Georg Friedrich Händel

Georg Friedrich Händel

Georg Friedrich Händel (nah dat Dööpregister Georg Friederich Händel, in engelsch: George Frideric Handel; * 16. März 1685 in Halle a. d. Saale; † 14. April 1759 in London) weer en düütsch-britsch Komponist in de Epoche vun den Barock. Sien Hööftwark umfaat 46 Opern un 25 Oratorien – dorünner den Messias mit dat bekannt Chorwark „Halleluja“ – as ok tallriek Warken för Orchester un Kammermusik. Händel, de sien künstlerisch Schaffen sück up all musikalischen Genres vun sien Tiet erstreck, weer to glieker Tiet ok as Opernünnernehmer tätig. He gellt as en vun de fruchtborsten un inflootrieksten Musiker överhoopt. Händels Warken hörrn siet mehr as 250 Johren unünnerbraken to dat Upföhrensrepertoire, länger as de vun jeder anner Komponist.

Leven

Herkunft un Jöögd in Halle

Öldste bekannt Dorstellung vun Händels Geburtshuus – Steek ut The Illustrated London News vom 18. Juli 1859

Dööpindrag vun Händel in dat Karkenbook vun de Marktkark Unser Lieben Frauen an‘ 24. Februar 1685 (Marienbibliothek Halle)

De eenzig Born över Händels Jöögd is de vun den Theologen John Mainwaring (1735–1807) 1760 in London verapenlicht Biografie Memoirs of the life of the Late George Frederic Handel. De Angaben to de fröh Johren vun den Komponisten schient Mainwaring in direkten Gesprächen mit hüm sülvst wunnen to hemm. Neere Biografien kunnen allerdings nahwiesen, dat de Chronologie vun de vun hüm schillert Begevenheiten nicht korrekt ween kann. Wiel Händel blots wenig över sien Jöögd seggt hett, blifft dat Weeten üm dissen Levensafsnitt blots bruchstückhaft.

Nah den Biografen Mainwaring harr Händels Vader Georg för sien Söhn en juristisch Karriere vörsehn un stunn de sien musikalisch Interessen bannig aflehnend tegenöver. Dat harr sück eerst bi en Besöök bi den Hartog vun Sachsen-Weißenfels up Slott Neu-Augustusburg ännert, wo de Hoffstaat vun den Hartog siet 1680 resideer. Händel, domals noch kien 8 Johr old, sall dor in Anwesenheit vun de Hartog up de Örgel speelt hemm. De hett dat Talent vun den Jungen sofort sehn un den Vader övertüügt, Georg Friedrich as Musiker utbillen to laaten.

Nah de Rückkehr nah Halle wurr Händel Schöler vun Friedrich Wilhelm Zachow (1663–1712), den Komponisten un Musikdirekter vun de Marktkark Unser Lieben Frauen. Zachows Kompositschoonsstil tekent sück up de een Siet dör wietspannt Grootrüümigkeit un up de anner Siet dör (sünners in de Chöre vun sien Kantaten) Oom röövend kontrapunktisch Verdichtungen ut. Nich blots Händel hett later thematisch Materialien vun Zachow upgreepen un kunstvull verarbeitet, sonnern ok Johann Sebastian Bach, de sück nah Zachows Dood ok um de sien Nahfolg bewurben hett. Händel kreeg nu bi Zachow en grundlegend Kompositschoons- un Instrumentalutbillen. Af sien negent Levensjohr, heet dat bi Mainwaring, fung Händel an „Karkenstücke [Kantaten] mit [Gesangs-]Stimmen un Instrumenten to setten [komponeeren]“. Während sien Lehrtiet hett Händel ok tosätzlich en Harpstimm to Zachows Kantate „Herr, wenn ich nur dich habe“ verfaat.

Luut Mainwaring wurr Händel 1697 an den brannenborgschen Hoff in Berlin schickt. Kurfürst Friedrich III. (1657–1713), as Hartog vun Meideborg sien Landsherr, weer vun dat Können vun den Twalfjohrigen so beindruckt, dat he Händels Vader anboden hett, den Söhn en Musikutbillen in Italien to betallen un hüm, nahdem he dat bestahn hett, en Anstellung an den Berliner Hoff to verschaffen. Händels Vader hett dat Angebot, so Mainwaring, nich annommen. De preußisch König Friedrich Wilhelm I. (1688–1740), de as „Suldatenkönig“ in de Historie ingung, weer later en besünners Bewunderer vun Händel sien Kompositschonen. Händel sülvst stunn apensichtlich levenslang in Kuntakt mit de Königen vun Preußen. Bit to sien Inbürgerung in England 1727 weer ja Händel sien Natschoonalität nah Madeborger Preuße. So bericht 1741 de tietgenössisch Presse, Händel weer bald nah de Krönung vun Friedrich II. (1712–1786) nah Berlin reist, um hüm sien Upwartung to maken. De, sülvst ok Komponist un doröver herut ok en exzellent Flötist, hett sück nah Händels Dood vergevens dorüm bemüht, de sien Autographe to erwerben.

1701 hett Georg Philipp Telemann (1681–1767) up sien Reis vun Meideborg nah Leipzig in Halle Station makt, un den „damahls schon wichtigen Hrn. Georg Fr. Händel“ kennentolern. Telemann hett bericht, dat disse Begegnung de Beginn vun en konstruktiv un produktiven Tosommenarbeit tüschen beid Komponisten weer: „[…] in melodischen Sätzen […] und deren Untersuchung, hatten Händel und ich, bey öfftern Besuchen auf beiden Seiten, wie auch schrifftlich, eine stete Beschäfftigung.“ 1702 schreev sück Händel an de nee grünnd Universität in Halle (Saale) in, um bi Christian Thomasius (1655–1728) Rechtswetenschap to studeeren, de as eerst sien Vörlesungen in düütsch Spraak hull u nto de Beendigung vun de Hexenverfolgung bidroog. An‘ 13. März 1702 övernehm Händel ok den Organistenposten an den Hallenser Dom.

Hamborg

In‘ Sömmer 1703 gung Händel nah Hamborg. Dor harr, ünner de Leitung vun den Komponisten Reinhard Keiser (1674–1739), de 1678 (an‘ Gänsemarkt) apen makt eerst düütsch Oper good Toloop. In dit Opernorchester speel Händel anfangs Violin, later Cembalo. He hett sück mit den Komponisten, Dirigenten un Singer Johann Mattheson (1681–1764) anfrüend, de later inflootriek musiktheoretisch Schriften as Das Neu-Eröffnete Orchestre un Grundlage einer Ehrenpforte schreev. As an de Lübecker Marienkark de Posten vun den berühmten Komponisten un Organisten Dieterich Buxtehude (1637–1707) vakant wurr, wiel de wegen sien Hooch Öller in Ruhstand gahn wull, sünd Händel un Mattheson in‘ August 1703 tosommen nah Lübeck reist. Üm de Stäe bewurben hebbt sück beid aber nich, deen de spooriek Kandidat harr gemäß de Traditschoon de Dochter vun Buxtehude heiraaten muss.

Torüchkehrt nah Hamborg, keem dat midden in de Vörstellung vun Mattheson sien Oper Cleopatra to en luutstark Uttnannersetten tüschen Händel un Mattheson. Händel hett sück eens Dags wiegert, Mattheson den Dirigentenplatz to överlaaten, as de, nahdem he sück in sien Rull as Marcus Antonius up de Bühne entleevt harr, as begäng sien Platz am Cembalo innehmen wull. De Striet führ to en Degenduell vör de Oper an‘ Gänsemarkt. Siet dit Ereignis bestunn tüschen de beid en spannt un reserveert Verhältnis. So kreeg Mattheson later vun Händel trotz Bitten kien biografisch Daten för sien Grundlage einer Ehrenpforte leefert. Mattheson wedderum hett sück in sien düütsch Översetten vun John Mainwarings Händel-Biografie ständig mit gehässig un afwertend Kommentaren tegenöver Händel inmischt.

An‘ 8. Januar 1705 wurr Händels eerste Oper Almira mit völ Spood in Hamborg to’n eersten Mal upföhrt. Wenig Weeken later, an 25. Februar, folg en wiedere Oorupführen mit den Titel Nero. Während Händels Oper Nero as verschollen gellt, bütt de erhollen Almira mit hör Mischung ut düütsch un italieensch Form as ok Spraak en lehrriek Bispeel för de damals an de Oper an‘ Gänsemarkt vörherrschend Opernform. Völ Themen un Kontrapunkte ut sien Almira hett Händel in latere Warken verarbeit. So bau he mit dat Thema „Lebet beglückt, höchst seeliges Paar“, dat Almira in‘ darten Akt, Szene XVIII intoneert, wenig later in Italien den grandiosen Slusschor Gloria Patri vun‘ Dixit Dominus.

In Hamborg komponeer Händel noch en wiedere Oper, de aber so en Umfang annehm, dat se in twee Warken, Daphne un Florindo, updeelt weern muss. Ok disse Opern gellen as verschollen. Nahdem Händel all mehrmals Angebote vun adlig Mäzenen för en Italienreis aflehnt harr, dorünner wohrschienlich en vun Gian Gastone de’ Medici, reis he in‘ Sömmer oder Harvst 1706 up eegen Kösten nah Italien. He leet twee – intüschen as verschollen gellend – Kisten mit Kompositschonen torüch.

