Karol Szymanowski

Karol Szymanowski
Persona informo
Naskonomo	Карлъ Матвѣй Шимановскій
Naskiĝo	3-an de oktobro 1882 (1882-10-03) en Tymoshivka
Morto	29-an de marto 1937 (1937-03-29) (54-jaraĝa) en Laŭzano
Mortokialo	Tuberkulozo
Tombo	Crypt of Merit at Skałka (en)
Lingvoj	pola
Ŝtataneco	Rusia Imperio Dua Pola Respubliko
Alma mater	Єлисаветградське земське реальне училище (en)
Familio
Patro	Stanisław Bonawentura Marian Korwin-Szymanowski (en)
Patrino	Anna Dominika Teodora Taube (en)
Amkunulo	Boris Kochno (mul) Jarosław Iwaszkiewicz Aleksander Szymielewicz (en) Witold Conti (en)
Parencoj	Шимановский, Мартин Феликсович (en) (onklo)
Okupo
Okupo	komponisto pianisto universitata instruisto muzikinstruisto aŭtoro
Verkoj	3 Paganini Caprices Symphony No. 3

Karol Maciej Szymanowski (naskiĝis la 3-an de oktobro 1882 en Tymoszówka, en la nuntempa Ukraino, mortis la 29-an de marto 1937 en Laŭzano) estis pola komponisto, pianisto, pedagogiisto, muzik-kritikisto kaj verkisto.

Li apartenis al la Młoda Polska (pola modernismo) kune kun Grzegorz Fitelberg, Ludomir Różycki, Apolinary Szeluto. Kune kun Fryderyk Chopin kaj Witold Lutosławski oni konsideras lin kiel plej granda pola komponisto.

Vivo

Edukado kaj unuaj sukcesoj - epoko romantika

Szymanowski naskiĝis en Tymoszówka, en domo de pola nobela familio. Havante sep jarojn oni komencis domen edukigi lin. Plej grava fako estis tie muziko kiun li lernis unue ĉe sia patro, poste (de 1892) ĉe Gustav Neuhaus en lia lernejo en Elizavetgrado. Neuhaus estis populara tie instruisto de piano. Lia filo, Harry Neuhaus (granda pianisto kaj ŝopenologo) poste amikiĝis kun Karol kiam li estis grava komponisto. Gustav Neuhaus malkovris dum la instruado gravajn lertecojn por komponi en Karol. Post fino de tiu instruado, Szymanowski komencis studi en Varsovio en 1901 jaro. Harmonion li studis ĉe Marek Zawirski kaj kontrapunkton kaj komponon ĉe Zygmunt Noskowski (grava pola komponisto). Dum tiu tempo li konis Paweł Kochański (pianisto), Artur Rubinstein (opiniata kiel plej genia pianisto de 20-a jarcento), Stanisław Ignacy Witkiewicz (verkisto, pentristo) kaj Stefan Żeromski (verkisto). Dum 1903 jaro li venis al Berlin kie li konis Richard Strauss, kiu estiĝis lia majstro dum plej proksima tempo. Ĝis tiu tempo li komponis nur kelkaj kantoj al poemoj de Jan Kasprowicz, Wacław Berent kaj Tadeusz Miciński tamen nun li komencis komponi siajn unuajn verkojn orkestrajn. En 1905 jaro kune kun Stanisław Ignacy Witkiewicz (nomata populare Witkacy) li vojaĝis per unua fojo al Italio. Post fino de studoj kune kun Ludomir Różycki kaj Apolinary Szeluto li fondis Asocio de Eldono por Junaj Komponistoj Polaj- organizo grava por propagi modernan komponaĵon de juna kompono pola. Jam en 1906 jaro per tiu Asocio kelkaj junaj komponistoj koncertis en Berlin kaj Varsovio. Mem Szymanowski koncertis en tiuj jaroj en Berlin kaj Leipzig. En 1908 jaro li vojaĝis nove al Italio. Poste, en 1912 li lokiĝis en Vieno kaj Universal Edition, firmao muzika, faris kun li kontrakton por dek jaroj. En tiu epoko plej gravaj komponaĵoj de Szymanowski estis sendube kantoj kaj unua simfonio e minor op.15 kaj dua simfonio B maior op.19. Romantikeco kaj influoj de ekspresionisma muziko de Strauss estas tie videbla. Krom Strauss lia dua majstro muzika estis Fryderyk Chopin, kies muziko influadis sur Szymanowski dum ĉia sia vivo.

