Moeson
Die moeson (afgelei van die Arabiese woord mawsim vir "seisoen") is die periodieke wind in tropiese gebiede wat ’n halfjaar lank uit ’n bepaalde rigting waai en dan feitlik 180° grade van rigting verander. Die windrigting dui die soort moeson aan, byvoorbeeld die suidwes- of die noordoosmoeson. Deur die verandering van windrigting word daar ook ’n ander lugsoort aangevoer, wat die weer in ’n groot mate beïnvloed. Daarom word ook van ’n droë of nat moeson gepraat.
Die bekendste moeson is dié van Indië en omstreke. Tot begin Junie is die noorde van Indië droog, maar in Junie, Julie en Augustus val daar net soveel reën as in ’n volle jaar in Wes-Europa. Daarna bly dit weer droog tot in Junie, wanneer die volgende moeson aanbreek.
Wanneer ʼn groot landmassa gedurende die somer verhit word, word ʼn laagdrukstelsel of sikloon gevorm; die warm lug styg op en dan is daar as 't ware ʼn tekort aan lug sodat die lugdruk laag is. In die winter, wanneer die landmassa afkoel, ontstaan 'n hoogdrukstelsel of antisikloon, want koue lug daal en die “oormaat" lug veroorsaak 'n hoë lugdruk.
Hierdie drukstelsels word termiese drukstelsels genoem, d.w.s. dit word deur temperatuur veroorsaak. In die winter word 'n groot hoogdrukstelsel dus oor Siberië en Mongolië op die groot, koue Asiatiese vasteland gevorm. In die somer kry ons weer 'n laagdrukstelsel oor die warm vasteland. In ʼn hoogdrukstelsel daal die lug van bo uit die atmosfeer en vloei op die grond na alle kante weg (d.w.s. die wind waai). In 'n laagdrukstelsel waai die wind van die kante na die middel, waar die warm lug opstyg.
Winterweer in die moesonlande
[wysig | wysig bron]Die hoogdrukstelsel oor die binneland van Asië in die winter veroorsaak dat koue winde na die see waai. Wanneer die wind oor die Himalaja-bergreeks waai en afdaal na Indië, word dit as gevolg van die dalende beweging verhit: dit word adiabatiese verhitting genoem. Die lug is droog, want dit kom van die land af, en die tipiese winterweer in Indië is 'n wolklose hemel en ʼn temperatuur van sowat 20°C. Die blomme bloei in die seisoen en die oeste word ryp. Hierdie toestande vorm 'n skerp teenstelling met die winterweer in die nabygeleë China, waar koue noordewinde uit Siberië oor die vlaktes aanwaai en die lug nie oor 'n bergreeks afdaal nie.
Toenemende droogte
[wysig | wysig bron]Van Maart af, wanneer die loodregte sonstrale al hoe verder noordwaarts van die ewenaar beweeg, word dit al hoe warmer. Die riviere wat nie deur die sneeu van die Himalajas gevoed word nie, droog op en teen April is die land kurkdroog. Veral in Noordwes-Indië word dit baie warm, en temperature van byna 50°C is niks buitengewoons nie. Hierdie intense
hitte laat 'n laagdrukstelsel oor Suid-Asië ontstaan, wat veroorsaak dat vogtige seelug uit die suidweste oor Indië ingesuig word.
Tifone
[wysig | wysig bron]In die somer kom intense werwelstorms of tropiese siklone oor die Baai van Bengale en oor die Chinese See voor. Hierdie soort storm word in Asië 'n tifoon genoem. Dit is 'n sterk ontwikkelde laagdrukstelsel wat aanleiding gee tot verwoestende winde, wat baie keer met snelhede as 150 km/h waai. Die woord tifoon is afgelei van die Chinese woord t'ai fung, wat “n groot wind" beteken. Dieselfde tropiese werwelstorms word in die Wes-Indiese eilande ʼn orkaan genoem.
Die uitwerking van die moeson
[wysig | wysig bron]Sommige van die plekke wat die meeste reën gedurende die jaar kry, 16 in Indië. Cherrapunji in Assam het 'n gemiddelde jaarlikse reënval van 11 000 millimeter. Op hierdie plek is al soveel as 26 461 mm in een jaar gemeet. Cherrapunji kry sy meeste reën wanneer die suidwes-moesonwind waai.
Aangesien die moesonreëns net vir ‘n paar maande van die jaar val en die grond daarna kurkdroog word, moet daar op alle moontlike maniere voorsorg getref word om die water op te gaar vir latere gebruik. Eeue lank al bestaan die gewoonte om klein watertenks of dammetjies te bou, gewoonlik met 'n harde kleibodem, sodat die water nie In die grond wegsyfer nie. Daar is tienduisende van hierdie dammetjies in Indië. In die lang, droë seisoen word die water dan gebruik vir besproeiing. om wasgoed te was en ook as drinkwater vir mense en diere.
Gebiede
[wysig | wysig bron]Verskillende moesongebiede word onderskei:
- Suid-Asië en die noordelike deel van die Indiese Oseaan;
- Oos-Asië, Suidoos-Asië, die Oos-Chinese en Suid-Chinese See;
- Indonesië suid van die ewenaar, Noord-Australië en die suidwestelike deel van die Stille Oseaan;
- Die kusgebied van Wes-Afrika tussen 5°N en 20°N;
- Die weskus van Sentraal-Amerika.
Die uitwerking van die moeson is die grootste in eersgenoemde gebied. Dit is vanweë Asië se groot landmassa en deurdat die Himalaja die Indiese subkontinent afsluit van die koue lug van hoëre breedtes.
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- KENNIS, 1980, ISBN 0798108231, volume 1, bl. 180, 181
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Moeson.
Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia
