeceW Tb¤es efMeKej, ienjer IeeeföŸeeb leLee lespe yenves Jeeueer veefoŸeeb nQ~
GÚejó(b) *efnceeueŸe kes‚ lejeF& #es$e ceW heeleeue leesÃ[ keg‚Sb Yeer heeS peeles nQ~
Yeejle keâe Yetieesue meeceevÙe DeOÙeÙeve CA–21