Selenium

Selenium, ₃₄Se
Ciri-ciri umum
Rupa	Kilau logam hitam kekelabuan
Selenium dalam jadual berkala
	arsenik ← selenium → bromin
Nombor atom (Z)	34
Kumpulan, kala	kumpulan 16 (kumpulan kalkogen), kala 4
Blok	Blok p
Berat atom piawai (Ar)	78.96
Konfigurasi elektron	[Ar] 4s2 3d10 4p4
Bil. elektron per petala/cengkerang	2, 8, 18, 6
Ciri-ciri fizikal
Fasa	solid
Takat lebur	494 K (221 °C, 430 °F)
Takat didih	958 K (685 °C, 1265 °F)
Ketumpatan suhu bilik hampir	(gray) 4.81 g/cm3 ; (alpha) 4.39 g/cm3 ; (vitreous) 4.28 g/cm3
apabila cecair, pada t.l.	3.99 g/cm3
Titik genting	1766 K, 27.2 MPa
Haba pelakuran	(gray) 6.69 kJ/mol
Haba pengewapan	95.48 kJ/mol
Muatan haba molar	25.363 J/(mol·K)
Ciri-ciri atom
Keadaan pengoksidaan	6, 4, 2, 1, -2; (oksida berasid kuat)
Keelektronegatifan	Skala Pauling: 2.55
Jejari atom	empirik: 120 pm
Jejari kovalen	120±4 pm
Jejari van der Waals	190 pm
Rampaian
Struktur hablur	heksagon
Kelajuan bunyi rod nipis	3350 m/s (pada 20 °C)
Pekali pengembangan terma	(amorphous) 37 µm/(m·K) (pada 25 °C)
Daya pengaliran terma	(amorphous) 0.519 W/(m·K)
Sifat kemagnetan	diamagnetik
Modulus Young	10 GPa
Modulus ricih	3.7 GPa
Modulus pukal	8.3 GPa
Nisbah Poisson	0.33
Skala Mohs	2.0
Kekerasan Brinell	736 MPa
Nombor CAS	7782-49-2
Isotop utama bagi selenium
	lihat; bincang; sunting; \| rujukan \| dalam Wikidata

Selenium (Jawi: ‏سيلينيوم‎code: ms is deprecated ‎), unsur kimia bernombor atom 34, bersimbol kimia Se, dan berjisim atom 78.96, ialah sejenis unsur bukan logam, bertalian kimia dengan sulfur dan telurium, dan jarang ditemui dalam bentuk keadaan unsur di alam semula jadi.

Selenium yang diasingkan ditemui dalam beberapa bentuk berlainan, dan bentuk yang paling stabil ialah bentuk separa logam (semikonduktor) tumpat berwarna kelabu keunguan yang berstruktur rantaian polimer trigon. Selenium mengalirkan elektrik dengan lebih baik dalam keadaan terang berbanding gelap, maka digunakan dalam fotosel. Selenium juga wujud dalam pelbagai bentuk bukan pengalir, seperti sebentuk alotrop hitam kekacaan, serta beberapa bentuk habluran merah yang terhasil daripada molekul gelang lapan ahli seakan-akan sulfur.

Selenium ditemui dalam bijih sulfida seperti pirit, yang mana selenium menggantikan sebilangan sulfur dalam matriks bijih. Juga terdapat bahan galian yang berbentuk sebatian selenida atau selenat, tetapi jarang ditemui. Kegunaan utama selenium masa kini terutamanya untuk membuat kaca serta digunakan dalam kimia dan pigmen. Selenium juga pernah banyak digunakan untuk elektronik, tetapi kini digantikan oleh peranti semikonduktor silikon.

Garam selenida amat toksik, tetapi sedikit kuantiti unsur ini perlu untuk fungsi sel dalam kebanyakan haiwan, iaitu membentuk pusat aktif enzim glutation peroksidase dan tioredoksin reduktase (yang secara tidak langsungnya mengurangkan molekul teroksida tertentu dalam haiwan dan sesetengah tumbuhan) dan tiga enzim deiodinase diketahui (yang menukar sebentuk hormon tiroid ke bentuk lain). Keperluan selenium dalam tumbuhan berbeza mengikut spesies, termasuk sebilangan jenis tumbuhan yang langsung tidak memerlukannya.^[3]

Ciri-ciri

Isotop

Tujuh isotop selenium boleh ditemui secara semula jadi, dengan lima daripada isotop-isotop tersebut, ⁷⁴Se, ⁷⁶Se, ⁷⁷Se, ⁷⁸Se, ⁸⁰Se adalah stabil. ⁸⁰Se ialah isotop selenium yang paling lazim. Dua lagi isotop alamiah ialah ⁷⁹Se dan ⁸²Se, dengan ⁸²Se memiliki separuh hayat selama 9.2×10¹⁹ tahun dan ⁷⁹Se boleh ditemui secara sedikit dalam galian-galian uranium. Setakat kini, isotop-isotop selenium dengan nombor atom daripada 65 ke 94 telah dikenal pasti.

