Burak (rumak)

Al-Burak, miniatura perska, ok. 1550

Burak, Al-Burak (arab. البُراق) – nazwa legendarnego uskrzydlonego wierzchowca, który zgodnie z tradycją muzułmańską służył prorokowi Muhammadowi. W okolicach 620 roku, czyli jeszcze przed hidżrą, miał odbyć na nim cudowną nocną podróż najpierw z Mekki do Jerozolimy (z arabskiego: isra), a następnie udać się do siódmego nieba (Al-Mi’radż). Do powyższych wydarzeń nawiązuje Koran w następujących surach: Al-Isra (werset 1 i 62; po polsku “Nocna Podróż”) i An-Nadżm (wersety od 1 do 18; po polsku “Gwiazda”).

Wygląd

Pierwsze wyobrażenie Al-Buraka zawarte w “Dżami’ at-tawarich”.

Stworzenie nie zostało do końca opisane w Koranie, niemniej nie przeszkodziło to miniaturzystom w późniejszych próbach odtworzenia wyglądu Al-Buraka. Początkowo postać wierzchowca była porównywana do osła, konia bądź też muła; tutaj można mówić o wpływie tradycji podróży na osiołkach, odbywanych przez Jezusa oraz Abrahama. Następnie wysunięto tezę, zgodnie z którą Al-Burak posiadał ludzką głowę. Perski uczony muzułmański Chwandamir opisuje stworzenie jako postać o ludzkim obliczu, uszach słonia, piersi muła, końskiej grzywie, szyi i ogonie wielbłąda, a także o krowich kopytach. Jego włosy mają połyskiwać jak zbroja; ma być uskrzydlony oraz niewyobrażalnie szybki. Ze względu na to, że stworzenie było określane jako piękne, nadawano mu twarz kobiecą lub o bardzo kobiecych rysach, chociaż de facto nie ma ono płci. Pierwszy obraz wierzchowca pochodzi z 1314 roku ze zbioru kronik Raszida ad-Dina “Dżami’ at–tawarich”.

Wyobrażenia dotyczące wyglądu Al-Buraka. Rys. E. Żygulska

Później ten opis nieco wymykał się spod kontroli teologów muzułmańskich i komentatorów. Artyści muzułmańscy, prawdopodobnie ze względów estetycznych, w późniejszych latach w ramach inspiracji częściej zasięgali popularnych wzorów legendarnych istot i hybryd (takich jak chimera czy pegaz) znanych z innych kultur pochodzących głównie ze starożytnej Anatolii, między innymi z kręgów hetyckich, urartyjskich oraz frygijskich. Ostatecznie, w obecnych czasach najpopularniejszym ludowym przedstawieniem Al-Buraka jest postać o głowie kobiecej, ze skrzydłami i pawim ogonem.

Etymologia nazwy

Imię – podobnie jak wygląd stworzenia – również interpretowano na rozmaite sposoby.  Najpopularniejsze tłumaczenie to “błyskawica” (arab. برق; barq), z uwagi na prędkość istoty; nieco rzadziej koreluje się imię Al-Buraka ze słowem oznaczającym “promienny” lub “świetlisty” (مشرق; mušriq), tym razem z racji jasnego umaszczenia. Natomiast w kręgach sufickich nazwę rozumiano jako “tchnienie”, czyli symbol mistycznego oddechu, ekstazy i wiary w umiejętność błyskawicznego przemieszczania się między światem ludzkim a boskim. Równolegle istnieje jeszcze hipoteza E. Blocheta, zgodnie z którą Al-Burak jest zarabizowaną wersją perskiego słowa barāg bądź bārag. Miałoby to oznaczać dosłownie “bestię”, albo bardziej precyzyjnie “wierzchową bestię”.

Podróż do siódmego nieba

Późniejsi komentatorzy oraz teolodzy muzułmańscy wyjaśniają, że to Anioł Gabriel miał przyprowadzić Al-Buraqa do Muhammada modlącego się w Al-Ka’abie. Miało to przypieczętować pozycję Muhammada jako ostatniego i najważniejszego z proroków, ponieważ Al-Burak miał już służyć przedtem innym prorokom, takim jak Abraham (według relacji Ibn Ishaka miał go zawieźć do Hagar i Izmaela). Ponadto, ta legenda stała się jedną z ulubionych inspiracji dla miniaturzystów i poetów.

Legendarny wierzchowiec towarzyszył Prorokowi najpierw w dramatycznej nocnej podróży zwanej isra’, a jego rolą było przeniesienie go z Al-Ka’aby do Jerozolimy, aby w następnej kolejności wznieść się razem z nim do siódmego nieba (ta część podróży jest nazywana miʿrāǧ). Taki obrót spraw przydał Jerozolimie rangę trzeciego miasta kultu muzułmańskiego tuż po Medynie i Mekce. Żydowska Ściana Płaczu w Jerozolimie jest uważana za miejsce, przy którym zatrzymał się Al-Burak.

Wzmianki w hadisach i tafsirach

• At-Tabari w swoim tafsirze do sury Al-Isra opisuje Al-Buraka jako zwykłego konia, co stanowi przeciwstawny pogląd do szerzej znanego obrazu wierzchowca jako niezwykłego stworzenia.
• Zgodnie z niektórymi hadisami, Al-Burak początkowo opierał się przed dosiadaniem swojego grzbietu. Dopiero po uprzejmych namowach Gabriela zgodził się nosić Proroka.
• Jedna z pierwszych literackich wzmianek o ludzkiej twarzy Al-Buraka pochodzi z XI wieku z hadisu Ibn ‘Abbasa, przekazanego przez Tha’labiego, która głosi, że Al-Burak “miał lico niczym człowiek”.

Al-Burak w sztuce współczesnej

Do dziś Al-Burak pozostaje obiektem uwagi współczesnych artystów. W tym przypadku pod uwagę bierze się głównie aspekty wykraczające poza legendarność stworzenia, takie jak jego bezpłciowość. Postać Al-Buraka wykorzystała w swojej twórczości Saba Tadż, amerykańska artystka pakistańskiego pochodzenia, inspirująca się głównie islamem oraz społecznością queer. W 2017 roku stworzyła instalację kinetyczną dotyczącą tej istoty, która bardzo ją zaciekawiła ze względu na to, w jaki sposób zaprzecza formie i różnorodnym konceptom występującym w rzeczywistości. Fascynuje ją również, w jaki sposób Al-Burak przetransformował swoją naturę i wygląd w kulturze na przestrzeni wieków.

Zobacz też

• Zwierzęta w islamie