Richard Harris

Richard Harris
	; Richard Harris (1985)
Imię i nazwisko	Richard St. John Harris
Data i miejsce urodzenia	1 października 1930 ; Limerick
Data i miejsce śmierci	25 października 2002 ; Londyn
Zawód	aktor, pieśniarz, poeta, producent, reżyser, scenarzysta
Współmałżonek	Elizabeth Rees-Williams; (1957–1969; rozwód); Ann Turkel; (1974–1982; rozwód)
Lata aktywności	1958–2002
	Multimedia w Wikimedia Commons

Richard St. John Harris^[1] (ur. 1 października 1930 w Limerick, zm. 25 października 2002 w Londynie) – irlandzki aktor, pieśniarz, poeta, producent, reżyser i scenarzysta.

Laureat Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie komediowym lub musicalu za rolę Króla Artura w komediodramacie przygodowym Camelot (1967)^[2].

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się w Limerick w środkowo–zachodniej Irlandii (prowincji Munster) w rodzinie rzymskokatolickiej jako piąte z ośmiorga dzieci Mildred Josephine (z domu Harty) i Ivana Johna Harrisa^[3], handlarza mąką^[4]. Miał pięciu braci i dwie siostry^[5]^[6]. Siostrzenicą jego matki była aktorka Annabelle Wallis.

Uczył się w jezuickiej szkole Crescent College. Był utalentowanym graczem rugby Garryowen Football Club^[7]. Jego kariera sportowca została przerwana, gdy w wieku 19–nastu lat zachorował na gruźlicę^[8]. Pozostał fanem drużyny Munster Rugby i Young Munster aż do śmierci, uczestniczył w wielu meczach, podobnie jak Peter O’Toole czy Richard Burton. Rozpoczął naukę w prestiżowej London Academy of Music and Dramatic Art (LAMDA)^[9]^[10]. Po ukończeniu studiów, dołączył do Theatre Workshop Joan Littlewood^[11]. Zaczął grać role w produkcjach teatralnych West End, m.in. w sztuce Brendana Behana The Quare Fellow (1956).

Kariera

Po debiucie ekranowym w komedii Pełnia życia (Alive and Kicking, 1959) z Sybil Thorndike i Estelle Winwood, znalazł się potem w obsadzie dreszczowca Michaela Andersona Wrak „Mary Deare” (The Wreck of the Mary Deare, 1959)^[12] u boku Gary’ego Coopera i Charltona Hestona.

Przełomem w jego karierze stała się rola zgorzkniałego górnika Franka Machina, który pragnął stać się profesjonalnym rugbistą w sztandarowym filmie brytyjskiego nurtu Młodych Gniewnych Sportowe życie (This Sporting Life, 1963) w reżyserii Lindsaya Andersona; został nominowany do Oscara, nagrody BAFTA, zdobył też nagrodę dla najlepszego aktora w Cannes w 1963.

Kolejne kreacje to Kain w Biblii (The Bible, 1966) Johna Hustona, Król Artur w Camelocie (1967) Joshuy Logan czy król Ryszard Lwie Serce w Powrót Robin Hooda (Robin and Marian, 1976) Richarda Lestera. W westernie Człowiek zwany Koniem (A Man Called Horse, 1970)^[13] wcielił się w postać angielskiego arystokraty Johna Morgana, schwytanego przez Indian, który poznając z czasem ich kulturę i obyczaje staje się w końcu, pomimo pochodzenia, świadomym i pełnoprawnym członkiem ich społeczności.

W 1981 wystąpił na Broadwayu w roli Króla Artura w musicalu Camelot^[14]. W 1985 został przyjęty do Rycerzy Maltańskich i uhonorowany tytułem szlacheckim królestwa Danii. W 1991 otrzymał Laurence Olivier Award za rolę tytułową w sztuce Luigiego Pirandella Henryk IV'.

Wystąpił w ponad 72 produkcjach filmowych, w tym Czas patriotów (1992), Bez przebaczenia (1992), Biały labirynt (1997), Cyrulik syberyjski (1998), Gladiator (2000). W ekranizacjach dwóch pierwszych części przygód Harry’ego Pottera zagrał postać profesora Albusa Dumbledore’a.

Zmarł 25 października 2002 w Londynie na chłoniaka Hodgkina w wieku 72 lat^[15], dokładnie 10 dni po amerykańskiej premierze filmu Harry Potter i Komnata Tajemnic, a rolę Albusa Dumbledore’a w dalszych ekranizacjach przejął Michael Gambon.

Życie prywatne

Był dwukrotnie żonaty. 9 lutego 1957 zawarł związek małżeński z Elizabeth Rees, z którą miał trzech synów: Damiana (ur. 1958), Jareda (ur. 1961) i Jamiego (ur. 1963). Byli małżeństwem przez 12 lat, do roku 1969. 7 czerwca 1974 ożenił się z Ann Turkel, małżeństwem byli przez 8 lat, do roku 1982.

Nagrody i nominacje

Rok	Nagroda	Kategoria	Rezultat	Film
1963	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes	Najlepszy aktor	Wygrana	Frank Machin w Sportowe życie (This Sporting Life), reż. Lindsay Anderson
1964	Nagrody BAFTA	Najlepszy aktor	Nominacja
1964	Oscar	Najlepszy aktor	Nominacja
1968	Złoty Glob	Najlepszy aktor	Wygrana	Król Artur w Camelot (1967), reż. Joshua Logan
1971	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Złoty Niedźwiedź	Nominacja	Eitan w Bloomfield (1971), reż. Richard Harris, Uri Zohar
1972	Nagroda Emmy	Najlepszy śpiewający aktor	Nominacja	Philip Rhayadar w The Snow Goose (1971), reż. Patrick Garland
1972	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie	Najlepszy aktor	Wygrana	Oliver Cromwell w Cromwell (1970), reż. Ken Hughes
1982	Złota Malina	Najgorszy aktor	Nominacja	James Parker w Tarzan – człowiek małpa (Tarzan, the Ape Man, 1981), reż. John Derek
1983	CableACE Award	Najlepszy aktor w musicalu	Nominacja	Król Artur w Camelot (1982), reż. Marty Callner
1991	Złoty Glob	Najlepszy aktor	Nominacja	'Bull' McCabe w Pole (The Field, 1990), reż. Jim Sheridan
1991	Oscar	Najlepszy aktor	Nominacja
1995	CableACE Award	Najlepszy aktor w miniserialu	Nominacja	Abraham w Abraham (1994), reż. Joseph Sargent
2002	British Independent Film Award (BIFA)	Najlepszy aktor	Nominacja	Sandeman w My Kingdom (2001), reż. Don Boyd

