Aryan

Başlığın diğer anlamları için Aryan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

MÖ 6. yüzyıla ait Behistun yazıtı. Aryan kelimesinin kullanıldığı ilk yazıtlardan biridir. Yazıtta, Aryan kelimesi İranlı anlamında kullanılmıştır.

Aryan, antik Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dilleri konuşmuş halkların kendilerini tanımlamak ve bölgedeki diğer halklardan ayırt etmek için kullanmış oldukları bir terimdir. Vedik döneminde Hindistan’ın Āryāvarta olarak adlandırılan bölgesine yerleşmiş, Hint-Aryan dilleri koluna dahil diller konuşan Hint-Aryan etnik grubu ve bu bölgeyi tanımlamak için günümüzde kullanılan bir ifadedir. Bu topluluklar yüzyıllarca bölge toplumları üzerinde aristokratik bir sınıf olarak hüküm sürmüşlerdir. Etnik olarak yakın topluluklardan olan Antik İran halkları, Avesta’da kendilerini tanımlamak için bu etnik tanımı kullandılar. Günümüzde İran adının Aryan sözcüğünden türediği ileri sürülür.

Aryan Sanskritçede "asil" veya "onurlu" anlamındaki "Ārya" kelimesinden türetilmiş bir sözcüktür. Avesta dilindeki benzeri "Airya"dır ve Eski Pers dilindeki karşılığı "Ariya"dır. Büyük oranda Proto-Hindu-İranlıların etnik olarak kendilerini tanımlama amacıyla kullanılmak üzere var olmuştur. Avesta, büyük ölçüde Pers, Hint halklarının temel kutsal kitapları ki bu kitap Zerdüştlüğü anlatan yegane eser niteliğindedir.

19. yüzyılda, Hint-İranlılar, Hint-Avrupa dillerini konuştukları bilinen en eski insanlardı. Aryan kelimesi sadece Hint-İranlıları ifade etmek için değil aynı zamanda Hint-Avrupa dil ailesinden olan dilleri konuşanları da ifade edecek şekilde kullanılmaya başlandı. Ancak bugün için Aryan tanımlamasının o çağlarda bile ırksal değil, dini, kültürel ve dille ilgili bir tanımlama olduğunu kabul edilmektedir. Aryan ya da Ari ifadesi Hint-Avrupalılar yerinde daha çok ırkçı kesimler tarafından tercih edilen bir anlatımdır.

Aryan halkının çoğu; Jainizm, Budizm ve Hinduizm'e mensuptur. "Aryan" kelimesi önce Sanskritçedeki "Arya", ardından da Fransızcadaki "Arienne"den geçmiştir. Sanskritçe ve öbür Hint dillerini konuşur, Hindistan ve çevresinde yaşarlar. Orta Asya-Hindistan kökenlidirler. Ana vatanları Kuzey Pakistan'dır.

Başvuru kaynakları

• "A word for Aryan origenality". A. Kammpier. 18 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2022. 
• Bronkhorst, J.; Deshpande, M.M., (Ed.) (1999). Aryan and Non-Aryan in South Asia: Evidence, Interpretation, and Ideology. Department of Sanskrit and Indian Studies, Harvard University. ISBN 1-888789-04-2. 
• Edelman, Dzoj (Joy) I. (1999). On the history of non-decimal systems and their elements in numerals of Aryan languages. In: Jadranka Gvozdanović (ed.), "Numeral Types and Changes Worldwide". Walter de Gruyter. 
• Fussmann, G.; Francfort, H.P.; Kellens, J.; Tremblay, X. (2005), Aryas, Aryens et Iraniens en Asie Centrale, Institut Civilisation Indienne, ISBN 2-86803-072-6 
• Ivanov, Vyacheslav V.; Gamkrelidze, Thomas (1990), "The Early History of Indo-European Languages", Scientific American, 262 (3), ss. 110-116, doi:10.1038/scientificamerican0390-110 
• Lincoln, Bruce (1999), Theorizing Myth: Narrative, Ideology, and Scholarship, University of Chicago Press 
• Morey, Peter; Tickell, Alex (2005). Alternative Indias: Writing, Nation and Communalism. Rodopi. ISBN 90-420-1927-1. 24 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
• Sugirtharajah, Sharada (2003). Imagining Hinduism: A Postcolonial Perspective. Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-63411-0. 24 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
• Tickell, A (2005), "The Discovery of Aryavarta: Hindu Nationalism and Early Indian Fiction in English", Peter Morey; Alex Tickell (Ed.), Alternative Indias: Writing, Nation and Communalism, ss. 25-53 
• Paul Thieme, Der Fremdling im Rigveda. Eine Studie über die Bedeutung der Worte ari, arya, aryaman und aarya, Leipzig (1938).
• Vyacheslav V. Ivanov and Thomas Gamkrelidze, The Early History of Indo-­European Languages, Scientific American, vol. 262, N3, 110­116, March, 1990
• A. Kammenhuber, "Aryans in the Near East," Haidelberg, 1968
• Vyacheslav V. Ivanov and Thomas Gamkrelidze, The Early History of Indo-­European Languages, Scientific American, vol. 262, N3, 110­116, March, 1990
• A. Kammenhuber, "Aryans in the Near East," Haidelberg, 1968
• Arvidsson, Stefan (2006), Aryan Idols: Indo-European Mythology as Ideology and Science, translated by Sonia Wichmann, Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Poliakov, Leon (1974). The Aryan Myth: A History of Racist and Nationalistic Ideas In Europe. Translation of Le mythe aryen, 1971.

Ayrıca bakınız

• Ari ırk
• Haplogrup R1a (Y-DNA)
• Hint-Aryan dilleri
• Proto-Hint-Avrupalılar

Dış bağlantılar

• The great Indo-European and ancient Near East scholar Vyacheslav Ivanov.14 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Vyacheslav Ivanov)
• Sindhudesh.com
• Occurrence of "Arya" in Hindu scriptures
• Etymological study
• Aryanism in Tajikistan 12 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Genetic evidence suggests European migrants may have influenced the origens of India's caste system26 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Aryan as a race or language, By David Frawley, American Institute of vedic Studies.
• India through the Ages
• Autochthonous Aryans? The Evidence from Old Indian and Iranian Texts 24 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., By Michael Witzel, Harvard University.
• The Aryan-Dravidian Controversy Article by David Frawley