Zbójnicy
Zbójnik, zbójnicy – tradycyjne określenie członków góralskich band rozbójniczych, składających się głównie z chłopów i działających na terenach Karpat, przez folklor uznanych za bohaterów ludowych[1].
Termin zbójnika jest mniej negatywny niż pokrewne: rabuś, bandyta, rozbójnik. Czasem zbójnik może być przedstawiany jednocześnie jako pozytywny bohater (czego przykładem jest legenda Janosika, którego pierwowzorem był Juraj Jánošík). W ludowych opowieściach zbójnicy byli obrońcami wyzyskiwanych górali. Działalność zbójnika określana jest terminem: zbójnictwo i dotyczyła ona głównie rabowania szlachty, czyli bogatych[2]. Dzisiaj mylnie określa się tym terminem obrabowywanie bogatych i obdarowywanie biednych.
Zbójnicy z reguły działali w grupach liczących od kilku do kilkunastu osób, nazywanych „towarzystwami”, „kompaniami”, „bursami” lub „kupami zbójnickimi”[3]. Na czele tak zorganizowanych grup stali przywódcy, których nazywano hetmanami, harnasiami, kapitanami, starszymi, a w Karpatach Wschodnich watażkami[3]. Słynni przywódcy zbójniccy z terenów Karpat Zachodnich: Juraj Jánošík, Ondraszek, Marcin Portasz, Sebastian Bury oraz Jerzy Proćpak. W Karpatach zbójnictwo rozpowszechniło się w połowie XVI wieku, a zaczęło zanikać w początkach XIX wieku ze względu na poprawę ekonomicznej sytuacji chłopów. „Złoty” okres zbójnictwa przypada na XVII–XVIII wiek[4].
W Karpatach Wschodnich zbójnicy nazywani byli opryszkami, zaś na terenach południowokarpackich i bałkańskich Imperium Osmańskiego hajdukami[5].
Zbójnicy byli bohaterami wielu polskich utworów literackich (np. Karpaccy górale (1843) Józefa Korzeniowskiego, Na przełęczy (1889-1890) Stanisława Witkiewicza, Ballada o Janosiku i Szalamonównie Jadwidze (1904), Turniej Janosikowy (1904), Orlice (1904), Jak Janosik tańczył z cesarzową (1909) – Kazimierza Tetmajera)[6].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Do tamtych wydarzeń nawiązują liczne nazwy geograficzne:
- Jaskinia Zbójecka w Łopieniu (Grota Zbójnicka w Łopieniu)
- Zbójnicka Góra
- Zbójnicka Jama
- Zbójnicka Turnia
a także nazwy współczesne (zwykle związane z turystyką):
oraz nazwa tańca zbójnickiego
Niektórzy zbójnicy mieli ogromny wpływ na opowiadania i legendy ludowe. Istnieje też wiele innych mniej ważnych miejsc związanych ze zbójnictwem np. Zbójnicki Skok.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bohdan Baranowski, Ludzie gościńca w XVII-XVIII w., Łódź 1986, s. 191.
- ↑ Dariusz Łukasiewicz, Niemieckie psy i polskie świnie oraz inne eseje z historii kultury. Gdynia 1997, s. 131.
- ↑ a b Janicka-Krzywda Urszula: Poczet harnasi karpackich. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1988. ISBN 83-7005-204-5.
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2008-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-03)].
- ↑ Janicka-Krzywda Urszula: Niespokojne Karpaty, czyli rzecz o zbójnictwie. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1986. ISBN 83-7005-112-X.
- ↑ Zdzisław Piasecki, Zbójnictwo karpackie w literaturze polskiej. Próba syntetycznego oglądu., „Rocznik Podhalański”, t. VII, Zakopane: Muzeum Tatrzańskie, 1997, ISSN 0208-4155.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zbójnicy. tatrywszystko.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-13)].
- Zbójnictwo