1 Kozacka Dywizja Kawalerii
| |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
23 kwietnia 1943[1] |
| Rozformowanie |
28 maja 1945[2] |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
gen. Helmuth von Pannwitz |
| Ostatni |
płk Alexander von Bosse |
| Działania zbrojne | |
| II wojna światowa front wschodni | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
1 Kozacka Dywizja Kawalerii (niem. 1. Kosaken-Kavallerie-Division, ros. 1-я Казачья кавалерийская дивизия) – kolaboracyjny związek taktyczny kawalerii złożony z Kozaków i Niemców podczas II wojny światowej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze ochotnicze oddziały kawalerii kozackiej powstawały już od jesieni 1941 i składały się głównie z dezerterów i jeńców wojennych z Armii Czerwonej pochodzenia kozackiego, którzy zadeklarowali chęć walki po stronie III Rzeszy. Niemieckie dowództwo przyzwalało na to, gdyż oddziały te wykorzystywano do zadań wartowniczych i ochronnych, a także do akcji antypartyzanckich, przez co w dużym stopniu odciążały od tych zadań wojska niemieckie. Pierwsze próby sformowania kozackiej dywizji kawalerii pojawiły się w sierpniu 1942. Jednakże dopiero jesienią tego roku udało się majorowi Clausowi von Staufenbergowi, sprawującemu funkcję szefa II Wydziału Organizacyjnego Sztabu Generalnego armii niemieckiej, uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu na zorganizowanie z kozackich ochotników dużej jednostki wojskowej[4][5].
Formowanie dywizji
[edytuj | edytuj kod]Formowanie oddziałów kozackich u boku III Rzeszy a więc i 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii ułatwiła publikacja: Das Kosakentum Instytutu SS w Wansee, wyłączająca Kozaków z grupy narodów słowiańskich. Przedstawicieli tych narodów naziści uznawali za podludzi[6]. Na dowódcę 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii 8 listopada 1942 został mianowany płk Helmuth von Pannwitz. Odpowiednio postępując i znając oprócz niemieckiego jedynie język polski, potrafił zjednywać sobie sympatię Kozaków[5][7]. Jeszcze w 1942 założył on w Chersoniu obóz dla Kozaków i ich rodzin. Formowanie jednostki, z powodu klęski stalingradzkiej, rozpoczęło się dopiero od 21 kwietnia 1943 w Mławie, w obozie szkoleniowym z koszarami i z poligonem. Przybyło tam z Chersonia od 10 tys. do 15 tys. ochotników kozackich. Dołączyli do nich Kozacy skierowani z obozów jenieckich i obozów pracy na wschodzie. Ich rodziny zostały zakwaterowane w obozie w sąsiednim Mchowie[4][5].
Wiosną 1943 do Mławy przybyło kilka mniejszych oddziałów kozackich, a także pułk kawalerii kozackiej "Jungschulz" i pułk kawalerii kozackiej "Platow" oraz 600 Doński Kozacki Dywizjon Kawalerii i 1 Atamański Pułk Kozacki, mające za sobą ciężkie walki na froncie wschodnim. Trzon dywizji tworzył 600 Dywizjon Kawalerii dowodzony przez płk Iwana Kononowa[1]. Pozostałe jednostki zostały rozformowane, a ich żołnierze przydzieleni do poszczególnych pułków formowanej dywizji. Większość jej składu osobowego stanowili Kozacy dońscy, kubańscy, terscy, syberyjscy, zabajkalscy i ussuryjscy; 40% z nich było ochotnikami z obozów jenieckich. Formowanie jednostki zostało zakończone 1 lipca 1943 a na jej dowódcę zatwierdzono awansowanego do stopnia generała dywizji von Pannwitza. Liczyła ona ok. 14 tys. Kozaków i ok. 4 tys. Niemców. Była podzielona na dwie brygady, I Dońską i II Kaukaską oraz siedem batalionów pomocniczych i wsparcia. Wśród nich tylko 5 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich był dowodzony przez oficera pochodzenia kozackiego płk Iwana Kononowa, pozostałe pułki miały dowódców niemieckich. Każdy pułk liczył 2000 ludzi, w tym 150 żołnierzy niemieckich. Uzbrojony był w 5 dział przeciwpancernych (50 mm), 14 moździerzy 81 mm i 54 moździerzy 50 mm, 8 ciężkich i 60 lekkich karabinów maszynowych MG-42, niemieckie karabiny i pistolety maszynowe[4][8].
