Sahaba
Ny sahaba na mpiara-dia amin' ny Mpaminany no Mozilmana taranaka voalohany, izay niova fo ho amin' ny finoana silamo nandritra ny androm-piainan' i Mohamady sy niara-nipetraka taminy. Heverina ho manam-pahefana amin' ny resaka hadita izy ireo taorian' izay. Lahatsoratra maro no mitantara ny fiainana sy ny hatsaran' izy ireo. Vokatr' izany, ny Mozilmana dia manome fahefana ambony ara-môraly ho azy ireo. Na izany aza dia mampametra-panontaniana ny maha ara-tantara an' ireo olona ireo.
Ny teny hoe sahaba dia fanagasiana ny teny arabo hoe اَلصَّحَابَةُ / aṣ-ṣaḥāba, izay midika hoe "mpiara-dia" (maro). Endrika anarana voasoritra sy milaza maro ny andian-teny hoe "al-ṣaḥāba", ny anarana tsy voasoritra milaza tokana kandahy dia ny hoe صَحَابِيٌّ / ṣaḥābiyy, fa ny kambavy kosa dia ny hoe صَحَابِيَّةٌ / ṣaḥābiyyah.
Ny manam-pahaizana silamo taty aoriana dia nanaiky ny filazan' ny sahaba momba ny teny sy ny asan' i Mohamady, ny fotoana rehetra nanambaràna ny Kor'any ary ny raharaha manan-danja hafa momba ny tantaran' ny finoana silamo sy ny fanao ao aminy. Ny fijoroana vavolombelona nataon' ny sahaba, izay nampitaina tamin' ny rojo-mpitantara azo itokiana (asānīd), no fototry ny lovam-pampianarana silamo. Avy amin' ny lovantsofina momba ny fiainan' i Mohamady (hadith) sy ny sahaba no nakana ny fomba fiainana mozilmana (sunna), ny fitsipi-pitondran-tena (sharia) takian' izany, ary ny didim-pitsarana mislo lalàna (fiqh) izay tokony hifehezana ny fiarahamonina mozilmana.
Ny antokom-pinoana silamo roa lehibe indrindra, ny sonisma sy ny siisma, dia samy manana fomba fandanjana ny lanjan' ny fijoroana vavolombelona ataon' ny sahaba, samy manana ny fanangonana hadita ka vokatr' izany dia samy manana ny fomba fijeriny momba ny sahaba.
Ny taranaka mozilmana faharoa taorian' ny sahaba, izay teraka taorian' ny nahafatesan' i Mohamady, sy nahafantatra sahaba iray farafaharatsiny, dia antsoina hoe tābi'ūn ("mpandimby" maro). Ny taranaka mozilmana fahatelo taorian' ny tābi'ūn, izay nahafantatra tābi ("mpandimby") iray farafahakeliny, dia antsoina hoe tābi' al-tābi'īn ("mpandimby ny mpandiby"). Ireo taranaka telo ireo no mandrafitra ny salaf ao amin' ny finoana silamo.
Mankany amin' ny famaritana
[hanova | hanova ny fango]Ny teny hoe sahaba na "mpiara-dia amin' ny Mpaminany" dia ampiasaina hanondroana ny mpiara-belona tamin' i Mohamady, izay nahafantatra azy manokana ary nanatrika ny fotoana manan-danja teo amin' ny fiainany. Amin' ny ankapobeny dia afaka manondro ireo izay nahafantatra na nahita an' i Mohamady io andianteny io. Mizara ho vondrona roa ny sahaba, dia ny muhajirun ("mpifindra monina"), izay niaraka tamin' i Mohamady avy any Meka ho any Medina rehefa nenjehina izy ireo, sy ny ansar ("mpanampy") izay mponina tao Medina nandray sy niaro azy ireo, ary ny badriyyun izay niady nandritra ny ady tao Badr..
Niteraka fisaratsarahana teo amin' ny fiarahamonina mozilmana sy teo amin' ny vondrona mpino samihafa ny fanontaniana momba ny fandimbiasana an' i Mohamady. Niteraka fandaminana ara-tsôsialy sy ara-pôlitika” teo amin' ny mpiara-dia sy vondrona hafa ireo disadisa ireo. Ity fiovanè-javatra izany dia namorona sokajy teo amin' ny samy mpino izay niandohan' ny andian-dahatsoratra manan-danja tamin' ny taonjato faha-9.
Ny andrana voalohany hamaritana ny sahaba dia nanomboka tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-2 aorian' ny Hijra, indrindra fa taa amin' i Bukhari, izay nanome famaritana fohy teo am-piandohan' ny Sahih natainy. Avy eo, na dia ny fahitana fotsiny an' i Mohamady dia lasa adihevitra momba ny famaritana ny sahaba. Araka ny voalazan' i Ibn al-Athir, ny fanasokajiana ny sahaba dia fahita tamin' ny andron' i Al Wakidi.
