Gitara

Gitara je žičani muzički instrument obično sa šest žica. Zvuk se proizvodi okidanjem žica desnom rukom dok se lijevom vrši pritisak na žice na vratu gitare čime se dobijaju različiti tonovi. Vrste gitara su:

• Klasična gitara (6 žica) - isto poznata kao Španska gitara. Prve tri žice su od najlona, dok tri zadnje su od metala (bronza, čelik itd). Vibriranje gitare se pojačava u rezonantnom šupljem tijelu gitare. Popularna za klasičnu, narodnu i flamenco muziku.
• Akustična gitara (6 ili 12 žica) - isto kao klasična. Svih 6 žica su od metala. Popularna za blues, narodnu i rock muziku.
• Polu-akustična gitara (obično 6 žica) - nešto između akustične i električne gitare. Tijelo je šuplje i posjeduje elektromagnete. Proizvodi karakterističan topli, mehki zvuk. Popularna za jazz, fusion i rock muziku.
• Električna gitara (6,7,8,12 žica) - zvuk se pojačava električnim putem pomoću elektromagneta (pickupa), tako da električna gitara za razliku od akustične ima tijelo načinjeno od punog drva. Elektroakustična gitara je zapravo akustična gitare sa šupljim tijelom i pridodanim piezoelektričnim elementom (češće) ili mikrofonom (rjeđe) koji služi za stvaranje elekričnog signala. Razvila se u 20. vijeku i postajala sve popularnija kroz bluz, rok i heavy metal muziku.
• Električna bas-gitara (4, 5, 6, 8 ili više žica) - niži raspon frekvencija od električne gitare, u bendu uz bubnjeve stvara ritamsku strukturu muzike, iako se ponekad koristi i kao solo instrument. Iako ovaj instrument pripada familiji gitare, muzičari ga često ne svrstavaju kao gitaru, nego kao nezavisan instrument. Ujedno se i većinom jednostavno zove električni bas.

Historija

Gitaru u Evropu donose Arapi za vrijeme njihovih osvajanja od 8. do 13. vijeka, odnosno nakon 10. vijeka kada se u Španiji prvi put javlja ime gitara. U muzici prva osoba koja je donijela lutnju (Al-U'd) instrument sličan gitari u Evropu smatra se Abul-Hasan Ibn Nafi, poznatiji kao Zirjab koji je bio student Ishaqa al-Mawsilija uglednog muzičara na dvoru abasidskih kalifa Harun er-Rašida i Ma'muna u današnjem Bagdadu. Zirjab je 822. na poziv kalife Abd-Al-Rahmana II iz Bagdada došao u Cordobu prijestolnicu novoosvojene Al-Andalus (Španije). Sa sobom je donio muzičko majstorstvo i dobro poznavanje muzike. Tamo je postao veoma poznat i otvorio je muzičku školu. Živio je u Cordobi do kraja svog života mijenjajući muzičku historiju Andaluzije (Španije) i Evrope zauvijek.

Srednjovijekovna gitara

Srednji vijek u Evropi obuhvata vrijeme između 6. vijeka i ranog 15. vijeka kojeg ponekad zovu i"mračno doba." Ovaj pojam ujedno predstavlja opis stanja u većini evropskih zemalja koje su bile veoma zaostale u to vrijeme sa međusobno zaraćenim plemenima. Međutim, jedan slavni izuzetak je bila Španija. Mauri, kako su španci nazivali muslimane, nastanjivali su Španiju od 711. do 1492. (više od 700 godina). Upravo je njihova civilizacija bila ta koja je prosvijetila Evropu pomažući joj da izađe iz mračnog doba i uvede je u vrijeme preporoda (renesanse). Učenici iz Engleske i Francuske su putovali u Španiju da sa muslimanskim, hrišćanskim i jevrejskim naučnicima uče filozofiju, nauku, medicinu, muziku, umjetnost i arhitekturu. Ovo znanje i kultura postepeno se proširilo u Pariz, a odatle u cijelu Evropu. Mnogi muzički instrumenti koji su danas u upotrebi u zapadnoj muzici su u stvari donijeti tokom ove maurske vladavine u Španiji. Muzički instrumenti poput: lutnje, gitare, violine, flaute, raznoraznih duhačkih instrumenata, harfe, citre i raznoraznih muzičkih instrumenata sa udaraljkama. Tokom vijekova u Evropi su se maurske izrade ovih muzičkih instrumenata postepeno razvijali u nama danas poznate oblike. Gledajući historiju klasične gitare tokom srednjeg vijeka u Španiji nalazimo dvije vrste gitara, latinsku gitaru i maursku gitaru. Ove srednjovjekovne gitare su prikazane na crtežima u čuvenim spisima "Cantigas de Santa Maria." Ovi spisi su napisani u 13. vijeku i predstavljaju jednu od najvećih zbirki pjesama iz srednjeg vijeka. Oni također sadrže crteže u boji koji prikazuju muzičare koji sviraju razne vrste muzičkih instrumenata. Neki od crteža prikazuju osnovnu razliku između ove dvije vrste gitara. Latinsku gitaru su svirali hrišćani, a maursku gitaru su svirali muslimani i hrišćani koji su bili pod velikim uticajem islamske tehnologije.