Italien

Händels Studienreis dör Italien düer veer Johr. He maak Statschoon u. a. in Florenz, Rom, Neapel un Venedig. De nipp un Daten över sien Uphollen in de Städer is nich bekannt. Aber ut disse Tiet sünd völ Anekdoten överleefert, so vun Treffen mit Arcangelo Corelli un Antonio Lotti as ok Alessandro un Domenico Scarlatti. Händel wurr as Il Sassone (de Sass) berühmt. As Domenico Scarlatti in Venedig up en Maskerade Händel inkognito (mit en Mask vör dat Gesicht) up en Cembalo speelen hörr, sall he utroopen hemm: „Dat is entweder de berühmt Sass oder de Düvel!“. Mainwaring bericht, dat dat tüschen Corelli un Händel to Meenungsverscheedenheiten över de Utführung vun de düppelte Punktierung in de langsamen Ecksatzen vun de (oorsprünglich) Ouverture to Il Trionfo del Tempo e del Disinganno keem. Ungeduldig sall Händel Corelli de Geige ut‘ Hand reeten hemm, um to dortostellen, wu he sück de Utführung vun disse Punktierung wünschen dee. Corelli, en levenswürdigen Mann, hett dorhenn seggt: „Ma, caro Sassone, questa Musica è nel Stylo Francese, di ch’io non m’intendo – Aber mien leev Sass, disse Musik vun jo is nah den franzööschen Stil inricht, worup ik mi gor nich verstah. “ Corelli to‘n Gefallen komponeer Händel en nee Ouverture in‘ italieenschen Stil.

In Italien broch Händel twee Opern up de Bühne, den Rodrigo (Sömmer 1707) in Florenz un de Agrippina (Enn‘ 1709/Anfang 1710) in Venedig. Dat Libretto to Agrippina hett Vincenzo Grimani, Kardinal un Viezkönig vun Neapel (1652–1710) verfaat. Disse Oper gellt allgemeen as de eegentlich Dörbröök in Händel sien Opernstil. De Ouverture to Agrippina, mit dat erregend tremoleerenden Fugenthema över en lütt Hexachord, tellt to Händels herutragendst Opern-Ouverturen. För Rom, wo up Grund vun kriegerisch Ereignisse un en stattfunnen Eerdbeven Opernupführungen dör Paapst Clemens XI. (1649–1721) verboten weern, hett Händel twee Oratorien, dat geistliche La Resurrezione (Fröhjohr 1708) un dat allegorische Il Trionfo del Tempo e del Disinganno (Fröhjahr 1707) verfaat. Den Text to Il Trionfo hett Kardinal Benedetto Panfili (1652–1730) verfaat. De weer neben Kardinal Pietro Ottoboni (1667–1740) en bedüüdsam Günner un Förderer vun Händel. Den Stoff Il Trionfo hett Händel in London noch tweemal bearbeit: 1737 un toletzt 1757 as De Triumph vun de Tiet un de Wohrheit.

Wiederhenn komponer Händel in Italien dat berühmte Dixit Dominus (Psalm 110), de Serenata Aci, Galatea e Polifemo (Neapel 1708) as ok tallriek Chor- un Solokantaten. Händel hett in Italien sien Ruhm begrünnd.

1709 wurr hüm in Venedig de Posten vun den Kapellmeester an‘ Hoff vun den Georg Ludwig vun Hannober anboten. Händel nehm de Stäe in Hannober an, leet sück aber tosekern, dat hen un weer för längere Tietrüüms vun den Hoff afwesend ween drüff. Disse Option hett he all bold bruukt: offiziell fung sien Verdrag an‘ 16. Juni 1710 an, aber all tegen Enn‘ vun dat Johr reis he nah London.

Eerst Johren in London

Händel (links) mit Georg I. up en Bootsfohrt up de Themse

Dat Queen’s Theatre (af 1714 King’s Theatre) an de Haymarket in London. Hier wurrn de meest Opern vun Händel upführt.

In London harr Händel an‘ 24. Februar 1711 sien eersten Spood mit de Upführung vun sien Oper Rinaldo an dat Haymarket-Theatre. Ut disse Oper stammt de bekannt Sarabanden-Arie „Lascia ch’io pianga“. Se hörrt. neben Cleopatras „V`adoro, pupille, saette d`Amore“ ut Julius Cäsar un dat „Largo“ (eegentlich en Larghetto) ut de Oper Xerxes, siet dree Johrhunnerten to dat Standardrepertoire vun berühmt Opern- un Konzertsinger un -singerinnen. Nah dat Enn‘ vun de Opernsaison gung Händel Anfang Juni 1712 nah Hannober torüch un schreev dor – man nimmt an för de Kurprinzessin un latere britisch Königin Caroline von Brandenburg-Ansbach – u. a. en Reeg vun Vokalduetten.

In‘ Oktober 1712 gung Händel weer nah London, wo he – vun Reisen afsehn – den Rest vun sien Leven verbroch. He wahn tonächst en Johr bi en riek Musikleevhaber in Barn Elms, Surrey. Dree wiedere Johren leev he bi de Earl of Burlington dicht bi London. De Hööftwarken ut disse Periood sünd twee italieensch Opern un dat Utrechter Te Deum in‘ Updrag vun Queen Anne, nah dessen Upführung se hüm en levenslang Pension vun 200 Pund gewähren dee.

Ofschonsl Händel sien Afwesenheit vun de Hoff in Hannober wiet övertrecken dee, is kien Versöök vun den Kurfürsten Georg dokumenteert, hüm an sien Plichten in Hannober to erinnern. In‘ Oktober 1714 wurr de Kurfürst in de Londoner Westminster Abbey as Georg I. to’n König vun Grootbritannien un Irland krönt. För hüm sall Händel de Watermusik komponeert hemm, de bi en Fest up de Themse wohrschienlich eerstmals 1717 speelt wurr. De König hett Händel sien Gehalt verdüppelt. Later wurr Händel ok Musiklehrer vun de Döchter vun den 1716 folg he den König för en körten Tiet torüch up düütsch Grund, wo he ok de Passion „Der für die Sünde der Welt gemarterte und sterbende JESUS“, nah en domals beleevt Dichtung vun Barthold Heinrich Brockes (1680–1747), komponeeren dee.

Nah sien Rückkehr nah Grootbritannien wurr he Huuskomponist in Deensten vun den Earls of Carnavon, den lateren Hartog vun Chandos. Hier weer ok en progressiv Literatenkrink versammelt, to de ü. a. John Gay (1685–1732) un Alexander Pope (1688–1744) hörrn deen. Händels Warken, de he för de Hartogsresidenz Canons in Edgware komponeer, umfaaten de twalf Chandos Anthems as ok de eerste Faaten vun Esther un de nee engelsch Faaten vun Acis and Galatea (Text: John Gay). Galateas, Acis’ un Polyphemus’ Terzett – The flocks shall leave the mountains – erinnert af Takt 5, dor, wo dat Hööfthema tüschen Acis un de 1. Oboe in Engführung erschient, an den Ingangschor vun de Bach-Kantate Ich hatte viel Bekümmernis. In Canons hett Händel wohrschienlich ok de 1720 verapenlichten Suites de Pièces pour le Clavecin to’n Enn brocht, de ünner annern de bekannt Variationen enthollen, de man later de Naam The Harmonious Blacksmith geev.

De Naam vun den Ooort „Canons“ weer togliek Programm: de Earl of Chandos un sien Krink hebbt up disse Wies to’n Utdruck brocht, dat dat hier um de Errichtung vun musikalsch Maatstaff gung (lat. canon/greeksch kanón; Kanon = Maatstaff, Richtsnoor, Regel, Anwiesung).

Blüte vun de Oper

Händels Upenholt in Canons weer etwa in‘ Fröhjohr 1719 to Enn‘, as de Vörbereitung för en nee Opernünnernehmen an dat King’s Theatre anfungen, de Royal Academy of Music mit Händel as musikalischen Direkter. För de Anwerbung vun en Singertrupp reis Händel nah Dresden un kunn dor mehrere Singer verplichten, dorünner den Starkastraten Senesino.

Händels eerst un bannig spoodriek Oper för de Opernakademie, Radamisto, wurr eerstmals an‘ 27. April 1720 upführt. Neben Händel hett de Akademie tietwies noch de Komponisten Giovanni Bononcini un Attilio Ariosti in Lohn un Brot harrt. Dat Publikum hett sück in twee Parteien updeelt, de sück entweder achter Händel oder Bononcini stellen deen. Sünners in de Anfangstiet weern Bononcini sein Upführungen spoodrieker as de vun Händel. Händel sien Dominanz wurr eerst af de darte Saison bemarkbor, un in de folgend Johren schreev he eenig vun sien bedüüdenst un hüüd populärsten Opern as Giulio Cesare, Tamerlano un Rodelinda.