Filmografia

Rok	Tytuł	Rola	Reżyser
1959	Człowiek o żelaznych pięściach (The Iron Harp, TV)	ślepy Irlandczyk
	Pełnia życia (Alive and Kicking)	kochanek	Cyril Frankel
	Podając rękę diabłu (Shake Hands with the Devil )	Terence O’Brien	Michael Anderson
	Wrak „Mary Deare” (The Wreck of the Mary Deare)	Higgens	Michael Anderson
1960	Bojownicy nocy (A Terrible Beauty)	Sean Reilly	Tay Garnett
1961	Działa Navarony (The Guns of Navarone)	Howard Barnsby	J. Lee Thompson
1961	The Long and the Short and the Tall	kapral Edward „Johnno” Johnstone	Leslie Norman
1962	Bunt na Bounty (Mutiny on the Bounty)	marynarz John Mills	Lewis Milestone, Carol Reed
1963	Sportowe życie (This Sporting Life)	Frank Machin	Lindsay Anderson
1964	Czerwona pustynia (Red Desert)	Corrado Zeller	Michelangelo Antonioni
1965	Bohaterowie Telemarku (The Heroes of Telemark)	Knut Straud	Anthony Mann
1965	Major Dundee	kpt. Benjamin Tyreen	Sam Peckinpah
1966	Biblia (The Bible)	Kain	John Huston
1966	Hawaje (Hawaii)	Rafer Hoxworth	George Roy Hill
1967	Wokół Caprice (Caprice)	Christopher White	Frank Tashlin
1967	Camelot	Król Artur	Joshua Logan
1970	Człowiek zwany Koniem (A Man Called Horse)	John Morgan	Elliot Silverstein
1970	Cromwell	Oliver Cromwell	Ken Hughes
1971	Człowiek w dziczy (Man in the Wilderness)	Zachary Bass	Richard Sarafian
1971	The Snow Goose (TV)	Philip Rhayader	Patrick Garland
1973	Tropiciele (The Deadly Trackers)	szeryf Sean Kilpatrick	Barry Shear
1974	„Britannic” w niebezpieczeństwie (Juggernaut)	porucznik komandor Anthony Fallon	Richard Lester
1974	Trup w 99.44% (99 and 44/100% Dead)	Harry Crown	John Frankenheimer
1976	Powrót człowieka zwanego Koniem (The Return of a Man Called Horse)	Lord John Morgan	Irvin Kershner
	Powrót Robin Hooda (Robin and Marian)	król Ryszard Lwie Serce	Richard Lester
	Skrzyżowanie Kassandra (The Cassandra Crossing)	dr Jonathan Chamberlain	George Pan Cosmatos
1977	Podróże Guliwera (Gulliver's Travels)	Guliwer	Peter R. Hunt
	Orka – wieloryb zabójca (Orca)	kapitan Nolan	Michael Anderson
	Złote rendez-vous (Golden Rendezvous)	John Carter	Ashley Lazarus
1978	Dzikie gęsi (The Wild Geese)	kpt. Rafer Janders	Andrew V. McLaglen
1979	Ravagers	Falk	Richard Compton
1979	Tylko dla sępów (Game for Vultures)	David Swansey	James Fargo
1980	The Last Word (The Number)	Danny Travis	Roy Boulting
1981	Tarzan – człowiek małpa (Tarzan, the Ape Man)	James Parker	John Derek
1981	Your Ticket Is No Longer Valid	Jason	George Kaczender
1982	Zwycięstwo człowieka zwanego Koniem (Triumphs of a Man Called Horse)	John Morgan	John Hough
1982	Camelot (TV)	Król Artur	Marty Callner
1984	Dzień Martina (Martin’s Day)	Martin Steckert	Alan Gibson
1984	Highpoint	Lewis Kinney	Peter Carter
1988	Maigret (TV)	komisarz Maigret	Paul Lynch
1988	Strike Commando 2	Vic Jenkins	Bruno Mattei
1990	Król wiatru (King of the Wind)	Jerzy II Hanowerski	Peter Duffell
	Opera za trzy grosze (Mack the Knife)	Pan Peachum	Menahem Golan
	Pole (The Field)	'Bull' McCabe	Jim Sheridan
1992	Czas patriotów (Patriot Games)	Paddy O’Neil	Phillip Noyce
1992	Bez przebaczenia (Unforgiven)	Angielski Bob	Clint Eastwood
1993	Zapasy z Ernestem Hemingwayem (Wrestling Ernest Hemingway)	Frank	Randa Haines
1994	Abraham (TV)	Abraham	Joseph Sargent
1994	Cicha zemsta (Silent Tongue)	Prescott Roe	Sam Shepard
1995	Płacz, ukochany kraju (Cry, the Beloved Country )	James Jarvis	Darrell Roodt
1995	Ostatni numer iluzjonisty (The Great Kandinsky, TV)	Ernest Kandinsky	Terry Winsor
1996	Trojan Eddie	John Power	Gillies Mackinnon
1997	Wściekłe serca (Savage Hearts)	sir Roger Foxley	Mark Ezra
	Biały labirynt (Smilla's Sense of Snow)	dr Andreas Tork	Bille August
	Dzwonnik z Notre Dame (The Hunchback, TV)	Klaudiusz Frollo	Péter Medák
	To jest morze (This Is the Sea)	starszy mężczyzna Jacobs	Mary McGuckian
1998	Upright Affair
1998	Cyrulik syberyjski (The Barber of Siberia)	Douglas McCraken	Nikita Michałkow
1999	Tropem Lwa (To Walk with Lions)	George Adamson	Carl Schultz
1999	Wielka niedźwiedzica (Grizzly Falls)	Harry Banks	Stewart Raffill
2000	Gladiator	Marek Aureliusz	Ridley Scott
2001	Perła (The Pearl)	dr Karl	Alfredo Zacharias Jr.
	Harry Potter i Kamień Filozoficzny (Harry Potter and the Philosopher's Stone)	profesor Albus Dumbledore	Chris Columbus
	Muhammad Ali w oczach świata (Muhammad Ali: Through the Eyes of the World, dokumentalny)	w roli samego siebie	Phil Grabsky
	My Kingdom	Sandeman	Don Boyd
2002	Hrabia Monte Christo (The Count of Monte Cristo)	Abbé Faria	Kevin Reynolds
	Harry Potter i Komnata Tajemnic (Harry Potter and the Chamber of Secrets)	profesor Albus Dumbledore	Chris Columbus
	Juliusz Cezar (Julius Caesar, TV)	Lucjusz Korneliusz Sulla	Uli Edel
	Biblia. Apokalipsa świętego Jana (San Giovanni – L'apocalisse, TV)	Jan Ewangelista	Raffaele Mertes
2003	Kaena: Zagłada światów (Kaena: La prophétie)	Opaz (głos)	Chris Delaporte, Pascal Pinon

