Alaska Eskimoları
  (üstteki) İnyupik kadını, Nome, 1907 (alttaki) Eskimo grubu, 1894 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Alaska Eskimoları (İngilizce: Alaskan Eskimos, Inupiat-Yupik, Inupiaq-Yupik, Yupik-Inupiaq, Inu-Yupiaq), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kıyı bölgelerinde yaşayan Yupik kolundan Alaska Yupikleri, Sibirya Yupikleri ve Supikler ile İnuit kolundan İnyupiklerinn oluşturduğu Eskimo halklarının ortak adı. Arktik kültür grubunun üç alt grubunu oluştururlar. Alaska yerlileri içinde en büyük nüfusa sahip birinci (25.000 nüfuslu Yupikler) ve ikinci (15.700 nüfuslu İnyupikler) halklardır. 45.600 etnik nüfustan ancak 13.344 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[1] Geçmişte Rus Alaskası döneminde Rusların Aleutlarla bir tutup aynı adla andıkları Supikler (ya da Aleut adından bozma adıyla Alutiiq) Eskimo kültüründen ziyade Aleut kültürü etkisinde asimile olmuştur.
Halklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- I. Yupik halkları
- 1. Sibirya Yupikleri
- 2. Alaska Yupikleri
- Yupikler
- Çupikler (Chevak)
- Nunivak Çupikleri
- 3. Supikler
- II. İnuit halkları
- 4. İnyupikler
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Alaska Yerli Dil Merkezine göre Eskimo-Aleut halklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:[1]
| Halk | Etnik nüfus | Anadilini konuşabilen kişi sayısı |
| Supikler | 3.500 | 200 |
| Alaska Yupikleri | 25.000 | 10.400 |
| Sibirya Yupikleri | 1.400 | 1.000 |
| İnyupikler | 15.700 | 2.144 |
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Alaska yerlilerinin ayrıldığı beş ana kültür grubundan ilk üçü Alaska Eskimolarına aittir:[2] 1. Aleutlar (Unangan) ve Supikler (Alutiiq)
- 2. Alaska Yupikleri
- 3. Sibirya Yupikleri ve İnyupikler
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Şamanizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Şamanizm bütün Eskimo halklarının Hristiyanlık öncesi geleneksel dinidir ve etkileri günümüzde az da olsa görülmektedir.
| Dil | Yaradan | Kuzgun | Şaman |
| Supikçe | Llam sua | qalnga'aq | kalla'alek |
| Alaska Yupikçesi | Ellam yua | tulukaruk | angalkuq |
| Nunivak Çupikçesi | Ellam cua | tulukarug | angalku |
| Sibirya Yupikçesi | ? | meteghl[l]uk | ? |
| İnyupikçe | Siḷam iñua | tulugaq | aŋatkuq |
Hristiyanlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Alaska Yupikleri : Ortodoks hegemonyası 1885 yılında Kuskokwim Irmağı kıyısındaki Bethel'de Moravian misyonunun kurulması ile başlar.[3]
Sibirya Yupikleri: St. Lawrence Adasındaki ilk Hristiyan misyonerler 1887 yılında Anglikan Reformed Episcopal Church adına faaliyet gösterdiler. Bunların ilk misyonerlik binası da 1890 larda iki direkli gemiyle getirilen malzemeyle yapılmıştır.[4]
İnyupikler: Rus Alaskası döneminde Rusların bile yerleşemediği Arktik bölgede Kuzey Alaska İnyupikleri, Batılıların kültürüyle, diliyle ve diniyle en geç tanışan Eskimolardır. 1890 yılında Kuzey Alaska'ya Batılılar geldiğinde İnyupikler arasında tek bir Hristiyan yoktu. Yirmi yıl gibi kısa bir süre içerisinde dramatik gelişme yaşandı ve misyonerlik faaliyetleriyle eski dinleri şamanizm büyük ölçüde yıkıldı. 1910 yılına gelindiğinde ise Hristiyanlık İnyupikler için de evrensel olmuştu. Wales'de Protestan olan Congregational misyonu ve okulu 1890 yılında açıldı. Point Hope'de Anglikan olan Episcopal misyonu 1890 yılında açıldı. Barrow'da Protestan olan Presbyterian misyonu 1890 yılında açıldı. Kotzebue'de Anglikan olan Friends misyonu 1897 - 1902 yıllarında faaliyet gösterdi.[5]
Nunivak Çupikleri: Hristiyanlıkla tanışmaları 1936 yılında Mekoryuk (Mikuryarmiut) kasabasında Evangelical Covenant Church Kilisesinin kurulmasıyla olmuştur. Mekoryuk'un ilk ordained minister i olan Jacob Kenizk'in adaya gelmesiyle Eskimo usulü dans etme ve şarkı söyleme ve maske yapımı ile birlikte bütün şamanistik törenler yasaklanmıştır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alaska Yerli Dil Merkezi
- Marie Meade
- Ann Fienup-Riordan
- Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası
- Alaska Yerli Bölge Şirketleri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;refAnlcpopisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Alaska Native Heritage Center: Cultures of Alaska". 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2012.
- ^ Ann Fienup-Riordan (2000), Hunting Tradition in a Changing World: Yup'ik Lives in Alaska Today
- ^ Early Work on St. Lawrence Island 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ "Ernest S. Burch, Jr (1994), The Inupiat and the Christianization of Arctic Alaska" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2012.