W Mochowie, niedaleko poligonu Milau, utworzono pułk rezerwy szkoleniowej Kozaków pod dowództwem pułkownika von Bosse. Pułk nie miał stałego składu i liczył w różnym czasie od 10 do 15 tysięcy Kozaków, którzy stale przybywali z frontu wschodniego i terenów okupowanych i po odpowiednim przeszkoleniu byli rozdzielani pomiędzy pułki dywizji. Przy pułku rezerwy szkoleniowej funkcjonowała szkoła podoficerska, kształcąca kadrę jednostek bojowych. Organizowano tu także Szkołę Młodych Kozaków – rodzaj korpusu kadetów, w którym przeszkolono kilkuset nastolatków, którzy stracili rodziców[4].
We wrześniu 1943 rozkazem szefa Sztabu Generalnego gen. Kurta Zeitzlera dywizja została skierowana do okupowanej Jugosławii w celu walki z oddziałami partyzanckimi Josipa Broz Tity, wspieranymi przez Brytyjczyków i Amerykanów[9]. Wywołało to niezadowolenie Kozaków, którzy chcieli walczyć o swoje sprawy na własnej ziemi. Ponieważ wyjazd stał się sprawą drażliwą płk von Pannwitz w przemówieniu do Kozaków, wyjaśnił im, że konieczny jest ich udział w powstrzymaniu rodzącego się bolszewizmu w Jugosławii. A mowę zakończył słowami: Idziemy w bój, by zniszczyć komunizm i wywalczyć wolność dla Kozaków[9]. Aby mieć pewność spacyfikowania wojowniczych nastrojów sprowadził z Berlina sędziwego carskiego generała Piotra Krasnowa, który w niemieckiej czapce i w carskim mundurze zachęcał Kozaków do walki z bolszewizmem także i w Jugosławii[5]. To przekonało słuchaczy i oddziały kozackie wyjechały do Jugosławii 17 września 1943 [9]. Natomiast z dywizji został wyłączony rezerwowy pułk kozacki ppłk. Stabienowa, który Niemcy przerzucili do okupowanej Francji do Plateau de Langres w departamencie Haute-Marne (zwalczał tam wraz z oddziałami niemieckimi SS i policji francuski ruch oporu).
Działania bojowe
[edytuj | edytuj kod]Do Jugosławii 1 Kozacka Dywizja Kawalerii przyjechała transportami kolejowymi przez Warszawę i Czechy. Rozładowała się w rejonie Osijek-Ruma i natychmiast skierowano ją do jej obszaru operacyjnego. Została tam podporządkowana niemieckiej 2 Armii Pancernej. Miała pełnić zadania ochronne i antypartyzanckie. Do pierwszej walki doszło 12 października 1943 w górach w rejonie miejscowości Fruška gora na zachód od Belgradu. Kozacy wspierani przez 15 czołgów i samochód pancerny zajęli wioskę Beocin, w której znajdował się sztab partyzancki. Stan dywizji na dzień 1 listopada 1943 liczył 18 555 ludzi, w tym 222 oficerów niemieckich, 14 315 kozaków i 191 oficerów kozackich. Dywizja była najbardziej „zrusyfikowaną” z regularnych formacji Wehrmachtu: dowódcami jednostek kawalerii bojowej - szwadronów i plutonów - byli Kozacy, a wszystkie polecenia wydawane były w języku rosyjskim. W kolejnych tygodniach dywizja ochraniała strategiczną dla Niemców linię kolejową Zagrzeb-Belgrad i dolinę rzeki Sawy[4].
Wespół z jednostkami niemieckimi brała udział w operacjach przeciwpartyzanckich, np. 1 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich walczył w rejonie Sisaku wraz z oddziałami 11 Ochotniczej Dywizji Grenadierów Pancernych SS "Nordland", zaś 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich w rejonie Gory i Gliny wraz z niemiecką 371 Dywizją piechoty. Działania Kozaków w krótkim czasie doprowadziły do zniszczenia oddziałów partyzanckich na zajmowanych terenach. Zadecydowała o tym przede wszystkim duża mobilność i umiejętność walki w trudnym terenie, z czym nie radziły sobie oddziały niemieckie[4].