Nah Erkenntnisse, de man hüüd hett, weer de Opernakademie vun Anfang an ünnerfinanzeert un blots in de best Tieden wertschaplich draagfähig. Dat Management hett versöcht, dat Problem in den Greep to kriegen, indem man noch mehr Starsinger inkoopen dee. Af Januar 1723 wurr Francesca Cuzzoni (1700–1770), af Mai 1726 Faustina Bordoni (1700–1781) (de latere Ehefru vun den Dresdner Hoffkomponisten Johann Adolf Hasse (1699–1783) verplicht. Beid Primadonnen weer aber mitnanner verfeindet. An‘ 6. Juni 1727 hebbt se sück up apen Bühn während de Vörstellung sogot utschimpt un gegensietig haun, luutstark anfüert vun hör jeweilig Anhängers. Dör de hooch Gagen, de beid kreegen, wurr dat Opernünnernehmen finanziell düchtig belast. Dorto keem, dat sück de Publikumsmack tonehmend lichteren un politisch-satirischen engelschspraakig Musikdorbietungen towennen de, woför 1728 de ruuschend Spood vun John Gays The Beggar’s Opera symptomatisch weer. Hööchpunkt vun disse Oper sall en Parodie up Händels populären „Kreuzrittermarsch“ ut de sien Oper Rinaldo ween hemm – sungen vun „Bettlern“, „Deev“ un „Gaunern“. (De Oper stunn Modell för Die Dreigroschenoper vun Bertolt Brecht.) Nah de Saison 1727/28 wurr de Opernakademie uplööst. Persönlich nehm Händel, de siet 1727 engelsch Staasbörger weer, an dat Scheitern vun de Akademie aber kien Schaden.

Ok finanziell gung Händel dat to disse Tiet good, dat Geschäft mit sien eegen Musik leep good. So weer he ok an de Verkoop vun Intritskorten un Noten bedeeligt, de Pension, de he vun dat engelsch Königshuus kreeg, maak blots etwa een Veertel vun sien Inkommen ut. Afsehn vun de Süüdseeblaas, dör de ok Händel 1721 völ Geld verlor, gung he mit sien Vermögen geschickt un vörsichtig um, indem he etwa in Staatsanleihen vun de Bank vun England investeer, un verdeen so tietwies bit o en Million Euro in’t Johr.

Neddergang vun de Oper

Georg Friedrich Händel, Balthasar Denner (1733)

Nah de Uplöösen vun de Opernakademie hett Händel gemeensam mit den Swiezer Impresario Johann Jacob Heidegger (1659–1749) en nee Ünnernehmen anfungen, dat in de Literatur ok as „die zweite Opernakademie“ betekent wurrd. De beid hebbt den Fundus vun de Akademie övernommen, dat King’s Theatre för fiev Johr miet un Händel is in‘ Harvst 1728 nah Italien reist, um nee Singers antowerben. Dat nee Ensemble weer dörgahnds mehr bescheeden anleggt, mit Antonio Bernacchi as nee‘n Star. Up de Rückreis hett Händel in‘ Sömmer 1729 sein Moder in Halle besöcht un hett ok Halt in Hannober un Hamborg makt.

Dat nee Opernünnernehmen hett an‘ 2. Dezember 1729 mit Lotario anfangen, harr aber man blots moderaten Spood, so dat för de nächste Saison weer Senesino as Toognummer verplicht wurr. Ehder tofällig wurr Händels Interesse up dat Oratorium lenkt. 1732 wurrn sien beid engelschspraakig Masques Esther un Acis and Galatea ut de Canons-Tiet unautoriseert speelt. Händel hett dor immer gau drup antwoort, indem he eegen nee Faaten erstellen un mit Spood upführen dee.

De nächst Saison 1732/33 hett he wietgahnd mit dat Upführen vun Oratorien bestreeden. Dorünner wee ok dat överwiegend ut old Material bestahnd Oratorium Deborah (Debora). In‘ Sömmer is Händel mit sien Ensemble nah Oxford reist. Dor broch he in de groot Festhall vun de Universität („Theater“ nömmt) sien Oratorium Athalia spoodriek to Oorupführung. Dat d-moll-„Halleluja“, dat den eersten Akt afslutt, is en Doppelfuge över de söss deelt Solmisationssülven: UT-FA RE-SOL MI-La; Händels Hommage an Guido von Arezzos (~992–1050) Hexachord-System. As Gegenthema (Kontrasubjekt) to Arezzos deelt Sülven (Syllaben) hett Händel, licht figureert, dat Hööftthema (Subjekt) vun de Fuge ut sien acht f-moll-Klaveersuite utwählt. Nah en Pressebericht sull hüm vun de Universität de Ehrendokterwürde andragen wurrn, de he aber ut unbekannt Grünnen aflehnt hett. Den Spood mit der Oorupführung vun sien Oratorium in Oxford hett Händel aber man jo nicht veranlasst, de rünnergahnd italieensch Oper uptogeven.

In‘ Dezember 1733 wurr vun en rivaliseerend Opernsellschap, de Opera of the Nobility (de so nömmt Adelsoper), in dat Lincoln’s Inn Fields Theater apen makt, mit Nicola Antonio Porpora (1686–1768) as Komponisten. Tovör harr disse Sellschap meest Händels gesamt Singerensemble, Sensino mit inslooten, afwurben. Wiel dat in London kien Markt för twee konkurreerend Opernhüüs geev, kee dat to en ruinösen Wettbewerb. De Situation wurr nah scharper dordör, dat Händels Mietverdrag to’n Enn‘ vun de Saison utleep un Heidegger dat King’s Theatre an de Adelsoper vermieten dee. Dorto hett de Adelsoper denn ok noch den berühmten italieensch Kastrat Farinelli (1705–1782) ünner Verdrag nommen.

Beid Opernünnernehmen hebbt nich blots dat Londoner Opernpublikum in twee Lager spalt, sonnern ok de königlich Familie. So hett de Prince of Wales Friedrich Ludwig von Hannover (1707–1751) de Adelsoper ünnerstütt. Händels Meesterschölerin Princess Anne (1707–1759) greep dorgegen leedenschaplich Partei för Händel. Noch völ Johren later, 1770 in Bologna, hett Farinelli den engelsch Musikgelehrten Charles Burney (1726–1814) vertellt, wu he nah sien Ankunft in London „to’n eersten Mal bi Hofe“ den König Georg II. (1683–1760) vörsingen dee. Dorbi harr „ihm die königliche Prinzessin, die nachmalige Prinzessin von Oranien, mit dem Flügel begleitet, welche verlangte, dass er zwei von Händels Arien vom Blatt [prima vista] wegsingen sollte, die in einem Schlüssel und einer Schreibart gesetzt waren, welche er gar nicht gewohnt war.“ Hör Kunst in dat Generalbassspiel wurr noch 1763 vun Friedrich Wilhelm Marpurg (1718–1795) in sien Kritischen Briefen über die Tonkunst erwähnt. Händel sülvst hett eenmal den ut Hamborg stammend Groninger Organisten Jacob Wilhelm Lustig vertellt, dat för hüm Princess Anne „die Blüte aller Prinzessinnen“ weer.

Händel truck nu in dat nee baut Covent Garden Theatre um un führ dat Opernünnernehmen in eegen Regie un up eegen finanziell Verantwortung. Ok wenn dat Ünnernehmen immer mehr rünnergung, komponeer he in disse Tiet Warken as Ariodante un Alcina, de tosommen mit Orlando to de bedüüdendsten nah den Tosommenbröök vun de eerst Akademie tellen. 1737 keem dat to’n Bankrott un Händel harr en Slaganfall, wodör he ok wat lahm wurr. Aber ok de Adelsoper gung bankrott un muss uplööst wurrn. Bi en Kuruphollen in Burtscheid bi Aken hett sück Händel aber gau weer verhaalt un komponeer mit de old Produktivität.

Tiet vun de Oratorien

Wahnhuus vun Händel in London, hüüd Handel House Museum

Ok wenn Händel bit to sien letzt Oper Deidamia 1741 noch tallriek Versöök ünnernehm, de Oper forttoführen, is aber so nah un nah mit Saul un Israel in Egypt van 1739 un de Wedderupnahmen vun sien fröh Warken, dorünner ok dat 1736 komponeert Alexander’s Feast or The Power of Music dat Oratorium weer in den Vördergrund treden. Den Text, en Ode to Ehren vun de hl. „Cäcilia von Rom“, hett John Dryden (1631–1700) verfaat. Drydens Ode gellt as Meesterwark vun engelsch Dichtkunst. Bald dorup, 1740, vertoon Händel Verse vun en annern grooten engelschen Dichter: „L’Allegro, il Penseroso ed il Moderato“ vun John Milton (1608–1674). Dat „il Moderato“ stammt allerdings nich ut de Feer vun Milton, sonnern vun Charles Jennens (1700–1773), den Texter vun Händels „Saul“, „Messiah“ un „Belshazzar“.

