Hiltzaile berde
| Hiltzaile berdea | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Sailkapen zientifikoa | ||||||||||||||||||||||||||||
| Erreinua | Fungi | |||||||||||||||||||||||||||
| Klasea | Agaricomycetes | |||||||||||||||||||||||||||
| Ordena | Agaricales | |||||||||||||||||||||||||||
| Familia | Amanitaceae | |||||||||||||||||||||||||||
| Generoa | Amanita | |||||||||||||||||||||||||||
| Espeziea | Amanita phalloides Link, 1833 | |||||||||||||||||||||||||||
| Datu orokorrak | ||||||||||||||||||||||||||||
| Gizakiak ateratzen dizkion produktuak | hiltzaile berdea | |||||||||||||||||||||||||||
| Basionimoa | Agaricus phalloides | |||||||||||||||||||||||||||
| Mikologia | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
Hiltzaile berde, kuleto berde, txapel biribil edo ilkorra (Amanita phalloides) Amanita generoan pozoitsuak diren perretxiko espezie bat da. [1]
Bere karpoforoaren kapelak, grisa edo berdea, ganbiletik zapalera, zuntzezko azaleko ertz leuna du. Oinaren kolorea antzekoa edo zurixka da. Bolbaren zabalera handia da (3-5 cm).
Bere izenak dioenez oso pozoitsua da. Pozoidura larrietako gehiengoaren eragilea da. Baditu bi motatako toxinak: falotoxinak eta amatoxinak. Espezie honetako toxina hilgarria alpha-amanitina da. Toxinak mina egiten die batez ere gibelari eta giltzurrunei. Askotan tratamendu bakarra organoaren transplantea da. Aski da 50 gramo jatea gizaki bat hiltzeko.
Klemente VII.a aita santua perretxiko mota hau jateagatik hil zen.
Bizilekua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Latifolioekin, pago, haritz eta hurritzekin, mikorrizak sortzen ditu lurzoru azidoetan. Europan eta Ipar Amerikan ageri da.
Deskribapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Tamaina ertainetik handirako perretxikoa. 5etik 15 cm-ra arteko zabalerako kapela, hasieran borobila eta hemisferikoa, baina zahartuaz zabalduaz; horizka zurbila edo oliba-berdea; gainazal itsaskorra bustita dagoenean, haragi trinkoa, samurra eta zuria, eta zapore ez-bereizgarria.
Orri libreak (hanka edo kirtenera hurbiltzen diren orriak, baina ukitzen ez diotenak), kolore zuritik kremara, batzuetan tonu arrosa txiki batekin, pilatuta.
Kirtenak 8-15 cm luze eta 1-2 cm lodi; zigi-zagako marka finak ditu eta ezkata oliba-grisaxkak sakabanatuta.
Gona formako eraztuna, hauskorra, zintzilikarioa, zuria edo txapelaren kolorekoa, nahiko iraunkorra, baina aska daiteke.
Zaku bat bezalako bolba, zuria.
Erregistratutako giza heriotza gehien eragin dituen onddoa. Espezie toxikoa da eta ez da jangarria. Udazkenean hariztietan agertu ohi dena. Karlos VII.a enperadorea eta Klaudio enperadore erromatarra bezalako pertsonaiak perretxiko hau jateagatik hil zirela uste da.[2]
Toxikotasuna
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Heriotzaren onddoa ongi ezagutzen den onddo pozoitsua eta hilgarria da, kosta ahala kosta saihestu beharrekoa. Amatoxina izeneko konposatu toxiko arriskutsuak ditu. Intoxikazioaren lehen sintomak ondoez gastrointestinalak dira, ondoren, giltzurrun eta gibel gutxiegitasuna eta tratamendurik gabe, intoxikazioak heriotza eragin dezake.
Onddo toxiko hauek gizakiek kontsumitu ohi dituzten hainbat jangarrien antzekoak dira, eta horrek intoxikazio arriskua areagotzen du.
Amatoxinak, onddo hauetan dauden toxinak, termoegonkorrak dira: beroak eragindako aldaketei aurre egiten diete, beraz, efektu toxikoak ez dira beroarekin murrizten.
Onddo pozoitsuenetako bat da. Uste da onddo baten erdiak bakarrik, gizaki heldu bat hiltzeko adina toxina duela.[3]
Sasoia eta lekua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Amanita phalloides zuhaitzen sustraietan eta inguruko lurrean hazten da; batez ere udazkenean garatzen da, baso mota guztietan, baina bereziki ugaria da Quercus espezietako basoetan (arteak, artelatzak eta haritzak). Bakarrik edo talde txikietan. Udazkeneko espeziea da, baina ez da harritzekoa uda amaieratik azaro amaiera arte agertzen ikustea.
Europa osoan, Amerikan eta Asiako zati batean ateratzen da.[4]
Nahasmen arriskua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kapelaren kolorearen arabera, Russula virescens eta Tricholoma sejunctum perretxikoekin nahas daiteke, baina ez daukate ez bolbarik eta ez eraztunik.
Banaketa-eremua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Europa, Ipar Afrika, Mendebaldeko Asia. Ipar Amerikan, Ekialdeko eta Hegoaldeko Afrikan, Hego Amerikan, Australian eta Zeelanda Berrian sartua.
Etimologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Amanita grekotik dator eta Zilizia eta Siria arteko mendiari egiten dio erreferentzia, han oso ugariak ziren eta. Grezieraz beste esanahi bat ere badu, perretxikoa, kontzeptu orokor gisa.
Phalloides ere grekotik dator eta bere garapenaren lehen zikloetan duten forma falikoari dagokio.[5]
Galeria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza • Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012 • Euskalnatura • Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987 • Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973 • Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
- ↑ (Gaztelaniaz) Bon, Marcel. (1988). Guia de Campo de los hongos de europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona,, 298 or. ISBN 282-0865-4...
- ↑ (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 97 or. ISBN 84-282-0253-6, 84-282-0538-8..
- ↑ (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 170 or. ISBN 84-404-0530-8..
- ↑ (Gaztelaniaz) Lotina, Roberto. (1985). Mil setas ibericas. Diputación Foral de Vizcaya, 170 or. ISBN 84-505-1806-7..
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q188643
Multimedia: Amanita phalloides / Q188643
Espezieak: Amanita phalloides
