Alcmena

Alcmena
	;
Nome orixinal	(el) Ἀλκμήνη
Biografía
Lugar de sepultura	Tomb of Alkmene at Megara (en)
Celebración	Mitoloxía grega
Familia
Cónxuxe	Anfitrión ; Radamantis
Parella	Zeus
Fillos	Heracles; () Zeus; Laonome; () Anfitrión; Erythrus; () Radamantis; Ificles; () Anfitrión; Hércules; () Xúpiter; Gortys; () Tegeates
Pai	Electrión
Descrito pola fonte	Paulys Realenzyklopädie der klassischen Altertumswissenschaft; Encyclopædia Britannica; Real'nyj slovar' klassicheskih drevnostej po Ljubkeru

Alcmena foi un personaxe mitolóxico, filla de Electrión, rei de Micenas, e esposa de Anfitrión. Seducida por Zeus, foi a nai de Heracles (ou Hércules)^[1]; e como precursora dos Heráclidas foi adorada en Tebas e Atenas. Segundo Grimal, Alcmena foi a última muller mortal coa que se deitou Zeus.

Antecedentes

Electrión casara con Anaxo, filla de Alceo,^[2] e enxendrou dez fillos, entre eles Alcmena.^[3] Un día presentáronse ante el os fillos de Pterelao e reclamaron o reino. Electrión negouse e houbo un enfrontamento no que morreron tanto os fillos de Electrión (agás Licimnio, fillo bastardo) como os fillos de Pterelao (agás Everes). O exército deste logrou fuxir co botín de guerra, que foi recuperado por Anfitrión pero cando este estaba arrecadando o gando roubado, unha vaca intentou escapar e Anfitrión tiroulle unha maza, coa mala sorte que rebotou nun corno e foi dar na cabeza de Electrión, matándoo. Anfitrión foi exiliado de Argos e marchou con Alcmena e Licimnio a Tebas. E como Alcmena fixera a promesa de casar a quen vingase a morte dos seus irmáns,^[4] Anfitrión comprometeuse a facelo e organizou unha expedición contra aqueles. Finalmente, Pterelao morreu e Anfitrión logrou conquistar os seus territorios, regresando vitorioso a Tebas.

Nacemento de Heracles

Aproveitando que o seu home, Anfitrión, estaba na guerra, Zeus adoptou a figura del e, simulando ser Anfitrión, pois coñecía a virtude dela, xaceu con Alcmena. Para prolongar o momento, Zeus fixo que a noite durase como tres, prohibindo a Helios, o Sol, que saíse nese tempo. Cando realmente chegou Anfitrión, sorprendeuse ó ver que Alcmena non lle daba a debida benvida e preguntoulle a razón, e ela contestou que xa dormira con el a noite anterior e que lle contara os detalles da guerra e da vitoria. En todo caso, xaceu tamén co home e quedou embarazada dos dous, de xeito que nacerían os dous fillos cunha noite de intervalo.

Anfitrión nun principio pensou en castigala por infiel: ía queimala no lume pero Zeus mandou unha intensa chuvia. O adiviño Tiresias explicoulle que a unión fora feita con Zeus e el aceptouno como un honor.

"Pero antes de que Anfitrión regresase a Tebas, Zeus presentouse unha noite e, triplicando a súa duración, tras adoptar a figura de Anfitrión, xaceu con Alcmena e contoulle o ocorrido cos Teléboas"

(Pseudo-Apolodoro, II, 4, 8)

Durante o embarazo, Zeus prometeu o trono de Micenas ó primoxénito da estirpe de Perseo, dando por suposto que sería o seu fillo, Heracles. Pero Hera, a celosa esposa de Zeus, atrasou o momento do parto ordenando á súa filla Ilitía (deusa dos partos e, polo tanto, das comadroas) que o detivese,^[5] e Ilitía así o fixo, sentando no limiar da porta de Alcmena (do palacio ou da súa habitación) coas pernas pechadas e as mans entrelazadas diante dos xeonllos; á vez que aceleraba o parto de Euristeo, fillo de Esténelo e Nícipe. A serva de Alcmena, Galantis (ou Galántide), frustrou o intento e díxolle a Ilitía que Alcmena xa parira, polo que a deusa soltou as mans e se levantou, e así puido por fin producirse o parto. Irritada polo engano, Ilitía converteu a Galantis en donicela e condenouna a parir pola boca, por ter unha boca mentireira. Pero mentres tanto, naceu Euristeo e recibiu o trono de Micenas.