1742 reis Händel nah Dublin un broch dor sien Oratorium Messiah togunsten vun Schuldgefangenen un Armenkrankenhüüs to Upführung. De Alt-Partie sung Susanna Maria Cibber (1714–1766), de bald dornah in London eerst Schauspelerin an dat Theater vun den berühmten Shakespeare-Dorsteller David Garrick (1717–1779) wurr. Ok later in London överleet Händel den Erlös ut sien Messiah-Upführungen Armen un Entrechteten. Achter de Themenskizzeerung för die Amen-Fuge schreev Händel en irische Danzmelodie, de he (in düütsch Spraak) as „Ballet“ „D[e]r arme Irische Junge“ beteken dee. Eenmal in’t Johr führ he den Messiah togunsten vun dat Londoner Foundling-Hospital up, dessen ehrenamtlicher Co-Direkter he neben den sozialkritischen Maler, Grafiker un Verfaater vun de „Analysis of Beauty“ William Hogarth (1697–1764) weer. Kört vör sien Rückreis nah London hett Händel ok noch den Schriever vun „Gullivers Reisen“, Jonathan Swift (1667–1745) drapen.

Nah disse Tiet komponeer Händel kien Opern mehr. Stattdessen geev dat van 1743 bit 1752 en dörgahnd Reeg vun een bit twee nee Oratorien pro Saison, de meesten dorvan to Themen ut dat Old Testament. Dorneben entstunnen de weltlich Musikdramen Hercules un Semele. Beid wurrd mit to de bedüüdenst engelsch Opern tellt, ofschons Händel de sülvst nich szenisch upführt hett.

Noch en ganzen Tiet lang hebbt Adelskreise versöcht Händel, de sück nu ganz dat Oratorium towendt harr, to Fall to bringen. „Die ganze Operngesellschaft ist in Rage über Händel“ noteer en Tietgenossin. Anners as to Tieden vun de Adelsoper harr he as Oratorienkomponist woll kien Konkurrenz, aber sien Gegner kunnen an de an de Daag, wo he Upführung harr, Bälle un Bankette geven, um hüm to schaden. Breet Bevölkerungsschichten reck he aber bald mit sien „Siegesoratorien“ nah den Jakobitenupstand van 1745, vun de Judas Maccabaeus neben den Messiah dat to sien Leevtieden populärst Oratorium wurr. To de Arie vun den Judas Maccabaeus „With honour let desert be crown’d“ in‘ darten Akt komponeer Händel en butergewöhnlich Solo för Naturtrompete, denn utnahmswies bunn Händel för sien Naturtrompetensolo den (bit hüüd) as „unnatürlich“ gellend söbenten Böverton mit in un broch mit dissen Kunstgreep de „Doppelnatur des Trompetenklangs“ to Geltung. Händel bill mit den söbenten Böverton de Mollterz, wodör sien „Trompetenklang“ permanent tüschen elegischen a-moll un kriegerischen (deels ok festlichen) D-Dur wesselt.

In dat Oratorium hett Händel later todem den „Chor der Jünglinge“ ut dat Oratorium Joshua infügt, dessen Melodie etwa den Adventsleed Tochter Zion, freue dich (EG 13) togrunnen liggt.

1745 hett hüm de 1738 vun den Dokter, Mathematiker un Musikwetenschapler Lorenz Christoph Mizler (1711–1778) grünnd Leipziger „Correspondierende Societät der musicalischen Wissenschaften“ de Ehrenliddmaatschap andragen. To de Liddmaaten tellen ünner annern ok G. Ph. Telemann un J. S. Bach. (Letzt Liddmaat sull um 1755 Leopold Mozart (1719–1787) wurrn. Doch de Societät hett sück um disse Tiet uplööst.)

1751 fung Händel mit de Komposition vun dat Oratorium Jephta an. Während he dat daal schreev wiesen sück eerst Anteeken vun en anfangend Erblindung. Mit völ Ünnerbreeken as ok ünner hööchst Anstrengungen hett Händel dat aber schafft, sien Wark to vollenden. Den tweeten Akt in‘ Jephta slutt de Chor mit Alexander Popes Maxime ut den Essay on Man: „Whatever is, is right.“ Disse Maxime wurr bald in Düütschland Gegenstand vun hart führt weltanschaulicher Utnannersetten, an de sück ok Moses Mendelssohn (1729–1781) un Gotthold Ephraim Lessing (1729–1781) bedeeligt hebbt. Later övernehm Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770–1831) Popes Maxime un hett dat in de Wöör kleedt: „Alles was ist, ist vernünftig“ – vun de Hegel-Schöler Heinrich Heine (1797–1856) in „Alles, was vernünftig ist, muss sein“ umdüüd.

1754 kunn sück Händel endlich bi den Blöömleevhaber Telemann mit en Kist vun kostbor Blöömziepels bedanken (wenn ok to wat laat; hüm weer irrtdömlich de Dood vun sien Hamborger Kollegen mitdeelt wurr). Händel hett sück för de hüm vun Telemann 1750 vöraf översandt Intervall-Lehre „Neues musikalisches System“, de 1752 in Mizlers „Musikalischer Bibliothek“ rutkeem, bedankt. Hierin ünnerdeelt Telemann jeden Ton, un jeden Intervall veerfak in: Minimum, Minor, Major un Maximum. Sien Neues musikalisches System is aber bi de Lüüd ut sien Tiet up scharp Aflehnung stött, wiel mit dat Upkommen vun dat Hammerklaveer bit hüüd de tempereert Stimmung favoriseert wurr. Disse veerfak Ünnerdeelen harr Händel ok all punktuell in sien 1706–1709 entstahnd 72 italieensch Kantaten för Singstimm un Basso continuo, den „Cantaten con strumenti“ as ok in dat „Il Trionfo“ (in der Arie „Io sperai“) anwendt.

Händel hett sück mehrere Oogenoperatschonen ünnertrucken, de aber nicht helpen deen, een dorvan dör den ümstreeden Okulisten (Stoorsteker) John Taylor (1703–1772), de ok Bachs Oogen opereert harr. In Taylors 1761 in London utgeven History of the Travels and Adventures find sück ok een Afsnitt över sien medizinisch Begegnungen mit Bach un Händel. Dorin vermark Taylor, dat beid Komponisten „anfangs zusammen erzogen wurden“. Disse Utssag vun Taylor is bi Bach- un Händel-Biografen siet Johrhunnerten up düchtigen Wedderspröök stött.

Dat gifft Henwiesen, dat Händel wiels sien letzt Johren tietwies weer sehn kunn, aber nah Mai 1752 wunn he sien Oogenlucht praktisch nich mehr torüch. He hett aber liekers wiederhenn bi de Upführungen vun sien Oratorien mitwarkt un speel tüschen de Akte sien Örgelkonzerte, de he deelwies improviseeren dee. Wiederhenn komponeer he nee Arien oder hett öllere överarbeit. För den Judas Maccabaeus komponeer he den Duett- un Chorsatz: Sion now her head shall raise. Noch een Week vör sien Dood seet Händel an de Örgel bi en Upführung vun sien Messiah.

In‘ April 1759 harr Händel en Kurupenholt in Bath plaant, woto dat aber nicht mehr keem, denn an‘ Mörgen vun den 14. April 1759, an en Karsaterdag, is Händel – in dat Öller vun 74 Johren – in sien Wohnung Brook Street Nr. 57 (hüüd Nr. 25) storven. He hett – je nah Umreken – twee bit söss Millionen Euro, anleggt in Wertpapieren, achterlaaten. An 20. April wurr he in de Londoner Westminster Abbey bisett.

Musik

Opern

Autograph vun de Oper Tolomeo, 1728

Händels 46 Opern folgen de Typus vun dat Dramma per musica, de ut en Folg vun Secco-Rezitativen un Da-capo-Arien besteiht. In de Loop vun de Tiet hett he de Oper wieder entwickelt, ahn aber mit de etableert Form to breken. Um sünners intensiv Geföhlstostannen vun en Figor dortostellen, hett Händel gern dat Accompagnato (vun dat Orchester begleit)-Rezitativ insett. So t. B. to de groot Starvensszene vun de Bajazet in dat Tamerlano oder bi de berühmten Wahnsinnsszene vun den Orlando in de Oper Orlando.

Neben Arien gifft dat Duette, seltener Terzette oder Quartette. Chöre schreev Händel anfangs blots för de Finali, wo se vun de Protagonisten sungen wurrd. Eerst af 1735 hett he woll en eegenständigen Opernchor harrt. In dat sülvig Johr schreev he för de in Covent Garden speelt Opern Alcina un Ariodante Ballettnummern, wiel hüm dor de Ballett-Compagnie mit Marie Sallé (1707–1756) as Primaballerina un Choreographin to Verfügung stunn. (Voltaire tell to hör Verehrers). Eegens för hör hett Händel de Terpsichore as Prolog to de Tweetfaaten vun sien Il Pastor fido schreeven. Marie Sallé, de all vör Jean-Georges Noverre (1727–1810) den domaligen Bühnendanz revolutioneert hett, hett mit hör Uptritt in Händels Zauberoper Alcina en Skandal veroorsakt. Wiel se dorin de Rull vun den Cupidon (Cupido) in Männerkleedasch danzen dee, wurr se up apen Bühn utpeepen.

Händels Opern-Ouvertüren folgen den vun Lully präägten franzöösch Typus: langsam-flink (een Fuge)-langsam. De Libretti sünd faken ut venezansch Vörlagen afleit; entgegen de allgemeen Popularität vun Metastasio-Texten hett Händel blots dreemal Libretti vun dissen Dichter bruukt!

Oratorien

Ev'ry valley ut dat Oratorium Messiah

All während sien Tiet as als Komponist vun italieensch Opern hett Händel en nee Kunstform entwickelt: Dat engelsch Oratorium.

