Fûzo oràrio
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
'N fûzo oràrio o l'è 'na zöna ch'a l'à adotòu o mæximo ténpo stàndard pe raxoîn legâli, comerciâli e sociâli. I confìn di fûzi oràri són solitaménte pasànti pe quélli di Stâti ò de sudivixoîn aministratîve ciufîto che andâ rigorozaménte aprêuvo a 'na çèrta longitùdine, quésto zaché o l'è ciù conveniénte avéi o mæximo oràrio tra doî teritöi streitaménte lighæ tra de lô.
Tùtti i fûzi oràri són stæti definîi segóndo a sò diferénsa rispètto a-o Ténpo Cordinòu Universâle (in sìgla UTC) e van da UTC-12 a UTC+14. A diferénsa da l'UTC a l'è de sòlito pægia a 'n nùmero intrêgo de ôe, ma gh'è de quélle àree che àn 30 ò 45 menûti de ciù, cómme l'Ìndia òpû o Nepal.
Pe de ciù vàrie naçioîn, mascimaménte quélle scitoæ a de latitùdine ciù âte, dêuvian pe pàrte de l'ànno a coscì dîta ôa legâle, azonzéndo 'n'ôa a l'ôa locâle pe-o perîodo conpréizo tra-a primavéia e l'estæ.
Lìsta di fûzi oràri
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Inta tabélla chi de sótta e localitæ che adêuvian l'ôa legâle són elencæ segóndo a sò diferénsa da l'UTC inti moménti inti quæ l'ôa legâle a no l'è in vigô. Pe cóntra, quànde quésta a l'è in vigô, in primavéia e in estæ a sò diferénsa da-o Ténpo Cordinòu Universâle a l'aoménta de 'n'ôa, con l'eceçión de l'Îzoa de Lord Howe, dónde a l'aoménta de 30 menûti. Prezénpio, quànde a gh'è l'ôa legâle, a Califòrnia a l'è into fûzo UTC-7 e o Régno Unîo in UTC+1.
Stöia
[modìfica | modìfica wikitèsto]A poxiçión aparénte do Sô into çê, e dónca l'ôa solâre, a càngia in bâze da pròpia poxiçión in sciâ Tæra aprêuvo a-a sò fórma sférica. Quésta variaçión a l'è pægia a quàttro menûti pe ògni gràddo de longitùdine e dónca, prezénpio, o moménto do mêzogiórno solâre (ò sæ do pasàggio a-o meridiàn) a Spézza o l'è ciù ò mêno 9 menûti prìmma de quéllo de Vintimìggia, çitæ ch'a se trêuva de 2,2 gràddi vèrso ponénte.
Co-a fondaçión de l'òservatöio de Greenwich, creòu inte l'ànno 1675, o l'è stæto decîzo che l'ôa média de quélla localitæ (in ingléize Greenwich Mean Time, GMT) a foîse quélla dêuviâ da-i mainæ pe determinâ a longitùdine, dàndo coscì 'n'ôa de riferiménto stàndard méntre o rèsto de l'Inghiltæra o continoâva a dêuviâ ténpi divèrsci inti vàrri pàizi.
Ténpo feroviàrio
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Into XIX sécolo, co-o grànde svilùppo di traspòrti e de telecomunicaçioîn, o l'êa diventòu asæ ciù sconveniénte che ògni localitæ a l'adêuviàsse o pròpio ténpo solâre. Coscì, into novénbre do 1840, ànche a Great Western Railway a l'à incomensòu a fâ riferiménto a l'ôa do GMT gràçie a di cronòmetri portàtili. Quésto scistêma o l'è stæto adotòu in brêve ténpo da-e âtre conpagnîe feroviàrie do Régno Unîo, iniçiàndo a êse ciamòu Railway Time[3].
A-i 23 de agósto do 1852 i segnâli do ténpo són stæti trasmìssi pi-â prìmma vòtta da l'òservatöio de Greenwich atravèrso o telégrafo. A-o 1855, ciù do 98% di relêui pùblichi do Régno Unîo o l'adêuviâva o GMT, ma quésto o diventiâ l'ôa legâle de l'îzoa sôlo da-i 2 de agósto do 1880. De quésto perîodo gh'è di quélli relêui asæ particolæ che àn dôe lançétte pe-i menûti: unn-a a segnâva l'ôa locâle e l'âtra quélla de Greenwich.
A-i 2 de novénbre do 1868, inte quélla che a l'época a l'êa a colònia britànica da Nêuva Zelànda, o l'è stæto ofiçialménte adotòu 'n ténpo stàndard da dêuviâ in tùtta a colònia[4]. Quésto ténpo o l'êa incentròu in sce 'na longitùdine de 172°30′ E da Greenwich, equivalénte a 11 ôe e 30 mênuti avànti rispètto a-o GMT[5]. 'Sto stàndard chi o l'êa conosciûo cómme New Zealand Mean Time.
Particolarménte conplèsso o l'êa, scìnn-a-o XIX sécolo, o scistêma dêuviòu pe tegnî o ténpo inte ferovîe de l'América do Nòrd. Defæti ògni òperatô feroviàrio o l'avéiva 'n pròpio oràrio stàndard, ch'o poéiva êse quéllo de l'ôa locâle da sò sêde ò do capolìnia ciù inportànte, co-i oràri di trêni che êan scrîti dêuviàndo o pròpio oràrio. Coscì, inte staçioîn ciù inportànti dónde o gh'êa o capolìnia de vàrie ferovîe, êan mostræ ciù relêui, ògnùn di quæ o segnâva 'n'ôa diferénte.
