Catalwnia
- Mae'r erthygl yma yn trafod gwlad a gyhoeddodd ei hannibyniaeth ar 27 Hydref 2017, (tir dadleuol) ac a ffurfiodd Weriniaeth Catalwnia (2017). Am y dywysogaeth hanesyddol, gweler Tywysogaeth Catalwnia.
| Catalunya | |
 | |
| Math | Gwlad |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Y Catalwniaid  |
| Prifddinas | Barcelona |
| Poblogaeth | 7,747,709 |
| Sefydlwyd |
|
| Anthem | Els Segadors |
| Pennaeth llywodraeth | Salvador Illa Roca |
| Cylchfa amser | UTC+01:00 |
| Nawddsant | Siôr, Morwyn Montserrat |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Catalaneg, Sbaeneg, Ocsitaneg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Pyreneau'r Canoldir |
| Lleoliad | Països Catalans |
| Arwynebedd | 31,895 km² |
| Gerllaw | Y Môr Canoldir |
| Yn ffinio gyda | Ocsitania, Aragón, Valencia, Andorra, Encamp, Escaldes-Engordany, Sant Julià de Lòria, Andorra la Vella, La Massana |
| Cyfesurynnau | 41.8375°N 1.5378°E |
| ES-CT | |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Llywodraeth Catalwnia |
| Corff deddfwriaethol | Llywodraeth Catalwnia |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Arlywyddion Catalwnia |
| Pennaeth y Llywodraeth | Salvador Illa Roca |
 | |
 | |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) | 238.3 million € |
| Arian | Ewro |
| Canran y diwaith | 11.7 canran, 13.23 canran |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.904 |
Mae Catalwnia (Catalaneg: Catalunya, Araneg: Catalonha Sbaeneg: Cataluña) yn wlad Ewropeaidd a gyhoeddodd ddatganiad o annibyniaeth ar 27 Hydref 2017. Mewn pleidlais ar y diwrnod hwnnw, oherwydd bygythiadau treisgar Llywodraeth Sbaen, cyhoeddodd Llywodraeth Catalwnia ei bod yn sefydlu Gweriniaeth Catalwnia o 70 pleidlais i 10. Tan hynny bu'n cael ei chyfri gan Sbaen a rhai gwledydd eraill fel un o gymunedau ymreolaethol Sbaen. Mae Catalwnia yng ngogledd-ddwyrain Iberia, yn ffinio â Ffrainc ac Andorra i'r gogledd, â Môr y Canoldir yn y dwyrain, â chymuned ymreolaethol Aragón yn y gorllewin. Mae Ynysoedd Medas hefyd yn rhan o Gatalwnia.
Rhennir Catalwnia yn bedair talaith:
Enwyd y taleithiau hyn ar ôl y dinasoedd: Barcelona, Girona, Lleida a Tarragona.
Yn Nhachwedd 2014 cynhaliodd Llywodraeth Catalwnia Refferendwm Catalwnia 2014, yn groes i orchymyn gan Lywodraeth Sbaen; pleidleisiodd dros 80% o blaid bod yn Wladwriaeth annibynnol, gyda dros dwy filiwn o bobl wedi bwrw'u pleidlais. Ar 27 Medi 2015, cynhaliwyd Etholiad Cyffredinol Catalwnia, 2015, ble gwelwyd y pleidiau a oedd o blaid annibyniaeth yn uno gyda'i gilydd. Ar 1 Hydref 2017 cynhaliwyd Refferendwm ynghylch annibyniaeth Catalwnia 2017 a gynhaliwyd gan Gyngor Arbennig Catalwnia (yr Consell Executiu), er i Lywodraeth Sbaen fynegi fod cynnal y refferendwm yn anhyfreithiol. Oherwydd hyn, symudwyd rhai miloedd o heddlu Sbaen i Gatalwnia i geisio atal y broses.
