Lingwa Spanjola

Spanjol (español)
Mitkellma:	Spanja, Messiku, Arġentina, Perù, Ekwador, Puerto Rico, Kuba, Kolombja, Paragwaj, Repubblika Dominikana, Stati Uniti
Reġjuni:	Ewropa, Amerika, Ginea Ekwatorjali
Kelliema:	559 miljun
Familja:	Lingwi Rumanzi
Uffiċjali
Lingwa uffiċjali ta':	21 pajjiżi Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti Unjoni Ewropea
Regolati:	Asociación de Academias de la Lengua Española
Kodiċijiet
ISO 639-1:	es
ISO 639-2:	spa
ISO 639-3:	spa
Ara ukoll: Lingwa

L-iSpanjol huwa l-lingwa uffiċjali ta’ Spanja, kif ukoll ta’ ħafna mill-pajjiżi tal-Amerika Latina li kienu kolonja ta' Spanja, Portugall u waħda mil-iktar lingwi mitħaddta f’Puerto Rico. Huwa wieħed mis-sitt lingwi uffiċjali tal-Ġnus Magħquda. Madwar erbatax il-miljun u nofs persuna li jitkellmu bl-Ispanjol jgħixu l-Istati Uniti tal-Amerika u madwar id-dinja jitkellmuh madwar 500 miljun. L-Ispanjol huwa t-tieni lingwa l-aktar mitkellma fid-dinja, wara ċ-Ċiniż, u qabel l-Ingliż, l-Urdu u l-Għarbi.

L-Ispanjol oriġina ruħu l-ewwel bħala djalett Latin u uħud mil-pajjiżi li kienu jitkellmuh kienu Burgos u Cantabria. Imbagħad mal-medda taż-żmien beda jinfirex u spiċċa biex sar il-lingwa prinċipali tal-gvern. Ftit taż-żmien wara l-Ispanjol infirex mal-kontinent Amerikan u f-partijiet fl-aħħar ħames sekli permezz tal-esploraturi u kolonizzaturi Spanjoli.

Storja

Bħall-lingwi l-oħra Rumani, il-lingwa Spanjola evolviet mil-Latin Vulgari, li hawnhekk inġieb fil-Peniżola Iberika mir-Rumani matul it-Tieni Gwerra Punika, li bdiet fl-210 QK. Bosta lingwi pre-Rumani—uħud relatati mill-bogħod mal-Latin bħala lingwi Indo-Ewropej, u xi wħud li m’huma relatati xejn—kienu mitkellma qabel fil-Peniżola Iberika. Dawn il-lingwi kienu jinkludu Proto-Bask, Iberjan, Lusitanian u Celtiberian.

L-ewwel dokumenti li juru traċċi ta’ dak li llum hu meqjus bħala l-prekursur tal-Ispanjol modern huma mis-seklu 9. Matul il-Medju Evu u fl-era moderna, l-aktar influwenzi importanti fuq il-lessiku Spanjol ġew minn lingwi Rumani ġirien—Możarabiku (Rumanz Andalusi), Navarro-Aragonese, Leoniż, Katalan, Portugiż, Galizjan, Oċċitan, u aktar tard, Franċiż u Taljan. L-Ispanjol issellef ukoll numru konsiderevoli ta’ kliem mill-Għarbi, kif ukoll influwenza żgħira mil-lingwa Gotika Ġermanika permezz tal-migrazzjoni ta’ tribujiet u perjodu ta’ ħakma Visigoth fl-Iberja. Barra minn hekk, ħafna aktar kliem ġie misluf mil-Latin permezz tal-influwenza tal-lingwa miktuba u l-lingwa liturġika tal-Knisja. Il-kliem misluf ittieħdu kemm mil-Latin Klassiku kif ukoll mil-Latin Rinaxximentali, il-forma tal-Latin li kienet tintuża dak iż-żmien.

Skont it-teoriji ta’ Ramón Menéndez Pidal, is-soċjoletti lokali tal-Latin Vulgari evolvew fl-Ispanjol, fit-tramuntana tal-Iberia, f’żona ċċentrata fil-belt ta’ Burgos, u dan id-djalett aktar tard inġieb fil-belt ta’ Toledo, fejn l-istandard miktub. tal-Ispanjol ġie żviluppat għall-ewwel darba, fis-seklu 13. F'dan l-istadju formattiv, l-Ispanjol żviluppa varjant differenti ħafna mill-kuġinu qrib tiegħu, il-Leoniż, u, skond xi awturi, kien distint minn influwenza Baska qawwija (ara Lingwi Rumanzi Iberiċi). Dan id-djalett distintiv infirex fin-Nofsinhar ta’ Spanja mal-avvanz tar-Reconquista, u sadanittant ġabar influwenza lessika mdaqqsa mill-Għarbi ta’ Al-Andalus, ħafna minnu indirettament, permezz tad-djaletti Możarabiċi Rumani (xi 4,000 kelma mnissla mill-Għarbi, jiffurmaw madwar 8% tal-lingwa llum). L-istandard miktub għal din il-lingwa ġdida ġie żviluppat fl-ibliet ta’ Toledo, fis-sekli 13 sas-16, u Madrid, mis-snin sebgħin.

Alfabett Spanjol

Ismijiet tal-ittri bl-Ispanjol ( Es-alphabet-LatinAm.ogg )

Ittri kbar

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

Ñ

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

Ittri minuskoli

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

ñ

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

y

z

Ismijiet ta 'l-ittri bl-Ispanjol

a

be

ce

de

e

efe

ge

hache

i

jota

ka

ele

eme

ene

eñe

o

pe

cu

erre

ese

te

u

uve

uve doble

equis

ye

zeta