Kalman Segal

Kalman Segal

Data i miejsce urodzenia	29 grudnia 1917 Sanok
Data i miejsce śmierci	18 maja 1980 Jerozolima
Zawód, zajęcie	pisarz

Kalman Segal, hebr. קלמן סגל (ur. 29 grudnia 1917 w Sanoku, zm. 18 maja 1980 w Jerozolimie) – polsko-izraelski pisarz, poeta, dziennikarz radiowy. Pisał w języku polskim i jidysz.

Życiorys

Urodził się 29 grudnia 1917 w Sanoku. Jego rodzicami byli: Ita Manaster i Leib Segal (rolnik). Dom rodzinny Segalów znajdował się w Sanoku przy ówczesnej ulicy Królewskiej 25 (pierwotnie budynek figurował pod numerem konskrypcyjnym 893).

Kalman Segal ukończył siedem klas Publicznej Szkoły Powszechnej im. Władysława Jagiełły w Sanoku. W latach 1932–1935 uczęszczał do klasy o profilu humanistycznym w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Królowej Zofii w Sanoku. Był tam w jednym oddziale szkolnym z innym późniejszym pisarzem, Marianem Pankowskim. Będąc w VI klasie w roku szkolnym 1934/1935 z dniem 21 stycznia 1935 został skreślony z listy uczniów z powodu niepłacenia czesnego. W młodości w Sanoku związał się z ruchem komunistycznym.

Po wybuchu II wojny światowej wraz z rodzicami przedostał się przez San do ZSRR, gdzie cała rodzinę zesłano do łagru na Kołymie. O doświadczeniach tych lat traktowała napisana później książka „Uchodźcy”, która jednak nie miała szans ukazania się w PRL-u.

Po powrocie do Polski po wojnie i krótkim tu pobycie, wyjechał z matką (ojciec zmarł w łagrze) do obozu dla uchodźców żydowskich w Linzu. Na emigracji po raz pierwszy opublikował swoje utwory literackie w czasopismach wydawanych w Austrii, takich jak „Ojfgang” i „Unterwegns”.

W 1947 wrócił do Polski. Mieszkał krótko m.in. w Sosnowcu i Chorzowie, ale ostatecznie osiedlił się w Katowicach. Początkowo pracował jako nauczyciel, a od 1952 został członkiem zespołu redakcyjnego Polskiego Radia w Katowicach, gdzie pisał liczne słuchowiska radiowe i dokonywał adaptacji tekstów literackich. W tym czasie wydał debiutancki tomik wierszy w języku jidysz pt. "Lider" (1952) i został członkiem Związku Literatów Polskich. Debiut prozatorski Segala – książka "Opowiadania z zabitego miasteczka" z 1956 roku – zapoczątkował okres jego kilkunastoletniej kariery pisarskiej, która spotykała się z dobrym odbiorem zarówno krytyków, jak i czytelników. Równolegle do polskojęzycznych tomów prozy w kraju pojawiło się także kilka ich wersji napisanych w jidysz. Ponadto Segal był bardzo płodnym publicystą; jego felietony i recenzje (niektóre w ramach stałej rubryki autorskiej) regularnie zamieszczano w tytułach regionalnych (np. „Dziennik Zachodni”, „Nowiny Rzeszowskie”, „Trybuna Opolska”) i w periodykach ogólnopolskich („Perspektywy”, „Widnokrąg”, „Panorama”, „Przyjaciółka”), w tym także poświęconych życiu artystycznemu („Odra”, „Tygodnik Kulturalny”, „Życie Literackie”, „Kultura”). Drukowano go jednocześnie za granicą w wielu czasopismach żydowskich, były to m.in.: „Naje Welt” (Tel Awiw), „Jeruszalaimer Almanach” (Jerozolima), „Di naje prese” (Paryż), „Idisze Kultur” (Nowy Jork), „Ojfgang” (Linz), „Sowietisz hejmland” (Moskwa) i „YKUF” (Buenos Aires).

Przygnębiony kampanią antysemicką zainicjowaną przez Gomułkę w Marcu 1968, w listopadzie 1969 Kalman Segal wyemigrował na znak protestu i solidarności z Polski do Izraela. Spędził tam ostatnią dekadę swojego życia, pracując dla radia Kol Israel i pisząc recenzje do czasopism artystycznych. Wydał również kilka zbiorów wierszy i prozy w języku hebrajskim oraz jidysz.

