Lima
Lima
Ciudad de Los Reyes | |
|---|---|
 | |
  Lima Lima na karti Perua | |
| Koordinate: 12°3′36″S 77°2′15″W / 12.06000°S 77.03750°W | |
| Država |  Peru |
| Departman | Lima |
| Provincija | Lima |
| Osnivač(i) | Francisco Pizarro[1] |
| Osnovan | 1535.[1] |
| Uprava | |
| • Alcalde | Pedro Luis Cuadros Alzamora |
| Površina | |
| • grad | 1,768 km² |
| Nadmorska visina | 154[1] m |
| Stanovništvo (2022.) | |
| • Urbano | 86.395 |
| • Metro | 106.929 |
| Vremenska zona | UTC-5 |
| Poštanski broj | 15001[1] |
| Pozivni broj | 51 1[1] |
Lima je glavni i najveći grad u Peruu, aglomeracija od 11,166,200 stanovnika[1], Metropola Lima ima 11,175,789 stanovnika.[2], a Distrikt Lima - 10,004,141 st.[3].
Lima je i administrativni centar istoimene Provincije od 10,004,100 stan.[4] i Departmana od 10,986,006 stan.[5]
Pored tog što je politički Lima je financijski i industrijski centar zemlje, a sa lukom Callao glavni punkt za komunikaciju sa inozemstvom.[6]
Historijski centar grada je 1988. uvršten na UNESCO-vu Listu svjetske baštine. [6]
Centar grada površine 70 km², u kom živi 273,142 st[7] nalazi se na nadmorskoj visini od 156 metara na južnoj obali rijeke Rímac, udaljen oko 13 kmod luke Callao na Pacifiku.[6]
Za razliku od tog metropolitanska Lima u kojoj živi 1/4 svih stanovnika države, prostire se na površini od 3.900 km², od Pacifika do padina Alpa, raštrkana po zelenim oazama duž rijeka Rimac i Lurin, tog inače pustinjskog kraja. Zbog tog je stanovnici kolokvijalno zovu El Pulpo (Hobotnica,).
Ime Lima dobila je od iskrivljenog imena rijeke Rimac, koja na kečuanskom znači - govornik.[6]
Kako leži u aluvijalnoj dolini na vrlo trusnom području Vatrenog pojasa Pacifika grad je pretrpio nekoliko snažnih potresa 1586., 1687. i 1746.
Iako se nalazi u tropima hladna Humboldtova struja sa oceana omogućuje umjerenu klimu tokom cijele godine. Prosječna temperatura kreće se od 16-18 °C u zimskim mjesecima (maj-novembar), a ljeti (januar-april) od 21-27 °C. Negativni efekt Humboltove struje, su hladne zračne struje, koje uzrokuje gustu
naoblaku tokom zime, i čestu gustu maglu (garúa) ostatkom godine. I pored puno oblaka, na grad padne vrlo malo kiše, svega do 50 mm) godišnje.[6]
Kraj oko Lime bio je naseljen još od paleolita. U periodu od 2. vijeka pne. do 6. vijeka, tu se nalazio grad Pachacamac, važan vjerski centar prije i za vrijeme Carstva Inka. Velik dio otkupnine koju je tražio (i dobio) konkvistador Francisco Pizarro za vladara Inka Atahualpu potjecao je upravo iz Pachacamaca.
Španjolski grad Limu osnovao je Pizarro 18. januar 1535. kao Ciudad de los Reyes (Grad kraljeva). Lima je ubrzo postala prijestolnica novoosnovanog Vicekraljevstva Peru, umjesto stare prijestolnice Inka Cuzca na jugoistoku, zbog položaja na oceanu koji je omogućavao lakšu komunikaciju sa Španjolskom.
Lima se razvila kao centar tog bogatog vicekraljevstva, u kom je bilo i sjedište audiencie (kraljevskog suda), i inkvizicije koja je odlučivala o vjerskim i moralnim pitanjima. Proces pokrštavanja doveo je krajem 16. vijek nekoliko crkvnih redova, koji su stekli moćnu društvenu i materijalnu poziciju, koja se pretočila u gradnju brojnih monumentalnih crkava i samostana. Tad su podignute i bolnice, škole a 1551. osnovan i najstariji univerzitet u Južnoj Americi San Marcos.[8]
Prvu štampariju u Južnoj Americi otvorio Antonio Ricardo iz Torina 1584.[9]
Lima je od kraja 17. do sredine 19. vijeka, rasla izuzetno sporo i po površini i po broju stanovnika. Grad je razorio snažan potres 1746. godine. Iako je obnovljen na grandiozan način, pod jakim utjecajem evropskog prosvjetiteljstva, ostao je politički konzervativan i društveno raslojen. U vrijeme Borbe za nezavisnost Latinske Amerike početkom 19. vijeka, elita Lime ostala je lojalna španjolskom dvoru, pa je Peru ostao njegova posljednja kolonija koja je proglasila nezavisnost tek u julu 1821.[6]
Razvoj Lime u moderan grad započeo je nakon dovršetka željezničke pruge Lima-Callao 1851., a slijedećih 20 godina izgradnjom pruga do predgrađa Miraflores, Ancón i Chosica. Tad je mali i zbijeni, pješački grad postepeno izgubio svoje bogatije stanovnike, koji su se fizički distancirali od nižih slojeva gradeći vile u i oko Mirafloresa.[6]