Dyskografia

Albumy

Camelot (wyd. Motion Picture Soundtrack; 1967)
A Tramp Shining (1968)
The Yard Went On Forever (1968)
The Richard Harris Love Album (1970)
My Boy (1971)
Slides (1972)
His Greatest Performances (1973)
Jonathan Livingston Seagull (1973)
The Prophet (1974) (muz. Arif Mardin, Prorok Kahlila Gibrana)
I, in the Membership of My Days (1974)
Gulliver Travels (1977)
Camelot (1982)
Mack The Knife (soundtrack; 1989)
Little Tramp (1992)
The Apocalypse (2004) – historia Jana Apostoła na wyspie Patmos

Single

„Here in My Heart” (temat z This Sporting Life) (1963)
„How to Handle a Woman” (z filmu Camelot) (1968)
„MacArthur Park” (1968)
„Didn't We?” (1968)
„The Yard Went On Forever” (1968)
„The Hive” (1969)
„One of the Nicer Things” (1969)
„Fill the World With Love” (1969)
„Ballad of A Man Called Horse” (Człowiek zwany Koniem, 1970)
„Morning of the Mourning for Another Kennedy” (1970)
„Go to the Mirror” (1971)
„My Boy” (1971)
„Turning Back the Pages” (1972)
„Half of Every Dream” (1972)
„Trilogy (Love, Marriage, Children)” (1974)
„The Last Castle” (z Echoes of a Summer; 1976)
„Lilliput” (z Gulliver's Travels; (1977)

Składanki CD

Camelot (1988)
Mack the Knife (1989)
Tommy (1990)
Camelot (1993)
A Tramp Shining (1993)
The Prophet (1995)
The Webb Sessions 1968–1969 (1996)
MacArthur Park (1997)
Slides/My Boy (2 CD Set) (2005)
My Boy (2006)
Man of Words Man of Music The Anthology 1968–1974 (2008)