Sejarah

Selenium ditemui secara moden oleh Jöns Jacob Berzelius and Johan Gottlieb Gahn pada 1817 di sebuah kilang penghasilan asid sulfurik melalui kaedah ruang plumbum.^[4] Perkataan selenium diterbitkan daripada perkataan Yunani, σελήνη (selene, "Bulan") disebabkan oleh keserupaan sifat selenium dengan telurium yang dinamakan sempena Bumi.^[5]

Peranan biologi

Selenium ialah unsur surih penting dalam kehidupan, termasuk tumbuhan. Dalam manusia, selenium diguna pakai sebagai kofaktor bagi enzim glutation peroksidase dan sesetengah jenis tioredoksin reduktase.^[6] Kekurangan selenium boleh membawa kepada penyakit seperti penyakit Keshan dan penyakit Kashin-Beck. Walau bagaimanapun, kesan kekurangan selenium terhdap kesihatan masih tidak dapat dipastikan, terutamanya berkenaan penyakit Kashin-Beck.^[7]

Rujukan

^ "Selenium : Selenium(I) chloride compound data". WebElements.com. Dicapai pada 2007-12-10.
^ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81th edition, CRC press.
^ Ruyle, George. "Poisonous Plants on Arizona Rangelands" (PDF). The University of Arizona. Dicapai pada 2009-01-05.
^ Berzelius, J.J. (1818). "Lettre de M. Berzelius à M. Berthollet sur deux métaux nouveaux". Annales de Chimie et de Physique. kedua (dalam bahasa Perancis). 7: 199–206.
^ Weeks, Mary Elvira (1932). "The discovery of the elements. VI. Tellurium and selenium". Journal of Chemical Education (dalam bahasa Inggeris). 9 (3): 474. Bibcode:1932JChEd...9..474W. doi:10.1021/ed009p474.
^ S. J. Lippard, J. M. Berg "Principles of Bioinorganic Chemistry" University Science Books: Mill Valley, CA; 1994. ISBN 0-935702-73-3.
^ Moreno-Reyes, Rodrigo; Mathieu, Jean; Vanderpas, Marleen; Begaux, Françoise; Suetens, Carl; Rivera, Maria T.; Nève, Jean; Perlmutter, Noémi; V (2003). "Selenium and iodine supplementation of rural Tibetan children affected by Kashin-Beck osteoarthropathy". American Journal of Clinical Nutrition. 78 (1): 137–144. doi:10.1093/ajcn/78.1.137. PMID 12816783.

Pautan luar

[1] "Selenium : Selenium(I) chloride compound data". WebElements.com. Dicapai pada 2007-12-10.

[2] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81th edition, CRC press.

[autogenerated1-3] Ruyle, George. "Poisonous Plants on Arizona Rangelands" (PDF). The University of Arizona. Dicapai pada 2009-01-05.

[4] Berzelius, J.J. (1818). "Lettre de M. Berzelius à M. Berthollet sur deux métaux nouveaux". Annales de Chimie et de Physique. kedua (dalam bahasa Perancis). 7: 199–206.

[5] Weeks, Mary Elvira (1932). "The discovery of the elements. VI. Tellurium and selenium". Journal of Chemical Education (dalam bahasa Inggeris). 9 (3): 474. Bibcode:1932JChEd...9..474W. doi:10.1021/ed009p474.

[6] S. J. Lippard, J. M. Berg "Principles of Bioinorganic Chemistry" University Science Books: Mill Valley, CA; 1994. ISBN 0-935702-73-3.

[7] Moreno-Reyes, Rodrigo; Mathieu, Jean; Vanderpas, Marleen; Begaux, Françoise; Suetens, Carl; Rivera, Maria T.; Nève, Jean; Perlmutter, Noémi; V (2003). "Selenium and iodine supplementation of rural Tibetan children affected by Kashin-Beck osteoarthropathy". American Journal of Clinical Nutrition. 78 (1): 137–144. doi:10.1093/ajcn/78.1.137. PMID 12816783.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]