Renesansna gitara

Renesansna gitara giterna iz 1450. koju je napravio Hans Oth iz Nürnberga

Glavni članak: Renesansna gitara

Renesansa je bio kulturni pokret u Evropi koji je obuhvatao vrijeme od 14. do ranog 17. vijeka. Do ovog vremena svi muzički instrumenti koje su Arapi donijeli u Evropu bili prihvaćeni širom kontinenta. Ovo vrijedi za lutnju i gitaru. Do početka 13. vijeka bile su dvije vrste gitara. Jedna vrsta je bila poznata kao maurska gitara (guittara moorisca). Ova gitara je imala široki vrat, zaokružen zadnji dio tijela gitare i nekoliko otvora za zvuk. Druga vrsta je bila latinska gitara (guittara latina), a ova je ličila na današnju gitaru sa užim vratom i samo jednim otvorom za zvuk. Od ove dvije vrste gitara razvija se nova gitara pod nazivom vihuela.

Do kraja 17. vijeka vihuela i lutnja bile su popularnije od gitare, a na dvorovima u Portugalu i Španiji bile su popularnije više nego bilo koji drugi muzički instrument skoro 200 godina.

Gitara je smatrana jednostavnim instrumentom koji su koristili niži staleži za pratnju popularnih pjesama tog vremena. Ovo se promijenilo nakon što je opala popularnost lutnji jer je imala previše žica, bilo ju je teško štimati i svirati. Vihuelu su zamijenile gitare sa četiri žice i gitare sa pet žica.

U to vrijeme gitaristi-kompozitori objavili su značajne zbirke muzičkih djela na ovim instrumentima, a najistaknutiji među njima bili su: Alonsa Muddarre, Luisa Milana, Luysa de Narvaeza, Diega Pisadora, Miguela de Fuenllane, Estebana Daze u Španiji, Guillauma Morlaya, Simona Gorliera, Adriana Le Roya, i Gregoira Brayssinga u Francuskoj.

Barokna gitara

Italijanski oblik barokne gitare koju je napravio Matteo Sellas, 1630-1650

Glavni članak: Barokna gitara

U umjetnosti barok je bio zapadna kulturna epoha koja je obuvatala vrijeme od 1600. do 1750. Bio je izražen kroz dramu, ukrašavanje, veličanstvenost u skulpturi, slikarstvu, književnosti, plesu i muzici. Početkom 18. vijeka gitara se više poštovala i mnogi dobri kompozitori-svirači su počeli pisati muziku za ovaj instrument. Barokna gitara je preteča današnje gitare. Bila je manja i lakša nego današnja gitara, imala je žice napravljene od čvrstog vlakna životinjskog porijekla. Ova gitara je obično imala pet glavnih žica, a gdje je prva žica bila samo jedna dok su ostale četiri žice stavljane u parovima.

Prema objavljenim muzičkim izdanjima iz tog vremena neki svirači su voljeli štimati donju jednu ili dvije žice u oktavi, dok su ostale žice u parovima štimane u unisonu. Tokom baroknog perioda svirači i kompozitori su njegovali i razvijali gitarsko znanje na dvorovima princeza i kraljeva. Pravljene su gitare sa mnogo više ukrasa nego ranije, a ljudi koji su ih izrađivali bili su vješti i veoma poznati poput Antonija Stradivarija koji je i sam napravio neke od gitara.

Kao u renesansi, tako je i u baroknom periodu gitara bila često korištena za pratnju pjevaču ili manjoj grupi, a ta tradicija nastavljena je do danas. Bilo je mnogo objavljenih značajnih muzičkih zbirki za gitaru tokom 17. i 18. vijeka koje su sadržavale polifonijske kompozicije kao i one koje su imale gitarsku ritmičku pratnju izmjenjivanu s polifonijskim melodijskim prelazima sviranim prstima desne ruke.

