Tony Zale

Tony Zale

Pseudonim	Człowiek ze stali (Man of Steel)
Data i miejsce urodzenia	29 maja 1913 Gary
Data i miejsce śmierci	20 marca 1997 Portage
Obywatelstwo	Stany Zjednoczone
Wzrost	171 cm
Styl walki	praworęczny
Kategoria wagowa	średnia
Bilans walk zawodowych
Liczba walk	87
Zwycięstwa	67
Przez nokauty	45
Porażki	18
Remisy	2

Anthony Florian Zaleski (Antoni Florian Załęski), bardziej znany jako Tony Zale (ur. 29 maja 1913 w Gary, zm. 20 marca 1997 w Portage) – amerykański zawodowy bokser polskiego pochodzenia, dwukrotny niekwestionowany mistrz świata w wadze średniej (1941−1947, 1948). Słynął z mocnego uderzenia, nieustępliwości i odporności na ciosy rywali, co zaskarbiło mu przydomek „Człowieka ze stali”. Jest uznawany za jednego z najlepszych pięściarzy w historii kategorii średniej.

Dzieciństwo

Urodził się w 1913 roku w Gary, w stanie Indiana. Został ochrzczony jako Anthony Florian Zaleski. Był szóstym dzieckiem Józefa i Katarzyny Załęskich, imigrantów z Mokrej Wsi koło Starego Sącza. Przybyli oni do Ameryki w 1911 roku na fali wielkiej galicyjskiej emigracji zarobkowej z przełomu XIX i XX wieku. Początkowo przebywali w Chicago, aby ostatecznie osiedlić się w Gary, mieście słynącym z przemysłu metalurgicznego. W jednej z tamtejszych stalowni znalazł bowiem zatrudnienie Józef.

Gdy Antoni miał niecałe 3 lata, jego ojciec zginął potrącony przez samochód. Trudna sytuacja bytowa rodziny (Załęscy mieli w sumie siedmioro potomstwa) zmusiła starsze rodzeństwo przyszłego boksera do pracy w stalowniach już we wczesnym wieku. On sam, po osiągnięciu kilkunastu lat, w chwilach wolnych od nauki również zaczął dorabiać w hucie.

Kariera bokserska

Początki

Dwaj starsi bracia Załęskiego w wolnym czasie amatorsko trenowali boks w lokalnym klubie działającym pod egidą Związku Narodowego Polskiego. Poszedł on w ich ślady i w wieku 15 lat stoczył swoją pierwszą walkę. Początkowo występował w wadze lekkiej, a później w półśredniej i średniej. Okazał się utalentowanym pięściarzem. W sumie stoczył 95 amatorskich walk, z których 87 wygrał, w tym ponad połowę przed czasem. Zdobył przy tym cztery razy mistrzostwo miasta (turnieje z serii Golden Gloves).

W 1934 roku, w wieku 21 lat, postanowił porzucić pracę w hucie i rozpocząć karierę zawodowego boksera wagi średniej (do 160 lb/72,6 kg). Przybrał pseudonim Tony Zale, pod którym występował później we wszystkich swoich walkach. Jego ówczesny menadżer okazał się jednak osobą nierzetelną. Eksploatował on nadmiernie młodego zawodnika, wystawiając go w samym tylko okresie od czerwca do grudnia 1934 roku w aż 21 pojedynkach. W konsekwencji Zale często walczył przemęczony i z niezaleczonymi kontuzjami. W końcu, gdy w następnym roku przegrał trzy walki z rzędu – dwie przed czasem i jedną zdecydowanie na punkty – zniechęcił się i zrezygnował z dalszych występów na ringu. Przez następne 2 lata znów zarabiał na życie przy wyrobie stali. Ciężkiej pracy fizycznej w tym okresie przypisywał potem nabranie muskulatury i wzmocnienie siły oraz wytrzymałości, której brakowało mu podczas wczesnego etapu kariery sportowej.