Dum sendependiĝo de Pollando; epoko impresionisma

"Atma", hodiaŭ muzeo de Szymanowski

Karol Szymanowski malkovris orientalismon ankoraŭ dum siaj unuaj vojaĝoj al Italio. Centro de lia intereso estis nun, en 1913, la mistikismo. Lia unua provo esprimi tiun valoron de arto estis opero Hagith, kiun li finverkis en 1914. Unue li trapasis plej gravan vojaĝon en sia tuta artistika vivo - la vojaĝo al Italio, Sicilio kaj Afriko (arabaj landoj). Post tiu vojaĝo Szymanowski skribis jam tute alian muzikon ol ekspresionisman. Jam estante en Parizo li ekkonis bone kun muziko de Claude Debussy. Revenante al Tymoszówka li kreis siajn plej gravajn verkojn por piano- Metopy, Maski, Mity (Metopoj, Maskoj kaj Mitoj)- hodiaŭ opiniataj kiel plej geniaj komponaĵoj de monda impresionismo. Por mencio meritas sendube "Kantoj de princino de fabelo" kun vortoj de Zofia Szymanowska kaj "Kvar Kantoj" kun vortoj de Rabindranath Tagore. Post sanga Revolucio de Bolŝevikoj en oktobro 1917, Szymanowski lasis domon en Tymoszówka kaj post mallonga loĝado en Elizavetgrado li hejmiĝis en Varsovio. Li skribis tiam unu el plej interesan komponaĵon sub influo de araba kulturo- "Pieśni muezina szalonego" (Kantoj de malsaĝa muezzin). Post granda influo de araba, malnova greka, malnova slava kaj ortodoksa kulturoj li komencis skribi sian plej grandan verkon- opero "Król Roger" (Reĝo Roger). Libreto skribis unu el plej grandaj polaj verkistoj de Młoda Polska kaj lia kuzo- Jarosław Iwaszkiewicz. Szymanowski komponis ĝin tre longe ĉar de 1918 ĝis 1924. Dum tiu tempo Szymanowski venis kun Artur Rubinstein al Usono farante grandajn sukcesojn. Plej grava sukceso koncerta estis tamen en Parizo, en majo 1922. En tiu jaro li venis ankaŭ al Zakopane kie tre gravan impreson faris sur li longe ne aŭskultata muziko montana, kiu estis ja tre proksima al li dum lia infaneco. En 1924 Szymanowski skribis romanon "Efebos" omaĝante ĝin al dekkvina Boris Kochno - postea grava rusa poeto. Tiu romano estis esprimo de amo por juna knabo. Romano tiu estus pove unu el plej grandaj verkoj de samseksema literaturo se Szymanowski ne brulus ĝin. Nur post morto de li, Jarosław Iwaszkiewicz publikis kelkajn fragmentojn. En la sama jaro, en junio estis premiera de "Król Roger" en Varsovio. Opero tiu estas grava kunigo- Szymanowski kreis tie kunigon de partoj ekspresionismaj, orientalismaj, romantikismaj kaj modernismaj. La opero hodiaŭ estas opiniata kiel unu el plej geniaj verkoj de tiu tempo inter "Turandot" de Giacomo Puccini kaj "Elektra" de Richard Strauss. Ĝi tamen ne estas konata pro "tre malfacila muziko en percepto" (kiel opinias J.Kański) aŭ pro ĝia malbona unua ricevo de aŭskultantoj. Nur hodiaŭ opero tiu revenas al plej grandaj domoj operaj (en Britio, Usono, Francio kaj Germanio; ekzemple en 2009 Polo- Krzysztof Warlikowski preparos ĝin en Pariza Opero).