O Charles F. Dowd o l'à dónca propòsto, ciù ò mêno into 1863, 'n scistêma di fûzi oràri stàndard con diferénsa rispètto a quélli vixìn de 'n'ôa, ànche se a l'época o no l'avéiva ancón publicòu nìnte in mérito, sénsa consultâ scìnn-a-o 1869 i fonçionâi de ferovîe. Into 1870 o l'à propòsto 'na prìmma sudivixón in quàttro fûzi oràri, con quéllo ciù a èst centròu in sciâ capitâle, Washington D.C., ma za doî ànni dòppo o prìmmo fûzo o l'êa bazòu in sciô meridiàn di 75° W e con di confìn che andâvan aprêuvo a di eleménti naturâli cómme pàrte di Mónti Apalàchi. A ògni mòddo o scistêma do Dowd o no l'è mâi stæto dêuviòu da-e ferovîe, e quæ àn adotòu inti Stâti Unîi e in Canadà a versción propòsta da William F. Allen, editô da Traveler's Official Railway Guide[6]. I confìn di fûzi oràri in quésto scistêma pasâvan pe-e staçioîn feroviàrie de çitæ ciù inportànti; prezénpio o confìn tra-o fûzo òrientâle e quéllo centrâle o pasâva pe Detroit, Buffalo, Pittsburgh, Atlanta e Charleston. Scistêma ch'o l'è stæto ofiçialménte adotòu a-i 18 de novénbre do 1883, giórno dîto "o giórno di doî mêzogiórni" ascì, quànde ògni relêuio de staçioîn o l'è stæto resetòu a-o moménto into quæ in ciaschedùnn-a fàscia orària l'ôa stàndard a l'êa arivâ a-o mêzogiórno.
I fûzi do Nòrd América són stæti ciamæ Intercoloniâle, Òrientâle, Centrâle, Mónti e Pacìfico, Inte 'n ànno ciù ò mêno l'85% de duxénto çitæ co-ina popolaçión superiô a-i 10.000 abitànti a l'avéiva adotòu o ténpo stàndard[7]. Eceçión inportànte a l'è stæta Detroit, scitoâ a-a meitæ di meridién de riferiménto pe-o ténpo Òrientâle e quéllo Centrâle, ch'a l'à continoòu a dêuviâ o ténpo locâle scìnn-a-o 1900, provàndo dónca a adatâse a-o Ténpo Centrâle Stàndard e pöi a-o a quéllo Òrientâle (EST). Quést'ùrtima decixón a l'è diventâ ofiçiâ co-în'ordinànsa do màzzo 1915, pöi ratificâ da 'n vôto popolâre inte l'agósto de l'ànno dòppo. A confuxón tra-i vàrri ténpi a l'è stæta a-a fìn risòlta quànde i fûzi oràri stàndard són stæti adotæ ànche da-o Congrèsso di Stâti Unîi co-o coscì dîto Standard Time Act di 19 de màrso do 1918.
Fûzi oràri globâli
[modìfica | modìfica wikitèsto]O matemàtico Chîgo Filopanti o l'à introdûto l'idêa de 'n scistêma mondiâle de fûzi oràri into sò lìbbro Miranda!, publicòu into 1858. Inta sò propòsta o gh'êa 24 fûzi, da lê ciamæ "giórni longitudinâli", co-o prìmmo ch'o l'êa centròu in sciô meridiàn de Ròmma. Pe de ciù, o l'avéiva propòsto ànche 'n ténpo universâle da dêuviâ in astronomîa e in telegrafîa. A ògni mòddo, o sò lìbbro o no l'à atiròu tànta atençión scìnn-a divèrso ténpo dòppo a sò mòrte[8][9].
O canadéize Sir Sandford Fleming o l'à elaboròu 'n âtro scistêma mondiâle de fûzi oràri into 1879, promovéndo a sò creaçión in vàrie conferénse internaçionâli e dónca o l'è d'ancheu riconosciûo cómme o promotô do "sfòrso iniçiâle ch'o l'à portòu a l'adoçión di meridién do ténpo prezénte"[10]. A sò prìmma propòsta do 1876 a prevedéiva 'n relêuio globâle de 24 ôe, ch'o l'êa idealménte poxiçionòu a-o céntro da Tæra e che dónca o no foîse ligòu a nisciùn meridiàn in superfìcce. Tréi ànni dòppo o l'à specificòu cómme o sò giórno universâle o saiéiva incomensòu a l'antimeridiàn de Greenwich (180° E e W), ametténdo però che l'ûzo di sò fûzi oràri a livéllo locâle o l'êa asæ limitòu. 'Sto scistêma chi o l'è stæto prezentòu ànche a-a Conferénsa internaçionâle di meridién de l'òtôbre 1884, a quæ però a no l'avéiva posciûo adotâ do tùtto a propòsta do Fleming, dæto che a l'êa sénsa e conpeténse necesâie. A-a sò fìn, a conferénsa a l'à adotòu 'n giórno universâle de 24 ôe a partî da-a mêzanéutte de Greenwich, specificàndo però che o sò ûzo "o no dovéiva interferî con quéllo de l'ôa locâle o stàndard dónde [quésto o foîse] dexideràbile"[11].
Vèrso o 1900 squæxi tùtti i lêughi abitæ da Tæra avéivan òrmâi adotòu 'n fûzo oràrio standàrd, scibén che pöchi êan bazæ in sciâ diferénsa da-o GMT. Defæti in numerôzi câxi a l'è stæta aplicâ l'ôa de 'n òservatöio astronomìco locâle a tùtto 'n pàize, sénsa nisciùn riferiménto a-o GMT. Sôlo dòppo vàrri decénni a ciù pàrte di fûzi a l'è stæta stæta definîa in tèrmini de diferénsa da-o GMT, ch'o l'incomensâva a êse ciamòu Ténpo Cordinòu Universâle ascì (Coordinated Universal Time, UTC). Into 1929 a ciù pàrte di pàizi a l'avéiva adotòu di fûzi oràri lighæ a 'na çèrta diferénsa orària intrêga ma, in vàrri stâti cómme l'Iràn, l'Ìndia e pàrte de l'Oustràlia, quésta a l'êa pe cóntra de 30 menûti. O Nepal o l'è stæto l'ùrtima naçión, into 1986, a adotâ 'na diferénsa stàndard, spostàndose a UTC+5:45[12].