Rozwój

Do zawodowego boksu powrócił w 1937 roku. Przeprowadził się do Chicago i nawiązał współpracę z cenionym menadżerskim duetem w osobach Sama Piana (odpowiadał za finanse i sprawy organizacyjne) oraz Arta Wincha (trener), który doprowadził kilka lat wcześniej innego chicagowskiego boksera, Barneya Rossa do potrójnego mistrzostwa świata. Pod opieką Wincha Zale poprawił znacznie technikę, zaczął wygrywać z coraz poważniejszymi rywalami i sukcesywnie piąć się w rankingach. W 1939 roku, kiedy wygrał 7 walk z rzędu (w tym 6 przed czasem), był już notowany w pierwszej dziesiątce wagi średniej na świecie.

Przełom w karierze Zale’a nastąpił na początku 1940 roku, gdy Pianowi udało się zakontraktować towarzyską walkę z Alem Hostakiem, mistrzem świata w wersji National Boxing Association (od początku lat 30. istniał rozłam w kategorii średniej, swoje tytuły mistrzów świata przyznawała w niej również Komisja Sportowa Stanu Nowy Jork – NYSAC). Hostak, Czech z pochodzenia, legitymował się bilansem walk 51-2-8. Dysponował dużą szybkością oraz nokautującym uderzeniem z obu rąk; był zdecydowanym faworytem. Walka odbyła się 29 stycznia w Chicago. Jej początek stał pod znakiem ataków Hostaka, który w 1. i 5. rundzie doprowadził do ciężkich nokdaunów Polaka. Zale przetrzymał jednak napór rywala i od 6. rundy zaczął dominować, głównie dzięki świetnie bitym seriom ciosów w korpus. Ostatecznie wygrał przez jednogłośną decyzję. Wytrzymałość i nieprzeciętna odporność na ciosy jaką wykazał Zale, w połączeniu z jego robotniczym pochodzeniem, spowodowały, że właśnie po tej walce został ochrzczony przez prasę „Człowiekiem ze stali” (Man of Steel).

Mistrzostwo świata

Pojedynek z Hostakiem miał jedynie rangę towarzyskiego, więc Czech zachował mistrzostwo świata NBA. Zale miał jednak w przypadku swojego zwycięstwa zagwarantowane w kontrakcie prawo do drugiej walki, której stawką miał być tytuł. 19 lipca 1940 roku doszło więc w Seattle do rewanżu. Zale tym razem przeważał od samego początku. W połowie walki Hostak miał już tak zapuchnięte oczy, że ledwo mógł widzieć. Leżał na deskach w 9. i 12. rundzie. Wkrótce po jego trzecim nokdaunie w 13. rundzie sędzia przerwał pojedynek i ogłosił techniczny nokaut. Tym samym Zale został nowym mistrzem świata NBA w wadze średniej.

Zaledwie miesiąc później stoczył towarzyską walkę z Billym Soose’em (25-4-0). Mimo że Zale w pierwszych rundach miał przewagę, ostatecznie przegrał wyraźnie na punkty. Dziewięć miesięcy później Soose został mistrzem świata NYSAC. Zale stoczył natomiast w Chicago dwie walki w obronie swojego mistrzostwa NBA. Najpierw w lutym 1941 roku znokautował w 14. rundzie Steve’a Mamakosa (25-8-1), a potem w maju potrzebował niecałych 2 rund, aby uporać się po raz trzeci z Hostakiem. Tymczasem Soose przeszedł do kategorii półciężkiej, pozostawiając mistrzostwo NYSAC nieobsadzone. Stworzyło to szansę na unifikację mistrzostwa świata w wadze średniej. NBA i NYSAC porozumiały się co do pretendenta – został nim Georgie Abrams (43-4-2). Pięściarz ten w przeszłości trzykrotnie pokonał niedawnego pogromcę Zale’a, Billy’ego Soose’a. Walka została rozegrana 28 listopada 1941 roku w nowojorskiej hali Madison Square Garden, w obecności ponad 10 000 widzów. Abrams dobrze rozpoczął, powalając w 1. rundzie ciosem sierpowym Zale’a, który z trudem wstał dopiero na „9”. Począwszy od 3. rundy bokser z Gary zaczął jednak przejmować inicjatywę, obijając korpus coraz bardziej słabnącego przeciwnika. Abrams próbował jeszcze odwrócić losy walki w 8. rundzie, gdy kolejnym sierpowym w szczękę zachwiał Zale’em. Ten przełamał jednak kryzys i już do końca pojedynku kontrolował sytuację. Ostatecznie Zale wygrał przez jednogłośną decyzję, będąc zdaniem korespondenta The New York Times lepszym w 11 z 15 rund. Zunifikował mistrzostwo świata, stając się pierwszym od 10 lat niekwestionowanym czempionem wagi średniej.

Niecałe dwa tygodnie później Japończycy zaatakowali Pearl Harbor, w reakcji na co Stany Zjednoczone przystąpiły do II wojny światowej. Zale zdążył jeszcze stoczyć w lutym 1942 roku przegraną towarzyską walkę z byłym mistrzem świata wagi półciężkiej, Billym Connem (61-10-1), po czym zgłosił się na ochotnika do marynarki wojennej. Służył w niej do jesieni 1945 roku w roli instruktora zaprawy fizycznej. Na ring powrócił dopiero w styczniu 1946 roku, po niemal 4-letnim rozbracie z boksem. Mimo to wciąż uznawany był za mistrza świata, gdyż na czas wojny zostały „zamrożone” wszelkie tytułu, których posiadacze znajdowali się w czynnej służbie wojskowej.

Walki przeciwko Graziano

W czasie gdy Zale był w marynarce wojennej, pojawił mu się nowy konkurent do mistrzostwa. Był nim Rocky Graziano – młody nowojorczyk, potomek włoskich imigrantów. W 1942 roku został on powołany do wojska, jednak jego służba trwała krótko, bowiem uderzył oficera i dopuścił się dezercji. W konsekwencji odbył karę pozbawienia wolności i został wydalony z armii, dzięki czemu już w czerwcu 1943 roku mógł wznowić pięściarską karierę. W połowie 1946 roku miał na swoim koncie 54 zawodowe walki, w tym 43 wygrane (23 przed czasem). Był obdarzony mocnym ciosem z prawej ręki, dzięki któremu w samym tylko 1945 roku zanotował 6 zwycięstw z rzędu przez nokaut, w tym nad Alem „Bummym” Davisem, Haroldem Greenem oraz dwukrotnie Freddym Cochrane’em – ówczesnym mistrzem świata w wadze półśredniej. Jego pierwsza walka z tym ostatnim została uznana przez fachowy magazyn „The Ring” pojedynkiem roku. Pozycję głównego pretendenta do tytułu Graziano ugruntował na początku 1946 roku, gdy rozprawił się w niecałe dwie rundy z Martym Servo (przyszłym mistrzem kategorii półśredniej).

Menadżerowie Zale’a przystali na walkę z Graziano, jednak zanim do niej doszło, zorganizowali swojemu zawodnikowi w pierwszej połowie 1946 roku 6 walk towarzyskich. Miały one pomóc mu dojść do należytej formy po długiej przerwie od boksowania. Zale wygrał wszystkie przez nokaut.

Do walki o mistrzostwo świata doszło 27 września 1946 roku na nowojorskim Yankee Stadium, w obecności około 40 000 widzów. Mimo że to Zale bronił tytułu, bukmacherzy upatrywali faworyta w Graziano (3:1). Podyktowane było to tym, że Polak miał już 33 lata (co w ówczesnych realiach wagi średniej było wiekiem zaawansowanym) i potencjalnie najlepsze lata swojej kariery stracił służąc w marynarce wojennej. Ponadto dopiero co wyzdrowiał po przebytym zapaleniu płuc, z którego to powodu pojedynek został przełożony o dwa tygodnie. Z kolei Graziano był 9 lat młodszy i nieprzerwanie od trzech lat toczył walki na wysokim poziomie.