Tematyka polskojęzycznych utworów Segala w dużej mierze wiąże się ze wspomnieniami z okresu dzieciństwa spędzonego w Sanoku: obejmują one wątki autobiograficzne i ukazują specyfikę życia na polsko-żydowsko-ukraińskim pograniczu kulturowym. Wspomnienia te opisane są zwłaszcza w tomach Kochankowie w Sodomie, Opowiadania z zabitego miasteczka, Nad dziwną rzeką Sambation, Dolina zielonej pszenicy, Kij i kadzidło, Przygoda w miasteczku i Miłość o zmierzchu. Inne tomy prozatorskie poruszają także tematykę współczesną, a ich różnorodność stylistyczna dowodzi wszechstronnego warsztatu pisarskiego Segala.

Upamiętnienie

Ławeczka z tabliczką upamiętniającą Kalmana Segala na Rynku w Sanoku

Dąb szypułkowy „Kalman” przy Gimnazjum nr 2 w Sanoku

Poeta Janusz Szuber napisał wiersz pt. Kalman Segal, wydany w tomikach poezji pt. Czerteż z 2006 oraz Pianie kogutów z 2008.

W Sanoku przed kamienicą przy Rynku 14 została ustanowiona ławeczka pamięci Kalmana Segala, odsłonięta w październiku 2007. 21 czerwca 2014 na fasadzie budynku Gimnazjum nr 2 im. Królowej Zofii w Sanoku została odsłonięta tablica upamiętniająca trzech absolwentów tego gimnazjum, którymi byli literaci trzech narodowości: Ukrainiec Bohdan Ihor Antonycz (1909-1937), Żyd Kalman Segal (1917-1980) i Polak Marian Pankowski (1919-2011). Tablica została umieszczona przy wejściu do budynku i odsłonięta 21 czerwca 2014 podczas Światowego Zjazdu Sanoczan. Inskrypcja głosi: Pamięci wybitnych literatów, wychowanków Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku w okresie międzywojennego dwudziestolecia reprezentujących trzy narodowości tworzące ówczesną społeczność naszego Miasta: Bohdana Ihora Antonycza 1909–1937, Kalmana Segala 1917–1980, Mariana Pankowskiego 1919–2011. Sanok, 21 czerwca 2014 – Światowy Zjazd Sanoczan. Ponadto przy szkole zasadzono trzy dęby szypułkowe honorujące tych pisarzy, w tym drzewo nazwane „Kalman”.

W czerwcu 2017 roku rozpoczęto cykl wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych upamiętniających setną rocznicę urodzin pisarza.

Twórczość

po polsku Opowiadania z zabitego miasteczka (1956) Ziemia jest dla wszystkich (1956) Ludzie z jamy (1957) Nad dziwną rzeką Sambation (1957) Rzeczy ludzkie (1958) Ulepiony z gliny (1959) Na wyspie (1961) Kij i kadzidło (1961) Miłość o zmierzchu (1962) Morderca musi umrzeć (1963) Dolina zielonej pszenicy (1964) Przygoda w miasteczku (1965) Kochankowie w Sodomie (1966) Śmierć archiwariusza (1967) Świat pełen racji (1967) Skojarzeni (1968) Dziewczyna z Sorrento (1968) Joanna i marynarz (1969)

w jidysz Lider (1952) Cu majn najer hejm (1953) Friling baj majn tir (1955) Szejd-weng (1962) A sztetl bajm Son (1965) Der tajwl in sztetl (1967) Alejnkejt (1977) Gezegenung (1979) Wu szmeterlingn szwebn (1981)

Literatura przedmiotu

• Kalman Segal: Nad dziwną rzeką Sambation. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1957.
• Tomasz Korzeniowski. Kalman Segal: bibliografia. Sanok, 1989.
• Magdalena Ruta: Pomiędzy dwoma światami. O Kalmanie Segalu. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2003. ISBN 83-7188-606-3. Brak numerów stron w książce
• Archiwariusz zabitego Miasteczka. Rzecz o Kalmanie Segalu. Tomasz Chomiszczak, Leszek Puchała, Janusz Szuber (red.). Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka, 2008. ISBN 978-83-60822-51-7. Brak numerów stron w książce
• Wspomnienie Kalmana Segala, W 70 rocznicę urodzin. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 36 (435) z 20-31 grudnia 1987. 

Linki zewnętrzne

• Anna Maria Szczepan-Wojnarska: Kalman Segal. [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. www.sztetl.org.pl. [dostęp 2019-02-03].
• Grażyna Kuźnik: Kalman Segal w Sosnowcu: Poeta wybrał miasto, gdzie kamienie obmyte są krwią. Dziennikzachodni.pl, 2013-03-22. [dostęp 2015-07-28].
• Strona upamiętniająca stulecie urodzin Kalmana Segala (wersja archiwalna). [dostęp 2017-10-16].