Alpamış

1998-ci ildə Qazaxıstanda buraxılmış Alpamışı təsvir edən marka

Alpamış — özbək, qazax, qaraqalpaq, başqırd, tatar və başqa türk xalqlarının, həmçinin taciklərin qəhrəmanlıq dastanı. Xalq qəhrəmanı Alpamışın adı ilə bağlı Orta Asiya epik rəvayətləri güman ki, XIV-XVII əsrlərdə Orta Asiya xalqlarının xarici işğalçılara qarşı mübarizəsi dövründə dastan şəklinə düşmüşdür.

"Alpamsı Xan" olaraq da bilnir. Bilinməyən diyarlara səfərlər etmişdir. Əfsanəvi varlıqlarla döyüşmüşdür. Anasının bətnində 12 ay qalmışdır. Yeddi gündə yeddi yaşına gəlmişdir. Atının adı Şubar (Bayşubar)dır. Ulu bir ağacın təpəsindəki nəhəng quşun balalarını əjdahahadan (və ya ilandan) qurtarar. Aya gedib gəlir. Atəş özünü yandırmaz. Demir ev'de həbs qalar. Özünü həbs Hakan'ın qızı tərəfindən kurtarılır. Döndüyündə nişanlısının evlendirildiğinde görüb çoban qılığına girər və yanına yaxınlaşaraq həqiqəti öyrənər. Sonunda nişanlısına qovuşar. Türk nağıl təsvirlərinin bir çoxunu mənbəsində saxlayan bir əhvalatın qəhrəmanıdır.

Etimologiya

(Al) kökündən törəmişdir. Alp sözündən gəlir. İgidlik, qəhrəmanlıq mənalarını daşıyır. Alba sözü monqolcada vəzifə mənasını verər və bu məna ilə də əlaqəli ola bilər. Bu baxımdan baxıldığında ona ilahi bir vəzifə verilmiş adam olaraq ələ alına bilər.

Mənbə

• Dədə Qorqud kitabı. Ensiklopedik lüğət. Bakı,2014
• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)