Przypisy

↑ Richard Harris - Sztárlexikon. Starity.hu. (węg.).
↑ Richard Harris Awards. AllMovie. (ang.).
↑ Genealogy: Richard St John Harris (1930–2002). Geni. (ang.).
↑ Harris, Richard St John Francis (1930–2002), actor. Oxford Dictionary of National Biography, 2004. ISBN 978-0-19-861412-8.
↑ Harris was one of the most outstanding film stars of his time. „Irish Independent”. (ang.).
↑ Richard Severo: Richard Harris, Versatile And Volatile Star, 72, Dies. „The New York Times”, 2002-10-26. (ang.).
↑ A hell-raiser and shining star. „Daily Mail”. (ang.).
↑ Richard Harris Biography. AllMovie. (ang.).
↑ Richard Harris (1930-2002). Find a Grave Memorial. (ang.).
↑ Richard Harris Actors and Actresses. FilmReference. (ang.).
↑ Richard Harris. FDb.cz. (cz.).
↑ Richard Harris. Rotten Tomatoes. (ang.).
↑ Richard Harris. ČSFD.cz. (cz.).
↑ Richard Harris. Internet Broadway Database. (ang.).
↑ Jeremy Lovell (2002-10-27): Richard Harris, Veteran British Actor. Los Angeles Times. [dostęp 2016-12-21]. (ang.).

Bibliografia

Jaga Kolawa. Los człowieka. Sportowe życie Richarda Harrisa. „Świat Filmu”, s. 86-87, 2002. Warszawa: Polska Federacja Dyskusyjnych Klubów Filmowych. ISSN 1644-6763.

Linki zewnętrzne

Richard Harris w bazie IMDb (ang.)
Richard Harris w bazie Filmweb
Richard Harris w bazie Notable Names Database (ang.)
Richard Harris w bazie Discogs.com (ang.)

[1] Richard Harris - Sztárlexikon. Starity.hu. (węg.).

[2] Richard Harris Awards. AllMovie. (ang.).

[3] Genealogy: Richard St John Harris (1930–2002). Geni. (ang.).

[4] Harris, Richard St John Francis (1930–2002), actor. Oxford Dictionary of National Biography, 2004. ISBN 978-0-19-861412-8.

[5] Harris was one of the most outstanding film stars of his time. „Irish Independent”. (ang.).

[6] Richard Severo: Richard Harris, Versatile And Volatile Star, 72, Dies. „The New York Times”, 2002-10-26. (ang.).

[7] A hell-raiser and shining star. „Daily Mail”. (ang.).

[8] Richard Harris Biography. AllMovie. (ang.).

[9] Richard Harris (1930-2002). Find a Grave Memorial. (ang.).

[fr-10] Richard Harris Actors and Actresses. FilmReference. (ang.).

[11] Richard Harris. FDb.cz. (cz.).

[12] Richard Harris. Rotten Tomatoes. (ang.).

[13] Richard Harris. ČSFD.cz. (cz.).

[14] Richard Harris. Internet Broadway Database. (ang.).

[15] Jeremy Lovell (2002-10-27): Richard Harris, Veteran British Actor. Los Angeles Times. [dostęp 2016-12-21]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