Początek pojedynku należał do obrońcy tytułu, który wykorzystał manierę rywala do opuszczania gardy, powalając go lewym sierpowym w szczękę. Graziano powstał jednak dość szybko i w końcówce rundy przypuścił gwałtowny kontratak, który spowodował, że Zale nie był w stanie o własnych siłach trafić do swojego narożnika. Dwie następne rundy stały już pod znakiem całkowitej dominacji pretendenta – w 2. Zale był liczony, jego twarz była porozbijana a prawy kciuk złamany. Mistrz nieco lepiej radził sobie w 4. starciu, gdy kilkakrotnie zapunktował silnymi ciosami w korpus, jednak w 5. był znów na krawędzi nokautu. Sędzia ringowy Ruby Goldstein był w tym momencie bardzo bliski podjęcia decyzji o zatrzymaniu walki. W 6. rundzie Graziano, nie dbając już zupełnie o obronę oraz chcąc w końcu znokautować przeciwnika, przyspieszył jeszcze tempo i zaczął bić ciężkie, obszerne ciosy. Odporność i doświadczenie Zale’a wzięły jednak wtedy górę. Przeczekał on napór i niespodziewanie wyprowadził kombinację prawy sierpowy w korpus – lewy sierpowy w głowę. Trafiony nią Graziano bezwładnie osunął się na deski. Mimo że z trudem zdołał dźwignąć się na nogi, został wyliczony przez sędziego, po raz pierwszy w swojej karierze przegrywając przed czasem. Zdaniem będącego na widowni Nata Fleischera, redaktora naczelnego The Ring, była to najbardziej dramatyczna walka bokserska od czasów pojedynku Dempseya z Firpo. Obaj pięściarze otrzymali w ramach wynagrodzenia po 78 890 dolarów, co stanowił ówcześnie rekordową kwotę dla wagi średniej. Zale powrócił do Gary, gdzie był witany przez 30-tysięczny tłum i otrzymał od władz symboliczne klucze do miasta.

16 lipca 1947 roku w hali Chicago Stadium doszło do oczekiwanego przez publikę rewanżu. Był on niemniej zacięty i brutalny niż pierwsza walka, ale toczony w znacznie gorszych warunkach – wewnątrz hali panował zaduch, temperatura sięgała prawie 50 °C. Tym razem to Zale miał przewagę w pierwszych rundach – w 3. Graziano był liczony, a w 5. miał już porozcinaną twarz i całkowicie zapuchnięte prawe oko. Mimo to z upływem czasu nowojorczyk coraz częściej przechodził do kontrataków. W 6. rundzie zadał Zale’owi kilkanaście silnych ciosów, po których ten zaczął się chwiać. Czempion przestał w końcu odpowiadać na uderzenia i wyraźnie wyczerpany upadł na kolana, z głową wysuniętą za liny. Arbiter Johnny Behr liczył tylko do „2”, po czym – uznając, że Załęski nie będzie się już w stanie bronić – ogłosił zakończenie walki przez techniczny nokaut. Zale i jego zwolennicy kwestionowali później tę decyzję, uważając ją za przedwczesną. Behr w słynnych słowach odpowiedział: Chcieliście, żebym dopuścił do morderstwa?. Mimo porażki i utraty tytułu Zale otrzymał 140 682 dolary, co było rekordową wypłatą w jego karierze.

