Chinua Achebe

Chinua Achebe
	; Chinua Achebe w 2008
Imię i nazwisko	Albert Chinụalụmọgụ Achebe
Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1930 ; Ogidi
Data i miejsce śmierci	21 marca 2013 ; Boston
Narodowość	nigeryjska (Ibo)
	Ważne dzieła
	Afrykańska trylogia:; – Wszystko rozpada się; – Nie jest już łatwo; – Boża strzała; Czcigodny kacyk Nanga; Anthills of the Savannah;
	Nagrody
	Nigerian National Order of Merit Award (1979); St. Louis Literary Award (1999); The Man Booker International Prize (2007); The Dorothy and Lillian Gish Prize (2010)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Chinua Achebe, właśc. Albert Chinụalụmọgụ Achebe (ur. 16 listopada 1930 w Ogidi, Nigeria, zm. 21 marca 2013 w Bostonie, USA) – nigeryjski pisarz, poeta, krytyk i nauczyciel akademicki. W 2007 nagrodzony The Man Booker International Prize.

Młodość i rodzina

Chinua Achebe urodził się 16 listopada 1930 i został ochrzczony jako Albert Chinụalụmọgụ Achebe^[1]. Jego ojciec, Isaiah Okafo Achebe, ochrzczony w kościele św. Szymona, w pobliżu miasteczka Ogidi^[2] był nauczycielem i ewangelizatorem. Matka Chinua nazywała się Janet Anaenechi Iloegbunam. Dziadek od strony matki był kowalem z Awky^[3], liderem lokalnej społeczności i rolnikiem^[4]^[5]. Ojciec Chinua był bratankiem lidera Ogidi, Udoh Osinyi. Isaiah, osierocony za młodu, został chrześcijaninem, jednym z pierwszych w Ogidi^[6]. Janet miała do czynienia z chrześcijaństwem i tradycyjną lokalną kulturą, co miało duży wpływ na ich przyszłe dzieci: Franka Okwuofu, Johna Chukwuemeka Ifeanyichukwu, Zinobie Uzoma, Augustine Ndubisi, Grace Nwanneka i na samego Chinua^[2]. Jego rodzice zostali członkami nigeryjskiego protestanckiego Church Mission Society (CMS)^[7]. W związku z tym Isaiah przestał praktykować tradycyjne wierzenia Odinani, lecz nie porzucił związanych z nimi tradycji. Po tym, jak na świat przyszła najmłodsza córka, rodzina przeniosła się do Ogidi.

Mapa nigeryjskich grup językowych. Achebe pochodził z regionu Igbo.

Opowiadanie historii było filarem i niezbędnym elementem tradycji Igbo. Chinua słuchał ich zarówno od swojej matki, jak i siostry Zinobii. Chłopak czytał znajdujące się w domu almanachy i książki, m.in. prozatorską adaptację szekspirowskiego Snu nocy letniej i lokalną wersję Wędrówki Pielgrzyma Johna Bunyana^[8]. Achebe uczestniczył również w tradycyjnych wiejskich wydarzeniach, takich jak ceremonie maskarady, które opisywał później w swoich powieściach^[8].

Twórczość

Studiował na uniwersytecie w Ibadanie, działalność publicystyczną rozpoczął od radiostacji w Lagos^[9]. Pisał w języku angielskim, tematyką jego powieści była Afryka, a zwłaszcza problemy społeczne, polityczne i kulturowe, tuż po odzyskaniu niepodległości. Zwany był ojcem nowoczesnej literatury afrykańskiej. Był najczęściej tłumaczonym pisarzem afrykańskim (przekłady polskie poezji w Antologii poezji afrykańskiej, 1974; prozy wymienione niżej). Uhonorowany nagrodą literacką Man Booker International Prize 2007.

Dzieła

Things Fall Apart, 1958; wyd. pol. Świat się rozpada, tł. Małgorzata Żbikowska, 1989 ; Wszystko rozpada się, tł. Jolanta Kozak, 2009
No Longer at Ease, 1960; wyd. pol. Nie jest już łatwo, 2011
The Sacrificial Egg, and Other Stories 1962, opowiadania
Arrow of God, 1964; wyd. pol. Boża strzała 1966
A Man of the People, 1966; wyd. pol. Czcigodny kacyk Nanga 1968
Beware, Soul-Brother, 1971, poezja
Girls at War, and Other Stories, 1972, opowiadania
Morning Yet on Creation Day, 1975, non-fiction
Anthills of the Savannah, 1987
Hopes and Inpediments, 1988, non-fiction
Home and Exile, 2000, non-fiction

Wybrane nagrody

Nigerian National Order of Merit Award (1979)
St. Louis Literary Award (1999)
The Man Booker International Prize (2007)
The Dorothy and Lillian Gish Prize (2010)