W tym czasie na terenie Jugosławii Kozacy dopuszczali się grabieży, pijaństwa, niszczenia domów a nawet gwałtów. Miało to wynikać z z zarządzeniami dowództwa o samowystarczalności co prowadziło do rekwirowania chłopom koni, żywności, paszy, co często kończyło się masowymi rabunkami, oraz z przywileju grabieży jaki przysługiwał im od wieków[4][10].
Jednakże prawosławni Kozacy nie chcieli dłużej walczyć z prawosławnymi Serbami, więc skierowano ich do katolickiej Chorwacji, muzułmańskiej Bośni i nieprawosławnych rejonów Serbii. W maju 1944 II Kaukaska Brygada Kozacka brała udział w nieudanej operacji Rösselsprung. W tym samym czasie 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich został okrążony przez jugosłowiańskich partyzantów, tracąc wielu zabitych i rannych. Dopiero przybycie pozostałych oddziałów dywizji pozwoliło Kozakom przerwać okrążenie. Na przełomie maja i czerwca 1944 dywizję odwiedził b. carski generał Fiodor F. Abramow, przywożąc pismo z poparciem dla jej działań od gen. Aleksieja P. Archangielskiego, stojącego przed wojną na czele Rosyjskiego Związku Ogólnowojskowego. W grudniu 1944 w rejonie miejscowości Pitomać w dolinie rzeki Drawy doszło do pierwszego starcia dywizji z Armią Czerwoną, które skończyło się wycofaniem oddziałów sowieckiej 233 dywizji strzeleckiej za rzekę[4].
25 lutego 1945 1 Kozacka Dywizja Kawalerii wraz z 2 Kozacką Dywizją Kawalerii (sformowaną na bazie II Kaukaskiej Brygady Kawalerii) i kozacką brygadą piechoty (płastuńską) współtworzyły XV Kozacki Korpus Kawalerii SS. W marcu część dywizji uczestniczyła skutecznie w jednej z ostatnich ofensyw niemieckich na południowym brzegu Balatonu przeciwko wojskom bułgarskim[4]. W ostatnich tygodniach wojny dywizja wraz z pozostałymi jednostkami korpusu przedarła się do Austrii, w okolice Lienzu we Wschodnim Tyrolu, aby uniknąć kapitulacji przed oddziałami partyzanckimi Josipa Broz Tity. 12 maja 1945 Kozacy w liczbie 25 tys. skapitulowali w okolicach Klagenfurtu przed brytyjską 11 Dywizją Pancerną. Wiadomość o przekazaniu jeńców Armii Czerwonej doprowadziła do starć i bójek między Kozakami a brytyjskimi strażnikami[11]. Niemniej, Brytyjczycy nawet z użyciem siły przekazali w końcu maja 1945 w ręce Armii Czerwonej około 50 000 osób, wśród których byli jeńcy z 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii[12][13].Generał von Pannwitz, 28 maja 1945 również został przekazany przez Brytyjczyków władzom radzieckim[2].
Dowódcy dywizji
[edytuj | edytuj kod]Dowódcy:
- gen. Helmuth von Pannwitz (1943-1944)[14]
- płk Konstantin Wagner (1944-1945)
- płk Hans-Gert von Baath (1945)
- płk Körner (1945)
- płk Konstantin Wagner (1945)
- płk Alexander von Bosse (1945)[13]
szef sztabu:
- mjr Joachim von Schultz[15]
Skład organizacyjny
[edytuj | edytuj kod]w listopadzie 1943 roku[14]:
- 1 Kozacka Brygada Kawalerii (Dońska) – dowódca płk Hans von Wolff
- 1 Doński Pułk Kawalerii
- 2 Syberyjski Pułk Kawalerii
- 4 Kubański Pułk Kawalerii
- 1 Kozacki Batalion Artylerii Konnej
- 2 Kozacka Brygada Kawalerii (Kaukaska) – dowódca płk Alexander von Bosse[14]
- 3 Kubański Pułk Kawalerii
- 5 Doński Pułk Kawalerii
- 6 Terecki Pułk Kawalerii
- 2 Kozacki Batalion Artylerii Konnej
oraz: batalion zwiadowczy, batalion inżynieryjny, batalion łączności, batalion szkoleniowy i uzupełnień, batalion medyczny, kompania weterynaryjna[a].