Przez następne pół roku nie walczył, po czym w krótkim czasie stoczył trzy wygrane przed czasem pojedynki, w tym z pretendującym do walki o tytuł Lou Woodsem. Zapewniło mu to prawo do kolejnej walki z Graziano i szansę odzyskania mistrzostwa. Trzecia i ostatnia konfrontacja między tymi pięściarzami miała miejsce 10 czerwca 1948 roku na Ruppert Stadium w Newark. Od pierwszego gongu zdecydowaną przewagę uzyskał Zale, szybko doprowadzając do nokdaunu mistrza. Graziano próbował kontratakować w 2. rundzie, jednak nie przyniosło to większego efektu. W 3. rundzie Zale odzyskał inicjatywę i po raz drugi powalił rywala. Graziano wstał na „7”, ale był zamroczony. Wkrótce potem pretendent wyprowadził nokautującą kombinację lewy sierpowy w wątrobę – prawy sierpowy w szczękę, po której obrońca tytułu upadł nieprzytomny na plecy i ze wstrząśnieniem mózgu został odwieziony do szpitala. Zale został tym samym pierwszym od czasów Stanleya Ketchela niekwestionowanym czempionem wagi średniej, któremu udało się odzyskać mistrzostwo.

Walki Zale’a z Graziano uznawane są powszechnie za jedną z najlepszych i najbardziej dramatycznych trylogii w historii zawodowego pięściarstwa. Mimo zaciekłej rywalizacji obaj pięściarze darzyli się wzajemnym szacunkiem, a potem nawet się zaprzyjaźnili.

Utrata mistrzostwa

Zaledwie trzy miesiące po trzecim starciu z Graziano, 21 września 1948 roku Zale stanął do obrony odzyskanego tytułu. Zmierzył się w Jersey City z mistrzem Europy, Marcelem Cerdanem (108-3-0). Francuz był dobrze znany w USA, wcześniej pokonał już bowiem takich amerykańskich zawodników jak Holman Williams, Georgie Abrams czy Harold Green. Był bokserem wszechstronnym, silnym fizycznie i świetnie wyszkolonym technicznie. Zale był jednak faworytem bukmacherów (8:5). Od początku walki Cerdan był pięściarzem aktywniejszym. Częściej trafiał i umiejętnie się bronił przed kontrami czempiona. Począwszy od 8. rundy Zale zaczął słabnąć i tracić szybkość. Niemal równo z gongiem kończącym 11. starcie został trafiony lewym sierpowym, po którym upadł na kolana. Został zawleczony do narożnika przez sekundantów, ale nie był już w stanie wyjść do następnej rundy. Stracił mistrzostwo świata i wkrótce potem, mając 35 lat, zakończył pięściarską karierę.

Późniejsze lata

Zaangażował się w różne przedsięwzięcia handlowe, m.in. w branży samochodowej. Nie rozstał się jednak zupełnie z boksem. Uzyskał licencję sędziego ringowego. Ponadto, w latach 1949–1970 nauczał boksu w miejscowej Organizacji Młodzieży Katolickiej, a potem prowadził zajęcia pięściarskie dla nastolatków na zlecenie Chicago Park District. W 1956 roku został zaangażowany do filmu „Między linami ringu”, opowiadającym o życiu Rocky’ego Graziano. Miał w nim zagrać siebie samego. Podczas zdjęć przypadkowo znokautował odtwarzającego rolę Graziano Paula Newmana. Spowodowało to, że gwiazdor bał się potem ciosów i sparował z nadmierną ostrożnością, a sceny walki wyglądały przez to nieprzekonywująco. W rezultacie reżyser Robert Wise postanowił zastąpić Zale’a zawodowym aktorem.

W 1951 roku rozpadło się pierwsze małżeństwo Zale’a (od 1942 roku był żonaty z Adelaine, z którą miał dwie córki – Mary Aline i Therese Louise). Ożenił się powtórnie w 1970 roku – z Philomeną, byłą zawodową baseballistką, a później nauczycielką wychowania fizycznego.

Mimo że urodził się i wychował w USA, uważał się za Polaka i dość swobodnie wypowiadał się po polsku. Był aktywny w środowisku amerykańskiej Polonii, a także często gościł u siebie sportowców z Polski. W latach 60. był kilkukrotnie zapraszany przez różne instytucje społeczne do kraju, jednak będąc nieufnym wobec komunistycznych władz nie zdecydował się na przyjazd.