In England weer dat Oratorium bit dorhenn unbekannt, un up den Kontinent orienteer sück dat an dat starr Schema vun de Opera Seria mit hör afnutzt Folg vun rezitativisch Handlung un lang, affektschillernden Da-capo-Arien; Ensembles un Chöre kommen meest nich vör. Ut Elementen vun de engelsch Plays, Masques un Anthems, vun dat klassisch franzöössch Drama, düütsch Karkenkantaten as ok de charakteristisch Musikform vun de italieensch Oper (Rezitativ un Arie, Ouverture, Indeelen in dree Akte) schaff Händel dör de grootformale Gestaltung en nee Form vun dat musikalisch Dramas, de vun de Bühne loslööst is. Dat Theater stell woll wieder den buteren Rahmen, aber dat szenisch Speel, Kostüme, Masken usw. entfallen. Dat maak Szenen- un Affektwessel gauer mögelk. De Handlungsafloop wurrd nu ausschließlich in de Fantasie vun den Tohörer verlagert, dementsprekend wurr de ideell un sinnlich Gehalt vun en Wark starker anleggt. De Chor is jetzt nich blots integreert, sonnern wurrd völmehr to en wesentlich Lidd un Dräger vun de Handlung. Dat Oratorium hett dordör, ahn dat Dramatische to verleesen, episch-lyrischen Charakter. Librettist un Komponist deelt den Chor twee Rullen to: De Rull vun de unmittelbar an de Handlung Bedeeligten un, nah antik Vörbild, de Rull vun de de Handlung Ankiekenden un Kommenteerenden. Schicksal un Doon vun de handelnd Personen wickeln sück vör den Achtergrund vun dat Volksleven af. Ganz Völker wurrd personifizeert. In Belshazzar wurrd sogor dree Völker nanner tegenöverstellt. De Heldenkastrat wurrd (so good as) verbannt, dorför övernimmt de in de Oper bither vörwiegend as Schuufjack ageerend Tenor de Rull vun den Helden. Händel führ sien Oratorien in eegen Regie up un hett de Poort apenmakt för dat nee, dat börgerlich Publikum.

Karkenmusik

Händels Karkenmusik deelt sück up in eenig Psalmvertonungen in latiensch Spraak, de he in Italien schreev, un de engelschspraakig Stücken. To de latiensch Warken tellen de Vesperpsalmen Dixit Dominus, Laudate pueri un Nisi Dominus. De in de fröh Londoner Tiet entstahnd Chandos Anthems sünd entsprekend de lütt to Verfügung stahnd Ensemble vun ehder intim Charakter. De annner karkenmusikalisch Warken ut de Londoner Tiet entstunnen meest för de Chapel Royal för besünnere, deels staatspolitisch Anlässe. Dat Utrechter Te Deum un Jubilate to de Fier vun den Freeden vun Utrecht is vun den Infloot vun Henry Purcell präägt. Vun de veer Coronation Anthems, komponeert to de Kröönung vun Georg II. un Königin Caroline 1727 in de Westminster Abbey, wurrd Zadok the Priest siether bi jeder britsch Kröönungszeremonie speelt, toletzt an‘ 2. Juni 1953 bi de Kröönung vun Elisabeth II. in de Westminster Abbey. Dat Stück is aber ok as Erkennensmelodie vun de UEFA Champions League bekannt. Dat Funeral Anthem – The ways of Zion do mourn, komponeer Händel 1737 för dat Staatsbegräbnis vun Königin Caroline un dat Dettinger Te Deum mit den Dettingen Anthem 1743 to de Fier vun den Sieg bi Dettingen.

Orchestermusik

Een wichtig Deel vun Händels Orchestermusiken entstunn för sien Opern un Oratorien. Un tsvoor as Ouvertüren, Tüschenakt-, Pantomimen- un Ballettmusiken. To de eegenständig herutgevend Konzerten hörrn de söss Concerti grossi op. 3, de 1734 verapenlicht, aber wesentlich fröher to verscheeden Gelegenheiten schreeven wurrn, as ok de twalf Concerti grossi op. 6 van 1739. Händels Concerti grossi op. 6 sünd Orchesterwarken mit en Wesselspeel tüschen Striekorchester in vull Besetten (Ripieno) un en Strieker-Solistengrupp (Concertino). Richtungswiesend för disse ut Italien stammend Form weer Corelli. Händel verbindt in sien Konzerten italieensch Traditschoon mit de nee sinfonisch Entwicklung vun dat 18. Jorhunnert. To etlich Concerti grossi hett Händel nahderhenn noch Oboenparte tofüügt.

Händels Örgelkonzerte sünd sien eegen Erfindung un staht neben Bachs Cembalokonzerten an‘ Anfang vun de Entwicklung vun en Konzert för Tasteninstrument un Orchester. Händel speel sien Örgelkonzerte in de Regel während de Pausen vun groot Oratorien-Upführungen up en Orgelpositiv. In de druckt Utgaav van 1738 wurr ok dat Cembalo as ok de Harp (op. 4, Nr. 6) as mögelk Soloinstrument angeven. Tegenöver de söss Konzerten op. 4 (verapenlicht 1738) teken sück de beid ut de „Second Series“ (verapenlicht 1740, dat eerste mit den Binaam „The Cuckoo and the Nightingale“) un de söss posthum verapenlicht Konzerte op. 7 dordör ut, dat völ Stellen un ganz Satzen as „ad libitum“ kenntekent wurr, de Händel also während de Upführungen ex tempore speel. För dat Konzert op. 7 Nr. 1, mit en mächtigen Ostinato-Satz, schrifft Händel en tweemanualige Örgel mit Pedal („Organo a. 2 Clav. e Pedale“) vör!

In de Johren 1747 un 1748 schreev Händel dree Concerti a due cori, in de he dat Orchester eegentlich dreedeelt: Nämlich in twee Bläserchöre, (mit jeweils 2 Oboen, 1 Fagott, 2 Hörns) un een Striekerchor incl. den Continuo. Disse Konzerte sünd gröttstendeels kien eegenstännig Kompositschonen, sonnern wurrn vun Händel ut Chören vun de Oratorien Esther, Belshazzar, Semele un Messiah för Freeluftupführungen arrangeert. As Freeluftmusiken sünd ok de dreedeelig Water Music (Wassermusik) Suite för Bootsfohrten up de Themse, as ok de Music for the Royal Fireworks (Feuerwerksmusik) van 1749 konzipeert. Dat letzt wurr to’n Anlass vun den an’ 7. Oktober 1748 slooten Freeden vun Aken vun König Georg II in Updrag geven un an’ 27. April 1749 in de Londoner Green Park oorupführt. In’ Vörfeld keem dat wegen de Orchesterbesetten to Utnannersetten tüschen den König un Händel. Denn de König wull blots „Militärinstrumente“ (Oboen, Fagotte, Höörns, Trompeten un Pauken) in dat Orchester hemm. Händel dorgegen bestunn up dat Mitwarken vun Striekinstrumenten. Well vun beid sück letztendlich dörsett hett, kann man hüüd nich mehr mit Sekerheit seggen. Tatsaak aber is, dat Händel sien Partitur oorsprünglich för „Militärinstrumente“ konzipeert hett, later aber vermarkt hett, dat tosätzlich Strieker de Oboen- un Fagottstimmen to verdoppeln harrn. De apenlich Proob vun de Feuerwerksmusik mit 100 Musikern vör 12 000 Tohörers an’ 21. April in Vauxhall Gardens wurr en grooten Erfolg. Dat eegentlich Ereignis dorgegen, de offizielle Feierlichkeit an’ 27. April im Green Park, enn’ mit en Desaster. Dör en technisch Mallör vun dat Füerwark fungen de eegens för dat Füerwark errichteten Bauten un Dekorationen Füer un sünd afbrennt. Eenzig Händels Musik sall de Ehren vun dissen Dag rett hemm.

Kammermusik

De söss Triosonaten op. 2, för twee Violinen un Basso continuo, wurrn toeerst vun von Roger in Amsterdam um 1722 verleggt. Se entspreken dörgahns de veersatzigen italiensch Karkensonatenform. Wiedere söben Triosonaten op. 5, för twee Violinen un Basso continuo, wurrn 1739 in London verapenlicht. Disse hebbt fiev bit söben Satzen, dorünner Danzsatzen as Passacaille, Sarabande Gavotte etc., so dat se de dicht an de Suitenform kommen, Dree wiedere Triosonaten sünd blots dör Handschriften överleefert. De Karkensonatenform entspreken ok de fiev 15 Solosonaten op. 1, de ebenfalls um 1722 vun Roger in Amsterdam eerstmals publizeert wurrn. Se ünnerdeelen sück in dree Sonaten för Traversa un Basso continuo, in veer Sonaten för Flauto un Basso continuo, in twee Sonaten för Oboe un Basso continuo un in söss Sonaten för Violine un Basso continuo. In de Hallischen Händel-Utgaav staht noch söss Triosonaten för twee Oboen un Basso continuo. Allerdings is nich seker, of Händel de Sonaten ok schreven hett. Händels Warken för Cembalo entstunnen gröttstendeels in’ Rahmen vun sien Lehrtätigkeit oder as Gelegenheitswarken. As de wichtigsten gellen de acht 1720 verapenlichten Suites de Pièces pour le Clavecin (HWV 426–433), dornebn en tweet Sammlung vun Suiten (HWV 434–438, 1730) un 6 Fugen (HWV 605–610, 1735). De tweet Suitensammlung enthollt twee bemarkenswert Chaconnen (HWV 435 und HWV 442), Variationswarken över en achtaktig Ostinato-Bassthema. Dissen Basso ostinato, bestahnd ut acht Fundamentalnoten, bruukt ok Bach för sien Goldberg-Variationen as ok för den Canon triplex a. 6 Voc., en Rätselkanon, de he up dat bekannt Porträt vun Elias Gottlieb Haußmann in de Hand hollt.

