بهمن جادویه

بهمن جادویه
درگذشته	نوامبر ۶۳۶ قادسیه
وفاداری	شاهنشاهی ساسانی
جنگ‌ها و عملیات‌ها	حمله اعراب به ایران

بهمن جادویه یا بهمن جازویه یا به عربی بهمن زاذویه، یا بهمن مردانشاه (آمده در برخی روایات) با نام کامل بهمن جازویه رامهرمزی، یک نجیب‌زاده از خاندان سورن و اهل رامهرمز بود که در دههٔ ۶۳۰ میلادی در اواخر دوران ساسانی و در طی حمله اعراب به ایران فرمانده سپاه ایران در منطقه سواد بود.

شهرت او بیشتر بخاطر فرماندهی در نبرد پل است. نبرد پل تنها جنگ در رشته جنگ‌های صدر اسلام مابین ایران و عرب‌ها بود که به پیروزی قاطع ایرانیان منجر شد.

پیروزی بهمن جادویه در جنگ پل

خالد بن ولید بین سال‌های ۶۳۲ تا ۶۳۳ میلادی در طی جنگ‌هایی توانست حیره را تصرف کند. پس از تصرف حیره ابوبکر او را به شام روانه کرد و مثنی بن حارث شیبانی در عراق جایگزین او شد. با عزیمت خالد بیشتر شهرها و آبادی‌هایی که بتاراج عرب رفته بودند یا تن به پرداخت جزیه و خراج داده بودند، باز از فرمان اعراب سر فرو پیچیدند. رستم فرخزاد که در این زمان کسب قدرت کرده بود، دهقانان سواد را به دفع اعراب واداشت و به هر آبادی کسی را فرستاد تا مردم را بر عرب بشوراند. در سال ۶۳۴ میلادی بهمن جاذویه توسط رستم فرخزاد از تیسفون به‌همراه سپاه و فیل‌های جنگی به سواد اعزام شد؛ از آن سوی ابوعبیدبن مسعود ثقفی نیز در کرانهٔ غربی فرات در جایی به نام مروحه لشکرگاه زد. در آن محل بر روی فرات پلی واقع بود ابوعبید با لشکر خویش از آن پل گذشت و در طی جنگی سخت ابوعبید با حدود چهار هزار نفر از لشکریانش در این جنگ که جنگ پل نامیده می‌شود، کشته شدند و گروه باقی‌مانده فرار کردند. همچنین مثنی بن حارث شیبانی در این جنگ زخمی شد و چندی بعد در اثر همین زخم فوت کرد. بهمن جادویه می‌خواست تا فراریان را دنبال کند لیکن خبر رسید که در تیسفون باز اختلاف پدید آمده‌است از این رو بهمن راه تیسفون را در پیش گرفت.

اشتباه در گزارش‌های مربوط به ذوالحاجب

برخی از مورخان نام او را مردانشاه و لقبش را ذوالحاجب آورده، و گفته‌اند: چون ابروان انبوهش را می‌بست تا بر چشمانش فرو نیفتند، به ذوالحاجب ملقب شد. اما این دلیل چندان قانع‌کننده نیست، زیرا ظاهراً در همان دوره کسان دیگری هم به ذوالحاجب و ذوالحاجبین نام بُردار بوده‌اند. نولدکه نوشته‌است که احتمالاً علت اینکه به چندین نفر لقب ذوالحاجب تعلق گرفته شاید به سبب مقام و عنوانی بوده‌است که در دستگاه ساسانیان داشته‌اند. نیز در اینکه مردانشاه و ذوالحاجب نام و لقب بهمن بوده‌است، با تکیه بر روایات مورخان مسلمان می‌توان تردید کرد، زیرا نه تنها طبری هیچ‌گاه او را مردانشاه نخوانده‌است، بلکه در برخی از گزارش‌ها مردانشاه و ذوالحاجب به مثابهٔ دوتن اما معاصر و همراه هم، مطرح شده‌اند. در بعضی از روایت‌ها نیز مردانشاه را ذوالحاجب یا ذوالحاجبین، ولی او را غیر از بهمن جاویه دانسته‌اند. همچنین طبری در روایتی مربوط به جنگ نهاوند آورده‌است که چون ذوالحاجب کشته شد، بهمن جادویه جای او را گرفت. باید توجه داشت که در گزارش‌های مربوط به فرماندهان و سپاهیانی که لقب ذولحجاب داشته‌اند، غلط دیده می‌شود.

جستارهای وابسته

• جنگ پل
• جنگ حیره
• جنگ قادسیه

منابع

• زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۶۲). تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر.
• پورداوود، ابراهیم (۱۳۴۳). آناهیتا، پنجاه گفتار پورداوود. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر.
• بهمن جادویه در ایرانیکا (انگلیسی)
• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی