Vader des vaderlands is een eretitel voor een gerespecteerd (politiek) leider die van grote invloed is geweest op de vorming van een natie. Vaak wordt zijn afbeelding op bankbiljetten, postzegels en andere nationale herkenningstekens aangebracht. Veel dictators en autoritaire heersers laten zich de titel graag verlenen.
Zie Pater Patriae voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
De titel Pater Patriae (Latijn voor "vader des vaderlands") werd sinds de Romeinse Republiek aan vooraanstaande en met milde hand regerende vorsten en bestuurders gegeven. Het was een van de titels die de Senaat aan Augustus schonk.
In Nederland wordt de term vader des vaderlands algemeen gebruikt voor Prins Willem I van Oranje-Nassau (Willem de Zwijger). Hij was de leider van de opstand tegen de Spaanse koning Filips II die leidde tot een onafhankelijk Nederland.
De dichter Joost van den Vondel gebruikte in zijn gedicht Het stockske van Joan van Oldenbarnevelt (1657) de eretitel voor raadspensionarisJohan van Oldenbarnevelt (1547-1619), de staatsman die onder meer het verbond smeedde met Engeland en Frankrijk waardoor de jonge Republiek erkend werd en niet alleen stond in de strijd tegen Spanje. Wellicht was Vondels eerbetoon een sneer in de richting van stadhouder Maurits, Willem van Oranjes zoon die medeverantwoordelijk was voor de dood van Van Oldenbarnevelt.
In België is er niemand die deze erenaam draagt. De eerste koning, Leopold I, was daarvoor onvoldoende bij de stichting van de Belgische natie betrokken.
Zie Pater Patriae voor het hoofdartikel over dit onderwerp.