In sien Schrift Der vollkommene Kapellmeister, de 1739 in Hamborg rutkeem, hett Johann Mattheson knapp 1 1/4 Takte (Takt 3–4) ut den veerten Satz – de Slussfuge – vun Händels Klaveersuite Nr. 2 F-dur (ut Suites de Pièces van 1720) afdruckt. Neben sien Notenzitat richtet Mattheson, de seker en noch deeperen Inblick in Händel sien Kompositschoonsprinzipien harr, folgend Fraag an sien Leserschap: „Wer sollte wol dencken, daß in diesen wenig Noten, als einem dicken kurtzen Golddrat, ein Faden verborgen wäre, der sich hundertmahl so lang ziehen läßt?“ Mit „Golddrat“ (Golddraht) meent Mattheson Händels Fugenthema (Subjekt) mit sien Gegenthema (Kontrasubjekt).

To de Kammermusik hebbt to Händels Tiet sowohl Vokal- as ok Instrumentalstücken tellt. Tallriek sünd sien weltlich Kantaten: 72 Kantaten för Solostimm un Basso continuo, de ut en Affolg vun Arien un Rezitativen bestaht, bi de he sück an Alessandro Scarlatti orienteert hett. Dorto kommen de „Cantaten con strumenti“, also mit sülvstännig Instrumentalstimmen. (Dorto gehört de lütt spaansch Kantate: „Cantata Spagnuola a voce sola e Chitarra“, vun Händel mit Noten in’ Ollen Stil uptekend). De meesten vun de weltlich Kantaten wurrd de Tiet in Rom toordnt, as Händel an de Accademia degli Arcadi mit Scarlatti, Corelli un Pasquini tosommen draapen is.

Van etwa 1729 stammen de Negen Düütsch Arien för Solostimm, Melodieinstrument un Basso continuo ut B. H. Brockes’ naturlyrischer Gedichtssammlung: Irdisches Vergnügen in Gott. Brockes, de mit „poetischer Verklärung“ för dat Utbreeden vun naturwetenschaplich Erkenntnisse sörgt hett, hett temelken Infloot harrt up Christoph Martin Wieland (1733–1813) un Johann Wolfgang Goethe (1749–1832). „Meine Seele hört im Sehen“, – so heet en vun de vun Händel vertont „Düütsch Arien“.

De Duetti e Terzetti för Singstimmen un Basso continuo sünd in Italien oder Hannober as ok tüschen 1741 un 1745 in London entstahn. Etlich Duette un Terzette hett Händel för sien Oratorien to veerstimmig Chören wieder makt.

Nahwelt

Händel-Gedächtnisfier in de Westminster Abbey, 1784

Breefmark vun de Düütsch Bundespost (1959) to’n 200. Doodsdag un to de Inweehung vun de Beethovenhall

All as he noch leven dee, harr Händel in England den Rang vun en Klassiker. 1738 weer hüm to Ehren in Vauxhall Gardens een dör Roubiliac makt levensgroot Denkmal erricht wurrn. An’ 15. Juli 1762 wurr dat ok vun Roubiliac gestalt Graffdenkmal för Händel in de Westminster Abbey enthüllt. Mainwarings 1760 rutbrocht Memoirs of the Life of the Late George Frederic Handel (vun Mattheson in’t Düütsch översett) gellen as eerst Musikerbiographie överhoopt. In’ Gegensatz to völ anner Komponisten ut sien Epoche, as etwa in Düütschland Johann Sebastian Bach oder Georg Philipp Telemann, keem Händel nah sien Dood in England nich in Vergeetenheit. Allerdings grünnd sück sien duersam Präsenz in dat engelsch Musikleven vörwiegend up sien Oratorien.

Neben regelmatig uttoogswies Upführungen vun sien Oratorien wurrn mehrere ut Händels Musik tosommenstellt Pasticci speelt. To de Fier vun Händels hunnertsten Gebortsdag wurr 1784 (man harr sück um en Johr verdaan, wiel in dat Gebortsjohr vun Händel in England noch de Juliaansch Klenner gull, nah de dat Johr eerst an’ 25. März anfung, während in Düütschland de Gregoriaansch Klenner gull) mit över 500 Musikern en dree Daag lang Gedächtnisfier in de Westminster Abbey un in’ Pantheon hollen, mit Upführungen vun den Messiah, Stücken ut den Oratorien un Orchestermusik. Wegen den Spood wurr de Messiah-Upführung noch tweemal wedderhaalt. Disse Gedächtsnisfier begrünn en Traditschoon, de bit 1791 fortführt wurrr.

De Messiah-Begeisterung keem ok bald nah Düütschland. 1772 wurdr de Messiah eerstmals vun Michael Arne in Hamborg dirigiert, dree Johr later denn vun Carl Philipp Emanuel Bach (1714–1788), den tweetöldsten Söhn vun J. S. Bach. Nahdem Friedrich Gottlieb Klopstock (1724–1803) in 1773 sien Vers-Epos Der Messias afslooten harr, keem nu 1775 sien düütsch Översetten vun Händels Messiah rut. Johann Adam Hiller (1728–1804) weer denn de eerste, de för Berlin 1786 dat Werk völlig nee intrumenteeren un ännern dee.

In Wien hett Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791) för de Konzerte vun den Baron Gottfried van Swieten, tüschen 1788 un 1790, de Instrumenteerung vun veer oratorisch Warken vun Händel, dorünner den Messiah bearbeit un ännert, um dat den Smack vun de Tiet antopassen. Wiederhenn hett Mozart 1791 in sien (nich fardig wurrn) Requiem Themen as ok kontrapunktische Verdichtungen ut Händels Funeral Anthem un Händels Oratorium Joseph and his Brethren wieder makt un verännnert.

As Haydn während sien London-Upenholt Oratorien vun Händel hörrn dee, weer he deep berührt: Hüm weer, „als sei er an den Beginn seiner Studien zurückversetzt worden und habe bis dahin nichts gewusst.“ (nah Giuseppe Carpani). He hett en Libretto mit nah Wien brocht, dat mögelkerwies för Händel verfaat wurrn weer, un komponeer dornah Die Schöpfung, en Oratorium, daz in sien Struktur un sien Chorfugen düütlich ünner den Infloot vun Händel steiht. Gliekermaaten leet sück ok Beethoven vun Händel inspireeren. Up See the conqu’ring hero comes schreev he Variatschonen för Cello un Klavier (1796). De Ouvertüre Die Weihe des Hauses mit hör groot Middelfuge is bewusst in Händel sien Stil hollen.

In de 1770er Johren keem de Messiah nu ok in de USA un wurr, de engelsch Traditschoon folgend, vörwiegend to Benefizzwecken upführt. In de eerst Hälft vun dat 19. Johrhunnert wurr dat mehr un mehr begäng, den Messiah in de Vörwiehnachtstiet uptoführen.

Af 1842 hett Vincent Novello in England en engen Utwahl an Oratorien in en prieswerten Klaveeruttoog togänglich makt. De bit dorhenn eenzig Gesamtutgaav vun Samuel Arnold weer unhandlich; nu aber kunnen de Noten (de genauso düer weern as loos Notenblööd) ok in de Chorvereenigungen in de Provinz utbreeden.

In en monumentalen Maatstaff wurrn in London (nah een Proov 1857) van 1859 bit 1926 in’ dreejohrigen Afstand in’ Crystal Palace Händelfestspelen hollen. Up ehr Hööchpunkt hebbt etwa 4000 Chorsingers un etwa 500 Orchestermusikers mitwarkt. In disse Form entwickel sück de Veranstaltung jüstetgrad ton en Demonstratschoon vun den engelsch Natschonalstolt. In Düütschland hett man to den hundertsten Doodsdag vun Händel in en groot Inszeneeren en Händel-Denkmal tegenöver sien Taufkirche erricht; an de Fierlichkeiten nehm ünner annern ok Franz Liszt deel.

Felix Mendelssohn Bartholdy (1809–1847) hett mit en denkwürdig Wedderupführen vun de Matthäuspassion 1829 dat Wark vun Johann Sebastian Bachs ut de Vergeetenheit ruthaalt. He sörg ok dorför, dat Händels Oratorien in Düütschland upführt wurrn. Eenig Oratorien vun Händel hett Mendelssohn eegenhännig för den praktischen Gebruulk inricht. Georg Gottfried Gervinus (1805–1871) hett de engelsch Texten vun sämtlich Oratorien vun Händel översett, de dordör eerst överhoopt to’n Standardrepertoire vun de düütsch Chorvereenigungen wurrn kunnen. Johannes Brahms (1833–1897) hett för de eerst düütsch Händel-Gesamtutgaav Klaveerstimmen (Generalbass-Utsetten) to de Duetti e Terzetti verfaat.