Tùtti i Stâti dêuvian a-a giornâ d'ancheu di fûzi oràri stàndard inte ativitæ civîli, ma no tùtti aplican o concètto segóndo a sò conceçión òriginâle. Defæti in vàrri pàizi ò sudivixoîn aministratîve són dêuviæ de deviaçioîn de mêz’ôa ò 'n quàrto d'ôa da-o ténpo stàndard. In âtri câxi, cómme in Cìnn-a ò in Ìndia, tùtto o pàize o l'adêuvia sôlo 'n fûzo, a despæto da pròpia estensción giögràfica bén bén ciù ànpia di 15° gràddi de longitùdine ideâli pe ògni ôa; pe cóntra stâti cómme a Spàgna ò l'Argentìnn-a, i quæ l'adêuvian 'n fûzo stàndard, no àn l'ôa ch'a saiéiva corètta in sciâ bâze da sò poxiçión giögràfica. E consegoénse de quéste decixoîn polìtiche pêuan infloensâ forteménte e vìtte di çitadìn locâli, creàndo di problêmi instituçionâli ascì, cómme in de àree da Cìnn-a òcidentâle[13]. In Rùscia, a quæ a l'à ùnze fûzi oràri, doî de quésti sòn stæti scancelæ into 2010[14][15], ma ripristinæ za into 2014[16].
Notaçión
[modìfica | modìfica wikitèsto]ISO 8601
[modìfica | modìfica wikitèsto]L'ISO 8601 o l'è 'n stàndard stabilîo da l'Òrganizaçión Internaçionâle pi-â Standardizaçión ch'o definìsce i mòddi de raprezentaçión de dæta e ôe in fórma leterâle, conpréize e specìfiche pi-â raprezentaçión di fûzi oràri[17].
Se 'na çèrta ôa a l'è esprèssa in Ténpo Cordinòu Universâle (UTC), 'na "Z" a va azónta sùbito dòppo o ténpo e sénsa 'n spàçio separatô. Defæti a "Z" o l'è l'indicatô da zöna pe-o zêro UTC e dónca, prezénpio, "09:30 UTC" o l'è raprezentòu cómme "09:30Z" ò "0930Z" e, scimilménte, "14:45:15 UTC" o l'è scrîto "14:45:15Z" ò "144515Z"[18]. O ténpo UTC o l'è conosciûo ànche cómme "Zulu" dæto che quésto o l'è o còdice da létia "Z" inte l'arfabêto fonètico da NATO[18].
A diferénsa de fûzo oràrio da l'UTC a pêu êse scrîta inti formâti ±hh, ±hhmm ò ±hh:mm, esprèssi in ôe avànti ò inderê rispètto a l'UTC. Prezénpio, se o ténpo indicòu o l'è de 'n'ôa ciù avànti rispètto a l'UTC (cómme in Germània inte l'invèrno), l'indicatô da zöna o saiâ "+01:00", "+0100" ò senpliceménte "+01". Quésta raprezentaçión numérica di fûzi oràri a vêgne azónta a-e ôe locâli into mæximo mòddo into quæ són azónte e abreviaçioîn arfabétiche di fûzi (cómme o "Z" sórvia minsonòu). A diferénsa da l'UTC a l’é ciæo che ch'a càngia con l'ôa legâle, defæti, prezénpio, o fûzo oràrio de Chicago, ch'a se trêuva in quéllo centrâle do Nòrd América, o l'è "−6" inte l'invèrno (Central Standard Time) e "−5" inte l'estæ (Central Daylight Time)[19].
Abreviaçioîn
[modìfica | modìfica wikitèsto]I fûzi oràri són de spésso indicæ con de abreviaçioîn arfabétiche cómme "EST", "WST" e "CST", ma a ògni mòddo quéste no fan pàrte do stàndard internaçionâle de dæta e ôa ISO 8601. Pe de ciù 'ste dezignaçioîn chi pêuan êse dùbie dæto che, prezénpio, "CST" o pêu scignificâ ségge China Standard Time (UTC+8), Cuba Standard Time (UTC-5) e (North American) Central Standard Time (UTC-6), óltre che êse 'na variànte abàsta comùn de ACST (Australian Central Standard Time, UTC+9:30)[20].
Converscioîn
[modìfica | modìfica wikitèsto]E converscioîn di ténpi tra doî fûzi van aprêuvo a-a relaçión: "ténpo in A" - "diferénsa de fûzo (da l'UTC) in A" = "ténpo in B" - "diferénsa de fûzo (da l'UTC) in B", co ògni lâto de l'equaçión ch'o l'è pægio a l'UTC. Pe de ciù quésta equaçión a pêu êse rescrîta cómme "ténpo in B" = "ténpo in A" - "diferénsa de fûzo (da l'UTC) in A" + "diferénsa de fûzo (da l'UTC) in B"
Prezénpio, Bórsa de Nêuva York a l'arve a-e 9:30 (EST, diferénsa da l'UTC = -5). In Califòrnia (PST, diferénsa da l'UTC= -8) e in Ìndia (IST, diferénsa da l'UTC = +5:30) l'ôa a l'è:
- ôa in Califòrnia = 9:30 - (-5) + (-8) = 6:30;
- time in Ìndia = 9:30 - (-5) + (+5:30) = 20:00.
Quésti càlcoli pêuan diventâ asæ ciù conplicæ vixìn a-o pasàggio da ò a l'ôa legâle, dæto che a diferénsa de fûzo pe l'àrea a divénta 'na fonçión de l'ôa UTC. A diferénsa da l'UTC a pêu ànche dâ cómme rizultâto 'na dæta divèrsa; prezénpio quànde in Egìtto (UTC+2) són e 22:00 de lunesdì, in Pakistàn e l'1:00 (UTC+5) de mâtesdì.
