Junona
Junona (lat. Iuno ) je najcenjenija boginja rimskog panteona, poistovećivana s grčkom boginjom Herom.[1] Smatrana je ćerkom Saturna i ženom vrhovnog rimskog boga Jupitera. Vladala je pored njega kao Regina („kraljica“) i poštovana kao pokroviteljica i zaštitnica Rima. U tom svojstvu sačinjavala je zajedno sa Minervom deo tzv. kapitolske trijade, i zato imala posebnu odaju u Jupiterovom hramu. Predstavljana je sa dijademom na glavi, skiptrom i munjom u rukama.[1]
- Pod imenom Iuno Populona poštovana je kao boginja koja umnožava narod, štiti gradove i pomaže rimskoj vojsci u ratu.[1]
- Kao Iuno Moneta, slavljena je i na Arksu (Arx Capitolina), severoistočnom delu Kapitolskog brega. Ovaj atribut moneta („ona koja opominje“, od monere — upozoriti, opomenuti), dodeljen je jer su njene svete guske gakanjem upozorile rimske vojnike prilikom noćnog napada Gala na Rim (390. p.n.e) i time spasle Kapitol. Nešto kasnije će u ovom hramu, u znak zahvalnosti Junoni zbog pomoći prilikom odbrane od epirskog osvajača Pira (275. p.n.e), otpočeti kovanje rimskog novca, koji se prema boginjinom atributu počeo nazivati moneta.[1]
- Kao Iuno Curis (ili Quiris) prikazivana je sa štitom i kopljem (curis), i pretpostavlja se da su joj Rimljani od davnina prinosili žrtve na zbornom mestu svih kurija, koje se takođe zvalo curia.[1]
Mesec Jun je po njoj dobio ime (Iunius), Rimljani su joj posvetili Kalende (Kalendae), tj. prvi dan u mesecu, čime je dovođena u vezu sa Janusom (Ianus), bogom svakog početka. Pretpostavlja se da su ova dva božanstva prvobitno bila kulturno čvršće povezana, na šta ukazuju i zajednički ritualni postupci: Junona je početkom svakog meseca regina sacrorum žrtvovala jagnje u „kraljevskoj kući“ na Forumu (Regia), dok je njen muž (rex sacrorum) na Kalende prinosio žrtvu Janusu i objavljivao dan na koji padaju None (Nonae). Tek sa podizanjem Kapitolskog hrama, Junona se dovodi u kultnu vezu sa Jupiterom, postajući deo „kapitolske trijade“, zajedno sa Minervom.[2]
Poštovana je kao zaštitnica žena, boginja braka i porođaja. NJoj u čast su udate žene slavile praznik Matronalia (1. marta), kada su dobijale darove od svojih muževa, ukućana i rođaka. Smatralo se da je na taj dan rođen Junonin sin, bog Mars, po kome je ovaj mesec i dobio naziv, a takođe i da je sklopljen mir između Latina i Sabinjana, kojim je omogućeno sjedinjavanje naselja okolnih brežuljaka i stvaranje prvobitne rimske države. Prema predanju, sporazum su na Forumu (v. Vulcanal) zaključili Romul i Tit Tacije, legendarni osnivač sabijskog plemena Tities.[2]
Prema drevnom verovanju Rimljana, kao što svaki muškarac ima svog „genija“ (genius), ličnog duha čuvara, tako je i svaka žena imala svoju „junonu“. Otuda se smatra da je Junonin lik nastao postepenim divinizovanjem brojnih genija žena (junona), odnosno njihovim sažimanjem u jednu božansku ličnost. Tako je ona postepeno od zaštitnice žena i boginje braka i porođaja, postala boginja porodice, pokroviteljica Rima i zaštitnica cele rimske države i time pandan „geniju rimskog naroda“ (genius populi Romani).[2]
Rimljani su verovali da Junona, kao boginja porođaja (Iuno Lucina), donosi decu na svetlost dana (ad lucem), pa se u atrijumu rimskih kuća ovaj srećan događaj proslavljao postavljanjem svečane trpeze u njenu čast. U podnožju Celija, jednom od vrhova Eskvinila, podignut joj je hram (375. p.n.e) u kome su roditelji novorođene dece bili obavezni da prilože odgovarajući novčani iznos, jer ih je na to obavezivala naredba Servija Tulija. Ovo plaćanje, zajedno sa novčanim prilogom boginji Juventi (Iuventas) pri sticanju punoletstva i boginji Libitini (Libitina) posle pogreba, omogućavalo je uvid u brojno stanje rimskog stanovništva.[2]
Junona je zadobila i druge brojne atribute:
- u funkciji zaštitnice devojaka zvali su je Virginiensis (Devičanska),
- a kao boginja udatih žena Matrona,
- kao zaštitnica nevesta Pronuba (koja vodi za ruku mladu),
- kao zaštitnica braka Iugalis (koja prilikom sklapanja braka sastavlja ruke supružnika),
- zatim Domiduca (ona koja odvodi nevestu u kuću mladoženje),
- Unixa (nazvana tako po ritualnom mazanju dovrataka kada mlada ulazi u njegovu kuću),
- Cinixa (koja privodi nevestu bračnoj postelji).
- Junona je slavljena i kao boginja plodnosti u širem smislu, i tada nazivana Caprotina, jer je jarac (caper) bio njena sveta životinja i često joj je prinošen na žrtvu. U tom svojstvu joj je bila posvećena svetkovina, koja je svake godine praznovana na julske None (7. juli), ne samo u gradu već i celom Lacijumu.
- Bila je poznata pod nazivom Feriae (ili Nonae) Caprotinae jer su žene tom prilikom ispod drveta divlje smokve (caprificus), čiji plod simboliše ženski polni organ, prinosile žrtvu ovoj boginji i ritualnim radnjama želele da obezbede brojno potomstvo. U slavlju su učestvovale sve žene, uključujući sluškinje i robinje, koje su bile preodevene u haljine matrona i pogrdnim izrazima i bacanjem kamenčića privlačile pažnju polaznika, i potom ih udarale. Verovalo se da ti udarci obezbeđuju plodnost i po tome je ova svetkovina ritualno bila bliska Luperkalijama (Lupercalia), dok je po svojoj raskalašnosti podsećala na Saturnalije (Saturnalia).[2]
- Bujuklić, Žika; (2010). Forum Romanum - Rimska država, pravo, religija i mitovi, Beograd.
- Vojteh Zamarovski, Junaci antičkih mitova, Leksikon grčke i rimske mitologije, Zagreb 1985