Siet 1914 övertruck de Antisemitismus in Düütschland dat Wark vun Händel, indem sienOratorien arisiert wurrn: Israel in Egypt wurr in Mongolensturm umnömmt un Judas Maccabaeus, tonächst in Der Feldherr umfirmeert, keem van 1933 bit 1945 blots noch ünner den Titel Wilhelm von Nassau To Upführung.

Up de anner Siet weer dat aber Düütschland vörbehollen, Händel sein Opern, de man intüschen kumplett vergeeten harr, weer to’n Leven to bringen. Af 1920 broch de Kunsthistoriker Oskar Hagen mehrere dorvan in Chöttingen up de Bühne. Sien düütsch Faaten hebbt sück gau an de Theater in dat ganze Land verbreet.

Gegenwärtig wurrd Händels Tonschaffen in Düütschland neben Konzerten un Theaterupführungen bi dree Festspelen pleegt: de Internationalen Händel-Festspelen Chöttingen, (de ut Oskar Hagens Opernupführungen ut de 1920er Johren entstunnen), denn de 1952 in Händels Gebortsstadt vun de GMD Horst-Tanu Margraf initieerten Händel-Festspelen Halle un de Karlsruher Händel-Festspelen, de siet 1985 vun dat Badisch Staatstheater in eng Tosommenarbeit mit de Händel-Sellschap un de International Händel-Akademie veranstalt weern. Mit de Hommage to’n 250. Doodsdag hebbt Heike Hennig un hör Ensemble in’ Februar 2009 mit de Oorupführung vun de Danzoper Rituale Händels Relevanz för tietgenössisch Musiktheater in Leipzig realiseert.

Utgaaven

Händel stellt jeden Herutgever vör besünnere Schwierigkeiten. Sien Änderungen, Ergänzungen un Anpassungen an verännert Upführungsbedingungen führen dorto, dat dat för meest jeder Wark en ganzen Hoopen möglicher Varianten gifft. De Hallische Händel-Ztgaav hett sück to’n Ziel sett, all Faaten vun en Wark to rekonstrueeren. En Faaten ut letzt Hand gifft dat nich. So hebbt de Interpreten de Mögelkeit, tüschen verscheeden Faaten to wählen. För de Kammermusik is dat en Problem, dat mehrere Verapenlichungen nich vun Händel autoriseert weern un deelwies vun de Verlegger sülvst tosommenstellt un um unecht Warken ergänzt wurrn. De unecht Warken hett man aber intüschen rutfunnen un den Befund in modern Utgaven erklärt.

De eerste Versöök vun en Gesamtutgaav vun Händels Warken geev dat tüschen 1787 un 1797 dör Samuel Arnold in Londonwurr aber wegen afspringend oder storven Subskribenten vör de Tiet afbraken, so dat meest all Opern un en Grootdeel vun de vokalen Kammermusik fehlen. En vun de English Handel Society tüschen 1843 un 1858 bedreeven Utgaav up Basis vun Autographen is nah etwa twalv grööteren Chorwarken afbraken.

As Pionierleistung moot de Gesamtutgaav in 94 Bannen gellen, de Friedrich Chrysander – anfangs ünner dat Daak vun de vun hüm mitgrünnd Düütsch Händel-Sellschap in Leipzig – af 1858 herutgeev. Chrysander greep dorför up Händels Dirigierpartituren un deelwies up Autographen torüch. Dorto keemen söss Ergänzungsbannen mit Kompositschonen vun anner Komponisten, deren Materialien Händel bruukt hett. Blots en Band vun de Gesamtutgaav un twee Ergänzungsbannen wurrn 1902 vun Max Seiffert hinzugefügt, en anner (Nr. 49) keem nie rut.

1955 fung de Georg-Friedrich-Händel-Sellschap in Halle mit en Utgaav för den praktischen Gebruuk an, de de Chrysander-Utgaav ergänzen sull. Man stell bald fast, dat de den modernen musikwetenschaplichen Anspröök nich mehr noog weer, wiel Varianten un Begründungen vun de Editionsentscheedungen fehlen dee, so dat man 1958 beslooten hett, en nee Gesamtutgaav mit kritischem Bericht to maken. – die Hallische Händel-Ausgabe (HHA). De Arbeit sall bit 2023 afslootrn ween. In’ Rahmen vun disse HHA keem 1978 in dat Händel-Handbuch dat von Bernd Baselt erarbeitete Händel-Werke-Verzeichnis (HWV) herut.

Warklist

Opern

HWV	Titel	Oorupführung	Oort	Anmarken
1	Almira	8. Januar 1705	Oper an‘ Goosmarkt, Hamborg
2	Nero	25. Februar 1705	Oper an‘ Goosmarkt, Hamborg	Musik verloren
3	Florindo	1708	Oper an‘ Goosmarkt, Hamburg	Musik verloren
4	Daphne	1708	Oper am Gänsemarkt, Hamborg	Musik verloren
5	Rodrigo	1707	Florenz
6	Agrippina	Ende 1709/Anfang 1710	Teatro San Giovanni Grisostomo, Venedig
7a/b	Rinaldo	24. Februar 1711	Queen’s Theatre, London
8a/b/c	Il pastor fido	22. November 1712	Queen’s Theatre, London
9	Teseo	10. Januar 1713	Queen’s Theatre, London
10	Lucio Cornelio Silla	Juni 1713?	Cannons bei London
11	Amadigi	25. Mai 1715	King’s Theatre, London
12a/b	Radamisto	27. April 1720	King’s Theatre, London
13	Muzio Scevola	15. April 1721	King’s Theatre, London	blots de 3. Akt vun Händel
14	Floridante	9. Dezember 1721	King’s Theatre, London
15	Ottone	12. Januar 1723	King’s Theatre, London
16	Flavio, Re de’ Langobardi	14. Mai 1723	King’s Theatre, London
17	Giulio Cesare	20. Februar 1724	King’s Theatre, London
18	Tamerlano	31. Oktober 1724	King’s Theatre, London
19	Rodelinda	13. Februar 1725	King’s Theatre, London
20	Scipione	12. März 1726	King’s Theatre, London
21	Alessandro	5. Mai 1726	King’s Theatre, London
22	Admeto	31. Januar 1727	King’s Theatre, London
23	Riccardo Primo	11. November 1727	King’s Theatre, London
24	Siroe	17. Februar 1728	King’s Theatre, London
25	Tolomeo	30. April 1728	King’s Theatre, London
26	Lotario	2. Dezember 1729	King’s Theatre, London
27	Partenope	24. Februar 1730	King’s Theatre, London
28	Poro	2. Februar 1731	King’s Theatre, London
29	Ezio	15. Januar 1732	King’s Theatre, London
30	Sosarme	15. Februar 1732	King’s Theatre, London
31	Orlando	27. Januar 1733	King’s Theatre, London
32	Arianna	26. Januar 1734	King’s Theatre, London
A11	Oreste (Pasticcio)	18. Dezember 1734	Covent Garden Theatre, London
33	Ariodante	8. Januar 1735	Covent Garden Theatre, London
34	Alcina	16. April 1735	Covent Garden Theatre, London
35	Atalanta	12. Mai 1736	Covent Garden Theatre, London
36	Arminio	12. Januar 1737	Covent Garden Theatre, London
37	Giustino	16. Februar 1737	Covent Garden Theatre, London
38	Berenice	18. Mai 1737	Covent Garden Theatre, London
39	Faramondo	3. Januar 1738	King’s Theatre, London
40	Serse	15. April 1738	King’s Theatre, London
A 14	Giove in Argo (Pasticcio)	1. Mai 1739	King’s Theatre, London
41	Imeneo	22. November 1740	Theater in Lincoln’s Inn Fields, London
42	Deidamia	10. Januar 1741	Theater in Lincoln’s Inn Fields, London

Oratorien

HWV	Titel	Oorupführung	Oort
46a/b	Il trionfo del Tempo e del Disinganno/ Il trionfo del Tempo e della Verità	Juni 1707	Rom
47	La Resurrezione	8. April 1708	Rom
48	Brockes Passion	1719	Hamburg
50a/b	Esther	worhschienlich 1718	Residenz Cannons bi London
51	Deborah	21. Februar 1733	King’s Theatre, London
52	Athalia	10. Juli 1733	Sheldonian Theatre, Oxford
53	Saul	16. Januar 1739	King’s Theatre, London
54	Israel in Egypt	4. April 1739	King’s Theatre, London
55	L’Allegro, il Penseroso ed il Moderato	27. Februar 1740	Theater in Lincoln’s Inn Fields, London
56	Messiah	13. April 1742	New Music Hall, Dublin
57	Samson	18. Februar 1743	Covent Garden Theatre, London
58	Semele	10. Februar 1744	Covent Garden Theatre, London
59	Joseph and his Brethren	2. März 1744	Covent Garden Theatre, London
60	Hercules	5. Januar 1745	King’s Theatre, London
61	Belshazzar	27. März 1745	King’s Theatre, London
62	Occasional Oratorio	14. Februar 1746	Covent Garden Theatre, London
63	Judas Maccabaeus	1. April 1747	Covent Garden Theatre, London
64	Joshua	9. März 1748	Covent Garden Theatre, London
65	Alexander Balus	23. März 1748	Covent Garden Theatre, London
66	Susanna	10. Februar 1749	Covent Garden Theatre, London
67	Solomon	17. März 1749	Covent Garden Theatre, London
68	Theodora	16. März 1750	Covent Garden Theatre, London
69	The Choice of Hercules	1. März 1751	Covent Garden Theatre, London
70	Jephtha	26. Februar 1752	Covent Garden Theatre, London
71	The Triumph of Time and Truth	11. März 1757	Covent Garden Theatre, London