Lastaj jaroj - epoko de pola muziko

Harnaś- estro de montanoj kun virino

En 1926 Szymanowski forĵetis propozicion estiĝi estro de Kaira Konservatorio de Muziko. Li tamen estiĝis estro de Varsovia Konservatorio kaj poste li estis rektoro de Akademio Muzika en Varsovio. Tiam li loĝis en sia legenda domo en Zakopane - "Atma". Dum tiu tempo li skribis "Kvar Kantoj" kun vortoj de James Joyce. Mirigita per pola kulturo li komencis skribi inspirante per muziko popola kaj malnova. Tiel li kreis Stabat Mater. Ĝi estis unua komponaĵo de tiu motivo en lingvo nacia. Ĝi estas ankaŭ rekviemo, ĉar homo kiu mendis tiun komponaĵon esperis komponaĵon en ĝuste tia speco. Ekde 1925 li komponadis ankaŭ balteon- "Harnasie". La popola muziko de Montanoj, partoj de tenoro kaj motivo popola en moderna stilo de komponado de Szymanowski montras hodiaŭ al muzikologoj unu el plej geniajn verkojn de popola epoko en muziko moderna. Kune kun "Król Roger" kaj "Stabat Mater" ĝuste "Harnasie" estas opiniata kiel plej grava komponaĵo de Karol Szymanowski. En 1935 li renkontis Witold Lutosławski. Problemoj kun sano emigis lin por saniĝadi en sanatorioj en Francio. Karol Szymanowski mortis subite en Laŭzanio en 1937.

La jaro 2007 estas en Pollando la jaro de Karol Szymanowski, Stanisław Wyspiański kaj Joseph Conrad.

