Kordylina
 Kordylina australijska | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
kordylina |
| Nazwa systematyczna | |
| Cordyline Commerson ex R. Brown Prodr. 280. 27 Mar 1810[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
C. cannifolia R. Brown[3] | |
Kordylina, maczużnia[4] (Cordyline) – rodzaj roślin wieloletnich należących do rodziny szparagowatych. Obejmuje co najmniej 20[5]–26 gatunków[6]. Rośliny te występują naturalnie głównie w Australazji, poza tym w południowej Azji (na zachodzie po Indie), na Maskarenach, wyspach Oceanii[7], jeden gatunek także w tropikach Ameryki Południowej[5][7]. Niektóre gatunki zostały jednak szeroko rozprzestrzenione poza pierwotny zasięg, zwłaszcza kordylina krzewiasta[5]. W naturze kordyliny rosną w lasach i na mokradłach[8]. Kordylina maurycjańska jest epifitem, co wśród szparagowatych jest rzadkością[4].
Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne. Na obszarach o klimacie łagodnym lub nawet chłodnym, ale morskim uprawiane są okazałe gatunki – kordylina australijska i niepodzielona[8]. Szeroko rozprzestrzeniona w tropikach została kordylina krzewiasta, popularna tam głównie jako roślina żywopłotowa[9]. Znanych jest bardzo wiele odmian ozdobnych tego gatunku[5], często spotykanych w uprawie jako rośliny doniczkowe[9]. Bulwiaste korzenie, młode pędy i owoce różnych gatunków były spożywane w Indonezji, Australii, na Nowej Zelandii[7] i innych wyspach Oceanii[5], z korzeni kordyliny krzewiastej wyrabiano także napój alkoholowy[9]. Liści kordylin używano do owijania potraw oraz wyrobu okryć (zwłaszcza na Nowej Gwinei)[5]. Z niektórych gatunków pozyskiwano mocne włókna z łyka[9] i liści[7]. Zasoby fruktanów w organach podziemnych, a w nasionach kwasu linolowego i oleinowego czynią uprawy kordyliny potencjalnie wartościowe także komercyjnie[7]. Kordylina krzewiasta dla lokalnych społeczności była też rośliną magiczną, używaną rytualnie i w ziołolecznictwie[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Drzewa osiągające zwykle do 10[7], rzadko do 20 m wysokości, o pniach sięgających 1,5 m średnicy, oraz krzewy, czasem też o zredukowanym pniu[8]. Pod ziemią z grubymi kłączami i mniej lub bardziej mięsistymi korzeniami[7].
- Liście
- Trwałe, skupione na szczytach pędów[7]. Blaszki mieczowate[8] do lancetowatych i szerokojajowatych[7], siedzące lub nibyogonkowe, z pochwiastą nasadą[7].
- Kwiaty
- Wyrastają na szczytach pędów lub w kątach liści na gronach i kłosach tworzących rozbudowane, wiechowate kwiatostany złożone. Kwiaty wyrastają na rozgałęzieniach kwiatostanu pojedynczo wsparte kilkoma przysadkami[7]. Działki okwiatu w liczbie 6[8] są wolne lub zrośnięte u nasady, barwy białe, różowej, fioletowej do ciemnopurpurowoszarej[7]. Są trwałe i w czasie owocowania mięśnieją[8]. Pręcików jest 6[8], z nagimi nitkami wyrastającymi z nasad listków okwiatu[7]. Zalążnia górna, trójkomorowa z grubą szyjką słupka[8], zwieńczona główkowatym lub trójdzielnym znamieniem[7].
- Owoce
- Jajowate torebki[7] lub mięsiste jagody, barwy białej, niebieskiej lub czerwonej[8], zawierające kilka[7] do wielu[8] kulistawych[7] lub wygiętych[8], czarnych i gładkich nasion[7][8].
- Rośliny podobne
- Bardzo wiele odmian ozdobnych kordylin było błędnie opisywanych jako draceny Dracaena[7]. Kordylina różni się dwoma lub większą liczbą zalążków w komorach zalążni[5]. Łatwiejszą do obserwacji cechą różniącą są białe, bulwiaste korzenie, które u draceny są żółte[10]. Kordyliny mogą być też mylone z jukką, która ma jednak bardziej sztywne liście[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Wykaz gatunków[6]
- Cordyline angustissima K.Schum.
- Cordyline australis (G.Forst.) Endl. – kordylina australijska[11], k. południowa[4]
- Cordyline banksii Hook.f.
- Cordyline cannifolia R.Br.
- Cordyline casanovae Linden ex André
- Cordyline congesta (Sweet) Steud.
- Cordyline forbesii Rendle
- Cordyline fruticosa (L.) A.Chev. – kordylina krzewiasta[9][4]
- Cordyline indivisa (G.Forst.) Endl. – kordylina niepodzielona[11]
- Cordyline lateralis Lauterb.
- Cordyline ledermannii K.Krause
- Cordyline manners-suttonia e F.Muell.
- Cordyline mauritiana (Lam.) J.F.Macbr. – kordylina maurycjańska[4]
- Cordyline minutiflora Ridl.
- Cordyline murchisoniae F.Muell.
- Cordyline neocaledonica (Baker) B.D.Jacks.
- Cordyline obtecta (Graham) Baker
- Cordyline petiolaris (Domin) Pedley
- Cordyline pumilio Hook.f.
- Cordyline racemosa Ridl.
- Cordyline rubra Otto & A.Dietr.
- Cordyline schlechteri Lauterb.
- Cordyline sellowiana Kunth
- Cordyline stricta (Sims) Endl. – kordylina sztywna[11]
- Cordyline × gibbingsiae Carse
- Cordyline × matthewsii Carse
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-08] (ang.).
- ↑ a b Cordyline. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-08].
- ↑ a b c d e Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 402. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 234, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Cordyline. [w:] The Plant List. Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2019-11-08].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. III. Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 239, 359, 363.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 467. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 364. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ Małgorzata Augustyn: Rośliny pokojowe. Poznań: Wydawnictwo Publicat, 2006, s. 81. ISBN 83-245-0950-X.
- ↑ a b c Ludmiła Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 93.