Ny fampiasana teny hoe sahaba dia nivoatra tao amin' ny fandinihana ara-pivavahana mozilmana ary namorona tsikelikely voan-kevitra iray manokana tao amin' ny literatioran' ny hadita. Tao izy ireo no lasa mpampita manan-danja an' ireo hadita ireo, ary avy eo dia noheverin' ny mpandinika sonita tamin' ny Andro Antenatenany ho mpampita azo itokiana. Heverina ho mpiantoka ny fahamarinan' ny hadita izy ireo. Ao amin' ny finoana silamo nentim-paharazana, ny sahaba dia heverina ho mpampita azo itokiana momba ny teny sy ny fihetsika ary ny torolalan' ny mpaminanin' ny silamo. Tamin' izay dia nanana toerana manokana sy ivo tao amin' ny fandrafetana fandinihana silamo nentim-paharazana ny sahaba, satria ny anaran' izy ireo dia nandray anjara tamin' ny fivoaran' ny hadita amin' ny maha loharanon' ny lalàna sy ny teôlôjia azy.
Ny sahaba tsy arabo
[hanova | hanova ny fango]Tamin' ny naha mpaminany an' i Mohamady tany Arabia dia avy amin' ny fokom-pirenena arabo maro ny ankamaroan' ny mpanara-dia azy. Avy amin' ny fokom-pirenena tsy arabo ny sahaba sasany, anisan' izany,
Araka ny loharano klasika
[hanova | hanova ny fango]Ny sahaba sasany dia avy amin' ny Abisiniana, Persiana, Asiriana, Jiosy, Rômana sns.
- ny Abisiniana: Bilal ibn Rabah (andevo taloha), Wahshi ibn Harb (ilay namono an' i Hamza ibn Abdul-Muttalib sy namono an' i Musaylima taty aoriana), Umm Ayman (andevovavy nitaiza an' i Mohamady), Ayman ibn Ubayd (zanak' i Umm Ayman), Sumayyah bint Khabbat (vehivavy mainty hoditra avy any Aetiôpia);
- ny Persiana: Salman al-Farsi, Fayruz al-Daylami, Munabbih ibn Kamil, Salim Mawla Abu-Hudhayfah (maty raha niady tamin' ny tafik' i Musaylimah), Badhan;
- ny Asiriana: Khabbab ibn al-Aratt, Addas (andevo sy kristiana taloha avy any Ninive):
- ny Jiosy: Abdullah ibn Salam (raby taloha), Mukhayriq (raby taloha ihany koa), Safiyya bint Huyayy (vadin' i Mohamady), Rayhana (vadin' i Mohamady):
- ny Rômana: Lubaynah (vehivavy), Umm Ubays (vehivavy), Harithah bint al-Muammil (vehivavy);
- ny Kôpta: Maria al-Qibtiyya (vadin' i Mohamady, renin' i Ibrahim, zanakalahy fahatelon' ny mpaminany), Sirin (rahavavin' i Maria al-Qibtiyya);
- ny Kiorda: Jaban al-Kurdi.
Araka ny loharano tsy azo antoka
[hanova | hanova ny fango]Misy koa ireo sahaba araka ny angano, toa ireo avy amin' ny Pastona sy ny Indiana ary Kômôriana:
- ny Pastona na Afgàna: Qais Abdur Rashid na Imraul Qais Khan (razamben' ny Pastona);
- ny Indiana: Thajuddin (mpanjaka tamily tao Kerala taloha), Baba Ratan Al-Hindi (mpivarotra, Ponjaby);
- ny Kômôriana: Fey Bedja Mwamba (nitondra ny fivavahana silamo tao Kômôro), Mtswa Mwandze (nitondra ny fivavahana silamo tao Kômôro);
Ny sahaba malaza
[hanova | hanova ny fango]Ny lisitry ny sahaba malaza dia matetika ahitana anarana 50 na 60 amin' ny olona heverina fa mifandray akaiky indrindra amin' i Mohamady. Na izany aza, mazava ho azy fa nisy maro hafa izay nifandray tamin' i Mohamady, ary maro amin' ireo anarana sy tantaram-piainana ireo no voarakitra ao amin' ny lahatsoratra momba ny fivavahana toy ny bokin' i Ibn Sa'd ('كتاب طبقات الكبرى' / Kitāb al-Ṭabaqāt al-Kabīr "Boky lehibe momba ny kilasy"). Ny bokin' i Al-Qurtubi (Istīʻāb fī maʻrifat al-Aṣhāb, taona 1071) dia ahitana tantaram-piainan' ny lehilahy sahaba miisa 2 770 ary tantaram-piainan' ny vehivavy sahaba miisa 381.
Ny mpiara-dia malaza indrindra dia i Abu Bakr As-Siddiq, i Omar ibn al-Khattab, i Othman ben Affan, i Ali ibn Abi Talib, ireo no kalifa efatra voalohany antsoina hoe "voararika tsara". Ny hafa, toa an' i Talhah ibn Ubaydullah, i Abd ar-Rahman ibn Awf, i Sa'd ibn Abi Waqqas, i Said ibn Zayd dia ao anatin' ny sokajin' ny mpanara-dia folo nampanantenaina ny paradisa (العشرة المبشّرون بالجنة / Al-'Ashara al-Mubashirûna bi-l-Janna). Ny lisitry ny "mpanara-dia folo" dia miovaova arakaraka ny lahatsoratra. Ny mpitsabo an' i Mohamady, atao hoe Umm Ayman, dia manana toerana miavaka eo amin' ireo mpiara-dia.