Komponaĵoj

Jaroj de komponado	Titolo	Formo muzika
1899-1900	Dziewięć preludiów na fortepian, Op. 1	Miniaturoj fortepianaj
1900-1902	Sześć pieśni, Op. 2	kantoj por voĉo kaj fortepiano
1901-1903	Wariacja b-moll, Op. 3	fortepiana variacio
1900-1902	Cztery etiudy, Op. 4	miniaturo fortepiana
1902	Trzy fragmenty z poematów Jana Kasprowicza op.5	Kantoj por voĉo kaj piano
1904	Salome, Op. 6 (sł. Jan Kasprowicz)	Kanto por voĉo kaj fortepiano
1904	Łabędź, Op. 7 (sł. Wacław Berent)	Kanto por voĉo kaj fortepiano
1903-1904	Sonata fortepianowa nr. 1 c-moll, Op. 8	Sonato
1904	Sonata d-moll na skrzypce I fortepian, Op. 9	Sonato
1900-1904	Wariacje na polski temat ludowy h-moll, Op. 10	fortepiana variacio
1904-1905	Cztery pieśni, Op. 11 (sł. Tadeusz Miciński)	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1904-1905	Uwertura koncertowa E-dur, Op. 12	Komponaĵo orkestra
1905-1907	Pięć pieśni, Op. 13	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1905-1907	Fantazja, Op. 14	miniaturo fortepiana
1906-1907	Symfonia nr 1 f-moll, Op. 15	Simfonio
1907	Trio, Op. 16	Trio instrumentala (fortepiano, violono, violonĉelo)
1907	Dwanaście pieśni, Op. 17	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1908	Pięć pieśni, Op. 18	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1905-1909	Preludium I fuga cis-mol	Miniaturo fortepiana
1908-1909	Loteria na mężów	Opereto
1909-1910	Symfonia nr 2 B-dur, Op. 19	Simfonio
1909	Sześć pieśni, Op. 20 (sł. Tadeusz Miciński)	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1910-1911	Sonata fortepianowa nr 2 A-dur, Op. 21	Sonato
1910	Barwne pieśni, Op. 22	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1910	Romans D-dur, Op. 23	Dueto por violono kaj fortepiano
1911	Pieśni miłosne Hafiza, Op. 24	Kanto por voĉo kaj fortepiano
1912-1913	Hagith, Op. 25	Opero
1914	Pieśni miłosne Hafiza, Op. 26	Kanto por voĉo kaj orkestro
1914-1916	Symfonia nr 3 "Pieśń o nocy", Op. 27	Simfonio
1915	Nokturn i tarantela, Op. 28	miniaturo muzika por violono kaj fortepiano
1915	Metopy, Op. 29	miniaruro fortepiana
1915	Mity, Op. 30	miniaruro por violono kaj fortepiano
1915	Pieśni księżniczki z baśni, Op.31	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1915	Trzy pieśni, Op. 32 (sł. Dymitr Dawydow)	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1915-1916	Dwanaście etiud, Op. 33	miniaturo fortepiana
1916	Maski, Op. 34	miniaturo fortepiana
1917	Koncert skrzypcowy nr 1, Op. 35	Koncerto violona
1917	Sonata fortepianowa nr 3, Op. 36	Sonato
1917	Kwartet smyczkowy nr 1, Op 37	Kvarteto arĉa
1917	Demeter, Op 37 bis	Kanto por alto, koro ina kaj orkestro
1917	Agawe, Op. 38	Kanto por alto, koro ina kaj orkestro
1918	Trzy kaprysy Paganiniego, Op. 40	miniaturo por violono kaj fortepiano
1918	Cztery pieśni, Op. 41 (sł. Rabindranath Tagore)	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1918	Pieśń meuzina szalonego, Op. 42	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1920	Mandragora, Op. 43	Baleto
1925	Marsz uroczysty	Marŝo por orkestro
1925	Dwie pieśni baskijskie, Op. 44	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1918-1924	Król Roger, Op. 46	Opero
1921	Słopiewnie, Op. 46 bis (sł. Julian Tuwim)	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1922	Trzy kołysanki, Op. 48	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1922-1923	Rymy dziecięce, Op. 49 (sł. Kazimiera Iłłakowiczówna)	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1924-1925	Dwanaście mazurków, Op. 50	miniaruro fortepiana
1924	Idom se siuhaje dołu, śpiewający	Kanzono montana por voĉo kaj fortepiano
1925	Kniaź Patiomkin, Op. 51 (do dramatu Tadeusza Micińskiego)	Komponaĵo orkestra
1925	Kołysanka (La bereceuse d'atacho enia), Op. 52	Dueto por violono kaj fortepiano
1925-1926	'Stabat mater, op. 53	Komponaĵo por voĉoj solaj, koro kaj orkestro
1926	Cztery pieśni, Op. 54 (sł. James Joyce)	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1923-1931	Harnasie, Op. 55	Baleto
1927	Kwartet smyczkowy nr 2, Op. 56	Kvarteto arĉa
1928	Vocalise-Etude	Kanto
1928-1929	Sześć pieśni kurpiowski	Kanto por koro a cappella
1930	Veni creator, Op. 57	Komponaĵo por soprano, koro, orgenoj kaj orkestro
1930-1932	Pieśni kurpiowskie, Op. 58	Kantoj por voĉo kaj fortepiano
1930-1933	Litania do Marii Panny, Op. 59	Kanto por soprano, koro kaj orkestro
1932	Symfonia nr 4, (Symphonie concertante), Op. 60	Simfonio
1932-1933	Koncert skrzypcowy nr 2, Op. 61	Koncerto violona
1933-1934	Dwa mazurki, Op. 62	Miniaruro fortepiana