Z upływem czasu jego stan zdrowia się pogarszał. Miał coraz większe problemy z mówieniem, więc podczas wystąpień publicznych przemawiała za niego żona. Zdiagnozowano u niego chorobę Parkinsona oraz Alzheimera. Pod koniec życia był częściowo sparaliżowany, poruszał się na wózku inwalidzkim. Po śmierci żony w 1992 roku zamieszkał w domu opieki i przestał pokazywać się publicznie. Zmarł w 1997 roku w Portage. Został pochowany na Calvary Cemetery w Hobart, w pobliżu Chicago.

Styl walki

Jego przydomek „Człowieka ze stali” odzwierciedlał cechującą go ponadprzeciętną wytrzymałość i odporność na uderzenia. Dzięki temu, bez obawy przed ciosami rywali, mógł swobodnie skracać dystans i razić ich z bliskiej odległości. Jego największym atutem były uderzenia w korpus, którymi męczył przeciwników, przygotowując grunt pod nokaut. Jak stwierdził w często cytowanej wypowiedzi jeden z rywali Zale’a, Billy Soose, kiedy uderzał cię w brzuch, sprawiało to wrażenie, jakby przeszył cię i utkwił w twoim ciele rozżarzony pogrzebacz. Bert Sugar i Teddy Atlas umieścili Załęskiego na pierwszym miejscu swojej listy najlepiej bijących w korpus bokserów wszech czasów.

Był dość dobrze wyszkolony technicznie, jednak miewał problemy w starciach z przeciwnikami górującymi nad nim w tej materii, co szczególnie widoczne było w walkach z Soose’em czy Cerdanem. Braki techniczne nadrabiał nieustępliwością oraz bardzo silnym uderzeniem. Był puncherem, tj. pięściarzem zdolnym rozstrzygać losy walki pojedynczymi, nokautującymi ciosami – ponad 2/3 swoich zwycięstw odniósł przed czasem.

Wyróżnienia

Dzięki pierwszemu zwycięstwu nad Rockym Graziano, Zale został uznany przez magazyn „The Ring” bokserem 1946 roku. Trzy walki z jego udziałem – pierwsza i druga przeciwko Graziano oraz pojedynek przeciwko Cerdanowi – zostały wyróżnione przez to czasopismo tytułem walki roku. W 1947 roku otrzymał również przyznawaną corocznie przez Amerykański Związek Dziennikarzy Bokserskich nagrodę im. Edwarda J. Neila dla najbardziej zasłużonego pięściarza poprzedniego roku.

W 1985 roku gazeta „Chicago Tribune” umieściła go na 2. miejscu wśród 10 najwybitniejszych bokserów związanych z Chicago (wyżej został oceniony jedynie Barney Ross, mistrz świata w trzech kategoriach wagowych w latach 30.). Natomiast w 2003 roku znalazł się na 41. miejscu w sporządzonym przez „The Ring” rankingu 100 największych puncherów w historii boksu.

Historycy boksu Bert Sugar i Herb Goldman, a także trener oraz komentator telewizyjny Teddy Atlas wymienili Zale’a w swoich zestawieniach 10 najlepszych pięściarzy w historii wagi średniej.

W 1958 roku w uznaniu sportowych osiągnięć Tony Zale został wpisany do Galerii Sław Boksu magazynu „The Ring”, a w 1991 roku do Międzynarodowej Galerii Sław Boksu (IBHOF).

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie. [dostęp 2012-04-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-28)].
• Statystyki i lista zawodowych walk. boxrec.com. [dostęp 2012-04-16].
• Zdjęcia i relacja z pierwszej walki Zale’a z Graziano w artykule w LIFE z 7 października 1946 roku. [dostęp 2012-04-16]. (ang.).