Umundurowanie
[edytuj | edytuj kod]Żołnierze 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii nosili niemieckie mundury. Podstawą była bluza i spodnie w kolorze feldgrau. Spodnie typu bryczesy różniły się od niemieckich lampasami które biegły przez całą długość szwu i barwione były w tradycyjne kolory kozackie. Do bryczesów nosili czarne oficerki z ostrogami. Na głowach nosili tradycyjne kozackie czapki futrzane, tzw. kubanki i wyższe od nich papachy w kolorze czarnym, których denka były w różnych kolorach odpowiadających poszczególnym rodzajom wojsk kozackich. Hełmów nie używali nawet w trakcie walki. U pasa często mieli podpięte kozackie szable w czarnych skórzanych pochwach. Nosili też baszłyki i burki, czyli sztywne peleryny z czarnej wielbłądziej wełny spięte metalową klamrą pod szyją[16].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Każdy pułk 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii składał się z dwóch dywizjonów kawalerii (w 5 Pułku Kawalerii Kozaków dońskich jeden z dywizjonów był pieszy). Dywizjony dzieliły się na trzy szwadrony konne oraz szwadron karabinów maszynowych, moździerzy i przeciwpancerny. Pułk liczył ok. 2 tys. żołnierzy, w tym 150 ludzi niemieckiej kadry. Na uzbrojeniu miał 5 działek ppanc. 50 mm, 14 moździerzy 81 mm, 54 moździerze 50 mm, 68 karabinów maszynowych MG-42. Do pułków były dodane baterie artylerii 4 dział polowych 76,2 mm. Bataliony artylerii konnej składały się z trzech baterii po 4 działa 75 mm. Batalion rozpoznawczy dzielił się na trzy szwadrony złożone z Niemców, szwadron młodych Kozaków i szwadron kobiecy, batalion saperów – trzy szwadrony saperskie i jeden budowlano-saperski, batalion łączności – dwa szwadrony telefoniczne i jeden radiostacyjny. Kadra niemiecka znajdowała się we wszystkich sztabach oraz pododdziałach specjalistycznych i tyłowych. W każdym szwadronie było 12-14 niemieckich szeregowych i podoficerów na stanowiskach gospodarczych.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Newland 2010 ↓, s. 153.
- ↑ a b Newland 2010 ↓, s. 222.
- ↑ a b Mitcham 2010 ↓, s. 341.
- ↑ a b c d e f g h i 1-Я КАЗАЧЬЯ КАВАЛЕРИЙСКАЯ ДИВИЗИЯ e-reading.club. www.e-reading.org.ua. [dostęp 2024-12-30]. (ros.).
- ↑ a b c d Piekałkiewicz 1992 ↓, s. 267.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 140,141.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 138.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 159.
- ↑ a b c Newland 2010 ↓, s. 165.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 199.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 223.
- ↑ Machcewicz 2017 ↓, s. 84.
- ↑ a b Mitcham 2010 ↓, s. 342.
- ↑ a b c Newland 2010 ↓, s. 160.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 150,160.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 161.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Samuel Mitcham: Niemieckie siły zbrojne 1939-1945. Dywizje strzeleckie i lekkie. Warszawa: 2010. ISBN 978-8311-11655-9.
- Samuel Newland: Kozacy w Wehrmachcie 1941-1945. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-11-11882-9.
- Janusz Piekałkiewicz: Wojna kawalerii 1939-1945. Warszawa: 1992. ISBN 83-7250-074-6.
- Paweł Machcewicz: Rozliczanie totalitarnej przeszłości: zbrodnie, kolaboracja i symbole przeszłości. Warszawa: 2017. ISBN 978-83-65972-23-1.
- Jarosław W. Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005
- Werner H. Krause, Kozacy i Wehrmacht, Kraków 2006
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Historia i organizacja 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (cz.)
- Historia i organizacja 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (ang.)
- Skład organizacyjny 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (ang.)