1950–1959	Fred Astaire (1950) Danny Kaye (1951) Donald O’Connor (1952) David Niven (1953) James Mason (1954) Tom Ewell (1955) Mario Moreno (1956) Frank Sinatra (1957) Danny Kaye (1958) Jack Lemmon (1959)
1960–1979	Jack Lemmon (1960) Glenn Ford (1961) Marcello Mastroianni (1962) Alberto Sordi (1963) Rex Harrison (1964) Lee Marvin (1965) Alan Arkin (1966) Richard Harris (1967) Ron Moody (1968) Peter O’Toole (1969) Albert Finney (1970) Chaim Topol (1971) Jack Lemmon (1972) George Segal (1973) Art Carney (1974) Walter Matthau (1975) Kris Kristofferson (1976) Richard Dreyfuss (1977) Warren Beatty (1978) Peter Sellers (1979)
1980–1999	Ray Sharkey (1980) Dudley Moore (1981) Dustin Hoffman (1982) Michael Caine (1983) Dudley Moore (1984) Jack Nicholson (1985) Paul Hogan (1986) Robin Williams (1987) Tom Hanks (1988) Morgan Freeman (1989) Gérard Depardieu (1990) Robin Williams (1991) Tim Robbins (1992) Robin Williams (1993) Hugh Grant (1994) John Travolta (1995) Tom Cruise (1996) Jack Nicholson (1997) Michael Caine (1998) Jim Carrey (1999)
2000–2019	George Clooney (2000) Gene Hackman (2001) Richard Gere (2002) Bill Murray (2003) Jamie Foxx (2004) Joaquin Phoenix (2005) Sacha Baron Cohen (2006) Johnny Depp (2007) Colin Farrell (2008) Robert Downey Jr. (2009) Paul Giamatti (2010) Jean Dujardin (2011) Hugh Jackman (2012) Leonardo DiCaprio (2013) Michael Keaton (2014) Matt Damon (2015) Ryan Gosling (2016) James Franco (2017) Christian Bale (2018) Taron Egerton (2019)
2020–2039	Sacha Baron Cohen (2020) Andrew Garfield (2021) Colin Farrell (2022) Paul Giamatti (2023)

1946–1959	Ray Milland (1946) Edward G. Robinson (1949) Michael Redgrave (1951) Marlon Brando (1952) Charles Vanel (1953) Boris Andriejew / Aleksiej Batałow / Boris Bitiukow / Nikołaj Gricenko / Pawieł Kadocznikow / Boris Kokowkin / Siergiej Kuriłow / Siergiej Łukjanow / Wadim Miedwiediew / Nikołaj Siergiejew / Spencer Tracy (1955) John Kitzmiller (1957) Paul Newman (1958) Bradford Dillman / Dean Stockwell / Orson Welles (1959)
1960–1979	Anthony Perkins (1961) Murray Melvin / Ralph Richardson/ Jason Robards / Dean Stockwell (1962) Richard Harris (1963) Antal Páger / Saro Urzì (1964) Terence Stamp (1965) Per Oscarsson (1966) Oded Kotler (1967) Jean-Louis Trintignant (1969) Marcello Mastroianni (1970) Riccardo Cucciolla (1971) Jean Yanne (1972) Giancarlo Giannini (1973) Jack Nicholson (1974) Vittorio Gassman (1975) José Luis Gómez (1976) Fernando Rey (1977) Jon Voight (1978) Jack Lemmon (1979)
1980–1999	Michel Piccoli (1980) Ugo Tognazzi (1981) Jack Lemmon (1982) Gian Maria Volonté (1983) Alfredo Landa / Francisco Rabal (1984) William Hurt (1985) Michel Blanc / Bob Hoskins (1986) Marcello Mastroianni (1987) Forest Whitaker (1988) James Spader (1989) Gérard Depardieu (1990) John Turturro (1991) Tim Robbins (1992) David Thewlis (1993) Ge You (1994) Jonathan Pryce (1995) Daniel Auteuil / Pascal Duquenne (1996) Sean Penn (1997) Peter Mullan (1998) Emmanuel Schotté (1999)
2000–2019	Tony Leung Chiu Wai (2000) Benoît Magimel (2001) Olivier Gourmet (2002) Muzaffer Özdemir / Mehmet Emin Toprak (2003) Yūya Yagira (2004) Tommy Lee Jones (2005) Jamel Debbouze / Samy Naceri / Roschdy Zem / Sami Bouajila / Bernard Blancan (2006) Konstantin Ławronienko (2007) Benicio del Toro (2008) Christoph Waltz (2009) Javier Bardem / Elio Germano (2010) Jean Dujardin (2011) Mads Mikkelsen (2012) Bruce Dern (2013) Timothy Spall (2014) Vincent Lindon (2015) Shahab Hosseini (2016) Joaquin Phoenix (2017) Marcello Fonte (2018) Antonio Banderas (2019)
2020–	Caleb Landry Jones (2021) Song Kang-ho (2022) Kōji Yakusho (2023) Jesse Plemons (2024)