Cynhelir diwrnod Catalwnia, sef La Diada flynyddol ar 11 Medi,[1] a gwnaed hynny ers 'Y Cyrch ar Farcelona' yn 1714. Mae'n ddiwrnod o ddathiad bodolaeth y gymuned ymreolaethol, ond hefyd yn atgoffa pobl i'r y gymuned ymreolaethol golli eu system ddeddfau wedi'r cyrch hwnnw.
Hanes
[golygu | golygu cod]Yn 1164, casglodd Alfonso II, brenin Aragón deyrnas Aragón, Tywysogaeth Catalwnia, Terynas Mallorca, Teyrnas Valencia, Teyrnas Sicilia, Corsica a thiriogaethau eraill dan un goron. Yn 1289 yn y Corts de Monçó enwyd y tiriogaethau fel Corona d'Aragó i de Catalunya, a dalfyrrwyd yn ddiweddarach i Corona d'Aragó, Coron Aragón.
Baneri
[golygu | golygu cod]Y faner swyddogol yw'r La Senyera, a chaiff ei ddefnyddio hefyd ar faner Aragón, yr Ynysoedd Balearig, Valencia a dinas Alghero yn Sardinia; fe'i ceir hefyd ar arfbais y Pyrénées-Orientales, Provence-Alpes-Côte d'Azur, baner Roussillon, Capcir, Vallespir, Provence yn Ffrainc ac ar arfbais Andorra. Ar un cyfnod, deuai'r mannau hyn i gyd o dan reolaeth Coron Aragón a Iarll Barcelona a heddiw mae'r Gatalaneg wedi goroesi yma a gelwir hwy yn Països Catalans (gwledydd Catalan).
Dywedir i'r faner gael ei chreu ar ddechrau brwydr yn erbyn y Mwriaid dan eu harweinydd Lobo ibn Mohammed, pan anafwyd Carles el Calb yn ddifrifol. Gwlychodd Iarll Barcelona, Guifré el Pilós, ei fysedd yng ngwaed Carles, a'u llusgo ar hyd ei darian felen. Cododd y darian yn uchel ac arweiniodd fyddin y Catalwniaid i fuddugoliaeth. Ers hynny, caiff ei hadnabod fel Els Quatre Dits de Sang, y pedwar byd gwaedlyd.
Addasiad o'r faner yw'r Estelada (enw llawn: Senyera Estelada), sef y faner serenog. Fel arfer, ceir seren wen ar gefndir glas ac weithiau ceir seren goch ar gefndir melyn. Fe'i defnyddir gan gefnodgwyr y mudiad dros annibyniaeth Catalwnia oddi wrth Sbaen. Fe'i hysbrydolwyd gan y sêr ar faner Cwba a Puerto Rico, a'u brwydr hwy dros annibyniaeth oddi wrth Sbaen yn 1902 ac 1898. Fe'i lluniwyd gan Vicenç Albert Ballester, ac fe'i defnyddiwyd hi gyntaf mewn pamffled a gyhoeddwyd ar ddiwrnod cenedlaethol y genedl, sef y Diada, yn 1918.
-
-
Yr Estelada - baner cefnogwyr dros Annibyniaeth Catalwnia -
Yr Estelada a godir gan weriniaethwyr, ac aelodau asgell-chwith y mudiad dros Annibyniaeth -
Cefnogwyr F.C. Barcelona yn ffurfio'r Senyera o streipiau coch a melyn yn Camp Nou yn Hydref 2012, rhwng FC Barcelona a Real Madrid -
Baner a ddefnyddir gan gefnogwyr F.C. Barcelona sydd o blaid Annibyniaeth.