Oden un Masques (Auswahl)

HWV	Titel	Oorupführung	Oort
49a/b	Acis and Galatea	wohrschienlich 1718	Residenz Cannons bi London
74	Ode for the Birthday of Queen Anne	6. Februar 1713	Königshof in London
75	Alexander’s Feast	19. Februar 1736	King’s Theatre, London
76	Ode for St. Cecilia’s Day	22. November 1739	Theater in Lincoln’s Inn Fields, London

Te Deum-Vertonungen

HWV	Titel	Oorupführung	Oort
278	Utrechter Te Deum	7. Juli 1713	St. Paul’s Cathedral in London
280	Caroline Te Deum	vermutlich 26. September 1714	Königskapelle, St. James’s Palace in London
281	Chandos Te Deum	1717/1718	St. Lawrence’s Church, Canons
282	Te Deum in A-Dur	vermutlich 16. Januar 1726	Königskapelle, St. James’s Palace in London
283	Dettinger Te Deum	27. November 1743	Königskapelle, St. James’s Palace in London

Instrumentalmusik

• 6 Örgelkonzerte Nr. 1–6 op. 4 (HWV 289–294)
• 6 Örgelkonzerte Nr. 7–12 op. 7 (HWV 306–311)
• 4 Örgelkonzerte Nr. 13–16 (HWV 295, 296a, 304, 305a)
• 6 Concerti grossi op. 3 (HWV 312–317)
• 12 Concerti grossi op. 6 (HWV 319–330)
• 3 Concerti a due cori (HWV 332–334)
• Water Music (Wassermusik, HWV 348–350)
• Music for the Royal Fireworks (Feuerwerksmusik, HWV 351)
• Söss eenzeln överleefert Instrumentalwarken (HWV 336, 338, 404, 337, 318 Alexanderfest-Konzert un HWV 424)

Literatur

• John Mainwaring: Memoirs of the Life of the Late George Frederic Handel, London 1760/düütsch vun Johann Mattheson, Hamborg 1760.
  • George Frideric Handel, Hedwig Mueller von Asow, John Mainwaring: Biographie, Briefe und Schriften: Biographie, Briefe und Schriften, Verapenlicht vun Georg Olms Verlag, 1977, ISBN 978-3-487-06331-7 (ok bi Google Books).
• John Mainwaring: "Leben und Musik des Georg Friedrich Händel". Vörwoort un Översetten Johann Mattheson. Revideert Neeutgaav. Heupferd Musik Verlag, Dreieich 2010. ISBN 978-3-923445-08-0.
• Friedrich Chrysander: G. Fr. Händel, Leipzig 1885–67, Neeuplaag 1966.
• Vörlaag:ADB
• Romain Rolland: Haendel, bi F. Alcan, Paris 1910.
• Johanna Rudolph: Händelrenaissance – Eine Studie, 2 Bannen, Aufbau-Verlag Berlin, 1960.
• Alfred Mann: Georg Friedrich Händel – Composition lessons/Aufzeichnungen zur Kompositionslehre, Hallische Händel-Ausgabe, Supplement Band 1, Bärenreiter-Verlag, Kassel 1878.
• Konrad Sasse: Händel-Bibliographie, Dt. Verl. für Musik, Leipzig 1963.
• Walther Siegmund-Schultze: Georg Friedrich Händel, Dt. Verl. für Musik, Leipzig 1980.
• Walter Eisen (Hrsg.): Händel-Handbuch, Bärenreiter-Verlag, Kassel,
  • 1. – Lebens- und Schaffensdaten, 1983, ISBN 3-7618-0610-8.
  • 2. – Thematisch-systematisches Verzeichnis. Oratorische Werke, vokale Kammermusik, Kirchenmusik, 1984, ISBN 3-7618-0715-5.
  • 3. – Thematisch-systematisches Verzeichnis. Instrumentalmusik, Pasticci und Fragmente, 1986, ISBN 3-7618-0716-3.
  • 4. – Dokumente zu Leben und Schaffen, 1985, ISBN 3-7618-0717-1.
• Christopher Hogwood: Georg Friedrich Händel. Eine Biographie, Insel Verlag, Frankfort/M. 2000, ISBN 3-458-34355-5.
• Hans Joachim Marx: Händels Oratorien, Oden und Serenaden, Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 1998, ISBN 3-525-27815-2.
• Paul H. Lang: George Frideric Handel, Dover Publications, Mineola, N. Y. 1996, ISBN 0-486-29227-4.
• Dean Winton, John Merrill Knapp: Handel’s Operas, 1704–1726, Clarendon, Oxford 1987, ISBN 0-19-315219-3.
• Dean Winton: Handel’s dramatic oratorios and masques. Clarendon, Oxford 1990, ISBN 0-19-816184-0.
• Werner Pieck: Leben Händels. Biographie, EVA, Hamborg 2001, ISBN 978-3-434-50455-9.
• Michael Heinemann: Georg Friedrich Händel. Reinbek 2004, ISBN 3-499-50648-3.
• Stefan Zweig: Georg Friedrich Händels Auferstehung. In: Sternstunden der Menschheit. Vierzehn historische Miniaturen. Fischer Taschenbuch Verlag, ISBN 3-596-20595-6.
• Karl-Heinz Ott: Tumult und Grazie. Über Georg Friedrich Händel, Hoffmann und Campe, 2008, ISBN 978-3-455-50091-2.
• Hans Joachim Marx: Das Händel-Handbuch in 6 Bänden, Laaber-Verlag, Laaber, 2008, ISBN 978-3-89007-684-3.
  • Band 1: Händel und seine Zeitgenossen, ISBN 978-3-89007-685-0.
  • Band 2: Händels Oper, ISBN 978-3-89007-686-7.
  • Band 3: Händels Oratorien, Oden und Serenaten, ISBN 978-3-89007-687-4.
  • Band 4: Händels Kirchenmusik und vokale Kammermusik, ISBN 978-3-89007-688-1.
  • Band 5: Händels Instrumentalmusik, ISBN 978-3-89007-689-8.
  • Band 6: Das Händel-Lexikon, ISBN 978-3-89007-552-5.
• Dorothea Schröder: Georg Friedrich Händel, C.H.Beck Wissen, München 2008, ISBN 978-3-406-56253-2.
• Franzpeter Messmer: Georg Friedrich Händel, Artemis & Winkler/Patmos, Düsseldorf 2008, ISBN 978-3-491-35022-9.
• Corinna Hesse: Händel - Leben in der Musik. Das Händel-Hörbuch, Eine klingende Biografie mit Musik, Silberfuchs Verlag 2009, ISBN 978-3-940665-08-9.
• Peter Overbeck: Georg Friedrich Händel, Suhrkamp-Verlag, Frankfurt/M. 2009 (BasisBiographien 37), ISBN 978-3-518-18237-6.
• Vörlaag:NDB
• Michael Wersin: Händel & Co. Die Musik der Barockzeit, Reclam, Stuttgart, 2009, ISBN 978-3-15-020181-7.
• Otto Brusatti: Mein Messias, Edition Splitter Wien, 2009, ISBN 978-3-901190-47-6
• Jonathan Keates: Handel : the man and his music, London : Bodley Head, 2008, ISBN 978-0-224-08202-0

Weblenken

Georg Friedrich Händel. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Literatur vun un över Georg Friedrich Händel in de Katalog vun de Deutsche Nationalbibliothek
• Händel in de Katalog vun dat Düütsch Musikarchiv
• Händel in dat Biographisch-Bibliographisch Karkenlexikon
• Informatschonen to Händel in dat BAM-Portal
• Vullstännig Digitalsat vun de Händel-Gesamtutgaav vun Friedrich Chrysander
• Digitaler Vulltext vun Friedrich Chrysanders Händel-Biographie
• Gemeenfree Notenutgaaven vun Georg Friedrich Händel in dat International Music Score Library Project
• Gemeenfree Noten vun Georg Friedrich Händel in de Choral Public Domain Library (ChoralWiki) (engelsch)
• Noten-Sammlung vun Händel sein Warken
• Vullständig Händel-Warken-Verteken (HWV) (engelsch)
• Tabellarisch Utwertungen (Levensloop, Warken etc.) to G. F. Händel
• Gebortshuus vun Händel un hüüdig Museum „Händelhaus“: groot Musikinstrumentenutstellung, Konzerte, musikwetenschaplich Forschung un Instrumenten-Restauration as ok Seet vun de Direktion vun de Händel-Festspiele und -Gesellschaft Halle
• Personennaamdatei