Urdin

**Urdina**
Kolore koordenatuak

Hamaseitarra		#0000FF
RGB	(r, g, b)	(0, 0, 255)
CMYK^N	(c, m, y, k)	(100, 100, 0, 0)
HSV	(h, s, v)	(240°, 100%, 100%)

Urdina^[1], halaber azula (Heg. Herr.) edo blua (Ipar. Herr.), batzuetan oztina^{[neol. 1]} (eta erronkarieraz, dundu), oinarrizko koloreetako bat da. Urdin moduan, espektro elektromagnetikoaren barnean uhin-luzera 420-490 nanometrokoa duen kolore multzoari dagokio.

Koloreen sorrerako erabiltzen diren hiru oinarrizko koloreetako bat da, nahiz eta CMYK eskalaz baliatzen diren inprimategietan zian kolorea erabiltzen den.

RAL kolore sisteman urdinak 5001 eta 5099 artekoak dira.

Esanahiak

Euskaraz

Euskaraz, grisaren baliokidea da hainbat esamoldetan:

Ilea urdintzen hasita dago: «Ile zuriak ditu»;
Zerua urdindu da: «Hodeiak agertu dira».
Ogia urdindu da: «lizundu da»;

Bestelako esanahiak

Hotza identifikatzeko erabiltzen da, beroa gorriak adierazten baitu: esate baterako, uraren tenperatura edo atmosferako aire masa hotz eta beroen norabideak agertzean.
Irudi anatomikoetan, zainak urdinez azaltzen dira, eta arteriak, gorriz, zainetako odola ilunagoa baita eta zainak, beraz, urdinak irudikatzen zaizkigu.

Etimologia

Adituen ustez,^[2] hur «ur» eta *din «bilakatu» erroak bereizi behar dira hitzaren osaeran.

Lehen erroak (hur) bere horretan iraun du egun arte, hasierako hasperena zubereraz soilik gorde badu ere (eta Nafarroa Behereko testu zahar batzuetan; Etxeparerenean, esaterako). Bigarrena (*din), aldiz, hainbat hitz-elkartu zaharretan iritsi zaigu fosilduta (gordin, berdin eta, beharbada, lotin, astin hitzetan), bai eta aditz-forma jokatu batzuetan ere: alde batetik, gaur egun indikatiboz kanpoko nor saileko aditz laguntzaile gisa (*edin formaz aipatzen dena eta dadila, bedi, daiteke... forma jokatuen oinarrian legokeena) eta, bestetik, euskara zaharrean «bihurtu, izatera iritsi» esanahia zuen aditz trinko gisa (honako adibide hauetan irakur daitekeena: Leizarragaren Abraham zedin baino lehen “devant qu’Abraham fût”, RSetako asto dina ['dadina'], zordun “el que se hace fiador, deudor", edo Viva Jesus testuko Kristo zetarako sidin gizon?).

Hortaz, eta hitzak izenda zezakeen kolore-tartea kontuan hartuta (gutxienez zurixka, grisa, arrea eta azula), urdin-en jatorrizko esanahia «ur(aren koloreko) bihurtua, ura bezalakoa» izan liteke.

Paralelo moduan latinezko aqua «ur» eta aquilus «marroi ilun, arre» hitzen arteko itxurazko lotura aipatzen du Mitxelenak, nahiz eta Meilletek ez zuten argi ikusten (on ne voit pas pourquoi l’eau aurait été prise pour désigner une couleur tirant sur le noir); hala ere, euskarazko lekukotasunak aski argiak dira adiera horretan, eta egiantzekoago egiten dute lotura hori (ikus halaber ubel eta uher, haien oinarrian ere ur izan bailiteke).

Oharrak

↑ Oztin hitza aranismoa da.

Erreferentziak

↑ «Urdin». Euskaltzaindiaren Hiztegia. (Noiz kontsultatua: 2021-6-29.)
↑ Lakarra, Joseba, A.; Manterola, Julen; Segurola, Iñaki. (2019). Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Euskaltzaindia, 440-441 or. ISBN 9788494647789..

Kanpo estekak

Urdinaren historia kontatzen duen liburuari buruzko artikulua ARGIA astekarian

Datuak: Q1088
Multimedia: Blue / Q1088

		Urdinak
Urdina	Erregezkoa	Itsas urdina	Heraldikoa	Anila	Elektrikoa

Ziana	Ziana (CMYK)	Turkesa	Oztina	Zeru-kolorea	Aquamarina

Espektro elektromagnetikoa gamma izpiak • X izpiak • ultramoreak • argia • infragorriak • mikrouhinak • irrati uhinak Koloreak
	ultramorea	morea	urdina	berdea	horia	laranja	gorria	infragorria

[2] Oztin hitza aranismoa da.

[izena-1] «Urdin». Euskaltzaindiaren Hiztegia. (Noiz kontsultatua: 2021-6-29.)

[3] Lakarra, Joseba, A.; Manterola, Julen; Segurola, Iñaki. (2019). Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Euskaltzaindia, 440-441 or. ISBN 9788494647789..

[1]

[neol. 1]

[2]