"A Íole acolleuna Hilo, por orde de Hércules, no seu leito e no seu corazón, e encheulle o seu ventre de nobre semente, cando Alcmena lle dixo así: Que os deuses che axuden e abrevien o transo cando, a piques de parir, invoques a Ilitía, protectora das asustadas parturientes; esta, por compracer a Xuno [Hera] tornouse severa contra min. Pois, chegado o día de parir a este Hércules, sufridor de traballos, e gravitando o sol xa sobre o noveno signo do zodíaco, o peso distendíame o ventre e o que levaba era tan grande que se podería dicir que era Xúpiter o autor da oculta carga, e xa non podía eu soportar as dolores por máis tempo"

(Ovidio: Metamorfosis IX, 273-323)

*Anfitrión e Alcmena ollan como Heracles esgana as serpes*, mural de Pompeia

Infancia de Heracles

Cando Heracles tiña oito meses,^[6] Hera, que quería a morte do meniño, mandou ó berce dúas enormes serpes e, mentres Alcmena pedía axuda a Anfitrión, Heracles matounas esganándoas coas mans.^[7] Segundo Ferécides, foi o propio Anfitrión quen as puxo, para comprobar cal dos dous era o seu fillo: ó ver que Heracles se enfrontaba con elas mentres Ificles fuxía, comprendeu que este segundo era o seu fillo e Heracles o fillo do deus.^[8]

A partir de entón, Anfitrión educou a Heracles como fillo propio.

Vellez e morte

Trala morte de Anfitrión, Alcmena intentou volver á súa terra, Tirinto, con Heracles (que xa rematara os seus doce traballos), Ificles e Iolao, pero Euristeo non o permitiu. Incluso, despois de morrer Heracles, Alcmena e os seus descendentes foron expulsados de Corinto e de Traquis e houberon de fuxir a Atenas. Euristeo esixiu que a botasen da cidade e os atenienses negáronse, polo que lles declarou a guerra, pero Euristeo morreu e entregaron a súa cabeza a Alcmena, que lle sacou os ollos. Eurípides recolleu este episodio como argumento da súa traxedia Os Heráclidas, onde introduce a variante de que Euristeo é capturado vivo e entregado a Alcmena, que decide que o maten.

Alcmena sobreviviu a Heracles e estableceuse en Tebas, cos seus descendentes. Cando morreu, xa a idade avanzada, e foron enterrala, Zeus mandou a Hermes que roubara o corpo e o transportara corpo á Illa dos Benaventurados, deixando unha pedra no seu sitio. Pausanias escribiu que os tebanos afirmaban que se converteu en pedra^[9] pero noutra pasaxe di que a súa tumba está en Mégara.^[10], pois se afirma que morreu de camiño a Tebas e o oráculo de Delfos aconsellou darlle terra alí mesmo en lugar de regresar a Argos ou continuar ata Tebas^[11].

"Hai tamén [en Tebas] ruínas da casa de Lico e o sepulcro de Sémele, pero non o de Alcmena. Din que, cando morreu, converteuse en pedra, e non concordan cos de Mégara no relativo a ela"

Pausanias IX, 16.7

Unha vez na Illa dos Benaventurados, Alcmena foi remozada e casou con Radamantis (xuíz no Hades e fillo de Zeus e Europa)^[12]. Cóntase que os que levaban o ataúde notaron que era demasiado pesado, polo que o abriron e descubriron que contiña unha pedra. Entón, deixaron a pedra nun bosque sagrado de Tebas, onde é adorada como deusa.

Notas

↑ "Alcmena, en unión amorosa con Zeus, deu a luz ó forte Heracles" (Teogonía 943-944).
↑ Alceo, xa que logo, é o avó de Heracles, e de aí o sobrenome de Alcides que tiña este. Foi en Delfos, onde fora consultar o oráculo tras asasinar ós fillos, onde a pitia bautizoulle como Heracles (Pseudo-Apolodoro, II, 4, 12).
↑ Eurípides (Heraclidas) di que Alcmena foi filla de Lisícide ou Eurídice, filla de Pélope.
↑ Tamén se di que Alcmena, aínda que xa fora entregada a Anfitrión, xurara non xacer con el ata que os seus irmáns fosen vingados.
↑ Hera xa utilizara anteriormente á filla co mesmo fin: chegado o momento do parto de Leto, outra amante de Zeus, preñada de Apolo e Artemisa, Hera impediu que Ilitía a atendese (para algúns, retívoa na terra dos hiperbóreos) e persiguiu a Leto para que ningunha terra a acollese. Leto refuxiuse na illa flotante de Ortiguia, hoxe Delos, e estivo de parto sete días. Os deuses, conmovidos, mandaron a Iris, mensaxeira dos deuses, para buscala e, en canto puxo o pé na illa, naceu Artemisa e, logo, Apolo (Terceiro himno homérico a Apolo).
↑ Segundo Píndaro (Nemeas I, 35), Heracles acababa de nacer; segundo Teócrito (XXIV, 1), tiña dez meses; e segundo Ferécides, un ano.
↑ Tamén empregou Hera este método para intentar librarse dos fillos bastardos de Zeus con Leto: mandou a serpe Pitón para que devorase a Apolo meniño, pero este matouna coas súas frechas.
↑ Pseudo-Apolodoro, II, 4, 8.
↑ Pausanias, Descrición de Grecia, Libro IX, 16. 7.
↑ Pausanias, Descrición de Grecia, Libro I, 41, 1.
↑ Graves, px. 619.
↑ Outros mitógrafos, como Pseudo-Apolodoro, din que casaron antes de morrer ("Con Alcmena, despois da morte de Anfitrión, desposouse Radamantis, fillo de Zeus, e viviu exiliado en Ocáleas de Beocia" (II, 4, 11); "Radamantis ... tras exiliarse de nuevo a Beocia desposou a Alcmena" (III, 1, 2).

