Неапаль

Горад Неапаль Napoli Герб Сцяг Краіна Італія Рэгіён Кампанія Каардынаты 40°50′ пн. ш. 14°15′ у. д. Кіраўнік Гаэтана Манфрэдзі[d] Плошча 117 км² Вышыня цэнтра 17 м Водныя аб’екты Неапалітанскі заліў Насельніцтва 963 357 чалавек (2009) Шчыльнасць 12820 чал./км² Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код +39 081 Паштовы індэкс 80100 Аўтамабільны код NA Афіцыйны сайт comune.napoli.it (італ.) Неапаль на карце Італіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Неа́паль (ад грэч.: Νέα Πόλις — новы горад; італ.: Napoli) — трэці па велічыні горад Італіі пасля Рыма і Мілана і самы буйны горад паўднёвай Італіі.

Неапаль з'яўляецца сталіцай рэгіёна Кампанія. Насельніцтва самога Неапаля складае прыкладна адзін мільён чалавек, а разам з прыгарадамі вакол Неапаля жывуць тры мільёны чалавек. Горад размешчаны на беразе Неапалітанскага заліва ў непасрэднай блізкасці ад знакамітага вулкана Везувій. Неапаль мае міжнародны аэрапорт і буйны марскі порт. Ваенна-марская база.

Гісторыя

Заснаваны каля 600 да н.э. як грэчаская калонія выхадцамі з г. Кумы. У 326 да н.э. заваяваны рымлянамі. У канцы V ст. н.э. ў складзе остгоцкай дзяржавы. 3 сярэдзіны VI ст. тут замацаваліся візантыйцы. У 1139 г. горад быў заваяваны нарманамі і далучаны да Сіцылійскага каралеўства, пасля 1266 г. яго сталіца. У 1268 г. быў захоплены французскім герцагам Карлам Анжуйскім. У 1282—1442, 1501—04 сталіца Неапалітанскага каралеўства. 3 1504 г. — у складае Каралеўства Абедзвюх Сіцылій. У 1799 г. тут абвешчана Партэнапейская рэспубліка. У 1806—15 Неапаль — сталіца залежнага ад Францыі Неапалітанскага каралеўства, з 1815 — Каралеўства Абедзвюх Сіцылій.

Неапаль — адзін з цэнтраў рэвалюцыі 1848—49 у Італіі. У 1860 г. горад быў вызвалены войскамі Дж. Гарыбальдзі і ўвайшоў у склад аб'яднанага Італьянскага каралеўства. У час фашысцкай дыктатуры Б. Мусаліні — буйная ваенна-марская база. Пасля выхаду Італіі з ІІ Сусветнай вайны акупаваны ў 1943 г. нямецкімі войскамі; вызвалены ў выніку паўстання (т.зв. Чатыры дні Неапаля).

Транспарт

Вузел чыгунак і аўтадарог. Порт у Неапалітанскім заліве Тырэнскага мора. Міжнародны аэрапорт.

Метрапалітэн.

Прамысловасць

Нафтаперапрацоўка і нафтахімія, металургія, машынабудаванне, лёгкая, харчовая прамысловасць (вялікія макаронныя фабрыкі).

Навука, адукацыя, культура

Неапалітанскі ўніверсітэт імя Фрыдрыха II дзейнічае з 1224 года. Кансерваторыя. Абсерваторыі. Батанічны сад. Марскі акварыум. Нацыянальны музей, буйнейшы ў Еўропе археалагічны музей, мастацкія галерэі. Оперны тэатр «Сан-Карла». Цэнтр міжнарднага турызму.

Планіроўка і архітэктура

Размешчаны амфітэатрам на прыбярэжных пагорках. У цэнтральнай частцы захавалася антычная рэгулярная планіроўка.

Сярод помнікаў: раннехрысціянскія катакомбы з фрэскамі (II—V ст.), баптыстэрый Сан-Джавані з мазаікамі (V ст.), замкі Кастэль дэль Ова (з XII ст.) і Кастэль Нуова (1279—84, перабудаваны ў 1443—53, Г. Сагрэра; трыумфальная арка Альфонса Арагонскага са статуямі і рэльефамі, 1452—67, арх. і скульпт. Г. Сагрэра, скульпт. Ф. Лаўрана, П. да Мілана, рэнесанс), гатычныя касцёлы, часткова перабудаваныя ў стылі барока, — Сан-Ларэнца, Сан-Даменіка (абодва XIII ст.), Санта-Марыя дэль Карміне (1283—1300), сабор (1294—1323); палацы і касцёлы ў стылях рэнесансу і барока; у стылі класіцызму — кляштар Чэртоза ды Сан-Марціна (1325, Ф. ды Віта, Т. ды Камаіна; 1580—1623, Дж. Дозіо, са зборам неалалітанскага і еўрапейскага жывапісу XVII—XVIII ст.), тэатр «Сан-Карла» (1737—1816), касцёл Сан-Франчэска ды Паала (1817—46, П. Б'янкі). 3 пабудоў XX ст. вылучаюцца будынак вакзала (1954—60, арх. Дж. Вакара, М. Кампанела, інж. П. Л. Нерві і інш.) і інш.

Славутасці

• Сабор Святога Януарыя
• Лютэранская царква
• Сан-Карла

Наваколлі

Каля Неапаля руіны старажытнарымскіх гарадоў Пампеі і Геркуланум, Палацца Рэале ў Казерце (з 1752, Л. Ванвітэлі).

Гарады-пабрацімы

•  Naples^[d], ЗША
•  Nosy Be^[d], Мадагаскар
•  Афіны, Грэцыя
•  Баку, Азербайджан
•  Беневента, Італія
•  Будапешт, Венгрыя
•  Буэнас-Айрэс, Аргенціна
•  Валенсія, Венесуэла
•  Вэньчжоу^[d], Кітай (красавік 2009)
•  Гафса (горад), Туніс
•  Гротамарэ, Італія
•  Джыда, Саудаўская Аравія
•  Кагосіма, Японія (3 мая 1960)
•  Кордава, Аргенціна
•  Крагуевац, Сербія
•  Кэлэрашы, Румынія
•  Марсель, Францыя
•  Мыславіцы, Польшча
•  Мілан, Італія
•  Наблус, Дзяржава Палесціна
•  Пальма-дэ-Мальёрка, Іспанія
•  Прага, Чэхія
•  Рамала, Дзяржава Палесціна
•  Рыа-дэ-Жанэйра, Бразілія (29 верасня 2022)
•  Сан-Францыска, ЗША
•  Сант’яга-дэ-Куба, Куба
•  Сараева, БіГ
•  Сігету Мармацыей^[d], Румынія
•  Таронта, Канада
•  Формія^[d], Італія
•  Чжэнчжоу, Кітай
•  акруга Ганалулу^[d], ЗША

Выдатныя асобы

• Уолтэр Холбрук Гаскел, англійскі фізіёлаг. Нарадзіўся ў Неапалі.
• Энрыка Каруза — оперны спявак
• Даменіка Скарлаці
• Даменіка Чымароза
• Джорджа Напалітана
• Аўгуста Дэ Лука — фатограф
• Джамбатыста Віка

Літаратура

• Неапаль // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).