U to vrijeme elite Lime i Callaa obogatile su se na izvozu guana bogatog nitratima u Evropu, kojeg je bilo u naslagama duž obala. Prosperitet Lime je kasnije zaustavljen zbog političkih previranja u zemlji, i katastrofe u Pacifičkom ratu, kad je čileanska vojska opljačkala je i okupirala grad (1881.-83.), spalivši pritom Nacionalnu biblioteku.[6]
Novi val urbane ekspanzije 1920-ih i 30-ih pokrenut pojavom automobila i kasnijom izgradnjom cesta omogućio je brojnim siromašnim seljacima da dođu do Lime. Posljedice su bile drastične, jer se između 1940. - 1980. doselilo oko 2 miliona ljudi.[6]
Jezgra stare Lime, koju su podigli španjolski kolonisti u 16. vijeku, koja je djelomično opasana bedemom u 17. vijeku, zadržala je ortogonalni raspored ulica. Nekadašnja rezidencijalnih zona u centru Lime doživjela je nekoliko radikalnih izmjena, naročito od 1930-ih, kad je došlo do vala doseljavanja ljudi sa sela. Većina starih palača je pregrađena tako da sada u njima živi čak po pedesetak porodica. Tako su nastali slamovi, zvani tugurios, corralones i callejones.[6]
I ostali dijelovi stare Lime doživjeli su rušenje i rekonstrukciju, a stanovi su ustupili mjesto bankama i uredima.[6]
I pored brojnih i složenih problema sa kojima se suočava, - Lima je još uvijek dominantni i najživlji centar kulture u zemlji. U njoj se nalaze najugledniji univerziteti, počevši od najstarijeg u Južnoj Americi, San Marcos iz 1551.) do novijih Nacionalnog inženjerskog iz 1896. i Papinskog katoličkog iz 1917. Gotovo sve akademije i istraživački instituti imaju sjedište u Limi
Brojni muzeji izlažu bogatstvo peruanske pretkolumbovske i kolonijalne prošlosti.
U Limi izlazi nekoliko dnevnih novina a najstarije i najugledije su - El Comercio, iz 1839., najugledniji časopis je Caretas. Lima je dom nekoliko televizijskih i radijskih stanica.
Najpopularni sport među muškima je nogomet, a kod žena odbojka . Vodeći nogometni klubovi su Alianza Lima, Sporting Cristal i Universitario de Deportes
Ostali masovno popularni sportovi su; konjičke utrke, borbe pijetlova, korida, plivanje i tenis, dok u golfu i polu uživaju bogatiji stanovnici.
Lima je grad brodogradnje, cementara, petrokemije, i brojnih pogona; farmaceutske, kemijske tekstilne i drvne industrije koje se nižu u zonama duž Panameričkog autoputa. Od 1970-ih je zbog loše ekonomske situacije niklo puno malih zanatskih firmi koje se bave svim i svačim.
Dobar dio stanovnika radi u glomaznoj državnoj birokraciji, a najsiromašniji (oko 1/5) u nesigurnom uslužnom sektoru ili kao ilegalni ulični prodavači i doprinose kaosu grada.
Iako je Lima danas premrežena autoputevima, zbog enormnog broja automobila, javni transport u tom ljudskom mravinjaku je neefikasan i kaotičan jer se obavlja minibusevima i ruiniranim autobusima i taksijima. Zbog tog odavna postoje planovi o gradnji podzemne ili nadzemne željeznice, ali su zbog loše ekonomske situacije 1990-ih od njih odustalo
Lima ima vrlo prometni Internacionalni aerodrom Jorge Chávez (IATA: LIM, ICAO: SPJC), koji se nalazi u Callau 11 km sjeveroistočno od centra grada, a kroz sam grad
prolazi Panamerički autoput.
- Rosa od Lime (1586. - 1617.) dominikanska redovnica i prva svetica iz Latinske Amerike, u čiju se čast svakog augusta održava velika procesija
- Ricardo Palma (1833. - 1919.) književnik
- José Carlos Mariátegui (1894. - 1930.) književnik
- César Vallejo (1892. - 1938.) pjesnik
- Mario Vargas Llosa (1936.-)
|
Lima ima ugovore o prijateljstvu sa sljedećim gradovima;[10]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „Lima Conglomeration in Lima” (engleski). City population. Pristupljeno 18.05.2024.
- ↑ „Peru: Lima Metropolitan Area” (engleski). City population. Pristupljeno 18.05.2024.
- ↑ „Lima Region in Peru” (engleski). City population. Pristupljeno 18.05.2023.
- ↑ „Lima Province - Capital: Lima” (engleski). City population. Pristupljeno 18.05.2024.
- ↑ „Lima Region in Peru” (engleski). City population. Pristupljeno 18.05.2023.
- ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 „Lima national capital, Peru” (engleski). Encyclopaedia Britannica. Pristupljeno 18.05.2024.
- ↑ „Lima in Lima (Lima Region)” (engleski). City Population. Pristupljeno 18.05.2024.
- ↑ „Historic Centre of Lima” (engleski). Unesco. Pristupljeno 18.05.2024.
- ↑ „Antonio Ricardo:..” (španjolski). Sociedad Mexicana de Historia y FIlosofía de la Medicina. Pristupljeno 18.05.2024.
- ↑ „Sister cities of Lima” (engleski). Sister cities. Pristupljeno 18.05. 2024.
- Municipalidad Provincial de Lima Arhivirano 2024-05-19 na Wayback Machine-u (es)