Izrail Gelfand

Izrail Gelfand

Państwo działania	ZSRR
Data i miejsce urodzenia	2 września 1913 Okny
Data i miejsce śmierci	5 października 2009 New Brunswick
Specjalność: matematyka
Alma Mater	Moskiewski Uniwersytet Państwowy
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Wolfa

Izrail Moisjejewicz Gelfand (ros. Изра́иль Моисе́евич Гельфа́нд, jid. ישראל געלפֿאַנד, ur. 20 sierpnia^?/2 września 1913 w m. Okny k. Odessy, zm. 5 października 2009 w New Brunswick) – radziecki i amerykański matematyk.

Życiorys

Urodził się w rodzinie żydowskiego młynarza w niewielkiej miejscowości Okny (obecnie Ukraina). Ze względu na nieakceptowane w Rosji Sowieckiej pochodzenie społeczne został wydalony ze szkoły i nie zezwolono mu na podjęcie studiów. W wieku 16 lat wyjechał do Moskwy i podejmował różne prace, uczęszczając równocześnie na wykłady na Moskiewskim Uniwersytecie Państwowym. Gdy ukończył 19 lat, jego talent stał się tak oczywisty, że został przyjęty bezpośrednio na aspiranturę tegoż uniwersytetu, którą ukończył w 1935 r. doktoratem nt. funkcji abstrakcyjnych i operatorów liniowych, przygotowanym pod kierunkiem prof. Andrieja Kołmogorowa. Został zatrudniony jako pracownik naukowy, w tym od 1940 jako profesor. W 1953 objął kierownictwo Instytutu Matematyki Stosowanej Akademii Nauk ZSRR, 1967 został redaktorem naczelnym pisma „Analiza funkcjonalna i jej zastosowania”, 1968–1970 był prezesem, a 1971 honorowym członkiem Moskiewskiego Towarzystwa Matematycznego. Od 1964 był członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk w Bostonie, od 1966 Londyńskiego Towarzystwa Matematycznego, od 1970 członkiem zagranicznym Narodowej Akademii Nauk w Waszyngtonie, od 1974 Szwedzkiej Akademii Nauk, od 1989 Akademii Nauk Japonii. W 1973 został doktorem honoris causa Uniwersytetu Oksfordzkiego, 1976 Uniwersytetu Harvarda, 1977 Uniwersytetu w Princeton i Uniwersytetu w Uppsali, 1984 Université de Lyon, a 1985 Uniwersytetu w Pizie. Zajmował się analizą funkcjonalną, stworzył teorię algebr unormowanych (algebra Banacha), uzyskał fundamentalne wyniki w teorii reprezentacji grup topologicznych.

Od 1990 mieszkał w USA. Był autorem m.in. prac Obobszczonyje funkcyi i diejstwija nad nimi (wspólne z Gieorgijem Szyłowem) i trzytomowego Collected Papers (1987–1989).

Odznaczenia i nagrody

• Order Lenina (trzykrotnie – 1954, 1956 i 1973)
• Order Czerwonego Sztandaru Pracy (dwukrotnie – 1963 i 1983)
• Order Przyjaźni Narodów (1975)
• Order Znak Honoru (1953)
• Nagroda Leninowska (1961)
• Nagroda Stalinowska (dwukrotnie – 1951 i 1953)
• Nagroda Wolfa
• Nagroda Kioto (1989)

Bibliografia

• Wielka Encyklopedia PWN red. Jan Wojnowski, Warszawa 2002, t. 10, s. 29.
• Biography [online], Israel M. Gelfand - Official Website [dostęp 2020-07-21]  (ang.).
• Awards & Honors [online], Israel M. Gelfand - Official Website [dostęp 2020-07-21]  (ang.).
• Gielfand Izrail Moisiejewicz [online], math.ru [dostęp 2020-07-21]  (ros.).
• 5 oktiabria uszeł iz żyzni wydajuszczijsia matiematik Izrail Moisiejewicz Gielfand. «Epocha Gielfanda uszła, no ona prodołżytsia w suszczestwujuszczich pokolenijach» [online], polit.ru, 6 października 2009 [dostęp 2020-07-21]  (ros.).
• Izrail Moisiejewicz Gielfand 1913–2009 [online], math4school.ru [dostęp 2020-07-21]  (ros.).

Linki zewnętrzne

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Izrail Gelfand w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-27].