Przypisy

↑ Chinua Achebe | WorldCat.org [online], www.worldcat.org [dostęp 2022-11-26] (ang.).
↑ ^a ^b Achebe, Chinua, Oxford African American Studies Center, DOI: 10.1093/acref/9780195301731.001.0001/acref-9780195301731-e-48141 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
↑ John CharlesJ.Ch. Hawley John CharlesJ.Ch., Emmanuel S.E.S. Nelson Emmanuel S.E.S., Encyclopedia of Postcolonial Studies, Greenwood Publishing Group, 2001, ISBN 978-0-313-31192-5 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
↑ Thomas JayT.J. Lynn Thomas JayT.J., Chinua Achebe and the politics of narration. Envisioning language, Cham 2017, ISBN 978-3-319-51331-7, OCLC 994221067 [dostęp 2022-11-26] .
↑ Chinua Achebe | Biography, Books, & Facts | Britannica [online], web.archive.org, 23 maja 2020 [dostęp 2022-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-23] .
↑ Thomas JayT.J. Lynn Thomas JayT.J., Chinua Achebe and the politics of narration. Envisioning language, Cham 2017, ISBN 978-3-319-51331-7, OCLC 994221067 [dostęp 2022-12-06] .
↑ Achebe, Chinua, Oxford African American Studies Center, DOI: 10.1093/acref/9780195301731.001.0001/acref-9780195301731-e-47717 [dostęp 2022-12-06] (ang.).
↑ ^a ^b Ezenwa-Ohaeto, Chinua Achebe. A biography, Bloomington: Indiana University Press, 1997, ISBN 0-253-33342-3, OCLC 36589272 [dostęp 2022-12-06] .
↑ Leksykon pisarzy świata XX wiek (autor hasła Wacław Sadkowski), Fundacja „Literatura Światowa” Warszawa 1993 s. 8 ISBN 83-900273-2-1.

Bibliografia

Alex DuvalA.D. Smith Alex DuvalA.D., Chinua Achebe: Novelist and dissident whose work reclaimed Africa’s history [online], independent.co.uk, 24 marca 2013 [dostęp 2013-03-25] (ang.).
JonathanJ. Kandell JonathanJ., Chinua Achebe, African Literary Titan, Dies at 82 [online], nytimes.com, 22 marca 2013 [dostęp 2013-03-22] (ang.).
StephanieS. McCrummen StephanieS., AdamA. Bernstein AdamA., Chinua Achebe, groundbreaking Nigerian novelist, dies at 82 [online], articles.washingtonpost.com, 22 marca 2013 [dostęp 2013-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-03] (ang.).
RobynR. Dixon RobynR., Chinua Achebe dies at 82; Nigerian writer [online], articles.latimes.com, 23 marca 2013 [dostęp 2013-10-09] (ang.).
LynL. Innes LynL., Chinua Achebe obituary [online], theguardian.com, 22 marca 2013 [dostęp 2013-10-09] (ang.).
Chinua Achebe [online], telegraph.co.uk, 22 marca 2013 [dostęp 2013-03-22] (ang.).

[1] Chinua Achebe | WorldCat.org [online], www.worldcat.org [dostęp 2022-11-26] (ang.).

[:0-2] Achebe, Chinua, Oxford African American Studies Center, DOI: 10.1093/acref/9780195301731.001.0001/acref-9780195301731-e-48141 [dostęp 2022-11-26] (ang.).

[3] John CharlesJ.Ch. Hawley John CharlesJ.Ch., Emmanuel S.E.S. Nelson Emmanuel S.E.S., Encyclopedia of Postcolonial Studies, Greenwood Publishing Group, 2001, ISBN 978-0-313-31192-5 [dostęp 2022-11-26] (ang.).

[4] Thomas JayT.J. Lynn Thomas JayT.J., Chinua Achebe and the politics of narration. Envisioning language, Cham 2017, ISBN 978-3-319-51331-7, OCLC 994221067 [dostęp 2022-11-26] .

[5] Chinua Achebe | Biography, Books, & Facts | Britannica [online], web.archive.org, 23 maja 2020 [dostęp 2022-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-23] .

[6] Thomas JayT.J. Lynn Thomas JayT.J., Chinua Achebe and the politics of narration. Envisioning language, Cham 2017, ISBN 978-3-319-51331-7, OCLC 994221067 [dostęp 2022-12-06] .

[7] Achebe, Chinua, Oxford African American Studies Center, DOI: 10.1093/acref/9780195301731.001.0001/acref-9780195301731-e-47717 [dostęp 2022-12-06] (ang.).

[Ezenwa-8] Ezenwa-Ohaeto, Chinua Achebe. A biography, Bloomington: Indiana University Press, 1997, ISBN 0-253-33342-3, OCLC 36589272 [dostęp 2022-12-06] .

[9] Leksykon pisarzy świata XX wiek (autor hasła Wacław Sadkowski), Fundacja „Literatura Światowa” Warszawa 1993 s. 8 ISBN 83-900273-2-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

2005-2015	2005: Kadare 2007: Achebe 2009: Munro 2011: Roth 2013: Davis 2015: Krasznahorkai
2016-2030	2016: Han 2017: Grossman 2018: Tokarczuk 2019: Al-Harthi 2020: Rijneveld 2021: Diop 2022: Shree 2023: Gospodinow 2024: Erpenbeck