Ténpo nàotico
[modìfica | modìfica wikitèsto]Scìn da-i ànni '20 o l'è dêuviòu 'n ténpo nàotico stàndard inte nâve che òperan in âto mâ. Creòu cómme 'na fórma ideâle do scistêma de fûzi oràri terèstri, quéllo nàotico o l'è formòu sôlo da fûzi de 15° spostæ da-o GMT de 'n nùmero intrêgo de ôe. 'Na lìnia do càngio de dæta nàotica a se trêuva in sciô 180° meridiàn, dividéndo in dôe pàrte de 7,5° o fûzo ch'o diferìsce da-o GMT de ±12 ôe[21][22][23].
A ògni mòddo e nâve pêuan çèrne o ténpo da òservâ inte ògni localitæ. Prezénpio pêuan decìdde de regolâ, de sòlito de néutte, i pròppi relêui de bòrdo e no sôlo quànde l'atravèrsan 'na çèrta longitùdine[24]. Pe de ciù, 'na nâve a pêu ànche çèrne de restâ senpliceménte co-o fûzo a-a parténsa da-o pòrto pe tùtto o rèsto da traversàdda[25].
Distorsción di fûzi
[modìfica | modìfica wikitèsto]
██ 1h ± 30 m inderê
██ 0h ± 30 m
██ 1h ± 30 m avànti
██ 2h ± 30 m avànti
██ 3h ± 30 m avànti
I fûzi oràri ideâli, coscì cómme quélli nàotichi, són bazæ in sce l'ôa solâre média de 'n particolâ meridiàn scitoòu into mêzo de quélla zöna i quæ confìn se trêuvan 7,5 gràddi a levànte e a ponénte da-o meridiàn de riferiménto. In pràtica, a ògni mòddo, numerôzi confìn di fûzi són traciæ tànto ciù a ponénte e in vàrri pàizi se trêuvan do tùtto de fêua da-i sò fûzi ideâli.
Prezénpio, ànche se o prìmmo meridiàn (0°) o l'atravèrsa a Spàgna e Frànsa, quésti pàizi l'adêuvian l'ôa solâre média de 15 gràddi èst (quélla do Central European Time) a-o pòsto de quélla de 0 gràddi, ò sæ o Greenwich Mean Time. In Frànsa o l'êa iniçialménte dêuviòu o GMT, ma a l'è pasâ a-o CET into perîodo de l'òcupaçión tedésca do pàize inta Segónda Goæra Mondiâle e o no l'è ciù stæto ripristinòu o fûzo de prìmma[26]. Scimilménte, inti Pàizi Bàsci, prìmma da goæra a l'êa dêuviâ a coscì dîta "ôa de Amsterdam", a quæ a l'êa de vìnti menûti ciù avànti rispètto a quélla de Greenwich. Òbligæ a adotâ, con l'òcupaçión militâre, o ténpo tedésco, àn mantegnûo quésto fûzo dòppo a goæra ascì. Pe de ciù, a-a meitæ di ànni '70, i Pàizi Bàsci, coscì cómme tànte âtre naçioîn eoropêe, àn incomensòu a òservâ inte l'estæ l'ôa legâle.
'Na raxón pe disegnâ i confìn do fûzo tànto ciù a ponénte do sò meridiàn ideâle a l'è quélla de consentî 'n ûzo ciù eficénte da lûxe solâre[27]. Çertidùnn-e de quéste localitæ adêuvian ànche l'ôa legâle (DST), aomentàndo ancón de ciù a diferénsa rispètto a l'ôa solâre locâle. De consegoénsa, inte l'estæ, o mêzogiórno solâre inta çitæ spagnólla de Vigo o l'è a-e 14:41, con quésta pàrte da Spàgna òcidentâle dónde, ànche inta stagión invernâle e a despæto da sò poxiçión 42 gràddi a nòrd de l'Equatô, o Sô o no tramónta mâi prìmma de 18:00[28]. Adreitûa, inti giórni vixìn a-o solstìçio d'estæ, a Vigo o Sô o tramónta dòppo e 22:00, con di òrari scìmili a quélli de Stocólma, çitæ ch'a se trêuva into mæximo fûzo oràrio ma 17 gràddi ciù a nòrd, inta quæ però l'àrba a l'è bén bén ciù fîto[29].
Ezénpio ancón ciù estrêmo o l'è Nome, in Alaska, scitoòu a 165° 24' de longitùdine òvest, pöco ciù a ponénte do fûzo oràrio ideâle da Samoa Time Zone (165°W). Però quésta localitæ a rispètta o fûzo de l'Alaska (135° W) inti perîodi de ôa legâle e dónca a l'è legerménte ciù avànti de doî ôe rispètto a-o Sô in invèrno e pe ciù de træ inte l'estæ[30]. Kotzebue, sénpre in Alaska, a l'è ànche lê vixìn a-o mæximo meridiàn ma, trovàndose a nòrd do Çèrcio Polâre Àrtico, a l'à bén doî tramónti pe ògni giórno into perîodo a l'inìçio de agósto, un sùbito dòppo a mêzanéutte a l'inìçio da giornâ e l'âtro pöco prìmma da mêzanéutte a-a fìn da giornâ[31].
In Cìnn-a, a quæ a s'esténde scinn-a 73°E ma a l'à 'n ùnico fûzo pe tùtto o sò teritöio (ò sæ l'UTC+8 de 120°E), co-o mêzogiórno solâre che dónca o se pêu verificâ scìnn-a-e 15:00 inte àree ciù òcidentâli do pàize, cómme o Xinjiang[32]. O confìn Afghanistàn-Cìnn-a o ségna a ciù grànde diferénsa de fûzo oràrio terèstre in sciâ Tæra, pægia a-e 3,5 ôe tra l'UTC+4:30 de l'Afghanistàn e l'UTC+8 da Cìnn-a.
Ôa legâle
[modìfica | modìfica wikitèsto]
██ Ôa legâle dêuviâ
██ Ôa legâle dêuviâ into pasòu
██ Ôa legâle mâi dêuviâ
In vàrri pàizi, ma ànche in de séncie regioîn, a l'è adotâ a coscì dîta ôa legâle (Daylight Saving Time, DST) inte 'na pàrte de l'ànno, ciù ò mêno corispondénte a l'estæ. Quésto fæto o conportâ in génere l'avansaménto do ténpo segnòu da-i relêui de 'n'ôa vèrso l'inìçio da primavéia, pe pöi vegnî inderê a quélla òriginâle in aotùnno. A modèrna ôa legâle a l'è stæta propòsta pi-â prìmma vótta into 1907, diventàndo asæ inportànte into 1916 aprêuvo a-e mezûe in ténpo de goæra pe-o raçionaménto do carbón. Scibén che a gh'è stæta quàrche polémica, són numerôzi i pàizi che àn conservòu 'sta mezûa chi, con divèrse variànte che cangian in bâze a-o lêugo e a-o ténpo. De sòlito, i Stâti ciù vixìn a l'Equatô no l'adêuvian l'ôa legâle, dæto che a diferénsa stagionâle inta lûxe solâre a l'è mìnima.
Scistêmi informàtichi
[modìfica | modìfica wikitèsto]Numerôzi scistêmi òperatîvi computer inclùddan o supòrto necesâio pe travagiâ con tùtte (ò squæxi) e poscìbili ôe locâli in bâze a-i vàrri fûzi oràri. I divèrsci scistêmi òperatîvi l'adêuvian in génere l'UTC cómme stàndard de bâze pe rilevâ l'ôa, dàndo di servìççi pi-â conversción de l'ôa locâle, da e vèrso l'UTC, e ànche a poscibilitæ de modificâ outomaticaménte e converscioîn de l'ôa locâle a l'inìçio e a-a fìn de l'ôa legâle inti vàrri fûzi oràri.
I server in sciâ Ræ che prezentan de pàgine Web creæ prinçipalménte pe 'n pùblico inte 'n sôlo fûzo oràrio ò pe 'n intervàllo limitòu de fûzi, in génere fan védde cómme ôa quélla locâle, a-o mascìmo insémme a quélla UTC tra paréntexi. I scîti web òrientæ ciù a livéllo internaçionâle, pe cóntra, pêuan mostrâ i oràri sôlo con l'UTC òpû dêuviàndo 'n fûzo arbitrâio. Prezénpio, a versción internaçionâle in léngoa ingléize da CNN a l'inclùdde o GMT e l'ôa de Hong Kong[33], méntre a versción statuniténse a l'è bazâ in sce l'ôa da còsta òrientâle[34]. Tra-i scîti d’Internétte in ingléize con sêde inti Stâti Unîi, dedicæ a-i letoî do tùtto o móndo, o l'è asæ comùn l'ûzo de l'US Eastern Time e do Pacific Time. O formâto o l'è in génere quélla indicòu inta nòtte "datetime" do W3C.
I scistêmi de pòsta eletrònica e de âtri struménti de mesagìstica (chat IRC e tànti âtri)[35] màrcan i mesàggi con-o ténpo indicòu con l'UTC òpû inclùddan o fûzo oràrio do miténte cómme pàrte do mesàggio, permeténdo a-o progràmma ch'o riçéive de vizoalizâ a dæta e l'ôa de spediçión do mesàggio inte l'ôa locâle do destinatâio.
I dæti inti database che inclùddan l'indicaçión do ténpo de sòlito adêuvian l'UTC, sorviatùtto quànde a bànca dæti a fa pàrte de 'n scistêma ch'o crove ciù fûzi oràri. L'ûzo de l'ôa locâle pe-i records de vàrie indicaçioîn di ténpi o no l'è consegiòu inti fûzi che fan ûzo de l'ôa legâle dæto che, 'na vótta a l'ànno, o gh'è 'n perîodo de 'n'ôa into quæ i oràri locâli no són ciæi.
I scistêmi de lunâio dêuviæ a-a giornâ d'ancheu de sòlito ligan a pròpia indicaçión do ténpo a l'UTC, a quæ a vêgne pöi mostrâ in vàrio mòddo a segónda do fûzo oràrio prinçipâ de 'n çèrto computer, fonçionàndo inte riunioîn telefòniche o vîa internétte ascì. Scistêma che però o fonçionn-a mêno bén quànde o se ghe mescia da 'n fûzo a 'n âtro, dæto che se prezùmme che i fæti dovéivan capitâ into mæximo fûzo oràrio into quæ o se trovâva o computer ò o telefonìn a-o moménto da creaçión de l'evénto, o quæ o poriéiva êse mostròu a-o moménto sbagliòu. Prezénpio, se un de Nêuva York o vêu incontrâ quarchedùn de Los Angeles a-e 09:00 e o l'inserìsce 'na vôxe into sò lunâio digitâle pe quélla ôa (che o computer o prezùmme êse quélla de Nêuva York), a vôxe into lunâio a saiâ a-e 06:00 se a foîse dêuviâ l'ôa de 'n computer da zöna. Pe evitâ quésto problêma, a gh'è ascì a poscibilitæ inte verscioîn ciù nêuve de Microsoft Outlook de inserî o fûzo oràrio into quæ o sucêdiâ 'n fæto, fonçionalitæ che però a no l'è disponìbile in tùtti i âtri scistêmi. O software do lunâio o dêve gestî ànche o problêma de l'ôa legâle: defæti se, pe di motîvi polìtichi, e dæte de inìçio e de fìn de l'ôa legâle són cangiæ e vôxe into lunâio doviéivan restâ invariæ inte l'ôa locâle, scibén che pêuan cangiâ rispètto a l'ôa UTC. In Microsoft Outlook, i "timestamp" són dónca archiviæ e comunicæ sénsa a diferénsa de fûzo rispètto a l'ôa legâle[36]. Dónca, 'n apontaménto a Lóndra a mêzogiórno inte 'n giórno d'estæ o saiâ raprezentòu cómme 12:00 (UTC+0), ànche se l'evénto o l'è prevìsto pe-e 13:00 UTC. In Google Calendar, i evénti into lunâio són archiviæ in UTC, ànche se sòn de sòlito mostræ inte l'ôa locâle, e poriéivan êse modificæ sôlo da 'n càngio de fûzo oràrio[37], scibén che l'inìçio e a fìn normâli de l'ôa legâle són conpensæ (scimilménte a tànti âtri progràmmi de quésto tîpo).
Scistêmi òperatîvi
[modìfica | modìfica wikitèsto]Unix
[modìfica | modìfica wikitèsto]A ciù pàrte di scistêmi Unix-like, inclûzi Linux e Mac OS X, a mantêgne l'ôa de scistêma into formâto time_t, ch'o raprezenta o nùmero de segóndi pasæ da-e 00:00:00 UTC do zéuggia 1° zenâ 1970[38]. Pe inpostaçión predefinîa, a raprezentaçión estèrna a l'è in UTC, scibén che i sénci procèssi pêuan specificâ i fûzi oràri dêuviàndo a variàbile d'anbiénte TZ[39]. Quésto fæto o consente a-i ùtenti in ciù fûzi oràri de dêuviâ o mæximo computer, co-e rispetîve ôe locâli che són vizoalizæ coretaménte a ògni ùtente. E informaçioîn in sciô fûzo oràrio ciù spésso vêgnan da-a bànca dæti IANA di fûzi oràri. Defæti, in vàrri scistêmi, inclûzi tùtti quélli che l'adêuvian a libràia C GNU, pêuan dêuviâ quésta bànca dæti.
Microsoft Windows
[modìfica | modìfica wikitèsto]I scistêmi òperatîvi che són bazæ in sce de verscioîn de Windows ciù vêgie do Windows 2000 adêuviâvan l'ôa locâle ma, co-o 2000 e tùtte verscioîn sucesîve se pêu dêuviâ l'UTC cómme ténpo de bâze do scistêma[40]. O regìstro de scistêma o contêgne informaçioîn in sciô fûzo oràrio cómme a diferénsa de fûzo da l'UTC ò de régole che fan mostran e dæte de l'inìçio e de fìn pe l'ôa legâle inte ògni zöna. L'interaçión con l'ùtente de sòlito a l'adêuvia l'ôa locâle e o software aplicatîvo o l'è in gràddo de calcolâ l'ôa inte vàrie localitæ. I Remote Desktop Services (ò Terminal Services) perméttan a-i dispoxitîvi in remöto de rindirisâ e inpostaçioîn do fûzo oràrio a-o Terminal Server, de mòddo che i ùtenti pêuan coscì vizoalizâ l'ôa corètta a-o pròpio fûzo inte sescioîn desktop/aplicaçión. Terminal Services o l'adêuvia l'ôa de bâze do server in sciô Terminal Server e e informaçioîn in sciô fûzo oràrio do client pe calcolâ l'ôa inta sesción.
Lengoàggi de programaçión
[modìfica | modìfica wikitèsto]Java
[modìfica | modìfica wikitèsto]Méntre a ciù pàrte di software aplicatîvi a l'adêuvia o scistêma òperatîvo sotostànte pe-e informaçioîn in sciô fûzo oràrio, a piatafórma Java, da-a versción 1.3.1, a l'à mantegnûo a pròpio bànca dæti di fûzi oràri. Quésto bànca dæti a vêgne agiornâ ògni vòtta che càngian e régole do fûzo oràrio. Oracle o fornìsce 'n struménto de agiornaménto pe quésto conpîo[41].
In alternatîva a-e informaçioîn in sciô fûzo oràrio fornîe in bundle co-a piatafórma Java, i programatoî pêuan çèrne de dêuviâ a libràia Joda-Time[42]. Quésta libràia a l'inclùdde i dæti in sciô fûzo oràrio bazæ in sciô database di fûzi oràri IANA[43].
A partî da Java 8 a l'è disponìbile 'na nêuva API de dæta e ôa ch'a pêu agiutâ a convertî i fûzi oràri.
JavaScript
[modìfica | modìfica wikitèsto]Tradiçionalménte, o l'è stæto fæto pöco in tèrmini de supòrto do fûzo oràrio pe JavaScript. Fondamentalménte, o programatô o dovéiva estrâe a diferénsa de fûzo da l'UTC inserìndo 'n ògètto ôa, òtegnìndo 'n'ôa GMT da quésto e segnàndo a diferénsa di doî valoî. Quésto però o no da 'na soluçión pe-e variaçioîn de l'ôa legâle ciù conplèsse, cómme e direçioîn divergénti de l'ôa legâle tra-i emisfêri nòrd e sùd.
L'ECMA-402, o stàndard in sce l'internaçionalizaçión de API pe JavaScript, o fornìsce di mòddi pe formatâ i fûzi oràri[44]. A ògni mòddo, aprêuvo a di vìncoli de dimensción, de quélle inplementaçioîn ò distriboçioîn no l'inclùddan[45].
Perl
[modìfica | modìfica wikitèsto]L'ògètto DateTime in lengoàggio Perl o supòrta tùtti i fûzi oràri inta bànca dæti Olson e o l'inclùdde a poscibilitæ de òtegnî, inpostâ e convertî divèrsci fûzi oràri[46].
PHP
[modìfica | modìfica wikitèsto]I ògètti DateTime e e relatîve fonçioîn són stæti conpilæ into core PHP a partî da-a versción 5.2. Quésto fæto o l'inclùdde a poscibilitæ de òtegnî e inpostâ o fûzo oràrio do script de default, con DataTime ch'o l'è a conoscénsa do pròpio fûzo oràrio. Ànpia docomentaçión in sce quésto fæto a l'è dæta da PHP.net[47]. Cómme notòu chi, a bànca dæti ciù recénte di fûzi oràri a pêu êse inplementâ pe mêzo da timezonedb PECL.
Python
[modìfica | modìfica wikitèsto]O mòdolo datetime stàndard inclûzo in Python o memoriza e o l'òpera in sciâ clàsse de informaçioîn in sciô fûzo oràrio tzinfo. O mòdolo pytz de tèrse pàrte o fornìsce l'intrâ a-a bànca dæti conplêta di fûzi oràri IANA[48]. A diferénsa negâ de fûzo oràrio in segóndi a l'è pöi memorizâ inti atribûti "time.timezone" e "time.altzone". Da Python 3.9, o mòdolo "zoneinfo" o l'à introdûto a gestión do fûzo oràrio sénsa bezéugno de mòdoli de tèrse pàrte[49].
