Geografiyalıq koordinatlar
Geografiyalıq koordinatlar[1] - geodeziyalıq hám astronomiyalıq koordinatlardıń ulıwmalastırılǵan túsinigi bolıp, ápiwayı sóz benen aytqanda bul Jerdegi qálegen noqattıń ornın belgileytuǵın keńliktiń hám boylıqtıń mánisleri. Jerdegi kópshilik noqatlardıń koordinatları bir waqıttıń ózinde hám keńlik hám boylıqqa iye. Esaptan tısqarılar - Arqa hám Qubla polyusler. Geografiyalıq polyuslerde boylıq joq, sebebi barlıq meridianlar polyusta birlesedi. Sol ushın Arqa polyustıń geografiyalıq koordinatları 90° a. k., Qubla polyustıń geografiyalıq koordinatları bolsa 90 ° q. k. dep kórsetiledi.
Geografiyalıq keńlik hám boylıq
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Noqattıń geografiyalıq keńligi - ekvatordan berilgen noqatqa shekem bolǵan meridian doǵasınıń gradustaǵı mánisi. Ol 0° (ekvator) tan 90° (polyus) qa shekem ózgerip turadı. Ádette arqa hám qubla keńliklerge bólinedi, qısqasha a.q. hám q. k. delinedi.
Ekvatordıń qublasındaǵı hár qanday noqat qubla keńlikke iye boladı hám ekvatordıń arqasındaǵı hár qanday noqat arqa keńlikke iye boladı. Hár qanday noqattıń geografiyalıq keńligin anıqlaw ol jaylasqan paralleldiń keńligin anıqlawdı ańlatadı.
Noqattıń geografiyalıq boylıǵı[2] - bul bas meridiannan berilgen noqatqa shekemgi bolǵan parallel doǵanıń gradustaǵı mánisi. Bas (nollik yamasa Grinvich) meridian London qasında jaylasqan Grinvich observatoriyasınan ótedi. Bul meridiannıń shıǵısındaǵı barlıq noqatlardıń boylıǵı shıǵıs, batısındaǵı noqatlardıń boylıǵı bolsa batıs dep aytıladı. Boylıq 0 den 180° qa shekem ózgerip turadı.
Hár qanday noqattıń geografiyalıq boylıǵın anıqlaw ol jaylasqan meridiannıń mánisin anıqlawdı ańlatadı.
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- ↑ РУССКО-КАРАКАЛПАКСКИЙ СЛОВАРЬ. Около 47 000 слов. Под редакцией Н. А. Баскакова. Москва, "Советская Энциклопедия", 1967. 1124 стр. (Институт истории, языка и литературы Каракалпакского филиала АН УзССР. 360-стр.
- ↑ P. Ǵulamov, R. Qurbanniyazov, Geografiya (Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı): 5-klass ushın sabaqlıq, Qaraqalpaqshaǵa awdarǵan Rashid Abbazov. ISBN 978-9943-361-87-4, Tashkent, "Yangiyo'l poligraf servis", 2015. 17-bet