Ĉuvaŝa lingvo
| Ĉuvaŝa lingvo | |
| |
| natura lingvo • moderna lingvo | |
|---|---|
| Oghuric • tjurka lingvaro • Altaja lingvaro | |
| Parolantoj | 738 070 |
| Skribo | alfabeto de ĉuvaŝa lingvo, cirila alfabeto |
| Oficiala statuso | |
| Reguligita de | Ĉuvaŝia Ŝtata Instituto de Homsciencoj |
| Lingva statuso | 3 sendube endanĝerigita |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-1 | cv |
| ISO 639-3 | chv |
| Glottolog | chuv1255 |
| Angla nomo | Chuvash |
| Franca nomo | tchouvache |
La ĉuvaŝa lingvo (ĉuvaŝe Чӑвашла aŭ Чӑваш чĕлхи) estas unu el tjurkaj lingvoj — la sola lingvo el prabulgara grupo, kie ankaŭ estis la bolgara kaj la ĥazara.
Ĝi estas disvastigita en Ĉuvaŝa Respubliko (parto de la Rusia Federacio), kie ĝi havas statuson de oficiala ŝtata lingvo (same kiel la rusa lingvo), kaj en aliaj regionoj de Rusio.
Nombro de parolantaro – ĉirkaŭ 1,5 milionoj. Proksimume 1 miliono loĝas en Ĉuvaŝio.
Priskribo kaj interesaĵoj
[redakti | redakti fonton]Oni disdividas la ĉuvaŝan je du dialektoj: malsupra (anatri “u-prononca”) en suda parto de la Respubliko kaj supra (virjal “o-prononca”) – norde.
La ĉuvaŝa situas surlime de tjurkparolanta mondo kaj havas multajn diferencojn kompare de “tuttjurka normo”. Ekzemple, por fonetiko de ĉuvaŝa lingvo estas kutime prononcado de “r” kaj “l” anstataŭ “z” kaj “ŝ” de parencaj tjurkaj lingvoj. La fonetiko, gramatiko kaj leksiko de la ĉuvaŝa respegulas influon de la rusa, finno-ugraj kaj iranaj lingvoj.
Alfabeto
[redakti | redakti fonton]Literaturo en la ĉuvaŝa surbaze de cirila alfabeto ekzistas de 18-a jarcento. En la 1870-aj jaroj la alfabeto estis radikale reformita de I. Ja. Jakovlev kaj poste estis ŝanĝita ankoraŭ kelkfoje. La nuna versio estis akceptita en 1933. La moderna ĉuvaŝa alfabeto konsistas el 33 literoj de la rusa alfabeto kaj 4 kromaj literoj kun diakritaj signoj.
А Ӑ(Ă) Б В Г Д Е Ё Ӗ(Ĕ) Ж З И Й К Л М Н О П Р С Ҫ(Ç) Т У Ӳ(Ÿ) Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я а ӑ(ă) б в г д е ё ӗ(ĕ) ж з и й к л м н о п р с ҫ(ç) т у ӳ(ÿ) ф х ц ч ш щ ъ ы ь э ю я
Maŝintradukado
[redakti | redakti fonton]La 11-an de februaro 2020 la ĉuvaŝa lingvo estis aldonita en la servo Yandex Tradukilo. Preparante ĝian aldonon helpe de entuziastoj oni kolektis dum unu jaro 250 mil ekzemploj, ĉar en Interreto paralelaj tekstoj estis tre malmultaj. Por instrui artefaritan neŭroreton oni kreis tuttjurkan modelon, kiu lernis traduki al la rusa samtempe el la azera, baŝkira, tatara, kazaĥa, kirgiza, turka, uzbeka kaj ekde tiam ankaŭ el la ĉuvaŝa, uzante paralelajn tradukojn de la Kurano kaj Biblio. Sed instruado de la maŝintradukilo postulas multe da tekstoj, do oni komencis kadre de teknologio back-translation traduki iel tiel el la rusa al la ĉuvaŝa altkvalitajn tekstojn зщr krei ĉuvaŝajn paralelaĵojn, uzotajn kiel ekzemploj por tradukado el la ĉuvaŝa al la rusa. Por eviti lernadon de malbonaj ekzemploj oni markis fuŝajn tradukaĵojn kadre de teknologio tagged back-translation, do la neŭroreto lernis atenti ilin (pun intended) kaj malfidi[1].
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- ĉuvaŝa popola retejo (jen esperante, sed legebla ankaŭ ĉuvaŝe, ruse kaj angle)
- Filmeto en Esperanto pri la 12 plej gravaj vortoj kaj frazoj en la ĉuvaŝa
- * Kolekto de ligiloj ruse kaj kolekto de ligiloj en la angla Arkivigite je 2002-10-29 per la retarkivo Wayback Machine
- (eo) Kie staras la normigado de la ĉuvaŝa lingvo?
- Эктор Алос-и-Фонт. Оценка языковой политики в Чувашии
- Пикет в защиту чувашскогоязыка в Чебоксарах
- (uk, ru, nl) Ĝenerala vortostoko Ĉuvaŝa kaj germana lingvoj
- kompilo de 22 diverslingvaj versioj de la historia himno de Sovetunio, grandparte la origena stalinisma, iuj versioj ankaŭ pli modernaj, ekzemple la ukraina parodia, ankaŭ muzike variigitaj kiel la japana aŭ hebrea, sed grandparte impresa gamo: en la rusa (pусский), ukraina (yкраїнська), tatara (tатар), ĉuvaŝa (чăвашла), maria (mарий), erzja (эрзянь), oseta (ирон), estona (eesti), latva (latviešu valoda), litova (lietuvių kalba), hungara (magyar), germana (deutsch), finna (suomi), angla (english), japana (日本語), hebrea (עברית), ĉina (中文), korea (한국어), hispana (español), brazila portugala (português brasileiro), pola (polski) kaj aldone en historia rusa germana (wolgadeutsch)
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ dvorkjoker (2020-02-11) Встречайте чувашский язык в Яндекс.Переводчике: как мы решаем главную проблему машинного перевода (ruse). Habr. Alirita 2023-05-12 .
| ||||||||