Smalltalk
[modìfica | modìfica wikitèsto]Ògni dialétto Smalltalk o vêgne fornîo co-e sò clàsse integræ pe dæte, ôe e màrche tenporâli; sôlo çertidùnn-e de quæ inplementan e clàsse "DateAndTime" e "Duration" cómme specificòu into stàndard ANSI Smalltalk. VisualWorks o fornìsce 'na clàsse TimeZone ch'a supòrta scìnn-a dôe tranxiçioîn de offset ricorénti ògni ànno, che se prezùmme saiàn aplicæ a tùtti i ànni, segóndo o mæximo conportaménto di fûzi oràri de Windows. Squeak o fornìsce 'na clàsse Timezone ch'a no supòrta nisciùnn-a tranxiçión de offset. Dolphin Smalltalk o no supòrta pròpio nisciùn fûzo oràrio.
Pe-o pìn supòrto da bànca dæti tz,"zoneinfo", inte 'n'aplicaçión Smalltalk (inclûzo o supòrto pe ògni nùmero de tranxiçioîn offset ricorénti ògni ànno e quéllo pe divèrse régole de tranxiçión offset tra-i ànni in ànni divèrsci) a tèrsa pàrte open-source, ò sæ a libràia Chronos dæta/ôa, confórme a ANSI e Smalltalk, a l'è disponìbile pe l'ûzo con un di quésti dialétti Smalltalk: VisualWorks, Squeak, Gemstone o Dolphin[50].
Ténpo into Spàçio
[modìfica | modìfica wikitèsto]I veìcoli spaçiâli òrbitànti pêuan sperimentâ tànte àrbe e tramónti, ò ànche nisciùn, inte 'n perîodo de 24 ôe. Pertànto, o no l'è poscìbile calibrâ l'ôa rispètto a-o Sô e rispetâ 'n cîclo séunno/vegêa de 24 ôe. 'Na pràtica comùn pe l'esploraçión do spàçio a consciste inte l'adêuviâ o ténpo terèstre do scîto de slànso ò do contròllo da misción, sincronizàndo i cîcli de séunno de l'equipàggio e di controlô a tæra. A Staçión Spaçiâle Internaçionâle a l'adêuvia de sòlito o Greenwich Mean Time, in sìgla GMT[51].
O rilevaménto do ténpo in sce Màrte o pêu êse ciù conplèsso, da-o moménto che o pianêta o l'à 'n giórno solâre de ciù ò mêno 24 ôe e 20 menûti, conosciûo cómme sol. I controloî da-a Tæra pe çèrte miscioîn in sce Màrte àn sincronizòu i pròppi cîcli séunno/vegêa co-o giórno marçiàn, zaché l'ativitæ di rover a energîa solâre in sciâ superfìcce a l'êa ligâ a-i perîodi de lûxe e de scûo[52].
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ O càngia però a UTC+0 into perîodo do Ramadan
- ↑ 2,0 2,1 (FR) Décret n° 2017-292 du 6 mars 2017 relatif au temps légal français, in sce legifrance.gouv.fr. URL consultòu o 27 seténbre 2021.
- ↑ (EN) WESTMINSTER MEDICAL SOCIETY. Saturday, November 21, 1840, in The Lancet, vol. 35, n. 901, 5 dexénbre 1840, p. 383.
- ↑ (EN) Telegraph line laid across Cook Strait, New Zealand Ministry for Culture and Heritage. URL consultòu o 28 seténbre 2021.
- ↑ (EN) Our Time. How we got it. New Zealand's Method. A Lead to the World, in Evening Post, CVII, n. 80, 8 arvî 1929, p. 10.
- ↑ (EN) Matthew W. White, The Economics of Time Zones (PDF), in sce bpp.wharton.upenn.edu, 2005. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 14 màzzo 2012).
- ↑ (EN) Resolution concerning new standard time by Chicago, in sce sos.state.il.us. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 5 òtôbre 2011).
- ↑ (EN) Quirico Filopanti, in sce scienzagiovane.unibo.it. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 17 zenâ 2013).
- ↑ (EN) The origen of time zones, in sce iav.it. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 24 agósto 2007).
- ↑ (EN) History & info - Standard time began with the railroads, in sce webexhibits.org. URL consultòu o 28 seténbre 2021.
- ↑ (EN) International conference held at Washington for the Purpose of Fixing a Prime Meridian and a Universal Day. October, 1884. Protocols of the proceedings, in sce babel.hathitrust.org, 1884, p. 201. URL consultòu o 28 seténbre 2021.
- ↑ (EN) Time Zone & Clock Changes in Kathmandu, Nepal, in sce timeanddate.com. URL consultòu o 28 seténbre 2021.
- ↑ (EN) Matt Schiavenza, China Only Has One Time Zone and That's a Problem, in sce theatlantic.com, 5 novénbre 2013. URL consultòu o 28 seténbre 2021.
- ↑ (EN) Russia Reduces Number of Time Zones, in sce timeanddate.com, 23 màrso 2010. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 9 agósto 2020).
- ↑ (EN) About Time: Huge country, nine time zones, in sce bbc.com, 22 màrso 2011. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 13 frevâ 2019).
- ↑ (EN) Russian clocks to retreat again in winter, 11 time zones return, in sce uk.reuters.com, 1º lùggio 2014. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 28 òtôbre 2020).
- ↑ (EN) Jeremy Berke, In Canada, You Can Just Write the Date Whichever Way You Want, in sce atlasobscura.com, 8 zùgno 2015. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 22 agósto 2018).
- ↑ 18,0 18,1 (EN) Z - Zulu Time Zone (Time Zone Abbreviation), in sce timeanddate.com. URL consultòu o 28 seténbre 2021.