Véxase tamén

Bibliografía

Graves, Robert (2019). Los mitos griegos. Gredos. ISBN 9788424999940. (en castelán)
Grimal, Pierre (1981, 1ª ed; 2017, 7ª reimpr.). Diccionario de mitología griega y romana. Paidós. ISBN 9788449324574. (en castelán)
Hesíodo (2013 (3ª ed)). Teogonía. Trabajos y días. Escudo. Certamen. Alianza Editorial. ISBN 9788420678825. (en castelán)
Hixino: Fábulas mitológicas. Tradución, introdución e notas de Francisco Miguel del Rincón Sánchez. Alianza Editorial 2009.
Ovidio: Metamorfosis. Tradución de Antonio Ramírez de Verger. Alianza Editorial 3ª ed. 2015, 2ª reimp. 2017 [a numeración segue a utilizada neste texto].
Pausanias (2002). Descripción de Grecia (libros VII-X). Gredos. ISBN 8424926595. (en castelán)
Pseudo-Apolodoro: Biblioteca mitológica. Tradución e notas de Julia García Moreno. Alianza Editorial 3ª ed. 2016 [a numeración segue a utilizada neste texto].

[1] "Alcmena, en unión amorosa con Zeus, deu a luz ó forte Heracles" (Teogonía 943-944).

[2] Alceo, xa que logo, é o avó de Heracles, e de aí o sobrenome de Alcides que tiña este. Foi en Delfos, onde fora consultar o oráculo tras asasinar ós fillos, onde a pitia bautizoulle como Heracles (Pseudo-Apolodoro, II, 4, 12).

[3] Eurípides (Heraclidas) di que Alcmena foi filla de Lisícide ou Eurídice, filla de Pélope.

[4] Tamén se di que Alcmena, aínda que xa fora entregada a Anfitrión, xurara non xacer con el ata que os seus irmáns fosen vingados.

[5] Hera xa utilizara anteriormente á filla co mesmo fin: chegado o momento do parto de Leto, outra amante de Zeus, preñada de Apolo e Artemisa, Hera impediu que Ilitía a atendese (para algúns, retívoa na terra dos hiperbóreos) e persiguiu a Leto para que ningunha terra a acollese. Leto refuxiuse na illa flotante de Ortiguia, hoxe Delos, e estivo de parto sete días. Os deuses, conmovidos, mandaron a Iris, mensaxeira dos deuses, para buscala e, en canto puxo o pé na illa, naceu Artemisa e, logo, Apolo (Terceiro himno homérico a Apolo).

[6] Segundo Píndaro (Nemeas I, 35), Heracles acababa de nacer; segundo Teócrito (XXIV, 1), tiña dez meses; e segundo Ferécides, un ano.

[7] Tamén empregou Hera este método para intentar librarse dos fillos bastardos de Zeus con Leto: mandou a serpe Pitón para que devorase a Apolo meniño, pero este matouna coas súas frechas.

[8] Pseudo-Apolodoro, II, 4, 8.

[9] Pausanias, Descrición de Grecia, Libro IX, 16. 7.

[10] Pausanias, Descrición de Grecia, Libro I, 41, 1.

[11] Graves, px. 619.

[12] Outros mitógrafos, como Pseudo-Apolodoro, din que casaron antes de morrer ("Con Alcmena, despois da morte de Anfitrión, desposouse Radamantis, fillo de Zeus, e viviu exiliado en Ocáleas de Beocia" (II, 4, 11); "Radamantis ... tras exiliarse de nuevo a Beocia desposou a Alcmena" (III, 1, 2).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]