Annibyniaeth
[golygu | golygu cod]Yn Nhachwedd 2014 cynhaliwyd Refferendwm Catalwnia 2014, a phleidleisiodd dros 80% o blaid bod yn Wladwriaeth annibynnol, gyda dros dwy filiwn o bobl wedi bwrw'u pleidlais. Ar 15 Ionawr cyhoeddodd Llywydd y wlad, Artur Mas, ei fod yn galw etholiad ar 27 Medi 2015.[2] Canlyniad y bleidlais oedd i dros 68 o'r seddi allan o gyfanswm o 135 gael eu llenwi gan gynrychiolwyr a oedd o blaid annibyniaeth.[3]
Ar 1 Hydref 2017 cynhaliwyd Refferendwm ynghylch annibyniaeth Catalwnia 2017 a gynhaliwyd gan Gyngor Arbennig Catalwnia (yr Consell Executiu), er i Lywodraeth Sbaen fynegi fod cynnal y refferendwm yn anhyfreithiol. Oherwydd hyn, symudwyd rhai miloedd o heddlu Sbaen i Gatalwnia i geisio atal y broses. Ar 27 Hydref, er gwaethaf bygythiadau gan Sbaen, pleidleisiodd Llywodraeth Catalwnia dros wneud datganiad o annibyniaeth. O fewn hanner awr, cyhoeddodd Sbaen y byddent yn gwneud popeth i gesio 'dychwelyd' Catalwnia yn ôl i'w corlan, fel cymuned ymreolaethol. “Rwy’n llongyfarch pobl Catalwnia ar ennill eu hannibyniaeth trwy ddulliau heddychlon a democrataidd,” meddai Leanne Wood, arweinydd Plaid Cymru.
Yn 2019, carcharwyd nifer o arweinwyr Llywodraeth Catalwnia am gyfanswm o dros gan mlynedd.
Ieithoedd
[golygu | golygu cod]Ceir tair iaith swyddogol yng Nghatalwnia: Catalaneg, Sbaeneg ac Araneg, a siaredir yn Val d'Aran yn y gogledd-orllewin. Mae canran uchel ym medru Catalaneg:
| Catalaneg | ||
|---|---|---|
| Yn medru | Nifer | Canran |
| Deall | 5.872.202 | 94,5% |
| Siarad | 4.630.640 | 74,5% |
| Darllen | 4.621.404 | 74,4% |
| Ysgrifennu | 3.093.223 | 49,8% |
| Cyfanswm | 6.215.281 | 100% |
Un o awduron mwyaf nodedig y Gatalaneg yw Joan Oliver i Sallarès, dramodydd a bardd.
Chwaraeon
[golygu | golygu cod]Er bod gan y wlad ei thîm pêl-droed cenedlaethol, nid oes gan Catalwnia statws fel gwlad bêl-droed gydnabyddiaedig yng ngolwg UEFA na FIFA. Serch hynny ceir ymgyrch i ennill statws swyddogol i'r tîm, a thrwy hynny i'r wlad.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]
- Refferendwm ynghylch annibyniaeth Catalwnia 2014
- Refferendwm ynghylch annibyniaeth Catalwnia 2017
- Etholiad Cyffredinol Catalwnia, 2015
- Esquerra Republicana de Catalunya: y blaid weriniaethol
- Cenedlaetholdeb Catalanaidd
- Països Catalans: y tiriogaethau lle siaredir y Gatalaneg gryfaf
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ barcelonas.com; Archifwyd 2017-09-15 yn y Peiriant Wayback adalwyd 29 Awst 2017.
- ↑ "Mas announces an agreement with ERC and will call a snap election for 27 September 2015 " (yn Sbaeneg). El País. 2015-01-14. Italic or bold markup not allowed in:
|publisher=(help) - ↑ www.theguardian.com[dolen farw] adalwyd 2015
Andalucía ·
Aragón ·
Asturias ·
Cantabria ·
Castilla-La Mancha ·
Castilla y León ·
Catalwnia ·
Extremadura ·
Galisia ·
Gwlad y Basg ·
Madrid ·
Murcia ·
Navarra ·
La Rioja ·
Valenciana ·
Ynysoedd Balearig ·
Yr Ynysoedd Dedwydd ·
Dinasoedd ymreolaethol
Ceuta ·
Melilla