- ↑ (EN) What is UTC or GMT Time?, in sce nhc.noaa.gov. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 22 agósto 2018).
- ↑ (EN) Time Zone Abbreviations - Worldwide List, in sce timeanddate.com. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 21 agósto 2018).
- ↑ (EN) Nathaniel Bowditch, American Practical Navigator: An Epitome of Navigation and Nautical Astronomy, Washington D.C., U.S. Government Printing Office, 1912.
- ↑ (EN) Benjamin Dutton e Thomas J. Cutler, Dutton's Nautical Navigation, 15ª ed., Annapolis, Naval Institute Press, 2004, ISBN 1-557-50248-X.
- ↑ (EN) Derek Howse, Greenwich Time and the Discovery of the Longitude, Oxford, Oxford University Press, 1980, ISBN 0-192-15948-8.
- ↑ (EN) What Is Cruise Ship Time?, in sce cruisecritic.com. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 30 màrso 2021).
- ↑ (EN) What is the difference between cruise ship time and local time?, in sce caribbeanadventuresroatan.com. URL consultòu o 28 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 14 frevâ 2021).
- ↑ (FR) Yvonne Poulle, La France à l'heure allemande (PDF), in Bibliothèque de l'École des Chartes, vol. 157, n. 2, 1999, pp. 493-502.
- ↑ (ZH) 法定时与北京时间 (Law Timing and Beijing Time), in sce pep.com.cn. URL consultòu o 29 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 14 novénbre 2006).
- ↑ (EN) Vigo, GA, Spain - Sunrise, sunset and daylength, in sce timeanddate.com. URL consultòu o 29 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 10 novénbre 2015).
- ↑ (EN) Stockholm, Sweden - Sunrise, Sunset, and Daylength, in sce timeanddate.com. URL consultòu o 29 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 9 frevâ 2021).
- ↑ (EN) Doug O'Harra, Alaska: Daylight Stealing Time, Far North Science, 11 màrso 2007. URL consultòu o 29 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 27 seténbre 2007).
- ↑ (EN) Alaskan village to get two sunsets Friday, in sce upi.com. URL consultòu o 29 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 20 òtôbre 2020).
- ↑ (EN) Kashgar, Xinjiang, China - Sunrise, Sunset, and Daylength, in sce timeanddate.com. URL consultòu o 29 seténbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle l'8 novénbre 2020).
- ↑ (EN) CNN International, in sce edition.cnn.com. URL consultòu o 30 seténbre 2021.
- ↑ (EN) United States CNN, in sce edition.cnn.com. URL consultòu o 30 seténbre 2021.
- ↑ (EN) Guidelines for Ubuntu IRC Meetings, in sce wiki.ubuntu.com. URL consultòu o 30 seténbre 2021.
- ↑ (EN) How time zone normalization works in Microsoft Outlook, in sce docs.microsoft.com. URL consultòu o 30 seténbre 2021.
- ↑ (EN) Use Google Calendar in different time zones, in sce support.google.com. URL consultòu o 30 seténbre 2021.
- ↑ (EN) The Open Group Base Specifications Issue 7, section 4.16 Seconds Since the Epoch, The Open Group. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle l'11 dexénbre 2017).
- ↑ (EN) tzset, The FreeBSD project. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 9 agósto 2020).
- ↑ (EN) GetSystemTime function, in sce msdn.microsoft.com. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 13 frevâ 2018).
- ↑ (EN) Timezone Updater Tool, in sce oracle.com. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 24 novénbre 2011).
- ↑ (EN) Joda Time - Java date and time API, in sce joda-time.sourceforge.net. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 3 dexénbre 2011).
- ↑ (EN) Sources for Time Zone and Daylight Saving Time Data, in sce twinsun.com. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 23 zùgno 2012).
- ↑ (EN) ECMAScript 2015 Internationalization API Specification, in sce ecma-international.org. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 26 òtôbre 2019).
- ↑ (EN) Internationalization Support, in sce nodejs.org. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 28 agósto 2019).
- ↑ (EN) DateTime, in sce metacpan.org. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 29 màrso 2014).
- ↑ (EN) PHP - Date and Time, in sce php.net. URL consultòu o 1º òtôbre 2021.
- ↑ (EN) pytz module, in sce pytz.sourceforge.net. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 30 novénbre 2011).
- ↑ (EN) zoneinfo module, in sce docs.python.org. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 7 frevâ 2021).
- ↑ (EN) Chronos Date/Time Library, in sce chronos-st.org. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 5 arvî 2014).
- ↑ (EN) Ask the Crew: STS-111, in sce spaceflight.nasa.gov. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 28 seténbre 2015).
- ↑ (EN) New Tricks Could Help Mars Rover Team Live on Mars Time, in sce space.com. URL consultòu o 1º òtôbre 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 12 agósto 2014).
Âtri progètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce fûzo oràrio
Colegaménti estèrni
[modìfica | modìfica wikitèsto]- (EN) A brief history of time zones, in sce bbc.com, 24 màrso 2011. URL consultòu o 1º òtôbre 2021.
- (EN) Megan Lane, How does a country change its time zone?, in sce bbc.com, 11 màzzo 2011. URL consultòu o 1º òtôbre 2021.
- (EN) Tessa Wong, How time zones confused the world, in sce bbc.com, 7 agòsto 2015. URL consultòu o 1º òtôbre 2021.
- (EN) Time Bandits: The countries rebelling against GMT, in sce bbc.com, 14 agòsto 2015. URL consultòu o 1º òtôbre 2021.
- (EN) Soutik Biswas, How India's single time zone is hurting its people, in sce bbc.com, 12 frevâ 2019. URL consultòu o 1º òtôbre 2021.
- (EN) A. Olson, P. Eggert e K. Murchison, The Time Zone Information Format (TZif), Frevâ 2019.
| Contròllo de outoritæ | LCCN (EN) sh85135397 · GND (DE) 4190659-7 · BNF (FR) cb119469656 (data) |
|---|