Značajni svirači-kompozitori baroknog perioda bili su: Gaspar Sanz, Santiago de Murcia, Francisco Guerau, Lucas Ruiz de Ribayez u Španiji, Robert de Visee, Francois Campion, Francois le Cocq u Francuskoj, Domenico Pellegrini, Giovani Battista Granata, Francisco Corbetta italijanski virtuoso koji je proveo većinu svog radnog života u Francuskoj i Angiolo Michele Bartoloti u Italiji.

Klasična gitara

U historiji gitare, klasični period je obuhvatao vrijeme između 1750. i 1820., a obuhvatao je muziku Josepha Haydna, Mozarta i ranog Beethovena. U to vrijeme opala je popularnost gitare zbog promjene muzičkih ukusa i mode. Kompozitori koji su svirali gitaru bili su rijetki, a profesionalci i amateri iz viših slojeva društva počeli su više da sviraju "sofisticiranije" žičane instrumente: čembalo, violinu i violončelo. Međutim, gitara nikad nije izgubila na svojoj popularnosti u Španiji jer je još u to vrijeme bio muzički instrument s dugom tradicijom.

Pri kraju ovog historijskog vremenskog perioda u razvoju gitare sama gitara je doživjela velike promjene. Prvo je dodata šesta žica, a ne zna se kad se ovo tačno desilo. Sljedeće je bilo to da je se unaprijedila tehnologija pravljenja gitarskih žica. Do kraja 19. vijeka gitara sa šest žica zasjenila je sve druge vrste gitara i postala najzastupljenija. Vrat na gitari je postao duži, a dio vrata gitare na kojem se svira je uzdignut i proteže se do zvučnog otvora. Gitarska polja su podijeljena i pričvršćena sa 19 metalnih graničnika, a samo tijelo gitare je uvećano. Tanje žice su pravljene od čvrstog materijala životinjskog porijekla koje su poslije drugog svjetskog rata zamijenjene sa izdržljivijim najlonskim žicama. Bas žice su pravljene od metalnih materijala omotanih u svilena vlakna (danas pravljene od najlonskog materijala).

Poznati kompozitori-gitaristi iz ovog vremena bili su: Ferdinando Carruli, Mauro Giuliani (Italija), Fernando Sor (Španija).

Romantičarska gitara

Gitare iz perioda romantizma (lijeva strana), Muzički muzej u Barceloni.

Glavni članak: Romantičarska gitara

Vrijeme romantizma u historiji zapadne muzike proteže se od 1825. do 1910. Naziv romantizam je dobio po tome što su kompozitori obraćali najveću pažnju u izražavanju velikih osjećanja u njihovoj muzici. Bilo u literaturi, poeziji, umjetnosti i muzici opisi lijepog, neobičnog, uzvišenog i morbidnog bilo je preovlađujuće u to vrijeme. Promjene pri izradi gitara u 19. vijeku bile su glavni razlog ponovnog rasta popularnosti ovog muzičkog instrumenta. Počelo je i da se pojavljuje novo pokoljenje kompozitora i gitarskih vrtuoza. Unapređenje komunikacije i transporta omogućilo je izvođačima iz Španije poput Fernanda Sora, i Dionisija Aguada, iz Italije Maura Giulianija, Luigija Legnanija da putuju i sviraju svoje koncerte po cijeloj Evropi.

Upravo zbog ovih umjetnika, gitara je ponovo postala veoma poznat i popularan muzički instrument. Mnogo muzike za gitaru bilo je objavljeno za rastuće amatersko tržište. Kasnije su tokom ovog perioda u razvoja gitare došli gitaristi-kompozitori Miguel Llobet i Francisco Tarrega iz Španije.

Dijelovi gitare

1. Glava
2. Gornja kobilica
3. Čivija
4. Pragovi
5. Teg šipka
6. Umetci
7. Vrat
8. Peta (akustična) Zglob vrata (električna)
9. Tijelo
10. Pickup
11. Elektronika
12. Most
13. Pickguard
14. Leđa
15. Rezonantna kutija
16. Stranica tijela (rebra)
17. Zvučni otvor, sa rozetnom
18. Žice
19. Donja kobilica
20. Polja na hvataljci

Čivija je mehanizam koji se montira na glavu gitare. Čivija ima isto koliko i žica i uglavnom su od metala, neki primjerci imaju ukrasnu plastiku ili neki drugi materijal na mjestu gdje se hvata prstima. Prave se ili pojedinačno ili po tri na jednom postolju a u zavisnosti od modela mogu biti lijeve i desne. Pored svima poznate namjene, da preciznim štelovanjem naštimaju žicu, imaju još jednu manje poznatu ali ništa manje važnu funkciju a to je da istoj toj žici nedaju lako da se raštimuje.

Glava je prvo dio vrata a tek poslije dio gitare. Njome se vrat završava. Glavna i jedina uloga joj je da nosi čivije. Proizvođači ih nerijetko koriste za samoreklamiranje ispisujući po njima ime firme, modela...

Gornja kobilica je jedan od najmanjih dijelova na gitari. Zove se gornja jer je vizuelno sa gornje strane. Ona predstavlja gornju granicu između dva dijela žice, onog koji ne treperi i onog koji treperi dok se svira. Uglavnom se prave od plastike iako mogu da budu i od plemeniti hmaterijala, naprimjer slonove kosti. Veoma je bitno kakvi su i kako su postavljeni prorezi kroz koje prolaze žice. Pored toga što žice treba da budu podjednako udaljene jedna od druge bitno je i koliko će biti udaljene od vrata gitare.

Vrat kao jedan od važnijih i osjetljivijih dijelova često je miljenik vlasnika gitara. Na njega stalno djeluje sila kojom žice teže da se vrate u nenapeto stanje a dodatno naprezanje nastaje tokom sviranja. U odbrani od naprezanja vrata pomaže čelična šipka koja prolazi kroz njegov centar. Vrat se kod akustičnih gitara skoro po pravilu lijepi za rezonantnu kutiju koja je ujedno i tijelo gitare.

Prag odnosno pragovi su specijalno profilisani metalni komadi koji se utiskuju u tanke kanale na površini drveta sa gornje strane vrata gitare. Najčešće se prave od čelika ili mesinga. Brzo se habaju pošto su pri sviranju izloženi velikom trenju kontaktom sa žicama koje su takođe od metala. Aktivniji gitaristi ih mijenjaju svakih par godina

Otvor na rezonantnoj kutiji ima namjenu prolaza zvukova iz same kutije. Rezonantna kutija sem primanja vibracija fizičkim putem, preko vrata s jedne i donje kobilice s druge strane, hvata zvuke sa žica i kroz otvor. Kutija kroz isti taj otvor, svojom akustikom i sposobnošću pojačavanja, kao kroz bass refleks izbacuje tonove napolje znatno glasnije nego što bi se žica inače čula.

Žice na gitari se prave od čelika ili plastike.Ima ih ravnih i motanih.

Donja kobilica se može opisati kao i gornja kobilica s tim što ima još po neki dio,osobinu i ulogu. Pored plastičnog dijela preko koga se žice prelamaju (kao na gornjoj kobilici) postoji i drveni komad koji ustvari nosi taj plastični dio, a pored toga služi za zakačinjanje početka žice. Ljepši modeli za kačenje žica koriste klinove. Za donju kobilicu na akustičnoj gitari (gdje ne postoji mogućnost nekih podešavanja) veoma je važno gdje se postavi. Radi se o dijelovima milimetra,ako se to ne uradi kako treba naizgled sve je u redu, ali gitara nikako ne može tačno da se naštimuje.

Rezonantna kutija na akustičnim gitarama igra uloge tijela gitare, ali zvučnost je njen glavni zadatak. Izrađuje se od drvenih ploča nalik debelom furniru i posebno profilisanih letvica koje služe za ojačanje. Sve se to lijepi, a zbog svoje konstrukcije veoma su osjetljive i kao takve ih treba čuvati. Neki modeli akustičnih gitara umjesto drvenog imaju plastični donji dio rezonantne kutije. Ova karakteristika uglavnom se javlja na kvalitetnijim gitarama.

Galerija

• 
  Citra - instrument sličan gitari
• 
  Klasična gitara
• 
  Električna gitara]]
• 
  Moodswinger, 2006, Yuri Landman]]
• 
  Srednjovjekovna gitara giterna, detalj sa fresko ciklusa iz kapele sv. Martina u bazilici sv. Franje Asiškog, koji je između 1313-1318 naslikao Simone Martini

Također pogledajte

• Spisak gitarista
• Ziryab

Vanjski linkovi

• Historija gitare
• Guitar Chords & tabs
• www.guitar.ch
• Jazz gitaristi Arhivirano 3. 11. 2012. na Wayback Machine na almorton.com
• Flamenko gitaristi Arhivirano 20. 4. 2013. na Wayback Machine na flamenco-guitars.com
• Gitara na musicianstools.com
• Gitara na brittanica.com
• Gitara na classicalguitarmidi.com
• [1] na encyclopedia.com